Zeri Islam

Feja pa moral do të mbetej pa vlerën e vet reale dhe do të paraqiste vetëm një varfërim, një aplikim mekanik i ri­tualeve fetare, pa lidhje me jetën praktike, derisa morali pa fe do ta humbiste sanksionin e nevojshëm për jetën, sa­nksionin absolut. Morali dhe feja plotësohen në rru­gë­ti­min e tyre deri te individi dhe shoqëria në përgjithësi. Fe­ja i ofron jetës permanencë, njëmendësi dhe stabilitet të duhur, kurse morali i ofron jetës lëvizshmëri dhe di­na­mi­kë të duhur. Feja mbjell në shpirt njëfarë droje, res­pe­kti, kurse morali relativizon frikën dhe i jep liri të ne­vo­j­shme. Feja çon drejt synimit më të lartë – daljen para gjy­qit absolut, kurse morali ofron mënyrat si të arrihet ky sy­nim: perceptimi moral → ndjenjat morale → veprimi mo­ral.[1] Muhammedi a. s. lidhur me këtë temë ka po­hu­ar: “Nuk ka besim pa moral dhe nuk ka moral pa fe.” [2]

Problemi i moralit pa Zot do të mbetet vetëm pro­blem teorik, pa mundësi të verifikimit praktik, sepse hi­sto­ria njerëzore nuk ka shënuar asnjë bashkësi abso­lu­tisht joreligjioze.[3] Madje edhe ateistët më të mëdhenj nuk mund të lavdërohen me ateizëm të pastër, sepse nga ndër­gjegjja e tyre bartin një dozë religjioni nga e kaluara, në­përmjet traditave të lindjes, martesës, vdekjes, këngës, ku­lturës së ushqimit, stilit të veshjes, arkitekturës, më­ny­rës­ së banimit, raporteve individuale, farefisnore, sho­që­ro­re, kulturës religjioze, trashëgimisë gojore dhe të shkru­ar dhe aspekteve tjera të jetës.[4] Edhe po të sy­no­het të formohet një brez thjesht ateist, duke krijuar ku­shtet e izolimit të plotë psikologjik, që individi të mos ke­të kontakt me Kur’anin, Biblën, veprat artistike, veprat mu­zikore, dramat nga Sofokliu deri te Beketi, veprat arki­tektonike, letrare e të tjera, kjo nuk do të arrihej.[5]

F. Niçe pohon se “njeriu pa Zot, dashur pa dashur, hir e pa hir, nuk dëshiroi, nuk mund të bëhet i mirë. Për fat të keq, në Perëndim, Zoti është i vdekur.”[6] Kurse Max Weber thekson se “shkenca kurrë nuk i ka dhënë vle­ra, virtyte, përmbajtje, kuptim dhe synim jetës. Këtë e bën vetëm religjioni, kurse shkenca është vetëm një mjet i jetës”. [7] Ftesën për moral dijetarët e konsiderojnë kusht, shtyllë të parë për ndërtimin e çdo shoqërie të shën­doshë, apo, si e tha këtë Shatobriani: “Etika është ba­za e çdo shoqërie.”[8]