Alija Izetbegoviq - Shehid/shahid (dëshmor/dëshmitar) i kohës

Mendimet se sot mes nesh për Alija Izetbegoviqin më me dëshirë flitet me heshtje duket se gjithashtu janë të zbatueshme edhe në sferën e teologjisë dhe teologjikes. Kjo heshtje teologjike do të mund të arsyetohej me faktin që Izetbegoviqi ishte shkrimtar dhe politikan, e jo teolog, dhe, sipas kësaj, jo aq interesant për teologjinë. Mirëpo, nëse teologjia shtrin dorën nga veprat e filozofëve, letrarëve, sociologëve etj., dhe me ta vendos raport në harmoni me kërkesat e interdisiplinaritetit shkencor, atëherë arsyen për heshtje për këtë aspekt të Izetbegoviqit duhet ta themelojmë mbi ndonjë bazë tjetër, të cilën tash për tash po e lëmë anash. Habia për këtë është akoma më e madhe, sepse madje edhe leximi sipërfaqësor i veprave të Izetbegoviqit menjëherë jep parandjenjën për dimensionin transcendent që i përshkon esetë, si dhe fjalimet dhe bisedat e tija. Si e gjithë krijimtaria e tij, edhe ai është fragmentar. Ky fragmentaritet, siç e ndjente edhe vetë ai, ishte dënimi i tij, ai është pasojë e rrjedhës së paparashikuar dhe të ndërprerë jetësore të tij, si dhe i paparashikueshmërisë së shpirtit të lirë i cili nuk lidhet me asgjë, pos me lirinë e vet dhe lirinë e të tjerëve, gjegjësisht me përgjegjësinë.
Siç dihet tashmë, në kohën e sotme mediat dhe politika njeriun e bëjnë më të famshëm sesa dhjetëvjeçarë të punës së qetë dhe vetëmohuese krijuese. Kështu, sot për Izetbegoviqin dihet më tepër si për politikan sesa si për autor të teksteve religjioze (mos të flas për dimensionin teologjik), edhe pse i tillë ishte një kohë më të shkurtër dhe edhe pse nuk e kishte sipas profesionit, por sipas “frymëzimit”, duke besuar se, si dikur profetët, sot shkrimtarët mund ta zgjojnë dhe ta vetëdijësojnë popullin e tyre. Qoftë edhe asisoj, kishim rastin ta njohim njeriun të cilin izolimi shumëvjeçar plotësisht e margjinalizoi nga qarqet publike. Sidoqoftë, fatkeqësisht, për Izetbegoviqin akoma merret qëndrimi jo në bazë të veprave të tija, por në bazë të artikujve gazetaresk dhe episodeve mediale. Mirëpo kjo tashmë është një tragjedi e shumë autorëve, gjegjësisht mos të lexohen veprat e tyre origjinale por shkëputje, përmbledhëse nga ato ose komente për to. Kështu, në rastin e Izetbegoviqit mendimi fragmentar reduktohet akoma më tepër, me çka bëhet plotësisht e kuptueshme se shumë sfera nga veprimtaria e tij janë lënë pas dore ose kanë ngelur të panjohura, sidomos nga periudha para arrestimit të tij më 1983.
Pra, Izetbegoviqi, njeri vizionar, na e kumtoi përvojën dhe mendimin e tij duke besuar se njerëzit me “seriozitet shpirtëror” do të munden dhe do të dijnë të përfitojnë nga ai. Ai mendimin e tillë të tij e mprehu me imperativitetin e skajshëm moral, saqë gati ofron një etikë të veten konsekuente, e cila është tërësisht në shërbim të njeriut, por në dritën e pikëmbështetjeve transcendente. Megjithatë, kryesisht si viktimë e paragjykimeve, më së shpeshti të natyrës politike, Izetbegoviqi shpesh është kuptuar shumë ngushtë, madje në disa rrethana as që është kuptuar fare. Këto paragjykime, mund të them, janë udha entropike e mosinformimit e cila mbështetet mbi mosinteresimin, ndërsa mosinteresimi mbase sërish arsyetohet me paragjykimet. Në këtë ekspozim të shkurtër dëshiroj ta ndriçoj personalitetin e Izetbegoviqit si besimtar dhe atë pikërisht ashtu siç është prezentuar vetë ai përmes eseve të veta dhe siç e kam dëshmuar edhe unë nga njohja personale me të.
“Ikja ime në liri!” aludon në përvojën e Izetbegoviqit në burg dhe stigmatizimit publik, ndalimit të shkrimit dhe botimit, pamundësisë për të gjetur punësim, përjashtimit nga të gjitha leksikonet dhe librat shkollorë. Shkurtimisht, liria e pamundësuar në kuptimin intelektual dhe fizik nuk ia dobësuan afshin për të, sepse siç thotë edhe vetë ai: “sikur vërtet të mundesha të ik ndonjëherë, përparësi do t’i jepja ikjes fizike para kësaj tjetrës”. Privimi nga liria ishte fakt të cilin Izetbegoviqi e përjetonte stoikisht, por njësoj stoikisht refuzonte ta pranojë tërë absurditetin e tij. Pikërisht prandaj pas aq vitesh burgimi të rreptë me mohimin e të gjitha të drejtave qytetare: e drejta për punë, për botim dhe paraqitje publike, dhe përkundër përvojës së burgut dhe izolimit brenda shoqërisë, ai shkruan: “Nuk kam mundur të flas, por mundesha të mendoj dhe vendosa që këtë mundësi ta shfrytëzoj deri në fund” dhe “Kisha të drejtë në kohë të gabuar!”.
Vetëdija për pafuqinë e viktimës, si ndërtuesit të botës më të mirë, në të cilën dikush diku vdes për dikë ose diçka, sjell deri te realizimi i mundësive të reja të jetës, e jo deri te dëshpërimi ose ahmarrja. Asgjë nuk është e kotë, asgjë nuk është gabim, asnjë sakrificë nuk është e tepërt nëse njerëzit nuk largohen nga bindjet e tyre, nëse mbeten konsekuentë. Aq më tepër, pikërisht tragjikja është vendi i privilegjuar për hulumtimin e njerëzisë, sepse vetëm nëpërmjet tragjikes njeriu mund ta sprovojë veten dhe botën e tij, atë që ai ka krijuar. Madje edhe sikur ardhmëria të kërcënohej me mossukses të plotë, as atëherë nuk duhet hequr dorë nga ajo, sepse krijimtaria përkundër çdo gjëje është dimensioni më autentik i njerëzisë. Qëndrimi i a.q. aktivist i saj do të thotë ndërtim i një bote më të mirë, fisnikërimi i saj me vlera në të cilat besojmë, zhvendosja e kufijve të njeriut në harmoni me kufijtë e shpirtit, ndërhyrje për të përditshmen, vërejtja e asaj të Amshuarës në të përditshmen, kujdesi për perspektivat e botës, pa të vërteta të gatshme të cilat tashmë paraprakisht kanë vlerësuar dhe vendosur për të ardhmen. Masa e njeriut është pikërisht aq sa ai vetë ka krijuar, sa ka dhuruar, ndërsa krijimtaria dhe dhurimi janë caqe të kthyera në drejtim të synimeve gjithnjë e më të mëdha, e deri te synimi për të pamundshmen. Bota ndryshohet me dashuri dhe nga dashuria, kështu që njeriu duhet t’i shterrë të gjitha mundësitë e dhuruara për të krijuar dhe dhuruar, në mënyrë që ta fisnikërojë botën. Përballë kësaj krijimtaria e njeriut nuk është më e vlefshme se vetë prania e tij në botë. Izetbegoviqi nuk i nënshtrohet tundimit të konceptit prodhues apo madje utilitarist mbi njeriun dhe punën e njeriut, por insiston në punën si vepër e vetërealizimit në të cilën personi i realizon dhuntitë personale. Bota tashmë është e vlefshme me vetë praninë tonë, e jo me sasinë e kontributit tonë.
Izetbegoviqi lirinë e ka çmuar mbi çdo gjë, pa i nënvlerësuar kërkesat e saja – përgjegjësinë, e as çmimin e saj – burgimin. Ajo është mundësi e njeriut, ndërsa kufijtë e saj janë kufijtë e njeriut. Mirëpo, Izetbegoviqi nuk flet për ndonjë liri arbitrare, të marrë dhe hipokrite të formës, e cila fsheh dëgjueshmërinë e përmbajtjes, por për lirinë e përgjegjshme e cila e dëshmon personalitetin, qoftë në individualitetin e saj qoftë në shoqëri. Motivi i kësaj përgjegjësie është antropologjikisht i bazuar, sepse çdo gjë njerëzore zgjedhet si liri dhe në lirinë, kështu që ajo është themel i të gjitha vendimeve njerëzore. Megjithatë, nocioni i përgjegjësisë fsheh edhe një notë qenësisht transcendente – ajo e “thërret” Zotin që ta kuptojë “tokën”, sepse, siç thotë ai: “Si të zgjidhet kundërshtia logjike e gjithfuqisë (dhe gjithëdijes) së Zotit dhe përgjegjësisë së njeriut? Përgjigjja është: mundet, ashtu si bota që mund njëkohësisht të jetë edhe e fundme edhe e pafundme. Nuk është logjike, por ashtu është!” (Ikja ime në liri).
Liria, siç mëson edhe feja, themelin e ka në dinjitetin e personalitetit njerëzor. Që këtu parimi i saj përfundues është krejtësisht jomaterial. Ndërkaq, duke insistuar në lirinë personale, Izetbegoviqi insiston në lirinë e individit në përgjithësi, sepse nuk ka bashkësi të lirë pa individ të lirë. Ndërsa e drejta e çdo individi është e drejta për të qenë i ndryshëm, për mënyrën tërësisht unike të ekzistimit, dhe pikërisht sa më i madh të jetë respektimi i të ndryshmes, aq më i madh është respektimi i lirisë. Mirëpo kjo ndryshueshmëri apo llojllojshmëri, siç kanë dëshiruar ta interpretojnë totalitarizmat, rojet e njëmendësisë së detyrueshme, nuk do të thotë mohim i tjetrit i cili është i ndryshëm, sepse ai sipas ndryshueshmërisë së tij nuk është kërcënim, por mundësi për njohje më të thellë të botës. “Njeriu është në konflikt me forcat e historisë. Për jetën e njeriut këto forca janë të verbëra. Individi, jeta e tij, ndjenjat e tij janë viktima të këtyre forcave...” (Ikja ime në liri).
Përvoja e persekutimit ngjall dëshirën për një botë tjetër, më të mirë, botë e cila në fakt askund nuk ekziston. Kjo vetëdije për ftohtësinë e botës paraqet një lloj zgjimi, por edhe një lloj brenge për botën si dhe të zhytjes në të gjitha mynxyrat e saj. Ndërkaq, përvoja e persekutimit nuk e zvogëlon besimin e Izetbegoviqit tek njeriu, tek lexuesi, nuk e flak vullnetin e tij për dëshmim.
Në qoftë se për Hajdegerin poezia dhe filozofia janë kulmet njëkohësisht më të afërt dhe më të largët, tek Izetbegoviqi, si edhe tek Naim Frashëri, asnjëherë nuk lihet anash as kulmi i tretë – feja. Pasqyrimi i tij teologjik mbështetet në leximin e Kur’anit, nga i cili gjithnjë frymëzohej: “Kur’ani është simbol i padiskutueshëm, por ka pushuar së qëni kod/ligj, ndërsa duhet të jetë e kundërta. Vëreni se si Kur’ani nuk lexohet por “këndohet”. Në “këndimin” as arabi e as joarabi nuk e hetojnë më domethënien e tij, ndërsa në melodikën e tekstit të kënduar kur’anor askush më nuk mund t’i dallojë dispozitat urdhëruese dhe të rrepta të Kur’anit, të cilat një çast butësisht paralajmërojnë dhe thërrasin, në çastin tjetër kërcënojnë dhe gjëmojnë, por gjithmonë sërish kërkojnë revolucionarizim të mbarë jetës njerëzore” (Takvim 1969). Ose: “Në çështjen e kuptimit të Kur’anit ekziston një fakt thjesht subjektiv: Duhet ta besojmë që ta kuptojmë“ (Ikja ime në liri).

* * *
Izetbegoviqi Islamin e konsideron si thirrje të vetën jetësore. Kjo është e para që duhet theksuar kur flitet për besimin e tij si vendim të pjekur, për përcaktimin e tij fetar jetësor. Kjo nuk shihet vetëm nga sjellja e tij, por vetë ai shkruan për këtë. Burimi kryesor nga i cili e kuptojmë këtë janë veprat dhe esetë e tija. Feja e Izetbegoviqit nuk ka qenë një besim abstrakt në Zotin, por ka qenë konsekuente në kuptimin islam, sepse lënda kryesore e besimit të tij në rend të parë ka qenë thelbi i Islamit. “Islami është pakrahasueshëm superior në një pikë qenësore: në mësimin për Zotin. Ky mësim është sikur qielli: i thjeshtë por njëkohësisht madhështor dhe i pashterrshëm. Në të gjitha religjionet e tjera të mëdha ka ardhur deri në hamendje në këtë temë kapitale”, thotë ai. Izetbegoviqi nuk shkruan shumë për Pejgamberin Muhammed a.s., por atë që e thotë për të është mjaft piktoreske: “Muhammedi a.s. ka qenë i bukur, por jo bukurosh... Ka qenë i guximshëm, por jo i ashpër. Ka qenë i mençur, por jo filozof. Ka qenë vizioner, por jo ëndërrimtar. Ka qenë këmbëngulës, por jo kokëfortë. Ka qenë i urtë, por jo dhelpërak. E gjithë kjo në personalitetin e tij ka qenë e sjellur deri në masën e duhur, dhe në këtë njerëzi sipërore gjendej fshehtësia e fuqisë së Muhammedit a.s., me të cilën pushtonte rrethin” (I Dërguari i Zotit Muhammedi a.s.). Atë nuk e interesonin shumë problemet teologjike, por shpirtërisht e mundonte jeta dhe zhvillimi i muslimanëve. Kjo e detyroi që të ishte shumë i ashpër dhe kritik ndaj gjithë asaj që quhet “e jona”. Siç thotë edhe vetë: “kuptimi teologjik i Islamit, duke e reduktuar Islamin vetëm në porosi religjioze dhe duke e neglizhuar, madje edhe mohuar, rolin e tij në rregullimin dhe ndryshimin e botës së jashtme, nga brenda e dobësoi forcën dhe rrezistencën e bashkësisë islame dhe ashtu e bëri pre të barbarëve” (Përse mulimanët janë të prapambetur). “E lexoni Kur’anin dhe i mësoni shartet, por nuk mund t’i ikni përshtypjes se shartet nuk e pasqyrojnë Kur’anin. Shartet do të duhej të ishin shkurtesa e Kur’anit, por nuk janë. Njerëzit i konsiderojnë si përkufizime të Islamit, por ky aspak nuk është rasti” (Kur’ani dhe shartet).
Tipari i parë i besimit të Izetbegoviqit është raporti dhe lidhja e tij intensive me botën mbinatyrore. Besimi i tij nuk shterret në angazhimin e tij horizontal për të mirën e muslimanëve. Ai pandërprerë është në kontakt me botën e Zotit, duke praktikuar lloje të shumta të devotshmërisë: lutjen, meditimin e të ngjashme. Vendi i privilegjuar i takimit të tij me të mbinatyrshmen është namazi, por edhe aty ai përpiqej që përmes pyetjeve të vijë deri te përgjigjet përse lutjet tona nuk janë në harmoni me frymën e Kur’anit: “... nëse falem, agjëroj, jap 2.5% nga pasuria dhe eventualisht shkoj ne haxh – unë gjithsesi kam siguruar lumturinë në të dy botët. Por a është ashtu? – Literatura është përplot me rrëfime për ata të cilët i shpërthyejnë pragjet e xhamisë (duke u lutur në to), por që shpirtërat i kanë të zbrazëta” (Kura’ni dhe shartet).
Besimi i Izetbegoviqit në moshën e pjekur nuk njeh më as dyshimin e as hamendjet të cilat mbase i ka përjetuar në procesin e pjekjes së tij. Kjo karakteristikë e besimit të tij, gjegjësisht fortësia dhe qëndrueshmëria më së miri vjen në shprehje në jetën e tij politike.
Madje edhe vetë shkrimet e tij, të radhitura sipas temave të ndryshme, japin për t’u kuptuar se sa ai dëshironte që parimet e fesë islame tërësisht të zgjerohen dhe t’i përshkojnë të gjitha sferat e jetës, në radhë të parë ta përshkojnë sjelljen morale të njeriut. Një shikim i përciptë mbi titujt e artikujve të tij na paralajmërojnë se feja është në vendin e parë, ndërsa çdo gjë tjetër duhet përshkuar nga ajo, qoftë shkenca, letërsia, jeta ekonomike, arti me të gjitha llojet e tija. Çdo gjë duhet drejtuar nga vlerat fetare. Sidomos në hapësirën e artit Izetbegoviqi sheh përshkimin e madh mes fesë dhe jetës. Sipas kuptimit të tij dy ide janë themelore në raportin mes fesë dhe artit: idetë islame dhe në përgjithësi religjioze janë ato të cilat mundësojnë krijimin e veprave të përhershme artistike. Arti, nga ana tjetër, nuk guxon të jetë qëllim për vete, por duhet t’u nënshtrohet qëllimeve më të larta, duhet të jetë mjet për përhapjen edhe të vlerave fetare.
Pyetjet të cilat i parashtron Izetbegoviqi janë shumë domethënëse, në rend të parë për shkak se kërkojnë njohuri të gjerë e njëkohësisht edhe sinqeritet dhe burrëri. Megjithatë, mund të thuhet se më e vështira është se për ato nuk ka përgjigje: jo se me të vërtetë nuk ekzistojnë, por për shkak se përgjigjet e tilla kërkojnë ndryshim, ndërsa ndryshimi do të thotë dhimbje. Lidhur me këtë ai në një vend thotë: “Islami kërkon guxim dhe rrezistencë ndaj dhunës. Nga ajeti 39 i sures esh-Shura mund të përfundohet se muslimanët nuk janë ata të cilët përulen para dhunës. Në këtë pra thërret Kur’ani në mënyrë të qartë, ndërsa për këtë flasin edhe me mijëra shembuj në të kaluarën islame. Mirëpo, shoqëria muslimane, është përplot qyqarë dhe të tillë të cilët u bëjnë lajka të fuqishmëve, qofshin ata të huaj apo vendas” (Përse muslimanët janë të prapambetur). “... në vend të bindjes ndaj shumë madhërive dhe autoriteteve të rrejshme, Kur’ani ka vendosur një bindje të vetme – bindje ndaj Zotit. Mirëpo, në këtë bindje ndaj Zotit, Kur’ani ka ndërtuar lirinë për njeriun, çlirimin e tij nga të gjitha bindjet e tjera dhe frikat” (A jemi duke edukuar muslimanë apo nënshtetas).

* * *
Veprimtaria fetare e Alija Izetbegoviqit nuk u zhvillua në mënyrë të pakontrolluar, pa ndonjë plan. Ai kishtre një qëllim të qartë drejt të cilit ishte orientuar e tërë puna. Motoja e tij në “Deklaratën islame”: “Qëllimi ynë: islamizimi i muslimanëve; parulla jonë: të besohet dhe të luftohet”, flet mjaft për përcaktimin e tij jetësor. Qëllimi përfundimtar i punës edukative të Izetbegoviqit është vlera e mbinatyrshme e fesë islame, të cilën e shpreh në mënyra të ndryshme. Edhe vetë organizata të cilës i përkiste, Muslimanët e Rinj, kishte për qëllim edukimin fetar dhe rilindjen e muslimanëve, ndërsa si bazë kishin rilindjen morale. “Në të vërtetë, thotë ai, shekuj me radhë, si pasojë e moskuptimit të mendimit burimor islam, ne gabimisht e edukojmë rininë tonë. Derisa armiku, i arsimuar, i pacipë dhe çnjerëzor, i nënshtronte një nga një vendet muslimane, ne rininë tonë e edukonim të jetë e butë, ‘mos ta shkelë as mizën’, të pajtohet me fatin, të jetë e dëgjueshme, t’i bindet çdo pushteti, ‘sepse çdo pushtet është nga Zoti’.” (A jemi duke edukuar muslimanë apo nënshtetas).
“Kjo filozofi pikëlluese e bindjes prejardhjen e vërtetë të së cilës nuk e di, por e cila me siguri nuk rrjedh nga Islami, kryen dy funksione të cilat në mënyrë të përkryer dhe fatkeqe plotësohen: nga njëra anë ajo i mbyt të gjallët, ndërsa nga ana tjetër duke theksuar në emër të fesë ideale të gabuara, ajo rreth Islamit i tubon ata të cilët kanë vdekur para se të fillojnë të jetojnë. Nga krijesat normale njerëzore ajo krijon njerëz të pasigurt, të ndjekur nga ndjenja e mëkatit dhe fajësisë dhe njëkohësisht bëhet tejet tërheqëse për krijesa të dështuara që ikin nga realiteti dhe kërkojnë strehim në pasivitetin dhe ngushëllimin.” Ai më tej thotë: “Është paradoksale që kjo pedagogji shkatërrimtare e bindjes dhe moskundërshtimit është predikuar në emër të Kur’anit...” (A jemi duke edukuar muslimanë apo nënshtetas).
Fusha tjetër e gjerë e veprimit të Alija Izetbegoviqit në edukimin fetar kishte të bënte me mbrojtjen dhe zbatimin e parimit të moralit islam, sidomos brenda organizatës së vet. Ishte kjo pjesë përbërëse e përcaktimit dhe përmbajtje e shkrimeve të shumta të tija. Askush si ai gjatë kohës së tij aq seriozisht nuk është ballafaquar me ndërlikueshmërinë e jetës bashkëkohore në sferën morale. Këtë e dëshmojnë edhe shkrimet e shumta të tija nga sfera e moralit.
Nga e gjithë kjo që u tha tashmë mund të vërehen drejtimet kryesore të metodologjisë të cilën e ndiqte Alija Izetbegoviqi në punën e tij edukative. Për të, xhamia në realitein e saj të shumfishtë nuk ishte vetëm njëri nga caqet drejt të cilit i tërhiqte të rinjtë, e as që ishte vetëm përmbajtje e mësimeve të tija. Ai plotësisht e pranoi metodologjinë kur’anore për realizimin e misionit të vet, duke i udhëhequr njerëzit drejt rrugës së drejtë dhe shpëtimit. Të gjitha mjetet dhe metodat të cilat Kur’ani i përdor dhe i këshillon, Izetbegoviqi i pranoi, duke i pasuruar me reflektimet dhe nismat e veta, por vazhdimisht në përputhje me mësimin dhe metodat e Kur’anit. “Njëri nga konstatimet më të shpeshta të përgjithshme për Islamin thotë: ‘Islami nuk është vetëm religjion, ai është diçka më tepër. Ai është ‘dîn’, që do të thotë mënyrë e tërësishme e jetës, jo vetëm personale por edhe shoqërore, dhe sjelljes së njeriut’. Këtë mendim, në themel të saktë, në literaturë do ta gjeni të shtjelluar dhe të argumentuar në një mori mënyrash të ndryshme, që natyrisht varet nga ajo se kush e parashtron, me çfarë sasie diturie dhe argumentesh disponon dhe çfarë rëndësie i kushton këtij pohimi të përgjithshëm. Për ne këtu është me rëndësi që përkufizimi: Islami nuk është vetëm religjion, ai është mënyrë e tërësishme e jetës...; në dekadat e fundit /që kur gjithnjë e më shumë përmendet rilindja islame/, fillon të nënkuptojë më shumë se një konstatim të thjeshtë shkencor: kjo formulë fiton një theks luftarak dhe dëshiron të bëhet kërkesë që muslimanët në Islamin /e jo në ideologjitë e huaja/ të kërkojnë zgjidhje për problemet e tyre, jo vetëm shpirtërore dhe personale, por njësoj edhe shoqërore e politike” (Përsiatje rreth 1400-vjetorit të Kur’anit).

Përfundim

U orvatëm t’i tregojmë pikat kryesore të botës mendimtare të Alija Izetbegoviqit, siç janë fuqia e besimit, kultura e religjionit, liria e religjionit, ringjallja muslimane dhe humanizmi. Sigurisht që këto ishin vetëm fragmente nga esetë e tija, por edhe si të tillë kanë fuqinë e tyre imperative. Edhe pse mendimi i Izetbegoviqit shpesh është vështirë i lexueshëm, ai megjithatë interpretohet lehtë – ai interpretohet me të përditshmen. Ashtu siç është shkruar me jetë, ajo edhe interpretohet me jetën. Ndërsa me vuajtjen e tij jetësore, ashtu siç ka aluduar vetë, edhe mendimi i tij është bërë më kumbues.
Për Alija Izetbegoviqin Qielli është e vërteta, çfarëdo thëntë toka. Si edhe në çdo kohë, ai duket naiv, thuajse i humbur në këtë botë të kompromiseve dhe privilegjeve morale. Shpesh është përbuzur, madje edhe i shikuar me keqardhje. Shumë rrallë është kuptuar seriozisht. Atij në rend të parë i interesonte e vërteta, e pastaj shoqëria. Vetmia ishte fati i tij i pashmangshëm.
Alija Izetbegoviqi ishte i dashur i fesë dhe i muslimanëve, por edhe vetëkritik serioz i tyre. Kjo vijë shquese e tij pak është theksuar. Megjithatë, nëse dikush thellohet në leximin e veprave të tija, do ta zbulojë një shpirt të munduar i cili nuk është dorëzuar para goditjeve të jetës dhe të kohës, por as që i ka nënvlerësuar ato. Një shpirt i cili është strehuar në gjirin e Islamit me shpresë për fitoren. Shpirt i cili në të Vërtetën i ka gjetur arsyet, ndërsa në veten mënyrat për mëkëmbjen e botës.
* * *
Takimin e parë me Izetbegoviqin e pata në dimrin e vitit 1981. E takova rastësisht atë duke qënë në shoqëri me një personalitet kulturor nga Kuvajti, në oborrin e Fakultetit të Shkencave Islame në Sarajevë. Ju afrova dhe i pyeta se a mund t’u ndihmoj diçka. Po, u përgjigjën, me kënaqësi. “Unë jam Alija Izetbegoviq”, më tha, e unë iu përgjigja se quhem Ismail... natyrisht me atë dozën e drojes nga të panjohurit. Kërkova leje nga ai që t’i drejtohem mysafirit nga Kuvajti dhe t’ia shpjegoj gjendjen e vështirë me lirinë e shprehjes, sidomos të muslimanëve. Pas atyre fjalëve dhe bisedës që e vazhduam të tre, akoma nuk e dija se kush është njeriu i cili gojëplotë ma tha emrin dhe mbiemrin.
U ndava nga ata paksa i frikësuar sepse fola për realitetin, gjë që asokohe (por mbase edhe sot) kushtonte shtrenjt. Por nuk mbaroi me kaq, meqë edhe të nesërmen nuk isha i qetë ngaqë nuk e dija se kush ishte ai person, dhe vendosa t’i rrëfehem shokut tim të ngushtë, Hasan Çengiqit, se ç’më ndodhi një natë më parë dhe se kisha shfaqur mendimet e mia para një personi të panjohur. Ai vetëm buzëqeshi dhe tha: “Mos kij dert, është i yni”.
Natyrisht, pas kësaj takimet tona ishin më të shpeshta, si para burgosjes ashtu edhe pas daljes nga burgu, dhe në to temat e bisedës vazhdimisht ishin kultura e muslimanëve, reforma racionale fetare në shoqërinë muslimane, bashkëpunimi dhe afrimi vëllazëror i muslimanëve boshnjakë dhe shqiptarë dhe tema aktuale. Problem i pashpjegueshëm ishte proklamimi fatkeq i ateizmit zyrtar në Shqipëri dhe i marksizëm-leninizmit në mesin e shqiptarëve në Kosovë dhe Maqedoni, gjëra që ai i kishte vërejtur edhe para burgosjes, por sidomos gjatë vuajtjes së dënimit disavjeçar. Megjithatë gjithmonë shprehte mirënjohjen për respektin që e kishte gëzuar në mesin e të burgosurve shqiptarë. Tek ai nuk ekzistonte fare dyshim për padrejtësinë që u bëhej shqiptarëve në nga regjimi i ish-Jugosllavisë, por në të njëjtën kohë nuk mungonte edhe kritika ndaj dobësive që tregonin shqiptarët në dimensionin kulturor, politik e natyrisht edhe fetar.
Duke pasur parasysh se gjatë viteve 1992-1993 kam qenë i angazhuar edhe në diplomacinë e Bosnjes dhe Hercegovinës, duke ushtruar detyrën në Ambasadën në Tiranë, dëshiroj ta cek edhe një dimension tjetër me rëndësi të veçantë, sepse në kohën më të vështirë, dmth. gjatë luftës në Bosnje e Hercegovinë, ai me shtetin shqiptar zhvilloi një bashkëpunim të jashtëzakonshëm në fushën e diplomacisë, sa që edhe përkrahjen e madhe që e gëzonte në botën e Lindjes dhe ndihmat konkrete ai i drejtonte kah Shqipëria. Pse mos e përkujtojmë edhe rastin kur sapo u formua shteti i pavarur i Bosnje e Hercegovinës, me në krye rahmetli Izetbegoviqin, numri më i madh i studentëve të huaj që u regjistruan nëpër fakultetet e shumta të Sarajevës ishin shqiptarët nga Kosova e Maqedonia.
Bashkëpunimi i tillë dinamik me Izetbegoviqin na detyroi që edhe ne këtu të mendojmë dhe të punojmë për organizimin e muslimanëve të rinj tek ne, të cilën fillimisht me disa shokë e bëmë në mënyrë ilegale, kryesisht në fushën e kulturës dhe arsimit. Kjo bëri të mundshme që fillimin e periudhës së tranzicionit ta presim të përgatitur edhe me formimin e shtëpisë botuese “Logos” në Shkup, e cila përkundër vështirësive të brendshme dhe të jashtme e ka dëshmuar vetveten.

RSS per kategorine Lajme Shfletuesi i Kur'anit

  • RSS per kategorine Lajme