Zeri Islam

Lexuesit të nderuar i kam prezantuar biografi modeste të Imam Ebu Hanifes dhe dy nxënësve të tij (sahibanëve, Imam Ebu Jusufit dhe Imam Muhamedit) të cilëve u atribuohet Fikhu hanefij. Në librin “El-Hajratu’l-Hisan” thuhet: “Dinjiteti i një njeriu dëshmohet kur për të ndahen njerëzit në dy grupe,” shiko se si për Aliun, All-llau ia ndriçoftë fytyrën, për të cilën u shkatërruan dy grupe: “Ata të cilët nga dashuria e madhe ranë në fanatizëm dhe ata të cilët nga urrejtja e madhe ranë në ekstremizëm.” 

Me të vërtetë këto fjalë janë plotë të vërteta të cilat i përshtaten personalitetit të Ebu Hanifes, rahimehullah, ashtu që disa nga përkrahësit e tij u bënë fanatik sa që e ngritën pozitën e tij deri te pejgamberët, duke pretenduar se Muhamedi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ka theksuar emrin e tij dhe e ngritën me atribute dhe virtytet e tij të cilat e veçonin pozitën e tij.

Ndërsa disa ekstremistë të tjerë shpifën duke gjykuar se ai është në devijim, largues nga sunneti dhe jep fetva pa argumente. Nga kjo shihet se ka fanatikë të verbër që e duan shumë ose ekstremistë që i bënë shpifje fesë, personalitetit dhe besimit të tij.

Në anën tjetër, Ebu Hanifja ka pasur personalitet të lartë sa që metoda e tij e fikhut ka tejkaluar zhvillimin e depërtimit të saj prej qytetit ku ka jetuar në të gjitha qytetet tjera të shtetit islam. Njerëzit flisnin për mendimet e tij në shumë vende të shtetit islam dhe se është takuar me kundërshtarët dhe përkrahësit; kundërshtarët e urrenin, kurse përkrahësit e ndihmonin. Ndërsa kundërshtarët mendonin është se ai ka sajuar disa mendime në fe, kështu që ata në mënyrë të prerë e refuzuan atë, edhe pse nuk e kishin parë dhe as nuk ishin ndal që të shohin se sa ka qenë i sinqertë dhe takva (i nënshtruar plotë ndaj urdhrave të Zotit). Gjithashtu e kanë përfolur se nuk i ka dhënë shumë kujdes gjuhës për dhënie mendime siç e ka kuptuar argumentin, kurse ai në atë çka ka dhënë mendim e ka sqaruar me argument dhe e ka qëlluar. Transmetohet në lidhje me këtë se Imam El-Euzaiu, juristi (fakihu) i Shamit, i cili ka qenë bashkëkohës i Ebu Hanifes, e ka pyetur Abdullah bin El-Mubarekun: Kush është ky sajues, i cili ka dalë në Kufe pseudonimi i të cilit është Ebu Hanife? Abullah ibn Mubareku nuk është përgjigjur, por ka filluar t’i tregojë disa çështje të vështira që është habitur për fetvatë e tyre, ndërsa ato fetva kanë qenë të Ebu Hanifes. Imam El-Euzaiu pyet: Kush është ai i cili i ka thënë këto fetva? Abdullah ibn Mubareku thotë: Këto janë të një dijetari që e kam takuar në Irak. Imam El-Euzaiu thotë: Ky qenka nga dijetarët e ndershëm dhe fisnik, unë të shkoj te ky të përfitoj më shumë. Atëherë Abdullah bin Mubareku thotë: Ky është Ebu Hanifja. Pastaj El-Euzaiu është takuar me Ebu Hanifen në Mekke e ka pyet për çështjet të cilat ia ka treguar Ibn Mubareku dhe ia ka treguar po ashtu të njëjtë ashtu si atij. Ndërsa kur u nda Euzaiu nga Ebu Hanifja i tha Ibn Mubarekut: Jam inkurajuar shumë për diturinë e gjerë dhe arsye të lartë që posedonte dhe kërkoj falje nga All-llahu, ngase isha në gabim nga ajo që më kishte arritur mua e cila ka qenë e kundërta e saj.

Imam Ebu Hanijfa kishte personalitet të lartë, ndikim të thellë dhe ka qenë larg shkreptimave dhe rrëshqitjeve. Ai ka qenë ekspert për dhënien e fetvave dhe tahrixhit (burimit të hadithit), njohjen e hadithit dhe nxjerrjen e dispozitave nga hadithi, kështu që filloi metodën e tij ta zgjerojë te nxënësit e tij, ndërsa nxënësit e tij pasuesve të tyre, përafërsisht kjo ka qenë tridhjetë vite ose më shumë. Kurse kush është i tillë patjetër është që të merret në shënjestër të kritikave që disa ia ofenduan personalitetin, disa të tjerë i falsifikuan mendimet e tij dhe disa të tjerë nga ekstremizmi i madh e kundërshtuan atë. 

Imam Ebu Hanifja ka lindur në Kufe vitin 80 h./699 m. sipas transmetimit të shumicës, sa që të gjithë historianët janë unanim. Prindi i tij ka qenë Thabit bin Zuta El-Farisij. Ky transmetim është transmetim i favorizuar dhe të gjithë ata që e mbështetin këtë transmetim janë të besueshëm. Gjyshi i tij ka qenë prej Kabulli i cili është zënë rob gjatë çlirimit të atyre tokave prej arabëve myslimanë dhe është marrë për robë nga fisi Beni Tejjim bin Tha’lebe. Pastaj është liruar nga robëria dhe për shkak të kësaj lidhjeje ai është njohur se ka qenë me përkatësi nga ky fis Et-Tejjmi. Ky transmetim është nga nipi i Ebu Hanifes Umer bin Hammad bin Ebi Hanife, i cili tregon për gjenezën e tij. Ismaili, vëllai i Umerit, tregon se Ebu Hanifja është En-Nu’man bin Thabit bin Nu’man bin El-Merziban dhe thotë: Pasha All-llahun nuk ka qenë asnjë rob nga gjeneza jonë. Por, sidoqoftë gjyshi i tij a ka qenë rob apo jo nuk është me rëndësi, por ky dhe prindi i tij kanë lindur të lirë, gjithashtu nuk e cenon dinjitetin, diturinë dhe famën e Ebu Hanifes se gjyshi i tij ose prindi i tij ose vet ai se kanë qenë rob, por famën e tij e ka përvetësuar nga talenti i tij, shpirti i pastër, logjika dhe frikë – respekti i tij ndaj All-llahut. Këto cilësi janë ato të cilat e tregojnë dinjitetin e një personi. All-llahu i Lartësuar thotë: “...e s’ka dyshim se te All-llahu më i ndershmi ndër ju është ai që më tepër është ruajtur (këqijat),” (El-Huxhurat, 12). Ndërsa Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, për Selman El-Farisiun ka thënë: “Selmani është prej nesh, Ehli Bejtit (familjes së Pejgamberit).”[2] All-llahu i Lartësuar djalin e Nuhit, alejhi’s-selam, e nxori nga anëtarët e familjes së tij: “(Zoti) Tha: “O Nuh, ai (djali) nuk ishte nga familja jote (për të cilën të premtova se do t’i shpëtoj), ai ishte punëkeq...” (El-Hud, 46). Gjithashtu i Dërguari i All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e bëri anëtar (një nga të afërmit) të familjes së vet Bilal El-Habeshiun, ndërsa ungjin e tij Ebu Lehebin (Abdu’l-Uzan) e nxori (largoi) nga anëtarët e familjes së tij. Gjeneza e Imam Ebu Hanifes edhe pse është nga Irani nuk do të thotë se ia ka cenuar dinjitetin dhe karakterin, gjithashtu as nuk është pengesë për të çmuar dhe vlerësuar atë. Imam Ebu Hanifja nuk ka qenë rob, por ka qenë i lirë me prejardhje fisnike e të ndershme. Në kohën kur është rritur Ebu Hanifja dituria më së tepërmi ka qenë te jo arabët edhe pse kanë qenë të nënvlerësuar për nga krenaria e gjenezës, por All-llahu atyre ua ka dhënë krenarinë e diturisë (shkencës), e cila është më e pastër, e zhvilluar, e përjetshme dhe më e mirë e cila ruhet në kujtime. Në librin “El-Hajratu’l-Hisan” të Ibn Haxher El-Mekkijut prezantohet biseda në mes ‘Ata’ bin Abdullahut dhe Hisham bin Abdu’l-Melikut. ‘Ata’u thotë: Hyra brenda te pallati Hisham bin Abdu’l-Meliku në Resafe[3] dhe ai tha: O Ata’! A ke njohuri rreth dijetarët e vendeve?

‘Atau thotë: Gjithsesi po, o prijësi i myslimanëve!

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është fakihu (dijetari) i Medines?

‘Atau thotë: Nafiu (jo arab) rob i liruar i Abdullah bin Umerit.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Mekkes?

‘Atau thotë: Ata’ bin Ebi Rebbah.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo është arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë Kush është dijetari i Jemenit?

‘Atau thotë: Tavuus bin Kejsan.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo është arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Jemames?

‘Atau thotë: Jahja bin Kethir.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo është arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Shamit?

‘Atau thotë: Mekhuli.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo është arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Xhezires?

‘Atau thotë: Mejmun bin Mehran.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo është arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Horosanit?

‘Atau thotë: Ed-Dahak bin Muzahim.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A është jo arap apo arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisham bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush ka qenë dijetari i Basrës?

‘Atau thotë: Hasani dhe Ibn Sirin.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Këto dy a kanë qenë jo arap apo arap?

‘Atau thotë: Jo arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Kush është dijetari i Kufes?

‘Atau thotë: Ibrahim En-Nehaiu.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: A ka qenë jo arap apo arap?

‘Atau thotë: Ka qenë arap.

Hisahm bin Abdu’l-Meliku thotë: Për pak sa që do të kisha nxjerr veten time të të pyes se nuk the për asnjë se është arap. 

Dituria pas sahabeve ka mbetur gjatë kohë e zhvilluar te jo arabët, ngaqë nuk ka diçka për të habitur për Nu’man Ebu Hanifen të ketë qenë prej jo arabëve, ngase ata kanë jetuar në qendër të shkencës së shtetit islam. Ndërsa në lidhje me diturinë se do të jetë nga bijtë e persianëve e cila vërtetohet me lajmin e të Dërguarit të All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, që e transmetojnë Buhariu, Muslimi dhe autorët e tjerë të librave (përmbledhjeve) të hadithit se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thënë: “Në qoftë se besimi do të ishte në shenjëz, do të arrinin vetëm njerëz (ose vetëm njëri) nga bijtë e persianëve”.  Ndërsa sipas transmetimit të Imam Ahmedit është: “Në qoftë se dituria do të ishte në shenjëz...”[4]   

Imam Ebu Hanifja u rrit dhe u edukua në Kufë. Gjithashtu, pjesën më të madhe të  jetës së tij e ka kaluar aty duke qenë nxënës, duke garuar në dije dhe duke qenë mësues. Ai ka qenë nga familja e klasës punëtore prej tregtarëve. Prindi i tij kur ka qenë i vogël kur është takuar me Ali bin Ebi Talibin, me ç’rast gjyshi i tij i ka dhuruar Aliut r.a. ashure në ditën e nevruzit (ditën e pranverës). Ndërsa familja e tij ka qenë e pasur e cila ka poseduar pasuri të madhe që ka mundur t’i dhurojë halifit ëmbëlsira. Transmetohet se Aliu është lutur për begati ndaj Thabitit dhe pasardhësve të tij. Nga kjo kuptohet se ai ka qenë mysliman. Kurse shihet qartë se Ebu Hanifja që nga lindja e tij është rritur në shtëpi myslimane të sinqertë. Këtë e vërtetojnë të gjithë dijetarët, përveç atyre të cilët nuk e përfillin nga anomalitë e tyre.

Imam Ebu Hanifja që në fillim të fëmijërisë iu drejtua hifzit (mësimit përmendësh) të Kur’anit dhe leximin e drejtë nga Imam Asimi, njëri nga shtatë Imamët e kiraeteve (Kurrau’s-Seba’). Në atë kohë Kufeja ka qenë një nga qytetet e mëdha e cila është konsideruar qyteti i dytë më i madh në Irak. Në Irak kanë ekzistuar fe dhe sekte të ndryshme. Ai që nga mosha e rinore ka filluar të diskutojë me ta dhe është takuar me disa përfaqësues të sekteve devijuese, të cilëve ua tregoi rrugën e drejtë. Përkundër kësaj ai ka qenë më së shumti duke u marrë me tregti duke bredhur nëpër tregje, kurse shumë pak është interesuar që të ndjek dijetarët. Mirëpo, disa dijetarë kanë vërejtur tek ai mendjemprehtësi dhe prirje shkencore, dhe mendonin se ai nuk duhet ta kalojë gjithë kohën vetëm në tregti, por e këshilluan që të vrapojë pas dijetarëve ashtu siç bredh nëpër tregje. Ibn Haxher El-Mekkij thotë: Ebu Hanifja ka thënë: Një ditë isha duke kaluar pranë Sha’biut, e ai duke qëndruar i ulur më thirri dhe më tha: Ku je duke bredh? Unë i thash: Jam duke bredh nëpër tregje. Ai tha: Nuk kam për qëllim për bredhjen nëpër tregje, por kam për qëllim te cilët dijetarë je duke shkuar (i ndjekur). Unë i thash: Unë jam duke shkuar fort pak pas tyre. Ai më tha: Mos vepro kështu! Ti duhesh të zhytesh në shkencë, të qëndrosh me dijetarët se unë me të vërtetë jam duke vërejtur tek ti vigjilencë dhe shumë aktiv. Ebu Hanifja thotë: Këto fjalë më ndikuan tepër shumë thellë në zemër, e braktisa bredhjen nëpër tregje dhe fillova të merrem me shkencë. Kështu që nga kjo fjalë e tij All-llahu më dhuroi dobi.

Imam Ebu Hanifja një kohë të shkurtër mendoi se ç’të zgjedh prej shkencave për të studiuar dhe vendosi që të merret me shkencën e fikhut dhe u veçua që të studiojë vetëm në drejtim të saj. Ai përvetësoi dobi nga diskutimet në themelet e besimit që arriti një pozitë të lartë që iu drejtoheshin me gishta në shkencën e Ilmu’l-Kelamit, pastaj ky u përcaktua në shkencën e fikhut dhe gjithashtu u drejtua për të studiuar fetvatë nga dijetarët e mëdhenj të cilët ishin në kohën e tij. Në atë kohë Kufeja ishte qendra e fukahave të Irakut. Imam Ebu Hanifja, rahimehullah, lidhur me këtë thotë: Isha në minierat e shkencës dhe fikhut që u ula te ai i cili ishte i thirrur për të, e që përqendrova te juristi më i madh nga juristët e Kufes, e ai ishte Hammad bin Ebi Sulejmani. Imam Ebu Hanifja shkencën e fikhut e mbaroi te ky dhe qëndroi deri në vdekje të tij, e cila vërtetohet se ka qëndruar tetëmbëdhjetë vite. Zuferi transmeton për lidhshmërinë e fortë të Ebu Hanifes me mësuesin e tij Hammadin me ç’rast ka thënë: Atë e shoqërova dhjetë vite, pastaj epshi më nxiti për kërkim udhëheqësi dhe dëshiroja që të largohem nga ai dhe të formojë një hallkë (klasë për mësimdhënie) në vete. Kështu, një ditë dola për në namazin e jacisë dhe unë me vendosmëri që të praktikoj atë që më kishte nxitur epshi, e kur hyra brenda në xhami dhe e pash atë nuk më kënaq shpirti që të largohem nga ai, arrita aty dhe u ula në hallkën e tij. Në atë natë erdhi lajmi se kishte vdekur një i afërmi i tij në Basra, e ai kishte lënë pasuri që nuk kishte tjetër përpos tij që do të trashëgoj atë dhe më urdhëroi që të ulem në vendin e tij. Kurse unë u ula në vendin e tij dhe u përgjigjesha pyetjeve të shtruara dhe ato i shënoja. Kur u kthye mësuesi Hammadi ia prezantova pyetjet të cilat përafërsisht ishin gjashtëdhjetë pyetje. Nga ato në dyzet çështje ishim unanim, ndërsa në njëzet tjera ishte në mospajtim me mua, kështu që në fund vendosa të mos largohem nga ai derisa të vdes dhe nuk u largova gjersa ai vdiq.[5]

Imam Ebu Hanifja ishte në moshën dyzet vjet kur vdiq Hammadi dhe pastaj e mori hallkën e tij në dorë. Ai nuk ka qenë i ndarë vetëm te Hammadi në kohën kur mësonte shkencën e fikhut te ai, por ai ka udhëtuar shumë për në Haxhxh, ku në Mekke dhe Medine është takuar me dijetarë nga të cilët shumica e tyre kanë qenë prej tab’inëve (brezi pas sahabëve). Aty ka marrë pjesë në takimet shkencore dhe nga ata ka transmetuar hadithe dhe ua ka treguar fikhun të cilin e ka mësuar nga: Zejd bin Ali bin El-Husejn, Xha’fer Es-Sadik dhe Abdullah bin Hasen Ebu Muhamed En-Nefsu’z-Zekije. Gjithashtu ai shkonte pas tabi’inëve kudo që ishin gjersa edhe thotë: E kam mësuar fikhun e Umerit dhe të Aliut, fikhun e Abdullah bin Mes’udit dhe të Ibn Abbasit prej nxënësve të tyre.

Ndërsa kur u pavarësua në mësim pas Hammadit filloi t’ua mësojë nxënësve të tij nga fetvatë që jepte për çështjet e reja të ngjara (jo të ndodhura ose çështjet hipotetike), kështu që për këto çështje aplikonte analogjinë, me çështjet që kishin motiv të njëjtë, të cilat i bënte me mendje (logjik) të mprehtë, të drejtë dhe të shëndoshë gjersa e formoi këtë shkollë të fikhut, por ky me gjithë këtë nuk u distancua nga jeta tregtare dhe se ai kishte një ortak besnik i cili e ndihmonte që të mos merret me punët e tregut dhe ky ka qenë një shembull prej dijetarëve të cilët kanë vepruar edhe në jetën shkencore, por edhe në jetën tregtare.

Imam Ebu Hanifja në jetën tregtare cilësohet me katër cilësi, për t’u marrë shembull i të qenit tregtar i drejtë dhe për t’u konsideruar në pozitën më të lartë në mesin e dijetarëve:

1.    Imam Ebu Hanifja ka qenë zemërgjerë (sy ngopur) dhe nuk ka pasur prirje për varfëri shpirtërore.

2.    Ka qenë besnik i madh ndaj amanetit

3.    Ka qenë bujar i madh dhe All-llahu e ka mbrojtur nga koprracia.

4.    Ka qenë fetar i denjë dhe i përkushtuar, adhurues i madh që ka agjëruar ditën dhe ka falur namaz nate.

Shumica e dijetarëve në jetën tregtare Ebu Hanifen e krahasojnë me Ebu Bekr Es-Siddikun. Gjithashtu, ka qenë i denjë si në blerje të mallit ashtu edhe në shitje. Ka qenë besnik i madh ndaj amanetit. Kështu, që tregohet se një ditë prej ditëve ka ardhur një grua tek ai me një copë prej mëndafshi që t’ia shes. Ebu Hanifja e pyet: Sa është çmimi i saj? Ajo ka thënë: Njëqind dirhem? Ebu Hanifja thotë: Kjo ia vlen më shumë se njëqind dirhem. Sa kërkon (pyet Ebu Hanifja): Kështu ajo e shtoi çmimin nga njëqind në katërqind dirhem. Mirëpo, ai i thotë se kjo ia vlen më shumë se katërqind dirhem. Ajo thotë: Ti a po tallesh me mua? Ebu Hanifja thotë: Sjelle një njeri që të caktojë çmimin e gjësendit. Ajo shkon dhe kthehet me një njeri dhe në këtë mënyrë Ebu Hanifja atë e bleu pesëqind dirhem. Imam Ebu Hanifja ka qenë i matur për shitësin para se të jetë i matur për vetveten e tij. Gjithashtu nuk ka vështruar rast që të shfrytëzojë nga pakujdesia e shitësit, por në qoftë se shihte vend për ta këshilluar e këshillonte dhe nëse shihte vend për ta udhëzuar e udhëzonte.

Ebu Hanifja ka qenë shitës i cili nuk shikonte të fitojë në qoftë se blerësi ishte ndonjë i varfër ose mik i tij, bile edhe ndonjëherë dhuronte për shkak që fitonte shumë. Një ditë prej ditëve vjen një grua te Ebu Hanifja dhe i thotë: Unë jam e dobët dhe i thotë: Sa do të më shesësh këtë teshë më lirë nga  ajo sa ke mundësi. Ebu Hanifja thotë: Merre atë për katër dirhem. Ajo thotë: Mos u tall me mua se unë jam e moshuar. Ebu Hanifja thotë: Unë i kam blerë dy tesha, njërën e kam shitur më lirë se katër dirhem nga ajo çka i kisha blerë të dy teshat, kështu që kjo teshë më ka ngelur për katër dirhem.

Gjithashtu një ditë prej ditëve vjen një mik i tij dhe kërkon nga ai një teshë prej mëndafshi duke ia përshkruar dhe përcaktuar ngjyrën. Kurse Ebu Hanifja i thotë: Duro deri sa të siguroj atë dhe do të sjell ty atë insha’Allah (me lejen e All-llahut). Pas një jave atë ia siguroi dhe miku i tij ishte duke kaluar pranë tij, me ç’rast Ebu Hanifja i thotë: Unë të solla atë çka e kërkove dhe ia nxori që të shoh atë; ai e pyeti sa kushton kjo: Ebu Hanifja i thotë: Një dirhem. Ai thotë: Unë nuk e kam paramenduar se do të tallej me mua. Ebu Hanifja thotë: Unë nuk jam duke u tallur, ngase unë i kam blerë dy tesha për njëzet dinarë e një dirhem, ndërsa unë njërën prej tyre e shita njëzet dinar, kështu që kjo mua më ka ngelur për një dirhem.

Ebu Hanifja ka qenë shumë i kujdesshëm prej gjërave të dyshimta që e zhytin njeriun në mëkat, kështu që ai në qoftë se supozonte se nga ajo çka ka fituar është zhytur në mëkat, atë pasuri të tërën ia shpërndante të varfërve dhe nevojtarëve. Transmetohet se Ebu Hanifja ortakun e tij e ka dërguar që të shes mall, por veçanërisht i ka treguar se një teshë është me të metë dhe i ka thënë atij që ta tregojë atë të metë kur të shes, ndërsa ortaku i tij atë pëlhurë e ka shitur dhe ka harruar që t’i tregojë blerësit për mangësinë e pëlhurës. Gjithashtu ortaku kishte harruar se kush e ka blerë, por Ebu Hanifja kur e merr vesh këtë, të gjithë pasurinë e fituar e shpërndau (e dhuroi). Por, me gjithë atë tregtia e tij atij i jepte fitim të madh sa që nga ajo shpenzonte për vetveten, për nevojat e mësuesve të vet, si dhe për muhadithinët (shkencëtarët e hadithit). Po ashtu, edhe nga fitimi që i ngelte ua dhuronte atyre (mësuesve dhe muhadithinëve) dhe atyre u thoshte: Shpenzoni këto për nevojat tuaja dhe mos falënderoni tjetër kend përveç All-llahut, ngase unë nuk kam dhënë nga pasuria ime diçka, por kjo është nga dhuntia e All-llahut ndaj juve. Ebu Hanifja po ashtu ka qenë shumë i kujdesshëm ndaj veshjes dhe ata të cilët i ka njohur i ka sugjeruar për veshje të bukur dhe ta mbajnë veten të bukur.

Imam Ebu Hanifja ka jetuar pesëdhjetë e dy vjet të jetës së tij në periudhën e sundimit emevit dhe tetëmbëdhjetë vjet në periudhën e sundimit abasit. Në vitin 130 h. ka ikur në Mekkë dhe atje ka qëndruar gjer sa është formuar hilafeti abasit dhe pastaj është kthyer në Kufë në kohën e Ebu Xha’fer El-Mensurit. 

Një ditë prej ditëve Ebu Xha’fer El-Mensuri e fton Ebu Hanifen për ta caktuar gjykatës suprem, por Ebu Hanifja këtë ofertë nuk e pranon. Gjithashtu halifi nga ai kishte kërkuar që gjykatësve që u shfaqen probleme në procedurat gjyqësore të konsultohen me të, por Ebu Hanifja edhe këtë ofertë e refuzoi, kështu që Ebu Xha’feri atë e dënoi me rrahje dhe burgim ose sipas disave e ka dënuar vetëm me burgim.

Në librin “El-Menakib” të El-Muvefak El-Mekiut thuhet: Ebu Hanifes kur i ka ardhur koha që të shkojë në Bagdad i është ndryshuar fytyra, duke thënë: Ky më ka ftuar për detyrë që të më caktojë gjykatës. Ndërsa unë atij i tregova se nuk jam për atë detyrë edhe pse e di se argumenti i takon atij që dëshmon, ndërsa betimi atij që refuzon, kështu që për gjykatës nuk mund të jetë kush tjetër veç njeriut i cili do të jetë kundër atij, fëmijëve dhe komandantëve të tij. Ndërsa unë këtë nuk mund të bëj, sepse kur hyra tek ai nuk isha në vete gjersa u largova prej tij.

Ebu Xha’fer El-Mensuri i thotë: Pse nuk i pranove dhuratat e mia? Ebu Hanifja thotë: Unë i tregova shërbetorit se prijësi i myslimanëve nuk më ka dhuruar diçka nga pasuria e tij që atë të mos e kthej, por në qoftë se do të më kishte dhuruar diçka nga pasuria e tij sigurisht do ta kisha pranuar. Ndërsa ato që më ishin sjell mua nga prijësi i myslimanëve ishin prej pasurisë së arkës shtetërore të myslimanëve, kurse unë nuk kam pjesë në pasurinë e tyre nga arka shtetërore, ngase nuk jam prej atyre që luftojnë, e të marrë atë që u takon luftëtarëve. Gjithashtu nuk jam prej fëmijëve të tyre nga ajo që u takon dhe marrin fëmijët e tyre, po ashtu nuk jam nga të varfërit që të marrë atë që u takon të varfërve. Ebu Xha’feri El-Mensuri thotë: Atëherë prano që të vinë gjykatësit për atë çka do të kenë nevojë për ty. Ebu Hanifja gjithashtu refuzoi që të caktohet gjykatës, sepse Ebu Hanifja atë e shihte punë të rrezikshme, ndoshta për arsye që kishte frikë për veten për t’u ballafaquar me të. Po ashtu ai refuzoi edhe konsultimin e gjykatësve me të, sepse kur të paraqitet ndonjë çështje gjyqësore ajo ishte si me dhënë vendim, ndërsa ai nuk dëshironte në asnjë mënyrë që të japë vendime. Ky refuzim i tij nuk ishte çështje e thjeshtë e refuzimit të caktimit për gjykatës, të konsultuarit e gjykatësve me të dhe refuzimin e dhuratave, por Ebu Hanifja nuk e përfilli aspak përfundimin e saj. Kurse Ebu Xha’fer El-Mensuri pas këtij refuzimi atë e burgosi dhe urdhëroi që të rrihet dhe se është rrahur me njëqind e dhjetë shkopinj. Ndërsa sa herë që rrihej i thoshin prano caktimin për gjykatës, ai thoshte: Nuk mundem, por kur u zgjatën rrahjet ai fshehtas u lutë duke thënë: “O Zot me fuqinë Tënde largo nga unë dëmin e tyre.” Kështu që një kohë shumë të shkurt pas kësaj lutje do të bisedojnë për gjendjen e vështirë të tij me Ebu Xha’fer El-Mensurin dhe do ta  lirojë atë nga burgu. Ebu Hanifja pas lirmit nga burgu qëndron në burgim shtëpiak dhe i ndalohet që të jep fetva, të ulet me njerëzit dhe të del nga shtëpia. Kurse kjo gjendje e tillë ka zgjatur deri në vdekje në vitin 150h./767m. Ebu Hanifja kishte lënë testament që të varroset në një tokë të lejuar e cila nuk është e uzurpuar, gjithashtu edhe në tokën në të cilën nuk do të mund që të shpif Ebu Xha’feri atë se atë e ka uzurpuar. Në lidhje me këtë transmetohet se Ebu Xha’feri kur ka dëgjuar këtë ka thënë: Kush do të më justifikoj për Ebu Hanifen duke qenë gjallë dhe i vdekur. Në namazin e xhenazes së juristit të Irakut (Fekihu’l-Irak) dhe Imamit më të madh (Imamu’l-A’dham) ka marrë pjesë tërë Bagdadi dhe supozohet se numri i atyre që kanë prezantuar në faljen e namazit të xhenazes ka qenë 50.000 vetë. Imami është varrosur në Bagdad.  

Bashkëkohësi i Ebu Hanifes El-Fudejl bin Ijad ka thënë: “Ebu Hanifja ka qenë jurist (fekih) dhe i njohur për dituri të gjerë dhe të pasur, i njohur nga rrethi i tij për bujari, durimtar në mësim të diturisë tërë natën dhe ditën, zbukuronte netët me falje të namazit të natës, agjëronte shumë, shumë pak fliste edhe atë vetëm kur çështja kishte të bëjë me hallallin (të lejuarën) dhe haramin (të ndaluarën); ka qenë shumë i zgjuar që të sjell argumente të forta për të vërtetën”.

Xha’fer bin Er-Rebi’ thotë: “Qëndrova te Ebu Hanifja pesë vite dhe nuk kam parë njeri sikur ai që qëndronte në heshtje, por kur pyetej në lidhje me çështjet e fikhut menjëherë gjallërohej dhe fillonte të rrjedhë si lumë.”

Abdullah bin Mubareku (bashkëkohës i Ebu Hanifes) thotë: “Ebu Hanifja ka qenë truri i dijes (shkencës).”

El-A’meshi (bashkëkohës i Ebu Hanifes) thotë: Me të vërtetë Ebu Hanifja është fakih (jurist).

Muhadithi i njohur Ibn Xhurejxhi për të thotë: “Ky në të ardhmen do të jetë njeri mahnitës, por kur u rritë dhe filloi të përmendet ai, tha: Ky me të vërtetë është fakih, ky me të vërtetë është fakih.”

Gjithashtu disa dijetarë bashkëkohës për të kanë thënë: “Sikurse ai (Ebu Hanifja) nuk e ka njohur askush hadithin, ngase ai i nxirrte shkaqet e dispozitave që ngërthenin nga shprehjet dhe lidhshmëritë e tyre që ishin të përafërta me thëniet dhe se nuk ngelte vetëm me kuptimin literal (kuptimin sipërfaqësor) të hadithit, por, me kuptimin e vërtetë të saj që përmbante hadithi. Nga kjo kështu që nxirrte shkakun dhe ndërlidhte me çështjet të cilat ishin të ndërlidhura njëra-tjetra dhe të ngjashme, pastaj për to jepte vendim. Kështu që dispozitën e njohur e konsideronte bazë për ato çështje të ngjashme për nga kuptimi.” 

Në këtë pjesë do të flitet për:

1.    Veçoritë dhe karakteristikat natyrore dhe të përfituara logjike.

2.    Mësuesit e tij te të cilët mësoj dhe influenca e madhe ndaj tyre që ia vizatuan rrugën.

3.    Metoda e studimit të tij e veçantë dhe përvojat e tij.

Ebu Hanifja ka qenë kontrollues i vetes, i matur nga emocionet, i qetë, i vendosur, durimtar, tolerant, nuk ka rrëshqit dhe shkreptuar në mendime për shkak të gjendjes së stuhive shpirtërore. 

Ky ka qenë i pavarur në mendime që nuk u mbështetej në mendimet e të tjerëve, i lirë duke mos iu përulur askujt përveç teksteve të Librit (Kur’anit) ose Sunnetit (Traditës pejgamberike) ose fetvave të sahabiut. Ndërsa për qëndrimet e tabi’nëve (brezit pas sahabeve) ai i shikonte qëndrimet e tyre dhe i vlerësonte se a janë gabim ose të sakta, sepse qëndrimi i tabi’nëve nuk është obligim të imitohet dhe as nuk është nga devotshmëria (takvallëku).  Kështu që nga ajo që ky çka kishte mësuar nga Zejd bin Ali, Xha’fer Es-Sadiku, Muhamed El-Bakiri dhe Abdullah bin Hasani kishte mbrojtur mendimin e tij për sahabet e denjë me një anim të madh ndaj familjes së Pejgamberit (Ehli Bejtit) dashurinë për to dhe përballimit të torturave për në rrugën e tyre. Gjithashtu ky ka poseduar mendime të pavarura për të cilat nuk i është përulur popullatës së thjeshtë dhe as nuk është mbështetur për popullatën e veçantë, si dhe te ky nuk ndikonte dashuria dhe urrejtja për të përfaqësuar ndonjë mendim të ndonjërit.  

Ashtu siç folëm më parë ky ka qenë mendim që është futur thellë në çështje (problematikat). 

Ebu Hanifja ka qenë njeri i cili është përgjigjur aty për momentin dhe për momentin kur kishte nevojë në tru i silleshin kuptime të ndryshme, kështu që nuk mundte të mos e prezantonte mendimin e tij, e as që të mbyllë sytë dhe as që mund të ndalej për të debatuar për derisa ai ishte në të drejtë. Gjithashtu posedonte argumente për të vërtetuar dhe mposht kundërshtarin e tij, gjë e cila ishte lehtë për të. Ndërsa librat e historisë së biografisë së tij janë të stërmbushura lidhje me diskutimet e tij. Transmetohet nga Lejth bin  Sead i cili ka thënë: Dëshiroja që të shohë Ebu Hanifen kështu që një ditë prej ditëve pash disa njerëz se ishin tubuar grumbull pas një dijetari dhe njëri tha: O Ebu Hanife! dhe e pyeti për një çështje. Betohem në All-llahun nuk më mahniti përgjigja e saktë sa më mahniti shpejtësia e dhënies së përgjigjes. 

Ka qenë i sinqertë në kërkimin e së vërtetës. Gjithashtu nuk supozonte për qëndrimin e tij se ajo është e vërteta absolute për të cilën nuk ka dyshim, por ai thoshte: Ky është mendimi ynë kjo është më e mira nga ajo çka ke mi arritur të vlerësojmë, por kush vjen me ndonjë më të mirë se mendimi ynë ajo është më e saktë nga e jona.

Gjithashtu nga sinqeriteti i tij për kërkimin e të vërtetës ka hequr dorë nga qëndrimi i tij, në qoftë se polemizuesi i ka treguar ndonjë hadith, e ai hadithi në qoftë se më parë te ai ka qenë në mënyrë jo autentik i transmetuar ose ka pasur kundërshtime në lidhje me atë hadith ose edhe për ndonjë fetva të sahabiut kur iu është treguar që nuk i ka arritur ajo fetva,  Ebu Hanifja nuk ka qenë prej ekstremistëve të rreptë ndaj mendimeve të tyre, por e ka mbrojtur sinqeritetin për të vërtetën që ka poseduar zemër të hapur për qëndrimet e tjerëve ndaj qëndrimit të tij.

Imam Ebu Hanifja ka poseduar personalitet të fuqishëm, shpirt të fortë dhe ndikim mahnitës te tjetri. Ky ka pasur shumë nxënës të cilëve nuk ua prezantonte mendimin e tij, por ata i mësonte dhe ua tregonte mendimet e dijetarëve të mëdhenjve dhe i shtynte në debat që të debatojnë sipas arsyes e jo moshës së nxënësve dhe në fund ky e përmbyllte çështjen sipas mendimit të tij dhe që të gjithë heshtnin dhe qëndronin qetë, kurse disa prej nxënësve edhe përkundër mësuesit të tyre ata i mbanin qëndrimet e tyre.  

Ebu Hanifja njohuritë nuk i ka marr vetëm prej një dijetari, por prej tyre ka që mësuar shkencën e hadithit nga dijetarët e saj specialistë, prej tyre që mësojë njohjen e Kur’anit dhe shkencën e saj nga komentatori i Kur’anit Abdullah bin Abbasi, radiall-llahu anhu. Gjithashtu ka mësuar edhe nga disa dijetarë të sektit shia dhe të tjerë. Ndërsa nga ai nuk ndihet se është kundërshtuar me to, përveç se ka ndarë dashurinë ndaj familjes së Pejgambeit (Ehli Bejtit). Po ashtu, prej tyre ka mësuar fetvatë e sahabeve të cilët kanë qenë të njohur për muxhtehid (kompetent për dhënie gjykime), eleganca e dijes dhe logjikës.

Në veprën “Tarihu’l-Bagdad” citohet se Ebu Hanifja një ditë prej ditëve ka ardhur te Ebu Xha’fer El-Mensuri ndërsa tek ai ka qenë Isa bin Musa. Ebu Xha’fer El-Mensuri thotë: Ky në këtë kohë është dijetari i botës. Ai pyet Ebu Hanifen: O Nu’man prej kujt e ke marrë diturinë? Ebu Hanifja thotë: Nga nxënësit e Omerit, Aliut dhe Abdullah ibn Mes’udit, radiall-llahu anhum.

Nuk ka pasur më të dijshëm gjatë sundimit abasit në fytyrën e tokës më të dijshëm se ky. Isa bin Musa thotë: Vërtetë qenke i mbështetur mirë.

Gjithashtu Ebu Hanifja ka takuar disa prej sahabeve të cilët kanë jetuar gjatë deri në kohën e tij, por ky nuk ka transmetuar diç prej tyre. Nga ata kanë qenë: Enes bin Maliku (v. 93 h.), Abdullah bin Ebi Eufa (v. 87 h.), Vathile bin El-Eska’ (v. 85 h.) dhe Ebu Tufejl Amir bin Vathile (v. 102 h.). A mund të llogarisim Ebu Hanifen prej tabi’inëve (brezit pas sahabeve)? Në qoftë se do të kthehemi në definicionet ashtu siç thuhet se ai i cili ka takuar sahabet është tabi’in edhe pse nuk ka shoqëruar, por vetëm e ka takuar atëherë mund që të llogarisim prej tabi’inëve. Ndërsa në qoftë se kthehemi definicionit tjetër i cili thotë se patjetër që të ketë shoqëruar dhe takuar atë atëherë nga ky definicion nuk mund të konsiderojmë prej gjeneratës së tabi’inëve.

Ndërsa të gjithë janë unanim se Ebu Hanifja ka takuar disa prej tabi’inëve dhe nga të cilët ka transmetuar dhe ka mësuar shkencën e fikhut prej tyre. Ata janë: Sha’biu i cili është i njohur në Hadith dhe prej atyre tabi’inëve me të cilët edhe është takuar më shumë që kanë qenë të njohur për racio. Gjithashtu ka mësuar nga Ikreme i cili e ka transmetuar diturinë e Ibn Abbasit, Nafiun i cili e ka transmetuar diturinë e Ibn Umerit, juristin (fakihun) e Mekkes Ata bin Rebbahun (v. 114h.) në kohën kur ka qenë nxënës te Hammad bin Sulejmani. 

Mësuesi i tij Hammad bin Ebi Sulejman El-Esh’arij i cili ka mësuar fikhun te Ibrahim En-Nehaiu. Hammadi ka qenë njeriu më i dijshëm. Ebu Hanifja ka mësuar fikhun e Ibrahim En-Nehaiut nga Hammadi, ndërsa fikhun e Sha’biut nga vetë ai. Kurse En-Nehaiu dhe Sh’abiu kanë mësuar nga Shurejhi, Alkame bin Kajsi dhe Mensur bin El-Exhda’. Ndërsa këto kanë mësuar nga dy sahabi Abdullah bin Mes’udi dhe Ali bin Ebi Talibi. Prandaj, shumica e banorëve të Kufes e kanë trashëguar fikhun e këtyre dy sahabive. Imam Ed-Dehleviu thotë: “Formimin dhe zhvillimin e Fikhut Hanefi e ndihmuan qëndrimet e Ibrahim En-Nehaiut”.

Imam Ebu Hanifja fikhun e dijetarëve të hadithit e ka mësuar nga Sha’biu, ndërsa fikhun e dijetarëve racionalë nga mësuesi i tij Hammadi, ka mësuar po ashtu fikhun e Zejd bin Ali dhe ka mësuar nga dijetarë të ndryshëm kiraetet (llojet e ndryshme të leximit të Kur’anit), fikhun, akaidin dhe shkencat e Kur’anit.

       Gjithashtu ai ka mësuar edhe nga Muhamed bin El-Bakir bin Ali, Xha’fer Es-Sadik bin Muhamed El-Bakir, po ashtu edhe nga Muhamed En-Nefsu’z-Zekije Abdullah bin El-Hasen bin El-Hasen, si dhe ka mësuar fikhun nga sekte të mëdha islame të cilat kanë qenë rival të njëra-tjetrës.  

Imam Ebu Hanifja shumë shpesh ka udhëtuar në Mekkë (Shtëpinë e All-llahut). Ndërsa të parën herë kur ka shkuar është takuar me ‘Ata bin Ebi Rebah dhe ky e ka pyet prej nga je ti? Ebu Hanifja ka thënë: Nga Kufeja. ‘Atau i thotë: Prej banorëve të cilët e ndanë fenë e tyre në grupe? Ebu Hanifja thotë: Po. ‘Atau pyet Ebu Hanifen ti prej cilës grup je? Ebu Hanifja thotë: Prej atyre të cilëve nuk i fyejnë selefët (të parët), besojnë në kader (caktimin e All-llahut) dhe nuk i akuzojnë mëkatarët me kufr (pabesim). ‘Atau thotë: Përqendrohu kësaj rruge se ti e njeh të vërtetën.

Imam Ebu Hanifja shkonte te Maliku për argumente dhe bisedonin me njëri-tjetrin për çështjet e fikhut; gjithashtu takohej edhe me Euzaiun dhe bisedonte me të lidhje me çështjet e fikhut. Udhëtimet e tij kanë qenë udhëtime shkencore në tokat e shpalljes-mesazhit, vendet në të cilat ka jetuar dhe shëtitur i Dërguari i All-llahut për të përmbledhur kuptimin e gjurmëve dhe lajmeve të vërteta dhe precize.

Imam Ebu Hanifja ka qenë studiues dhe zhytës në polemika dhe debate. Transmetohet se ky ka polemizuar përafërsisht me njëzet e dy sekte për të mbrojtur fenë Islame, nga kjo që dituria iu është forcuar dhe ka filluar të perceptojë akoma më thellë. Imam Ebu Hanifja gjithashtu ka zhvilluar debate në çdo vend gjatë udhëtimeve të tij në Mekkë, Medinë dhe në vendet e tjera të Hixhazit.

Metoda e Ebu Hanifes në mësimdhënie nuk ka qenë të shpjeguarit mësim nxënësve të tij, por ka pasur metodë të veçantë për mësimdhënie. Imam Ebu Hanifja nxënësve ua plasonte meselen (çështjen juridike), pastaj polemizonte me ata për dispozitën e saj, kështu çdo njëri tregonte mendimin e tij. Nxënësit e tij në analogji e mbështetnin atë, ndërsa në ixhtihad ndonjëherë e kundërshtonin. Ndonjëherë e ngritnin zërin lartë ndaj njëri-tjetrit që u dëgjonte një zhurmë e madhe dhe pasi që çështjen e studionin në të gjitha aspektet Ebu Hanifja në fund tregonte qëndrimin e tij dhe e përfundonte këtë studim dhe të gjithë e pranonin dhe pëlqenin atë. Studimi në këtë mënyrë e zhvillon së bashku mësuesin dhe nxënësin.

Imam Ebu Hanifja nuk i braktiste nxënësit e tij vetëm duke përshkruar, por ai i zhyste në debate. Gjithashtu disave iu ndihmonte me pasuri (ju jepte bursë) si dhe ju ndihmonte brenda kohës për ndonjë vështirësi të paraqitur atyre. Ebu Hanifja po ashtu shikonte në sjelljet e nxënësve të tij nga e cila ata i vështronte dhe kujdesej për to, në qoftë se ndonjërin e shihte se nga dituri e ka goditur mendjemadhësia atij ia largonte atë sëmundje me disa prova gjersa të ndjehej se akoma ka nevojë më shumë për vlerësime të njohjes ashtu si me Ebu Jusufin lidhje me çështjen e rrobaqepësit. Ebu Hanifja gjithashtu i këshillonte ata, e veçanërisht ata të cilët ishin të dalluar te ai, si Ebu Jusufin dhe të tjerë që i këshilloi. Po ashtu prej studentëve disa i bëri shok dhe se për ata flijonte shpirtin bile edhe u thoshte atyre: Ju jeni lumturia e zemrës dhe largues të brengave të mia.   

Nuk është e njohur ndonjë vepër e Ebu Hanifes lidhje me shkencën e fikhut, ngase në kohën e tij nuk ka qenë ië përhapur shkrimi i librave. Sahabet të cilët ishin muxhtehidë  nuk lejonin që të regjistroheshin fetvatë e tyre që të mbetet vetëm e vetëm libri i All-llahut i regjistruar, pastaj dijetarët u detyruan që të regjistrojnë sunnetin dhe të regjistrojnë fetvatë dhe fikhun.

Nxënësit e Ebu Hanifes regjistronin mendimet e tij, gjithashtu ndonjë herë ai ua diktonte vetë ato. Ndërsa mendimet e tij të regjistruara në librat e Imam Muhamedit janë nga mësuesi i tij Ebu Jusufi dhe të tjerë, gjithashtu disa janë që i ka dëgjuar edhe vetë nga Ebu Hanifja. Ngase mosha e tij nuk ishte e mjaftueshme që të regjistrojë gjithë atë që është shkruar nga Ebu Hanifja, sepse Ebu Hanifja kur ka vdekur ai ka pasur tetëmbëdhjetë vjetë. Imam Muhamedi gjithçka çka ka shkruar i ka marrë nga koleksionet e regjistruara të cilat kanë qenë të njohura nga nxënësit e Ebu Hanifes. Ndërsa ata të cilët i përshkruajnë libra Ebu Hanifes ose siç thonë se ka shkruar lidhje me shkencën e fikhut. Kjo thënie e tyre është se nxënësit e tij i kanë shënuar mendimet e tij nën rudaktimin dhe kontrollimin e Ebu Hanifes ndonjëherë, kështu që nxënësit e tij botuan libra të ndara në kapituj të radhitura duke filluar me pastërtinë, namazin dhe pastaj me adhurimet tjera me radhë (El-Ibadat), pastaj me marrëdhëniet civile (El-Muamelat) dhe më pas e përfunduar me çështjen e trashëgimisë. Ndërsa fillimi nga pastërtia dhe namazi është se personi i obliguar pas besimit të vërtetë me sendin e parë të cilin duhet të jetë i përgjegjshëm është namazi, ngase ai është më i veçanti nga adhurime dhe më i përgjithshmi për nga obligueshmëria.   

Ebu Jusufi ka përmbledhur një sërë transmetimesh nga Ebu Hanifja të cilën e ka quajtur “El-Athar”. Gjithashtu edhe Muhamedi ka përmbledh një sërë transmetimesh të cilën edhe ky e quan “El-Athar”. Ibn Haxher El-Askalani në librin “Teaxhilu’l-Menfa’” thotë: Musnedi i Ebu Hanifes nuk është nga përmbledhja e tij, ndërsa kjo është nga hadithet e Ebu Hanifes e cila është nga libri “El-Athar” të cilën e transmeton Muhamed bin Hasani, gjithashtu një vepër e tillë është edhe nga Ebu Jusufi para tij.

Haxhi Halife në librin “Keshfu’dh-Dhunun” e përmend transmetimin e “Musnedit të Ebu Hanifes”, mospajtimet, përmbledhjen dhe radhitjen e saj. Gjithashtu përmend se “Musnedi i Ebu Hanifes” është e arritur nga pesëmbëdhjetë transmetime (rrugë) e cila është përmbledhur nga dijetarë të zgjedhur të hadithit. Këto transmetime nuk paraqesin dyshime në autenticitetin e transmetimit të kësaj vepre në përgjithësi. Ndërsa senedi (zinxhirë i transmetuesve) më i fuqishëm është transmetimi “El-Athar i Ebu Jusufit” dhe “El-Athar i Muhamedit.”    

Në librin “Tarihu’l-Bagdad” transmetohet nga Ebu Hanifja se ka thënë: “Unë bazohem në Kur’an, në qoftë se nuk gjej në të (argument), atëherë në Sunnetin e të Dërguarit të All-llahut, por, në qoftë se nuk gjejë as në Librin e All-llahut dhe as në Sunnetin e të Dërguarit të All-llahut, atëherë bazohem në thëniet e sahabeve dhe marr nga mendimet e cilit sahabi dua dhe e braktisi cilin dua prej tyre. Nuk dalë prej mendimit të tyre gjersa të gjej argument nga mendimet e tyre në mendimet e të tjerëve, por kur vjen fjala te Ibrahim En-Nehaiu, Ibn Sirini, Hasani[7], ‘Atau, Sejjid bin Musejjebi dhe një numër prej burrave të cilët kanë qenë kompetent për dhënie gjykime (ixhtihad) edhe unë bëjë ixhtihad ashtu siç kanë bërë ata.”

Në librin “El-Menakib” të El-Mekiut thuhet: Ebu Hanifja ka qenë gjurmues i madh lidhje me En-Nasihun dhe El-Mensuhin (Pezullimin), ka vepruar me hadith i cili është vërtetuar te ai se është nga Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe shokët e tij. Ky e ka njohur mirë hadithin e Kufes dhe ka qenë ndjekës i madh në traditën e cila ishte në vendin e tij. Gjithashtu në këtë vepër thuhet: Mendimi i Ebu Hanifes është që dituria të merret prej njerëzve të besueshëm, të larguarit nga të këqijat, të shikuarit në praktikën e njerëzve (traditën) dhe ajo e cila çon drejt saj dhe gjendjen e shëndoshë të saj. Ebu Hanifja gjithashtu i zgjidhte problemet me kijas (analogji), në qoftë se çështja nuk jepte përfundim të mirë me analogji atëherë vepronte me istihsanin (preferencën juridike), në qoftë se edhe me istihasanin nuk arrihej atëherë kthehej në atë çka vepronin myslimanët (urfit - traditës). Të gjitha këto tekste janë argumente të cilat implikojnë burimet e fikhut të Ebu Hanifes.

Nga kjo kuptohet se burimi i parë është Kur’ani, i dyti Sunneti, i treti ixhmai (konsensusi) i sahabeve dhe mospajtimet e sahabeve në disa çështje nuk i ka braktisur që të merrë mendimet e të tjerëve, por zgjidhte nga qëndrimet e tyre cilën e donte dhe se dëshira e tij ishte e ndërlidhur me atë çka bënte analogji sipas teorisë së tij ose më shumë e përputhur në nxjerrjen e dispozitave nga Kur’ani dhe Sunneti. Burimi i dytë tregon ndjekjen e tij në të (traditën) çka ishin njerëzit e qytetit të tij dhe ata të cilët pasonin në atë çka ishin njerëzit e qytetit të tij dhe se më e mirë është që të pasohet në atë çka janë të gjithë fukahatë (juristët). Burimi i tretë tregon se në qoftë se nuk ekziston tekst në Kur’an dhe Sunnet ose në qëndrimet e sahabeve, atëherë vepron me kijasin (analogjinë) në atë që mund të implikohet, në qoftë se nuk mund të implikohet në atë çka mund të arrihet me kijas, atëherë vepronte me istihsan (preferencë juridike) në atë çështje që mund të veprohej me të, e në qoftë se jo, atëherë vepronte në bazë të urfit (të drejtës së traditës). 

          9.1.1. El-Kitab (Kur’ani)

Qëndrimi i Ebu Hanifes në lidhje me përbërjen e Kur’anit thotë se Kur’an konsiderohet teksti dhe kuptimi së bashku siç është imani (besimi), i cili ka dy shtylla: vërtetimi me zemër dhe deklarimi me gjuhë. Ndërsa Ebu Hanifja e ka lejuar për falësin (namazliun) i cili nuk e dinë gjuhën arabe, nuk mund të fletë mirë dhe nuk mund të shqipton fjalët arabe mirë për personin e tillë e ka konsideruar të lejuar që të lexojë sipas kuptimit (përkthimit) të Kur’anit gjersa ta mësojë të lexojë drejtë. Ebu Jusufi dhe Muhamedi nuk e pranojnë leximin e Kur’anit përveç se në gjuhën arabe edhe atë përveçse nga pamundësia e leximit në gjuhën arabe. Transmeton Fahru’l-Islam El-Bezdeviu nga Nuh bin Ebi Merjem, e ky nga Ebu Hanifja se Ebu Hanifja ka heq dorë nga ky qëndrim i tij në qëndrimin sipas shumicës së dijetarëve se nuk lejohet të lexohet me përkthim. Sipas Kadi Imam Ebu Zejdit dhe gjithë verifikuesëve të tjerë ky mendim është mendim i përzgjedhur i Imamit. Gjithashtu, edhe fetvaja në medhhebin hanefij është në bazë të këtij mendimi.

Kur’ani është burimi i burimeve të këtij legjislacioni (sheriati), ndërsa sunneti është sqarues i Kur’anit aty ku ka pasur nevojë për ta sqaruar atë. Me Sunnet dispozitat në Kur’an implementojnë konfirmim, sqarim dhe pezullim. Konfirmimi i dispozitës së Kur’anit me Sunnet, siç thotë Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem: “Agjëroni kur ta shihni hënën e re dhe ndërprejeni agjërimin kur ta shihni hënën e re.” Ky hadith konfirmon kuptimin e fjalës së All-llahut në Kur’an: “(Ato ditë të numëruara janë) Muaji i Ramadanit që në te (filloi të) shpallet Kur’ani, që është udhërrëfyes për njerëz dhe sqarues i rrugës së drejtë dhe dallues (i të vërtetës nga gënjeshtra).” (El-Bekare, 185).      

Sunneti, sqarues i dispozitave nga llojet e ajeteve të cilat janë me kuptim përmbledhës në Kur’an prej të cilave janë forma e faljes së namazit, dhënia e zekatit, kryerja e haxhit. Nga kjo kuptohet se me Sunnet (traditën pejgamberike) janë sqaruar këto çështje të tilla. Ndërsa nuk lejohet të jetë sqarimi i veprimit me vonesë nga momenti i nevojës së kryerjes së veprimit, ashtu siç nuk mund të bëhet veçanësimi i të përgjithshmes me vonesë (Tahsisu’l-‘Ami la jexhuzu muterahijen), sepse duhet bërë sqarim të disa nga njësitë (ose personat) nga ajo çka është për qëllim prej shprehjes së ‘am (të përgjithshmes) e cila kjo konsiderohet transferimi i shprehjes së përgjithshme (‘am) në specifik (has). Ndërsa El-Muhassesu (e specifikuara) është e përafërt me globalen e cila duhet të jetë e lidhur pa vonesë. Ngase am (globalja) është si husus (specifika) në implikimin e dispozitës, por në qoftë se specifika bëhet me vonesë atëherë është obligim të veprohet me të, ngase kjo atëherë është shfuqizim (nes’h) e jo specifikë (tahsis), kështu që atëherë kjo konsiderohet tebdil (zëvendësim, ndryshim) e jo tefsir (sqarim). Ndërsa sqarimi i tebdilit do të thotë nes’h (shfuqizim) i cili është i lejuar vetëm nëse shfuqizimi (En-Nes’h) bëhet me Kur’an dhe Sunnet Mutevatir (autentik dhe i besueshëm gjeneratë pas gjenerate).

         9.1.2. Sunneti (Praktika pejgamberike)

Një prej burimeve të legjislacionit i cili vjen pas Kur’anit, i cili njihet nga hadithi i Muadhit, kur e pyeti Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem? “Me çka do të gjykosh? Muadhi tha: Me Librin e All-llahut, në qoftë se nuk gjej në të, me sunnetin (traditën) e të Dërguarit të All-llahut... Gjithashtu edhe nga letra e Omerit dërguar Shurejhit. Gjithashtu edhe Imam Ebu Hanifja u bazua në Sunnet për nxjerrjen e dispozitave nga ajo. Ndërsa ai i cili e shpif atë se i ka dhënë përparësi analogjisë (kijasit) kundrejt teksteve dhe lajmeve, ai gënjen. Ndërsa ky e ka mohuar këtë shpifje që ia kanë bërë duke thënë: “Ka gënjyer pasha All-llahun dhe më ka bërë shpifje mua ai cili thotë se ne e paraprijmë analogjinë kundrejt teksteve dhe se a ka nevojë që të bëhet analogji pas tekstit? Imam Ebu Hanifja këtë e ka sqaruar se ai nuk ka bërë analogji përveçse në momente shumë të domosdoshme, siç thoshte: Ne së pari marrim argumentet nga Kur’ani, pastaj nga Sunneti, pastaj nga gjykimet e sahabëve dhe veprojmë me gjykimet e tyre që janë unanim, e në qoftë se ata janë në mospajtim atëherë bëjmë analogji me një dispozitë të cilës dispozitë ia bashkojmë shkakun (motivin) mes dy çështjeve gjersa të sqarohet kuptimi i saj.

Dijetarët e hadithit e kanë ndarë hadithin për nga numri i transmetuesve në tre kategori: Hadithi Mutevatir, Hadithi Meshhur dhe Hadithi Ahad.

1.    Hadithi Mutevatir te Imam Ebu Hanifja konsiderohet argument dhe se nuk është e njohur nga ky se e ka mohuar ndonjë lajm të cilin e ka ditur se është mutevatir. Kurse për këtë lloj hadithi duhet pasur bindje të patundshme se ky lloj hadithi tregon dijen e vërtetë të patundshme.

2.    Hadith Meshhur është hadith i cili është transmetuar nga gjenerata e parë nga një transmetues ose nga gjenerata e dytë, pastaj ky hadith përhapet dhe njerëzit e transmetojnë sa që njerëzit nuk mund të supozojnë se frekuentiteti i tij është gënjeshtër. Ndërsa konsiderata e këtij lloji të haditheve është bërë favorizmi në shekullin e dytë dhe të tretë. Kurse këtij lloji të haditheve duhet mbështetur me bindje, e jo me dije të patundshme, ngase ky lloj hadithi konsiderohet nën kategorinë e hadithit mutevatir, ndërsa mbi kategorinë e hadithit ahad. Disa dijetarë thonë: Ky lloj hadithi implementon supozim, e jo prerësi. Ndërsa disa të tjerë thonë: Ky lloj hadithi implementon prerësi, por vetëm nëpërmjet rrugës së argumentimit, e jo nëpërmjet rrugës së dijes së obligueshme (prerë).

3.    Hadith Ahad do të thotë: Çdo lajm i cili transmetohet nga një ose dy transmetues dhe mos arritja e lajmit favoritet (frekuentivitet). Ndërsa mbështetja e këtij lloj hadithi deri te Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, është në mënyrë supozuese të përzgjedhur (të paqartë e të cilat kërkojnë mbështetje), e jo në mënyrë të diturisë plotëbindëse. Autori i veprës “Keshfu’l-Esrar”, Imam El-Pezdeviu, thotë: Mbështetja në Haberu’l-Ahad (Lajmet e transmetuar nga një rrugë) ka dyshim në formë dhe kuptim, ndërsa vërtetimi i dyshimit të saj është në formë, ngase mbështetja deri te Pejgamberi nuk është vërtetuar në mënyrë të prerë. Ndërsa për dyshimin kuptimor është se ummeti (përfaqësuesit e Muhamedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) nuk e ka pranuar. Por, ky dyshim i hadhithit ahad në periudhën e ixhtihadit (formimit të shkencave) disa nga dijetarët nuk e kanë pranuar të argumentuarit me hadithe ahad për shkak se në atë kohë ishin paraqitur gënjeshtar të cilët gënjenin mbi të Dërguarin e All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe për shkak të përzierjes së lajmeve sahih (autentikë) me jo autentikë. Kurse qëndrimi i unionit të fukahave ka qenë që të pranohet hadithi ahad nga transmetues i besueshëm dhe i drejtë, ndërsa argumentimi me të të jetë vetëm në çështjet praktike, e jo në çështje të besimit, ngase argumentet për çështje të besimit duhet të ngritën mbi argumente bindëse jo të dyshuara.

Imam Ebu Hanifja ka qenë prej fukahave të parë, i cili i ka pranuar hadithet ahad me të cilat ka argumentuar ose i ka ndarë mendimet për gjykime. Ndërsa e ka ndryshuar qëndrimin e tij atëherë kur ka arritur fetvaja e Omerit, radiall-llahu anhu, në lidhje me sigurinë e robit, e cila edhe pse ka qenë e transmetuar nga hadithi ahad, nga kjo shihet se sa rëndësi i ka kushtuar hadithit të Pejamberit, të cilën e transmeton nga ajo rrugë. Imam Ebu Hanifja i pranonte hadithet ahad dhe i transmetonte ato ose e ndërtonte fikhun e tij me këto hadithe. Kështu që ai nga këto merrte tekstin dhe nxirrte motivin e dispozitës nga të dytë dhe bënte analogji me to nga ato (çështje) çka lejohej bërja e analogjisë.

Ndërsa në lidhje me Mursel Tabi’ij[8] dhe Mursel Tabi’jit-Tabi’ij Ebu Hanifja pranonte nga njerëz që ishin të njohur dhe që kishin ndikim të madh në metodologjinë e tyre. Ata të cilëve u besohej dhe nga të cilët nuk kishte aspak dyshim janë:

Ibrahim En-Nehaiu, mësuesi i mësuesit të tij nga i cili ka pasur influencë të madhe në transmetimin e fikhut. Ebu Hanifja e kundërshton atë në disa çështje apo është pajtuar me të në disa çështja të tjera, Ebu Hanifja këtë gjithmonë e ka konsideruar të besueshëm (thikkah) tek i cili nuk ka pasur fare dyshim në transmetimet e tij.

Hasan El-Basriu, vaizi i Irakut, gjithashtu edhe ky është si Ibrahim En-Nehaiu në pozitë të besueshmërisë.

   Gjithashtu gjithçka që pranonte Ebu Hanifja nga hadithet mursel prej tyre dhe atyre të cilëve ishin të një pozite në besueshmëri, nuk aludon në pranimin e irsalit (ngritjes së senedit te Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) të hadithit në përgjithësi, ngase ka prej njerëzve të cilëve nuk ju pranohet hadithi i mbështetur (me sened të pakëputër deri të Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), nga cila është më mirë që të pranohet hadithi mursel.

Pranimi i lajmeve mursel ka qenë çështje e përhapur në kohën e tij, sepse të besueshmit (thikkah) nga tabi’inët të cilët i ka takuar, ose nxënësit e tyre ata kanë treguar vetë se kanë bërë mursel emrin e sahabiut atëherë kur kanë transmetuar hadithe nga një numër të madh prej sahabeve. Transmetohet nga Hasan El-Basriu i cili ka thënë: Në qoftë se bashkoheshin katër sahabë në një hadith atë e bëja mursel. Gjithashtu nga ky transmetohet se ka thënë: Kur ju them juve Haddetheni fulan (Më ka treguar filani) ky është hadithi i atij e jo i ndonjë tjetri. Murseli ka qenë shumë i përhapur në mesin e tabi’inëve para se të shtoheshin gënjeshtrat mbi Pejgamberin, deri sa erdhi nevoja që dijetarët t’i japin rëndësi Isnadit (zinxhirit të transmetuesve).

Këto pasqyrime janë të Ebu Hanifes në lidhje me Sunnetin të cilën e konsideroi shtyllë e fikhut pas Kur’anit, nga e cila drejtohej në qoftë se transmetohej nga transmetues të besueshëm nga të cilët ka qenë i bindur për besueshmërinë e tyre. Ndërsa dhënia përparësi kijasit (analogjisë) është shpifje që i bëhet Ebu Hanifes. Kurse Hadithet Ahad nuk i ka marrë argument në qoftë se për një çështje ekziston dispozitë e përgjithshme në Kur’an. Gjithashtu në qoftë se kundërshtoheshin transmetimet në ndonjë parim prej parimeve që të gjithë myslimanët ishin unanim për atë çështje. Po ashtu edhe Imam Maliku, jurist i hixhazit, i kundërshton anomalitë ndaj vendimeve në sheriat që është pajtuar me Ebu Hanifen në këtë. Gjithashtu Imam Maliku e pranonte haber ahad dhe mursel derisa ata nuk bien në kundërshtim me Kur’anin dhe Sunnetin e favorizuar ose me vendimet e Sheriatit.

         3.1.1. Fetvatë e sahabëve

Imam Ebu Hanifja i ka pranuar thëniet (fetvatë) e sahabëive dhe se e ka konsideruar vaxhib (obligim) ndjekjen e fetvave të tyre. Në qoftë se sahabet mes tyre kanë pasur qëndrime të ndryshme për një çështje atëherë ka zgjedhë njërin qëndrim prej tyre. Ebu Hanifja kur nuk ka pasur qëndrim për ndonjë çështje nga sahabet nuk i ka pranuar qëndrimet dhe nuk i ka ndjekur tabi’inët, por ka bërë ixhtihad, ndërsa sahabiun e ka imituar. Gjithashtu Ebu Hanifja e ka lënë qëndrimin e tij me kijas për shkak të fetvasë së Omerit në lidhje me sigurinë e robit. Ndërsa disa jashtë medhhebit të tij thuan se Ebu Hanifja e ka përzgjedhur mendimin e tij kundrejt fjalës së sahabiut duke u bazuar në disa çështje dytësore duke vlerësuar se sahabiu nuk është i mbrojtur në qëndrimin e tij dhe mundësia e gabimit në ixhtihadin e tyre është e prerë, por marrja me tekstin e fjalës së Ebu Hanifes është e domosdoshme. Kurse këtë e sqaruam me fetvanë e Omerit, radiall-llahu anhu. 

El-Ixhma’ do të thotë: “Pajtimi i muxhtehidëve (personave kompetentë për nxjerrje të dispozitave nga tekstet) nga ummeti islam në një kohë për dispozitën e një prej çështjeve (të sheriatit).”

Fahru’l-Islam El-Pezedeviu thotë: Ixhma’i ndahet në tre kategori:

1.    Kategoria më e lartë është Ixhmai i Sahabeve dhe se kjo konsiderohet si hadithi mutevatir. Nga kjo që nga këto që sjelljen argumente të prera duhet besuar në mënyrë të prerë, ngase sahabet janë ata të cilët kanë dëshmuar dhe i kanë parë rrethanat gjatë zbritjes së shpalljes.

2.    Kategoria e dytë është ixhma’i i atyre që vinë pas sahabeve (tabi’inëve) për një çështje që nuk është dhënë gjykim; kjo konsiderohet si hadithi meshhur (i favorizuar).

3.    Kategoria e tretë është ixhmai i atyre për një çështje të caktuar që kanë dhënë gjykim; kjo kategori konsiderohet si haber ahad e cila konsiderohet jo e prerë dhe në të cilën ekziston dyshim.

Por, nga të gjitha këto kategori Ixhmai është i pranuar në qoftë se lajmi përcillet nëpërmjet rrugës mutevatir, ndërsa në qoftë se lajmi i ixhmait përcillet nëpërmjet rrugës ahad, atëherë nuk është obligim që të ketë bindje të prerë rreth këtij ixhmai, bile edhe në qoftë se është Ixhma i Sahabeve.

Ixmai e paraprinë kijasin. Kush e mohon Ixhmain del prej feje, sepse të gjitha parimet e bazës së fesë dhe burimet e saja janë të ndërlidhura me Ixhmain e Myslimanëve. Dijetarët të cilët kanë vendosur argumentimin me Ixhma’, gjithashtu kanë vendosur me të që ixhma’i të jetë me sened (i mbështetur) dhe se ky është edhe motivi mbi Ixhmain (hadithin ose kijasin) dhe pas formimit të ixhmait nuk shqyrtohet senedi për senedin e saj, por vetë argumentimi i saj implikon domosdoshmëri. Ndërsa obligueshmëria nuk bëhet me haber ahad ose kijas, por me vetë ixhmain për t’u vërtetuar kuptimi i hadithit: “Nuk bashkohet ummeti im në dalalet.” Kurse me Ixhma nënkuptohet sipas të gjithë dijetarëve Ixhmai i muxhtehidëve, e jo i njerëzve të thjeshë. Ixhmai konsiderohet argument pas Kur’anit dhe Sunnetit të Dërguarit të All-llahut. Gjithashtu ky nuk bie ndesh me Kur’anin dhe sunnetin mutevatir dhe meshhur.

Kurse sipas shumicës së dijetarëve Ixhmai konsiderohet argument jo i prerë vetëm në çështjet praktike. Ndërsa sipas Imam Ahmed bin Hanbelit Ixhmai i Sahabeve konsiderohet argument i prerë.

         3.1.3. Kijasi (Analogjia)

Kijasi sipas asaj që e ka përdorur më shumë Ebu Hanifja është: “Sqarimi i dispozitës së një çështje e cila nuk është dispozita e saj me tekst, por me një çështje tjetër e cila është e njohur dispozita e saj me Kur’an ose Sunnet ose Ixhma’ për shkak të ngjashmërisë me të në motivin e dispozitës.”

Metoda e Imam Ebu Hanifes për kuptimin e hadithit nuk mjaftohej vetëm me kuptimin literal nga e cila implimentohej vetëm kuptimi i tekstit, por të kuptojë se çka nxirret nga teksti dhe çka ngërthen nga kuptimi i brendshëm dhe nga ajo çka aludon shprehja për vendimin e saj dhe të shpreh atë çka i drejtohet ngjarjeve të cilat ndërlidhen me legjislacionin (sheriatin) dhe se e gjithë kjo e ka detyruar që të përdorë më shumë Kijasin.

Në Irak hadithi shumë pak ka qenë frekuentiv dhe se sahabet fukaha (dijetarë) të cilët ishin aty e kanë përdorur më shumë logjikën dhe se kanë parë se të përdorurit e logjikës është më mirë se sa t’i bëhet shpifje të Dërguarit të All-llahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Ibrahim En-Nehaiu, përfaqësuesi i shkollës së Kufes, më shumë preferonte të thoshte: Ka thënë sahabiu ose tabi’iu se sa të thoshte ka thënë i Dërguari i All-llahut nga frika mos të gënjejë diçka mbi të dhe të thotë atë çka ai nuk e ka thënë. Për këtë shkak Ebu Hanifja e ka shfrytëzuar analogjinë më tepër. Gjithashtu ky nxirrte dispozitat nga ato hadithe dhe ajete kur’anore duke nxjerrë prej tyre motive të përgjithshme të dispozitave dhe nga ata degëzonte çështje me çështjet dytësore dhe këtyre motiveve iu caktonte rregulla nga të cilat paraqiste gjithçka nga çështjet të cilat nuk kanë qenë me tekst dhe kështu ka gjykuar me ato. Por, në qoftë se përputhej më pas nga hadithet për atë çka ka vendosur atë e përforconte me të, por në qoftë se hadithi e kundërshtonte, ndërsa transmetuesit kanë qenë të besueshëm atëherë shfrytëzonte kushtet e transmetimeve autentike dhe e përdorte hadithin dhe e braktiste kijasin. Transmeton Ebu Hurejra se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ka vazhduar agjërimin edhe pse ka ngrënë ose ka pirë nga harresa dhe se ka thënë: Ajo është rizk i All-llahut që ushqehet me të. Kështu që me këtë e ka kundërshtuar rregullin e tij të përgjithshëm i cili është se esenca e prishjes së agjërimit është çdo gjë që depërton brenda në trupin e njeriut ose kryen marrëdhënie intime e prish agjërimin. Ndërsa këtu e ka veçuar ngrënien dhe pirjen me harresë. Gjithashtu nga kjo përsëri nuk bënë analogji për të bashkuar gabimin dhe harresën së bashku, për shkak mos ta zgjerojë qëllimin në gabimi dhe harresa, ngase dispozita e harresës ka ardhur me argument nga vendimi i analogjisë kështu që e ka përkufizuar me tekstin dhe nuk e ka tejkaluar kufirin me kijas.

Imam Ebu Hanifja e ka kuptuar se tekstet fetare janë me motive, përveç atyre çështjeve të adhurimeve në sheriat ose dispozita të cilat nuk pranojnë analogji ose nga veçoritë e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe ata çështje të cilat nuk janë me dispozita të përgjithshme për çdo besimtarë. El-Il-le (Motivi) do të thotë: ”Cilësi e përcaktuar me të cilën nxirret argumenti, ngase motivi i saj ekziston brenda argumentit.”  

         3.1.4. Istihsani (Preferenca juridike)

El-Istihsan (Preferenca Juridike) do të thotë: Braktisja e muxhtehidit e një dispozite të një çështjeje me një dispozitë e cila është me një vështrim më të fortë e cila të shtynë ta braktisë të parën dhe se ky ndahet në dy pjesë: Istihsanul-Kijas (parapëlqim juridik me analogji) i cili do të thotë: Një çështje të posedojë dy cilësi prej së cilës nxirren dy analogji të qarta; njëra është e dukshme dhe se kjo quhet analogji terminologjike (El-Kijas El-Istilahi), ndërsa tjetra e fshehur e cila është me një bazë tjetër dhe kjo quhet istihsan (parapëlqim juridik). Ndërsa nga çështja për të nxjerr dispozitë atë e shikon juristi se a duhet me kijas terminologjik ose të fshehur. Por, njëra është e dukshme me të cilën aplikohet me aspektin e jashtëm të çështjes, ndërsa tjetra e fshehur në çështje e cila nuk aplikohet nga aspekti i jashtëm.

Gjithashtu istihsan do të thotë braktisja e analogjisë dhe marrja me sendin që është më i përshtatshëm për njerëzit e cila kjo është lënia e vështirësisë për lehtësi, kjo e cila është bazë e fesë siç thotë All-llahu i Lartësuar: “...All-llahu me këtë dëshiron lehtësim për ju, e nuk dëshiron vështirësim për ju.” (El-Bekare, 185)

Një shembull nga Istihsani siç është nëse shpezët mishngrënëse pinë ujë konsiderohen sikur kafshët të cilët e kanë mishin të papastër (janë të ndaluar) që kanë pirë ujë (në një enë me të cilin merr abdest) në këtë rast kijasi është obligim, por me istihsan i drejtohemi kijasit të fshehur se shpezët mishngrënëse nuk e ndotin ujin ngase ata pinë ujë me sqep dhe se ligat e tyre nuk bien në ujë, por për shkak të sigurisë përdorimi i këtij uji është mekruh (jo i pëlqyeshëm).

Ndërsa në kategorinë e dytë të parapëlqimit juridik janë: Istihsan Es-Sunne, Istihsan El-Ixhma’ dhe Istihsan Ed-Darure. Nga kjo kategori e Istihsanit është se kijasi bie në kundërshtim me burimet e sheriatit ose me çështjet të cilat Islami e ka obliguar aplikimin e tyre.

Istihsan Es-Sunne i cili vërtetohet me Sunnet që detyron mosaplikimin e kijasit, siç transmetohet për vlefshmërinë e agjërimit të agjëruesit i cili në qoftë se hanë ose pinë me harresë, edhe përkundër kijasit ngase me kijas do të kuptohet ndryshe dispozita e agjëruesit i cili ka ngrënë dhe pirë me harresë duke e marrë parasysh motivin që ngrënia ose pirja e prish agjërimin pa dallim a ka qenë me harresë apo jo, agjërimi konsiderohet i prishur, ndërsa Istihsani Es-Sunne i cili vërtetohet me Sunnet (hadith) një gjë të tillë nuk e lejon dhe se ngrënja ose pija e agjëruesit me harresë nuk e prish agjërimin.

Ndërsa nga Preferenca (Istihsani) El-Ixhma’: Unioni i myslimanëve e kanë konsideruar të vlefshëm lidhjen e kontratës El-Istisna’ (për pemët jo të pjekura), kjo lidhje e kontratës me anë të kijasit është e pavlefshme ngase objekti i kontratës nuk ekziston në momentin e lidhjes së kontratës, ndërsa veprimi me të në të gjitha kohët është vlerësuar si i vlefshëm dhe unioni (ixhmai i myslimanëve) e kanë braktisur kijasin në këtë çështje.

Istihsan Ed-Darure, si p.sh. pastrimi i pishinave dhe bunarëve nga e cila nuk mundet që të futet ujë për pastrim në pishinë ose bunar ose nga ajo e cila rrjedh prej bunari me ndonjë pastërti, sipas istihsanit, dijetarët e kanë lehtësuar nga e cila kanë vendosur pastrimin me disa sasi të kovave me nxjerrjen e ujit, kështu që edhe në rast të tillë është braktis kijasi për shkak të vështirësisë.

         3.1.5. Urfi (E drejta zakonore)

El-‘Urfu (Tradita, e drejta zakonore) është argument i cili përdoret atëherë kur nuk ka argument ligjor të sheriatit (nuk ekziston në Kur’an dhe Sunnet), por nëse urfi kundërshton Kur’anin dhe Sunnetin atëherë kjo traditë është e refuzuar, sepse konsiderimi i tij është prolongim i tekstit. Urfu’l-Am (tradita e përgjithshme) implementon atë çka është në të gjitha vendet. Ndërsa Urf’ul-Has impelementon një traditë e veçantë e cila përdoret vetëm në një vend. Ndërsa lidhje me Urfu’t-Tixhare dhe Urfu’z-Zera’, (Tradita e tregtisë dhe bujqësisë) nuk pengohet para tekstit të përgjithshëm, qoftë traditë e përgjithshme ose e veçantë. Tradita e përgjithshme i specifikon disa gjurma jo të prera të cilat në disa forma janë të ndaluara në traditën e përgjithshme të cilën e praktikojnë myslimanët në të gjitha vendet islame, ndërsa me traditën e veçantë aplikohet atëherë kur nuk ka argument tjetër përveç saj.

Ky është Ja’kub bin (i biri) Ibrahim bin Habib El-Ensari (nga fisi Ensar) me prejardhje arabe i cili ka lindur në vitin 113 h. ndërsa ka vdekur në vitin 182 h. Është rritur në një familje të varfër dhe se në fillim ka marrë mësim te dijetari i njohur i Kufes Ibn Ebi Lejla, pastaj mësimet e tij i ka vazhduar te Prijësi më i madh (Imamu’l-A’dham) Ebu Hanifja. Gjithashtu ka marrë pjesë edhe në mësimet e hadithit nga dijetarët e hadithit (Muhadithinët). Në periudhën e tre halifëve të dinastisë abasite El-Mehdiut, El-Hadiut dhe Harun Er-Reshidit ka ushtruar detyrën gjykatës suprem. Imam Ebu Jusufi ka qenë i pari prej juristëve racionalistë (Fukahau’r-re’ji) të cilët kanë aplikuar në mishërim me racion në hadith, bile edhe njihet si nxënësi më i fortë i Ebu Hanifes në mësimin e haditheve përmendësh. Nga përvoja e Imam Ebu Jusufit gjykatës, shkencës së fikhut i ka dhënë një dobi të madhe nga e cila në jetën e tij praktike e ka zhvilluar analogjinë (kijasin) dhe istihsanin (preferencën juridike).

Nga veprat e shumta të Ebu Jusufit nga të cilat disa nga ato që i ka regjistruar mendimet e tij dhe të mësuesit të tij Ebu Hanifes janë: “Kitabu’l-Athar”, “Kitabu’l-Haraxh” dhe “Ihtilafu ibn Ebi Lejla” etj. 

Muhamed bin El-Hasen Esh-Shejbaniu ka lindur në vitin 132 h., ndërsa ka vdekur në vitin 189 h. Ky nuk ka qëndruar gjatë kohë te Ebu Hanifja, kurse fikhun e ka mësuar te Ebu Jusufi, Eth-Theuriu dhe El-Euzaiu. Pas mësimit të fikhut nga dijetarët e Irakut, fikhun e racionalistëve, ka shkuar te Maliku dhe ka udhëheq gjykatën në kohën e halifit abbasit Harun Er-Reshidit, por nuk ka qenë gjykatës suprem ashtu si mësuesi i tij Ebu Jusufi. Gjithashtu ky ka pasur dituri të gjerë në fushën e gjuhës arabe dhe letërsinë. Ky ka poseduar cilësi të cilët nga nxënësit e Ebu Hanifes nuk kanë poseduar përveç mësuesit të tij Ebu Jusufit, ngase ky e mësoi gjithë fikhun e Irakut nga Ebu Jusufi, fikhun e Hixhazit nga Maliku dhe fikhun e Shamit e mësoi nga Euzaiu, kështu që ky e bashkoi fikhun e Irakut me fikhun e Hixhazit.

Librat e Imam Muhammedit konsiderohen burime parësore të fikhut të Ebu Hanifes, pa marrë parasysh nga kjo se a kanë qenë transmetime nga Ebu Jusufi si libri Xhami’us-Sagir dhe nga ajo çka ka regjistruar nga të njohurit nga fikhu i irakianëve nga e cila e mësoi prej Ebu Jusufit dhe të tjerëve. Ibn Nexhimi në veprën El-Bahru’r-Raik thotë: Çdo vepër e Muhammed  bin El-Hasenit e emëruar me emrin e Es-Sagir është sipas mendimeve kompakt të Shejhanëve (Imam Ebu Jusufit dhe Muhamedit), nga e kundërta e veprave të emëruar me El-Kebir në të cilën nuk paraqet mendime të Ebu Jusufit.

Dijetarët për nga autenticiteti i kanë ndarë në dy pjesë librat e Muhamed bin El-Hasen Es-Shejbaniut, rahimehullah:

Libra të njohur “Dhahiru’r-Rivaje” (transmetime frekuentive), këto libra janë të vërtetuara nga Imam Muhamedi me transmetime të besueshme, ndërsa këto transmetime mund të jenë transmetime Mutevatir (frekuentive) dhe Meshhur (të favorizuara), nga këto janë “El-Mebsut”, “Ez-Zijadat”, “El-Xhami’u’s-Sagir”, “Sijeru’s-Sagir, “Es-Sijeru’l-Kebir” dhe “El-Xhami`u’l-Kebir”, dhe se këto vepra quhen “El-Usul” (baza, esenca, themeli). Gjithashtu këtyre i bashkangjiten edhe librat “Kitab’u’l-Athar” dhe “El-Huxhxhe” të cilat konsiderohen shtyllë për transmetimin e Fikhut Hanefij.

Librat me transmetime “Gajr Dhahiru’r-Rivaje” (transmetime jofrekuentive), këto quhen kështu ngase autenticiteti i tyre nuk është frekuentiv nga transmetimet e Imam Muhamedit. Në këtë kategori bëjnë pjesë si libri “El-Emali” i Imam Ebu Jusufit, librat e Hasan bin Zijadit dhe të tjerëve. Gjithashtu këto vepra quhen “En-Nevadir”. Librat në Medhhebin Hanefi ndahen në katër grupe: “El-Usul”, “En-Nadir, “Fetava” dhe “El-Vakiat”. Librat e emërtuar “El-Usul” janë baza (esenca, themeli, shtylla) e medhhebit hanefi sepse ato janë me zinxhir të transmetuesve të besueshëm dhe autentik. Në qoftë se na paraqiten çështje në veprat e “El-Usul” dhe “En-Nevadir” atëherë do të gjykojmë sipas librave të njohura “El-Usul”. Ndërsa librat e njohura “El-Fetva” dhe “El-Vakiat” vijojnë pas librave të njohura “En-Nevadir”, sepse në librat “El-Usul” dhe “En-Nevadir” janë të përmbledhura mendimet e themeluesve të medhhebit hanefij, edhe pse mund me pasur mendime të ndryshme nga këto dy lloj të transmetimeve (El-Usul dhe En-Nevadir).

***

Këtë përshkrim modeste në lidhje me biografit e prijësve të medhhebit hanefi, Imam Ebu Hanifes, Ebu Jusufit dhe Muhamedit, All-llahu i mëshiroftë, që janë të prezantuara shkurtimisht  duke mos prezantuar shumë pjesë nga jeta e tyre jamë referuara në librin e Shejh Muhamed Ebu Zehras, All-llahu e mëshiroftë, të titulluar me emrin Ebu Hanife të cilën e kam shkurtuar sa për t'u ndriçuar lexuesi nga këto dhe të mësoj se All-llahu i Lartësuar ka zgjedhur persona të mëdhenj të cilët do të mbrojnë fenë, siç është themeluesi i medhhebit hanefi, Imam Ebu Hanifja dhe dy nxënësit e tij (Imam Ebu Jusufi dhe Muhamedi), Imam Malik bin Enesi, Imam Muhamed bin Idris Shafiu, Imam Ahmed bin Hanbeli dhe dijetarë të tjerë prej prijësve udhëzues, All-llahu i mëshiroftë dhe i shpërbleftë me shpërblime më të mira për atë çka kanë vepruar për Islamin. 

Përktheu: Muin Sulejmani


_____________________
Burimi:


El-Fikhul-Hanefi ve Edil-letuhu, 2005.
(Me Argumente Fikhu Hanefi)

---