Zeri Islam

Hilmo Neimarlija


Ikballi si vetëdijësues dhe krijues i ringjalljes islame në shek. XX

Gjysmë shekulli[1] na ndanë nga ato ditë kur poeti dhe filozofi Muhammed Ikballi ekspozoi koncepcionin e tij të përtëritjes së filozofisë fetare të islamit si kërkesë për rin­gjalljen e sërishme të burimit të harruar të ve­të­di­jë­simit ma­dhështor dhe të zgjimit kreativ të tërë jetës në is­lam.

Në ligjërata, të përgatitura me kërkesë të Shoqatës mus­­limane në Madras dhe të mbajtura në tre qytete të In­­disë së atëhershme, mendimtari më kryengritës i bash­kë­­kohësisë islame, i cili me përpjekjen e ekzistencës së vet ‘të acaruar metafizike’ paraprakisht ka provuar ak­si­den­­tin kozmik dhe shansin e njeriut edhe në Lindje edhe në Perëndim, ka kërkuar ‘organizim’ të ri të takimit të madh të popullatës muslimane me thirrjen autentike is­lame midis dilemës së kohës së re. Shkaqet për këtë ta­kim të shpresës më të madhe, ai i ka gjetur ven­dos­sh­më­risht të imponuara në situatën shpirtërore-historike të bo­tës muslimane, e cila në çdo aspekt qe pjekur për pas­trim bazor, dhe nevojës që njohuritë e shumta të reja në ho­rizontin e zgjeruar të mendimit dhe përvojes nje­rë­zo­re të lidhen dhe të përshkohen me idenë e unitetit mjaft të fuqishëm për të gjitha mundësitë e qarta dhe të pa­arri­tuara të njeriut.

Atë që shumë intelektualë islamë, në procesin e gjatë të zhdehjeve individuale kundruall realitetit me she­­­kuj të sëmurë të botës muslimane, e kanë shpallur si ‘for­­mulë të shpëtimit’ të muslimanëve nga gjendja ‘me të ci­lën as Zoti, as njeriu nuk mund të jenë të kënaqur’, e ky është kthimi principeve fundamentale të islamit. Ik­ba­lli në fjalimet e veta këtë e formulon si detyrë me rën­dësi të përgjithshme. Kthimi principeve islame nuk do të thotë thjeshtë kthimi i muslimanëve vetëvetes dhe për­tëritja e diskutimit të tyre me botën në hapësirën e his­torisë të cilën e karakterizojnë strukturat dhe krijimet nga periudha e klasikës islame. Ky është kthim fillimit të ri të zgjimit dhe raportit të zgjuar të muslimanëve kun­dru­all Zotit dhe universumit, arsimim krijues i rendit më të lartë në lidhshmërinë e njeriut me Zotin dhe me të­rë­sinë e pandarë të botës. Sepse, islami është mesazh për nje­rëzinë, kurse në kohën e fushës së konstituuar pla­ne­ta­re të konfirmimit të përbashkësisë së njeriut me nje­rë­zit tjerë, pa të cilën njeriu do të ishte së tepërmi i varfër për synimin më të lartë të jetës, shpëtim lokal edhe ash­tu nuk ka. Kthimi i muslimanëve Islamit, së këndejmi, im­ponohet në hapësirën e tërë botës si rast dhe mun­dë­si e plotëvlefshme të tij.

E pasi bota në fytyrën bashkëkohore, për shkak të kon­tributit dhe karakteristikave të veta të drejtpërdrejta me veprat e të tjerëve shumë më tepër se të mus­li­ma­në­ve, është zonë e provokimeve dhe parapërcaktimeve të rën­da, kthimi islamit supozon para së gjithash aksident të ballafaqimit të madh të frymës së kulturës islame dhe fry­mës së epokës moderne. Sepse, zgjimi islam i mus­li­ma­nëve nuk domethënë përshtatja dhe penetrimi i tyre në rrjedhat e bashkëkohësisë që në fakt nga trolli i Ev­ro­pës moderne imponohet si tërësi botërore-historike të je­tës së njerëzisë. Me çarjen e vet fundamentale ndër­mjet sistemeve të mëdha intelektuale të cilat i ka ndër­tu­ar, kurse në të cilat Ikballi gjen vazhdimin krijues të disa fa­zave më të rëndësishme në zhvillimin autonom të kulturës islame, dhe fatit fatkeq jetësor të personalitetit i cili vetë së koti kërkohet në sistemin shoqëror që çdo gjë e anulon dhe e shpie në funksionin e eksploatimit të të varfërve nga ana e të pasurve. Evropa për Ikballin është pengesa më e madhe në rrugën e prosperitetit moral të njeriut. Për këtë arsye për përtëritjen e filozofisë fetare të islamit, në çka Ikballi sheh ndërtimin e konceptimit të domethënies së mirëfilltë të mesazhit islam për njerëzinë, është i domosdoshëm veprimi i të hulumtuarit më të thellë ideor të të gjitha burimeve të vetëdijes dhe situatës jetësore të njeriut të shekullit njëzet. Kështu vetëm kjo do ta arrijë përmbushjen e vet si vetëvetëdija gjithëpërfshirëse islame e muslimanëve në kompetencën e tyre që, si bartës të Shpalljes së fundit, të zhvillojnë për njerëzinë bashkëkohore interpretimin shpirtëror aq të nevojshëm të gjithësisë, horizontin e lirisë shpirtërore të personalitetit dhe principet e pi­kë­arritjes universale të cilët do të mund ta orientojnë evo­lu­cionin e botës njerëzore në bazën shpirtërore. E këto në të vërtetë janë refuzimet e Ikballit që njeriu të nën­ç­mo­het, pas të gjitha të folurave të të kaluarës dhe para çdo të foluri të ardhmërisë, në copëzën e materies së kot në rastin absurd të gjithësisë dhe besimi i tij në mun­dësinë e fesë si synim për jetë më të gjërë dhe for­mës më të lartë të pjesëmarrjes së njeriut në aspiratat më të thella të gjithësisë: asaj pjesëmarrjeje në të cilën njeriu e formëson fatin e vet dhe fatin e gjithësisë dhe në të ci­lin, sipas fjalës kur’anore, sigurisht e përcjell ndihma e Zo­tit. Sepse, ligjëratat e veta mbi kthimin e mus­li­ma­në­ve islamit, ky poet i zanafillës së harruar dhe mendimtar i ndërtimit historik të ardhmërisë, i ka filluar dhe i ka mba­ruar me hymn njeriut i cili me mendim, ndjenja dhe vep­rim ngrihet deri te e Vërteta Përfundimtare.

Nga përmbajtja e ligjëratave të Ikballit ka lindur vep­­ra “Ripërtëritja e mendimit fetar në islam”, vepra e cila, me gjithë ‘çiltërinë e vet utopike’, në sheshin e bo­tës reale si pak kush tjetër autentikisht do ta shprehë dhe kon­ceptualisht do ta përcaktojë lëvizshmërinë gran­di­oze dhe gjurmimin e botës muslimane për vetë kon­cep­timin dhe identifikimin islam në kohën e shekullit të një­zet.

Sarajevë, 1979.
--------------------------------------------------------------------------------

[1] Dr. Hilmo Neimarlija, boshnjak, profesor shumëvjeçar i filozofisë në Fakultetin e Shkencave Islame në Sarajevë. Teksti është përkthyer nga: M. Ikball, Obnova vjerske misli u islamu. bot. II, fq. 5-7. Titulli i përkthyesit.