Leksičko značenje riječi ummetunRiječ ummetun u Kur'anu spomenuta je na pedeset i jednom mjestu u formi jednine i na trinaest mjesta u formi množine (umemun).[1] Prema semantičarima Kur'ana (ehlu'l-me'aanii), ova riječ u Kur'anu ima devet različitih kontekstualnih značenja. Prije nego što navedem primjere kontekstualnih značenja riječi ummetun u Kur'anu, zakratko ću se osvrnuti na njezino temeljno (leksičko) značenje. Jezikoslovac Ibn Qutejbe (umro 276. H./889.) veli da je temeljno značenje ove riječi ''vrsta/grupa ljudi'' (sinf mine'n-naas) ili ''zajednica'' (el-džema'ah). Također, prema ovom jezikoslovcu, nekada riječ ummetun znači ''vrijeme'', ''doba'' (hiin), ili, pak, može označavati ''vođu'' (imam), odn. ''učena čovjek u vjerskim pitanjima'' (rebbani). Riječ ummetun, napominje dalje Ibn Qutejbe, katkada je sinonim riječi ed-din (vjera). Jedan drugi poznati jezikoslovac, Ibn Faris (u. 208. H./823.), navodi da riječ ummetun u osnovi znači ''ljudski stas'' (el-qaametu), argumentujući to stihom: We inne mu'awijete'l-ekremiin, hisanu'l-wudžuuhi tiwaalu'l-umem. Prema Ibn Farisu, ummetun može označavati i ''veliku blagodat, nimet'' (el-kethiretu en-ni'meh).[2]
Nije teško uočiti leksičko-semantičku vezu između riječi ummetun i riječi ummun (majka). Zapravo, kako nam jezikoslovci objašnjavaju, riječi imam, umm i ummetun dijele zajednički korijen glagola emmeme (أمم). Za osnovu ili temelj bilo čega ili bilo koje stvari kaže se da je to ummetun (we aslu kulli šej'in: ummetun). Ova leksičko-semantička veza između riječi ummetun i ummun nosi i simboličku vezu u kojoj razaznajemo ideju da se prema ummetu (zajednici vjernika okupljenih u vjeri u jednog Boga Allaha, dž.š.) trebamo odnositi onako kako se odnosimo i prema rođenoj majci. Nadalje, iz odnosa ovih riječi ummetun i ummun izvire snažna poruka: samo se u krilu ummeta osjećamo bezbrižnim i sigurnim isto onako kako nam taj osjećaj daruje toplo majčinsko krilo.
Kontekstualno značenje riječi ummetun u Kur'anu
Kako je već istaknuto, prema semantičarima Kur'ana, riječ ummetun u Kur'anu ima devet različitih kontekstualnih značenja. Poznati semantičar Kur'ana iz petoga stoljeća po Hidžri Ebu 'Abdullah el-Husejn b. Muhammed ed-Damegani u svom izvnarednom djelu pod naslovom El-Wudžuuh we’n-nazaa'ir li elfaaz kitaabillahi’l-‘azaiz navodi slijedeća značenja riječi ummetun:
1) ummet kao skupina ljudi ('usbeh): npr. u ajetima:
وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ (El-Baqare, 128), tj. 'usbeten, (... i potomstvo naše nek bude Tebi odana skupina...);
تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ (El-Baqare, 134), tj. 'usbetun, (Ta skupina je bila i nestala...);
لَيْسُواْ سَوَاء مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللّهِ (Alu 'Imran, 113), tj. 'usbetun, (Nisu svi isti Sljedbenici Knjige. Ima ih jedna skupina ispravnih koji čitaju Allahove ajete...);
وَمِن قَوْمِ مُوسَى أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ (El-E'araf, 159), tj. 'usbetun, (U narodu Musaovu ima skupina koja na istinu napućuje i prema njoj sude.);
2) ummet kao zajednica ljudi okupljenih u istoj vjeri (el-milleh),
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً (El-Baqare, 213), tj. milleten, (Svi ljudi su sačinjavali jednu vjerujuću zajednicu...)
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً (El-Mu'minun, 52, El-Enbija', 92), tj. milletukum milleten wahideten, (Ova vaša zajednica – jedinstvena je zajednica vjernika...)
كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُم (El-En'am, 108), tj. li kulli ehli milletin, (Tako smo svakoj zajednici lijepima postupke njihove predstavljali.);
وَلَوْلَا أَن يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً (Ez-Zukhruf, 33), tj. milleten wahideten, (A da neće svi ljudi postati jedna zajednica vjernika...);
3) ummet kao određen broj godina (siniine ma'duudeh):
وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ (Hud, 8), tj. siniine ma'duudeh, (Ako im Mi kaznu za nekoliko godina odgodimo...);
وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ (Jusuf, 45), tj. sinin, (...sjeti se poslije nekoliko godina..,);
4) ummet kao narod (qawmun):
أَن تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَى مِنْ أُمَّةٍ (En-Nahl, 92), tj. en jekuune qawmun ekthere min qawmin, (...zato što je jedan narod mnogobrojniji od drugog.);
لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَكًا (El-Hadždž, 67), tj. we li kulli qawmin, (Svakom narodu propisali smo vjerozakon...);
5) ummet kao predvodnik, imam koji se slijedi (imaam):
إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا (En-Nahl, 120) – (Ibrahim je bio predvodnik (imam), pokoran...);
6) ummet kao prošli nevjernički i drugi narodi (el-umemu'l-khaalije mine'l-kuffaari we gajrihim):
وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولٌ (Junus, 47), tj. el-umeme'l-khalije, (Svaki narod u prošlosti imao je poslanika.);
وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِيهَا نَذِيرٌ (Fatir, 24), tj. el-umeme'l-khaalije, (...a nije builo naroda u prošlosti kome nije dolazio opominjatelj.);
7) ummet kao ummet Muhammeda, a.s., tj. muslimani (ummetu muhammedin):
كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ (Alu 'Imran, 110), tj. el-muslimin, (Vi ste najbolji muslimani koji su se ikada pojavili..);
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا (El-Beqare, 143), tj. ummeten ‘adlen bejne’n-nas, (I tako smo od vas stvorili pravednu zajednicu međ’ ostalim ljudima…);
8) ummet kao posebni nevjernički narodi (el-kuffaar khaassah):
كَذَلِكَ أَرْسَلْنَاكَ فِي أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهَا أُمَمٌ(Er-Ra’d, 30), tj. el-kufaar, (I tako smo te posali nevjerničkom narodu prije kojeg su bili i nestali drugi nevjernički narodi…);
9) ummet kao stvorenja
وَلاَ طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُكُم (El-En'am, 38), tj. khalqan mithlukum, (... i sve ptice koje na krilima svojim lete stvorenja su poput vas...).[3]
Učenjak Er-Ragib Isfehani (u. 503. H./1109.) u svome Rječniku kur'anske leksike (Mu'džem mufredaat elfaazi'l-Qur'an) dodaje da riječ ummetun u 22. ajetu sure Ez-Zukhruf: إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ – znači vjera (diin) – (Mi smo zatekli pretke naše u vjeri...).[4]
Ummet kao zajednica središnjeg puta
U suri El-Baqare (143) muslimanska zajednica opisana je kao pravedna, odn. središnja zajednica (ummetun wesetun). Šta znači pojam središnji (wesatun) u ovome ajetu i šta on podrazumijeva u sadržajnom smislu? Odgovor možemo naći u komentarima klasičnog i savremnog doba. Ovdje ćemo predočiti nekoliko takvih komenatra nevedenoga ajeta.
Znameniti komentator Kur'ana El-Mawerdi (u. 450. H./1058.) u svom vrijednom komentaru Kur'ana da riječ wesetun ima tri značenja: a) odabranost; b) zauzimanje sredine u poimanju stvari, jer muslimani imaju srednji put u pogledu vjere; oni ne pretjeruju u vjeri niti umanjuju njenu važnost, kao što to čine jevreji koji su izmijenili Allahovu Knjigu, ubijali vjerovjesnike i iznijeli laž na svoga Gospodara. Otuda je Uzvišeni Allah muslimane opisao kao one koji se drže sredine, jer je Njemu, Uzvišenom, najdraža sredina stvari; c) pravednost, jer je pravednost sredina između uvećavanja i umanjivanja - za ovu treću značenjsku mogućnost El-Mawerdi navodi, od Ebu Se'id el-Khudrija, da je sam Vjerovjesnik, s.a.w.s., o Allahovim Riječima: وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا rekao da riječ wesetan ovdje znači 'adlen (pravednost).[5]
(فيه ثلاثة تأويلات: أحدها: يعني خياراً، ... والثاني: أن الوسط من التوسط في الأمور، لأن المسلمين تَوَسَّطُوا في الدين، فلا هم أهل غلوٍّ فيه، ولا هم أهل تقصير فيه، كاليهود الذين بدَّلوا كتاب الله وقتَّلوا أنبياءهم وكَذَبوا على ربهم، فوصفهم الله تعالى بأنهم وسط، لأن أحب الأمور إليه أوسطها . والثالث: يريد بالوسط: عدلاً، لأن العدل وسط بين الزيادة والنقصان، وقد روى أبو سعيد الخدري، عن النبي صلى الله عليه وسلم في قوله تعالى: { وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أمَّةً وَسَطاً } أي عَدْلا)
Glasoviti mufessir, autor najpoznatijeg i najčitanijeg tradicionalnog komentara Kur'ana među suunitskim muslimanima, Ibn Kethir (u. 774. H./1372.) u svome tefsiru Tefsiru'l-Qur'ani'l-'azim navodi kako se riječ wesetun ovdje navodi u značenju ''odličnosti, izvrsnosti, odabranosti’’. Ibn Kethir dalje kaže da je Allahov Poslanik, s.a.w.s., bio wesetun među svojim narodom, tj. ‘’najplemenitijeg roda između njih’’. Iz te riječi, riječi wesatun, kako navodi ovaj komentator, izvodi se sintagma es-salatu'l-wusta, koju Kur'an koristi za ‘’središnji namaz’’ (tj. ikindiju-namaz), koji jeste ‘’najvrjedniji namaz’’. Ibn Kethir potom navodi jednu vjerodostojnu predaju u kojoj se kaže da je Uvišeni Allah ovaj ummet učinio najodabranijim time što ga je odlikovao: najsavršenijim propisima, najboljim metodama i najjasnijim pravcem (والوسط ههنا: الخيار، والأجود؛ وكان رسول الله صلى الله عليه وسلم وسطاً في قومه، أي: أشرفهم نسباً، ... ومنه الصلاة الوسطى التي هي أفضل الصلوات، وهي العصر، كما ثبت في الصحاح وغيرها. ولما جعل الله هذه الأمة وسطاً، خصها بأكمل الشرائع وأقوم المناهج وأوضح المذاهب،).[6]
Poznati komentator Kur'ana En-Nesefi (u. 701. H./1301.) u svome tefsiru, tumačeći riječ wesetun služi se cjelovitim ajetom sure El-Baqare, u kome se također govori o promjeni Kible, te veli da je ovaj ummet najodabraniji od svih drugih ummeta baš kao što je i pravac ovog ummeta najodabranija među svim pravcima. I En-Nesefi, također, potvrđuje da riječ wesetun znači pravednost koja podrazumijeva uravnoteženost između krajnosti kojima se ummet ne približava. I kao što je Kibla ovog ummeta u sredini između istoka i zapada tako je i ovaj ummet u sredini između pretjerivanja i umanjivanja/ponižavanja. Kršćani su oni koji su pretjerali kada se Mesiha opisali kao Božanstvo, dok su židovi ponizili časnu Merjemu optuživši je za blud, kao i Isaa, a.s., da je on čedo zinaluka, zaključuje ovaj komentator (أُمَّةً وَسَطًا } خياراً. وقيل: للخيار وسط لأن الأطراف يتسارع إليها الخلل والأوساط محمية أي كما جعلت قبلتكم خير القبل جعلتكم خير الأمم، أو عدولاً لأن الوسط عدل بين الأطراف ليس إلى بعضها أقرب من بعض. أي كما جعلنا قبلتكم متوسطة بين المشرق والمغرب جعلناكم أمة وسطاً بين الغلو والتقصير فإنكم لم تغلوا غلو النصارى حيث وصفوا المسيح بالألوهية، ولم تقصروا تقصير اليهود حيث وصفوا مريم بالزنا وعيسى بأنه ولد الزنا ).[7]
Veliki učitelj tradicionalne mudrosti i autor jednog od najvećih komentara Kur'ana u XX stoljeću 'Allameh Sejjid Muhammed Husejn Tabtaba'i u svome Mizanu, kada tumači ovaj ajet, kaže da riječ wesetun znači ''izbjegavanje bilo koje krajnosti'' (فالوسط هو المتخلل بين الطرفين لا إلى هذا الطرف ولا إلى ذاك الطرف،). Muslimanki ummet, prema Tabataba'iju - za razliku od jevreja, kršćana, mnogobožaca i idolopoklonika, od kojih su se jedni posvetili samo tjelesnom ili materijalnom aspektu ljudskoga života (mnogobošci i idolopoklonici) te tako negiraju proživljenje na budućem svijetu i svaki kvalitet duhovnoga života, a drugi se posvetili isključivo duhovnosti i monaškom načinu života odbijajući sferu materijalnoga (kršćani) – Uzvišeni Allah je učinio ummetom sredine tako što ime je podario vjeru koja zagovara srednji put kojim se izbjegava bilo koja krajnost. Zapravo, ističe Tabataba'i, vjeru koja zagovara i materijalne i duhovne vrijednosti, jer je čovjek ''spoj duha i tijela, a ne samo čistoga duha ili samo čistoga tijela''. Otuda je čovjeku za sretan život ''potrebno da objedini obadvije vrijednosti i radosti: materijalnu i duhovnu'', naglašava Tabataba'i (وهذ الأمة بالنسبة إلى الناس - وهم أهل الكتاب والمشركون - على هذا الوصف فإن بعضهم - وهم المشركون والوثنيون - إلى تقوية جانب الجسم محضاً لا يريدون إلاَّ الحياة الدنيا والاستكمال بملاذها وزخارفها وزينتها، لا يرجون بعثاً ولا نشوراً، ولا يعبأون بشيء من الفضائل المعنوية والروحية، وبعضهم كالنصارى إلى تقوية جانب الروح لا يدعون إلاَّ إلى الرهبانية ... لكن الله سبحانه جعل هذه الأمة وسطاً بأن جعل لهم ديناً يهدي منتحليه إلى سواء الطريق وسط الطرفين لا إلى هؤلاء ولا إلى هؤلاء بل يقوي كلا من الجانبين - جانب الجسم وجانب الروح - على ما يليق به ويندب إلى جمع الفضيلتين، فإن الإِنسان مجموع الروح والجسم لا روح محضاً ولا جسم محضاً ومحتاج في حياته السعيدة إلى جمع كلا الكمالين والسعادتين المادية والمعنوية،).[8]
Drugi komentatori Kur'ana u XX stoljeću, kao što su npr. Sejjid Qutb, šejh Mahmud Šeltut, Ebu'l-'Ala el-Mewdudi i dr., u svojim tefsirima naročito će isticati središnju poziciju muslimanskog ummeta u svakom pogledu: poimanju, osjećaju, organiziranju, odnosima...
Ovdje treba naglasiti da u Kur'an-i kerim ističe središnju poziciju muslimanskog ummeta i u drugim ajetima, kao što su:
وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا (El-Furqan, 67);
وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا (El-Isra', 29).
Iz navedenih komentatorskih spoznaja i kur'anskih ajeta zaključuje se da središnja pozicija ili put sredine kojim je opisan ummet muslimana podrazumijeva savršenu ravnotežu (te'adul) u svim mogućim aspektima muslimanskog vjerovanja, djelovanja i mišljenja. Zadaća muslimanskih učenjaka i naučnika današnjeg vremena jeste da povrate tu narušenu ravnotežu savremene muslimanke zajednice u svakom pogledu: naučnom, kulturnom, ekonomskom, političkom...
Ummet kao politička zajednica svih muslimana
Uputno se je ovdje podsjetiti da drugi član Medinske povelje glasi: ''Vjernici sačinjavaju jednu zajednicu izvan ostalih ljudi'' (innehum ummetun wahidetun min duni'n-nas).[9] Tako je, dakle, Allahov Poslanik Muhammed, s.a.w.s., definirao zajednicu muslimana vjernika.
Iz historije islama poznao nam je da su do pada Bagdada 1258. g., kao glavnog grada i sjedišta muslimanskog hilafeta od 750.-1258., muslimanska društva bila uspostavljena na centralnom uređenju koncepta ummeta. Pad Bagdada označio je kraj centralizvane muslimanske vlasti. U ovom uređenju koncept ummeta, više nego države, zauzimao je primarnu poziciju. Ujedinjujući faktori muslimankih društava bili su: zajedničko vjerovanje u jednoga Boga, dž.š., i zajednički obredi, kao što su namaz, post i hadž I dr. Naravno, i unutar ovoga uređenja postojale su značajne razlike. Nakon pada Bagdada, veliki imperijalni i društveni sistemi, koji su utemeljeni u srednjem vijeku, pokazuju znake unutarnjih slabosti, premda oni još imaju izvanjsku formu. U smiraj XVIII stoljeća, Otomanska imperija kontrolirala je veliki dio balkanskog poluotoka, veći dio mediteranskog primorja Afrike i sve arapske zemlje u istočnom mediteranskom bazenu. Mogulska imperija nastavlja da bude najveća politička sila u Južnoj Aziji, a Safavidska imperija vlada Perzijom. Izvan ovoga jasno određenog državnog sistema, postojala je široka periferija muslimanske zone. U centralnoj Aziji dugo su postojali kanati, koji su se protezali od istočne Evrope do Kine. U jugoistočnoj Aziji pojavljuju se novi sultanati kao posljedica utjecaja muslimanskih učitelja i trgovaca. U zapadnoj Africi nove države pojavljuju se kao rezultat temeljnih promjena u plemenskoj strukturi i srednjovjekovnim imperijama.[10]
Tokom kolonijalne ere, ovaj transnacionalni koncept ummeta zamijenjen je drugim operatvnim sistemom koji je, po svome porijeklu, karakteristično zapadnjački. Ovaj novi koncept bio je nacionalizam koji narasta do ideje države kao temelja političkog jedinstva, omeđen konkretnim granicama. Ova promjena bila je nešto više od puke teorijske formulacije ova dva koncepta; ona je, zapravo, imala dalekosežne posljedice po muslimanski svijet. Duh nacionalizma temelji se na kulturnim i lingvističkim postavkama. Na Zapadu, ovaj koncept je doveo do različitih političkih država koje su naširoko definirane na temelju jezika, kulture i geografskih granica. Ove zemlje su od svojih građana zahtijevale lojalnost u ime patriotizma. Naprimjer, osnovna obaveza Rusa definirana je kao lojalnost Rusiji, a za Nijemce, lojalnost Njemačkoj. S druge strane, islam ne priznaje bilo kakvu fragmentaciju ljudskoga roda na temelju kulture i jezika. Pojava nacionalizma u muslimanskom svijetu, tokom kolonijalnog perioda, proizvela je, po prvi puta u historiji muslimanskog svijeta, ideju koja je podijelila ummet po nacionalnoj i regionalnoj osnovi – podjelu zbog koje oni i danas pate. Ona je prozvela veliki broj zemalja u muslimanskom svijetu i formirala nacije i države izvan onoga što je bila zajednica vjernika, dijeleći je, kao što se dešavalo i međusobnim ratovima.[11]
Ka ummetizaciji muslimanskog ummeta
Na osnovu izloženoga, prema našem mišljenju, možemo doći do nekoliko značajnih zaključaka. Kur'ansko-sunnetsko određenje pojma ummmet i leksičko-semantička analiza kur'anskih riječi ummet i wesetun ukazuju nam na slijedeće odlike muslimanskog ummeta:
a) muslimanski ummet je zajednica vjernika mimo ostalih zajednica;
b) muslimanski ummet je ujedinjen u vjerovanju u jednoj i jedinog Boga, dž.,š., i zajedničkim obredima islama;
c) muslimanski ummet posjeduje najsavršenije propise, najbolje metode i najjasniji pravac;
d) muslimanski ummet je odabrani ummet nad ostalim ummetima u svijetu;
e) muslimanski ummet jeste ummet pravde i pravednosti u međusobnim odnosima i poslovima kao i prema drugim ummetima;
f) muslimanski ummet jeste ummet ravnoteže i uravnoteženosti u svim aspektima ljudskoga vjerovanja, djelovanja i mišljenja;
g) muslimanski ummet je zajednica sredine u svakom pogledu;
h) muslimanki ummet izbjegava krajnosti u materijanim i duhovnim vrijednostima;
i) članovi muslimankog ummeta prema ummetu imaju majčinski osjećaj;
j) ummet znači sigurnost za svakog člana ummeta.
S druge strane, današnja pozicija muslimanskog ummeta u svijetu ne podudara se sa izrečenim kur'ansko-sunnetskim određenjima pojma ili koncepta ummeta. Posljedice takvoga stanja su, dakako, poražavajuće, što je i prirodna konzekvenca napuštanja koncepta ummeta u savremenoj političkoj praksi muslimana u svijetu. Danas postoji nemali broj glasova, kako od strane zapadnjačkih orijentalističkih krugova jednako tako i od strane sekulariziranih muslimana, koji ideju ummeta proglašavaju ''politički mrtvom''. Kao muslimani tu ideju mi ne možemo prihvatiti, štaviše, ona je suštinski neprihvatljiva za muslimane kao jedan ummet, ummet Muhammeda, s.a.w.s. Nasuprot takvoj pogrešnoj tendenciji, ulema i mislioci muslimanskog ummeta trebaju iznova predstaviti i artikulirati vjerski, politički i svaki drugi koncept ummeta u savremenom dobu. Svakako, potrebno je jasno reći da ideja ummeta nije politički mrtva. Ona je živa i živi u srcima miliona muslimana u različitim dijelovima svijeta. Začuđujuće je da se danas o ideji ummeta puno ne govori, čak ni među krugovima uleme. A upravo je muslimanska ulema ta koja treba prva započeti ummetizaciju muslimanskog ummeta. Ideja ummeta ne briše nacionalne identitete muslimanima; oni i dalje ostaju kao takvi, ali nadnacinalni koncept ummeta natkriljuje svaki nacionalni identitet i sve muslimane povezuje bratskom ljubavlju i jednakošću pred Uzvišenim Stvoriteljem, Koji je rekao: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ (El-Hudžurat, 13). S obzirom na turbulentnu političku situaciju u svijetu, na stanje i globalnu poziciju muslimanskih država i društava, ideja ummeta nameće se kao važno pa i sudbonosno vjersko i političko pitanje muslimanske savremenosti i budućnosti. Zato je danas, smatram, potrebno snažnije govoriti o ummetizaciji muslimanskog ummeta na svim nivoima.
Na kraju, prisjetimo se riječi Allahovog Poslanika, s.a.w.a., koji je u svojoj besjedi na ''oproštajnom hadždžu'', između ostalog, rekao:
Narode, uistinu imaš samo jednoga Boga i jednoga pretka: svi vi potječete od Adema i Adem je od gline stvoren. Najdostojniji Boga je onaj među vama koji ga se ponajviše boji. Ni jedan Arap bolji nije od ne-Arapa, osim po vjeri svojoj (Ejjuhe'n-naas, inne rabbekum wahidun we inne ebaakum waahidun. Kullukum li adem we ademu min turaab. Ekremekum 'indellahi etqaakum. We lejse li 'arebijjin 'alaa 'adžemijjin fadlun illa bi't-taqwaa).[12]
[1] Muhammad Fu’ad ‘Abd al-Baqi, Al-Mudžam al-mufahris li alfaz al-Qur’an al-karim, Dar al-hadith, Al-Qahira, 1996, 99.
[2] Navedeno prema: Ibn al-Džawzi, Nuzha al-'ayun al-nawazir fi 'ilm al-wudžuh wa al-naza'ir, Dar al-kutub al-‘ilmiyyah, Bayrut, 2000, 44.
[3] Al-Damagani, Abu 'Abdullah al-Husayn b. Muhammad al-Damagani, Al-Wudžuh wa al-naza'ir li alfaz kitabillah al-'aziz, I-II, Iyha' al-turath, Al-Qahira, I, 1996, 120-22.
[4] Isfahani, Al-Ragib, Mu'džam mufradat al-alfaz al-Qur'an, Dar al-kutub al-'ilmiyyah, Bayrut,1997, 30.
[5] Al-Mawardi, Abu al-Husayn 'Ali b. Habib al-Basri, Al-Nukat wa al-'uyuun, I, Al-Turath al-islamiyy, Al-Kuwayt, 1986,164-65. Čuveni komentator Al-Qurtubi u svome tefsiru kaže da Al-Tirmidhi drži da je ovaj hadis hasenun sahihun (Al-Qurtubi, Al-Džami’ li ahkam al-Qur’an, I, Mu’assasah manhil al-‘irfan, Bayrut, bez godine izdanja).
[6] Ibn Kathir, Tafsir al-Qur'an al-'azim, I, Maktaba dar al-fihya' & Maktaba dar al-salam, Riyad, 1994, 260.
[7] Al-Nasafi, 'Abdullah, Tafsir al-Nasafi, I, Dar ihya' al-kutub al-'arabiyya, bez mjesta i godine izdanja., 79.
[8] Al-Tabataba’i, ‘Allamah Sayyid Muhammad Husayn, Al-Mizan fi tafsir al-Qur’an, preuzeto sa web-sajta: http://www.al-tafsir.com, 1. 11. 2006.
[9] Dr. Muhammad Hamidullah al-Haydar Abadi (priredio), Madžmu’a al-watha’iq al-siyasiya lil ‘ahd al-nabawii wa al-khilafah al-rašidah, Al-Qahira, 1956, 15. V. cjeloviti tekst Medinske povelje u izvorniku i prijevodu u: Enees Karić (priredio), Ljudska prava u kontekstu islamsko-zapadne debate, Pravni centar, Fond otvoreno društvo BiH, Sarajevo, 1996, 285-297.
[10] V.: Muzaffar Iqbal, ‘’Islam and the West in the Emerging World Order’’, u: Zafar Ishaq Ansari & John L. Esposito (ed.), Muslims and the West, Islamic Research Institute, Islamabad, and Center for Muslim-Christian Understanding, Washington, 2001, 251-52.
[11] Ibid.,, 257-58.
[12] Dr. M. H. Abadi (priredio), nav. dj., 283; v. E. Karić (priredio), nav. dj., 295-300.
Shfletuesi i Kur'anit
