I - PARIMI UNIVERSAL
Mbi Unitetin e All-llahut të lartësuar, përkushtimi i përket vetëm Atij dhe puna bëhet vetëm në emër të Tij me aplikimin e ritualeve të caktuara dhe me kërkimin e ndihmës vetëm prej Tij të Vetmit.
All-llahu xh.sh. në Kur’an thotë: “Thuaj: “O All-llah, Sundues i çdo sendi, Ti ia jep pushtetin atij që do, Ti ia heq prej dore pushtetin atij që do, e lartëson atë që do dhe e përul atë që do. Çdo e mirë është vetëm në dorën Tënde; vërtet, Ti ke mundësi për çdo gjë!” (Ali Imran, 26); “Dhe çdo të mirë që e kemi, ajo është prej All-llahut, madje edhe kur ju godet e keqja, ju vetëm te Ai e ngritni zërin (me lutje) (En-Nahl, 53); “Nëse All-llahu të godet me ndonjë të keqe, s’ka kush që ta largojë atë pos Tij, e nëse të dhuron ndonjë të mirë, duhet ditur se Ai është i gjithëfuqishëm për çdo send”. (El-En’am); “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ti kërkojmë ndihmë!” (El-Fatiha, 4); ”... pra adhuroje Atë, mbështetu tek Ai...”. (Hud, 123); “... vetëm Atij i jam mbështetur, dhe vetëm Atij i drejtohem”. (Esh-Shura, 10); “Vetëm All-llahut i shprehin madhërinë e lartësonin çka ka në qiej edhe çka ka në tokë, dhe se vetëm i Tij është i tërë pushteti dhe vetëm Atij i takon falënderimi, e Ai është i gjithëfuqishëm për çdo send”. (Et-Tegabun, 1); “Atëherë, dije se nuk ka Zot tjetër pos All-llahut, kërko falje për mëkatin tënd, për besimtarët e besimtaret, All-llahu e di për lëvizjet tuaja (për vepra) dhe për vendin tuaj”. (Muhammed, 19); “... Ti thuaju: “Më tregoni, pra, për ata që i adhuroni, pos All-llahut, nëse All-llahu më godet mua me ndonjë të keqe, a mund ta largojmë ata atë të keqe?, ose, nëse All-llahu dëshiron ndonjë të mirë për mua, a mund ta pengojnë ata të mirën e Tij?” Thuaju: “Mua më mjafton All-llahu. Vetëm Atij i mbështeten të mbështeturit”. (Ez-Zumer, 38); “Thuaj: “Thirrni ata, të cilët i menduat për zotër pos All-llahut!” “Ata nuk posedojnë sa një grimcë as në qiej e as në tokë dhe as që kanë në to ndonjë pjesë, dhe Ai nuk ka prej tyre ndonjë përkrahje. Dhe ndërmjetësimi nuk bënë dobi te Ai, përveç i atij të cilit Ai i jep leje, e kur hiqet frika nga zemrat e tyre (të ndërmjetësuesve), ata thonë: “Çka tha Zoti juaj! (rreth shefatit): Ata (engjëjt e lartë) thonë: “Të vërtetën!” (u dha leje). Ai është më i larti, më i madhi.” (Sebe’e, 22-23) “Thuaj: “Ftoni ata, të cilët i menduat (zotër) pos Atij, e ata nuk mund ta heqin prej jush mjerimin, as nuk mund ta largojnë”. Të tillë (zotërat) që këta po lusin (pos Zotit), vetë ata (zotërat e tyre) kërkojnë afrimin (te Zoti i vërtetë), shpresojnë në mëshirën e Tij dhe i frikësohen dënimit të Tij. Vërtet, dënimit të Zotit tënd është për t’iu ruajtur”. (El-Isra’, 56-57); “Veç All-llahut mos adhuro ndonjë zot tjetër, s’ka të adhuruar tjetër veç Tij. Çdo send zhduket e Ai jo. Vetëm Atij i takon gjykimi dhe tek Ai do të ktheheni!” (El-Kasas, 88); “Ti mbështetju Atij të përjetshmit që nuk vdes kurrë, madhëroje me lavdërimin që i takon Atij, Ai mjafton për njohje në hollësi të mëkateve të robve të vet. Ai krijoi qiejt e tokën dhe gjithçka që gjendet në mes tyre brenda gjashtë ditësh, e pastaj mbizotëroi Arshin. Ai është Mëshiruesi. Për këtë pyete ndonjë shumë të dijshëm”. (El-Furkan, 58-59); “E duke qenë se ata nuk ishin të urdhëruar ndryshe, pos që ta adhuronin All-llahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij, që të largohen prej çdo besimi të kotë...”. (El-Bejjine, 5).
Kur’ani përmban ajete të shumta të ngjashëm me këta. Për këtë temë flasin edhe hadithe të shumta. Në këtë kuptim është i njohur, po ashtu, edhe pajtimi i Ummetit, e veçanërisht i dijetarëve dhe i besimtarëve. Te të gjithë kjo është bazë e fesë sikur që, me lehtësi, mund të vrojtohet në jetë dhe realitet. Këtë do ta shpjegojmë në disa mënyra, pas kësaj hyrje.
HYRJE MBI NEVOJËN E TË GJITHËVE PËR ALL-LLAHUN E MADHËRUAR
Çdo gjë e gjallë, e edhe njeriu, është i krijuar, përveç All-llahut xh.sh.. Çdo gjë është e pafuqishme dhe ka nevojë të afrohet tek ai që i sjell dobi, e të largohet nga ajo që e dëmton. Dobia për të gjallin është ëmbëlsi dhe lumturi, kurse dëmi është dhembje dhe fatkeqësi. Për këtë arsye janë të nevojshme dy gjera:
1) Ajo që kërkohet, që është e dashur dhe e qëllimshme, që është e dobishme dhe e ëmbël;
2) Ai që e ndihmon, e mundëson dhe e sendërton këtë synim dhe lumturi, Ai që pamundëson dëmin dhe mënjanon pakëndshmërinë.
Këto janë dy parime të veçanta: faktori dhe synimi.
Këtu paraqiten, sërish, katër gjera:
1) Ajo që është e dëshiruar, kërkohet ekzistimi i saj;
2) Ajo që është e pakëndshme, kërkohet mosekzistimi i saj;
3) Mjeti që shpie në ekzistimin e të kërkuarës, dhe
4) Mjeti që shpie në mosekzistimin e të pakëndshmes.
Që të katrat janë të domosdoshme, jo vetëm për çdo njeri, por edhe për çdo gjë që nuk mund të ekzistojë, as që interesi i tij mund të sendërtohet përpos me anë të tyre. Sa i përket asaj që nuk është e gjallë, shqyrtimi për të është tjetërfare.
Shpjegimi i të theksuarës mund të bëhet nga disa pikëpamje:
TEWHID ‘UL-ULUHIJJE
E para – vetëm All-llahu xh. sh. është Ai që duhet patjetër të jetë synimi i kërkuar, i ftuar. Vetëm All-llahu është Ai që ndihmon që të sendërtohet e kërkuara. Çdo gjë pos Tij është e pakëndshme. All-llahu është, lavdia I qoftë, Ai që i përfshin që të katër gjërat. Ky edhe është kuptimi i fjalëve të All-llahut:
“Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ti ndihmë kërkojmë”. (El-Fatiha, 4).
Vetëm All-llahu i adhuruar përfshin mirëfilli synimin e dëshiruar në mënyrën më të plotë. Vetëm Zoti është Ai nga i cili kërkohet ndihma përfundimtare. Vetëm Zoti është Ai që ndihmon në sendërtimin e të kërkuarës. E para do të thotë Hyjnia e Tij absolute e Vetme, tewhid‘ul-uluhijje, kurse e dyta do të thotë Zotërimi i Tij absolut i Vetmi, tewhid’urr-rrububijje. All-llahu xh.sh. është vetëm Ai që mirëfillësisht duhet të adhurohet. Ai duhet të adhurohet nga dashuria, falja, respekti e fisnikëria. Ai është vetëm Një, i Vetmi Krijues që e edukon njeriun, i jep moral e pastaj e përudhë në të gjitha rrethanat e adhurimit dhe të besimit. Për këtë flasin edhe fjalët e All-llahut xh. sh.:
“... Vetëm Atij i jam mbështetur, dhe vetëm Atij i drejtohem.” (Esh-Shura, 10); “... pra adhuroje Atë, mbështetu tek Ai...” (Hud, 123); “... vetëm Ty të jemi mbështetur, vetëm nga Ti jemi të kthyer...” (El-Mumtehineti, 4); “Ti mbështetju Atij të përjetshmit që nuk vdes kurrë, madhëroje me lavdërimin që i takon Atij...” (El-Furkan, 58); etj.
Këto janë gjashtë vende në Kur’an, të cilat sistematizojnë këto dy parime universale: tewhid ‘ul-uluhijje – besimi kategorik se vetëm All-llahut xh.sh. mund t’i përulemi dhe tewhid’urr-rrububijje – besimi kategorik se vetëm All-llahu xh.sh. është Krijuesi i çdo gjëje!
E dyta – All-llahu xh. sh. i ka krijuar njerëzit që T’i luten, respektivisht që Ta adhurojnë, me qëllim që ta njohin dhe t’i drejtohen Atij të Vetmit nga dashuria ndaj Tij, sepse me përmendjen e Tij të Vetmin, njerëzit i qetësojnë zemrat e veta, kurse me shikimin në Të të Vetmin në botën tjetër i qetësojnë sytë e vet. Në botën tjetër asgjë nuk do t’u jetë më e dashur se shikimi në Të të Vetmin, kurse asgjë në këtë botë nuk u është dhënë më madhështore se besimi në Të të Vetmin. Nevoja e tyre për Të të Vetmin, për përulje Atij të Vetmit dhe adhurimin Atij të Vetmin është e pazëvendësueshme, kurse nevoja e tyre për krijimin e Tij të vet atyre dhe me sundimin e Tij mbi ta është edhe më e madhe. Ky është ideali i tyre më i lartë, me anë të tij bëhen faktor dinamik dhe lëvizës. Ata nuk mund të kenë qetësi, as të kenë shpëtim, as të posedojnë bekim, as kurrfarë mirësie tjetër pa Të. Dhe jo vetëm kaq. Çdokush nga njerëzit që shmanget nga Libri i Krijuesit të vet: “... do të ketë jetë të vështirë dhe në ditën e kijametit do ta ringjallin të verbër”. (Ta Ha, 124). Prandaj, “Është e vërtetë se All-llahu nuk fal (mëkatin) t’i bëhet Atij shok, e pos këtij (mëkati), të tjerat i fal atij që dëshiron..."”(En-Nisa, 116).
Për këtë arsye “La ilahe il-lall-llah” është mëshira më e madhe, kurse et-tewhid, besim kategorik në njëjësinë e All-llahut xh.sh., këto fjalë janë themel i të gjitha gjërave!
TEWHID ‘URR-RRUBUBIJJE
Njëjësia e Zotësisë së Pacenueshme të All-llahut (tewhid’urr-rrububijje), të cilën e konfirmojnë krijesat dhe e argumentojnë dijetarët e shkencës së besimit islam, nuk mjafton vetvetiu. Përkundrazi, mund të jetë dëshmi edhe kundër tyre. Ky në realitet është edhe kuptimi i fjalëve që transmetohen: “O njeri, çdo gjë ty prej Vetes ta kam krijuar. E drejta Ime është që nga ti të kërkoj që mos të preokupohesh më shumë me atë që ta kam krijuar nga ajo që të kam krijuar”.[1] 1)
E drejta e pakontestueshme e All-llahut xh. sh. është që të kërkojë nga njerëzit që ta adhurojnë dhe asgjë të barabartë mos t’ia përshkruajnë. Ai këtë e dëshiron dhe është i kënaqur me këtë. Ai është i kënaqur me këtë dhe i gëzohet pendesës që I drejtohet. Në këtë qëndron ëmbëlsia e të lumturit, gëzimi i tij dhe begatia e Tij (këtë e kam shpjeguar në një vend tjetër).[2] 2)
Nuk ekziston asnjë qenie e gjallë, në të cilën njeriu mund të mbështetet, afër së cilës do të mund ta gjente prehjen e vet të vërtetë, në begatitë e të cilit mirëfilli do të mund të kënaqej dhe së cilës vërtet do të mund t’i drejtohej, përpos All-llahut xh.sh. Kush adhuron diç tjetër pos Tij, e don dhe e fiton dashurinë e tij në këtë botë dhe ndien ndonjë ëmbëlsi në të, nuk ka arritur asgjë më shumë nga ndjenja që mund ta ketë kur e hanë ushqimin e helmuar, sepse: “Sikur të kishe në to (në qiej në tokë) zotëra pos All-llahut, ato të dyja do të shkatërroheshin. Larg asaj që i përshkruajnë është All-llahu, Zot i Arshit”. (El-Enbija’, 22). Domethënia e ekzistimit të tyre është që ta adhurojnë Zotin e vërtetë. Sikur, rastësisht, të ekzistonin më shumë zotëra, pos All-llahut xh.sh. atëherë Ai nuk do të ishte Zoti i vërtetë. Vetëm All-llahu xh.sh. nuk ka të barabartë me Veten, as të ngjashëm. Sigurisht, do të shkatërroheshin edhe Toka edhe qiejt për shkak të ndërprerjes së kuptimit të ekzistimit të vet. Kjo është nga pikëpamja e Njëjësisë Absolute të Hyjnisë (tewhid‘ul-uluhijje), kurse nga pikëpamja e Njëjësisë Absolute të Zotësisë (tewhid‘urr-rrububijje) është diçka tjetër, siç vërtetojnë dijetarët e vërtetë.
NEVOJA NJERËZORE PËR ADHURIM VETËM TË ALLAHUT XH. SH.
Dije se nevojë njerëzore është të adhurohet vetëm Allahu xh.sh., Një i Vetmi duke mos i përshkruar asgjë ... Megjithatë, nga disa pikëpamje mund të krahasohet me nevojën e domosdoshme të qenies njerëzore për ushqim dhe pije. Është e qartë se ekzistojnë dallime të mëdha ndërmjet kësaj, sepse realiteti i njeriut është zemra e tij dhe shpirti i tij, që nuk kanë qëllim të vet të vërtetë, përveç me Hyjninë e vet të Mirëfilltë, Krijuesin, All-llahun xh.sh., sepse hyjni tjetër të vërtetë pos tij nuk ka. Njeriu, në realitet, në këtë botë nuk mund të mbështetet në askend, pos në All-llahun xh. sh., sepse, hyjni tjetër të vërtetë pos Tij nuk ka. Ata (zemra dhe shpirti i njeriut) me këmbëngulësi shkojnë kah Ai i Vetmi në takim. Ata, në të vërtetë, mallëngjejnë që Ta takojnë dhe nuk kanë para vetes synim tjetër, përveç që takohen me më të Lartësuarin. Nëse njeriu edhe do të mund të kishte ndonjë ëmbëlsi dhe kënaqësi në diçka tjetër, përveç në All-llahun xh.sh., duhet të dijë që ajo tjetra nuk mund të zgjasë amshueshëm. Ajo kalon, ndryshohet dhe kalon nga një gjendje në tjetrën, prej njërit në tjetrin. Më në fund, njeriu në diçka tjetër mund të kënaqet vetëm një kohë, përkohësisht; herën tjetër njeriu bëhet vetë ai që është kënaqur në diçka dhe ka ndier ëmbëlsinë e diçkahit, që ai vetë më nuk kënaqet në këtë, as që ndien më ëmbëlsinë e diçkahit. Përkundrazi, kjo i bën dëm, madje edhe kontakti me të i pengon, në të vërtetë e dëmton.
Allahu xh. sh. domosdoshmërisht ekziston në çdo moment dhe në çdo situatë, kudo që të jetë njeriu. Ai është me të. Për këtë imami jonë Ibrahim el-Halil a.s. thotë: “Unë nuk i dua ata që humben” (el-En’am, 6), përkatësisht ata që zhduken! Kurse njëri prej ajeteve më madhështore në Kur’an përmban idenë themelore mbi All-llahun xh.sh.: “All-llahu është një, nuk ka zot tjetër përveç Atij. Ai është mbikëqyrës i përhershëm dhe i përjetshëm. Atë nuk e kap as kotja as gjumi, gjithçka ka në qiej dhe në tokë është vetëm e Tij. Kush mund të ndërmjetësojë tek Ai, pos me lejen e Tij, e di të tashmen që është pranë tyre dhe të ardhmen, nga ajo që Ai di, tjerët dinë vetëm aq sa Ai ka dëshiruar. E Tij (dija - sundimi) përfshin qiejt dhe tokën, kujdesi i tij ndaj të dyjave, nuk i vjen rëndë, Ai është më i larti, më i madhi.” (el-Bekare, 255). Dije se kjo pikëpamje është e bazuar në dy fundamente, të cilat paluhatshëm konfirmojnë.
VËRTETËSIA E BESIMIT NË ALL-LLAHUN E MADHËRUAR
1. Kur’ani vërtet e argumenton besimin në All-llahun xh. sh., përuljen, dashurinë dhe respektimin vetëm të Atij, që për njeriun është ushqim, fuqi, qëllim dhe ekzistim i tij, sikur që në këtë tregojnë pjesëtarët e vërtetë të besimit, e jo si mendojnë disa dijetarë e të ngjashëm me ta se adhurimi i All-llahut xh.sh. është angazhim e mundim në kundërshtim me synimet e zemrës, se është vetëm për sprovim dhe verifikim apo për shpërblim, siç mendojnë mu’tezilitët,[3] e cila edhe pse është vepër e mirë, si e tillë, është e kundërt me dëshirën e shpirtit. All-llahu xh.sh. e shpërblen njeriun për veprat e mira, që i janë urdhëruar që mos t’i bëjë me angazhim sikur që edhe Vetë Ai thotë: “... ata nuk i godet as etja, as lodhja, as uria kur janë në rrugën e All-llahut... (et-Tewbe, 120). Kurse Muhammedi a. s., duke iu drejtuar me një rast Aishes r. anha, thotë: “Shpërblimin e ke sipas angazhimit të dhënë”.[4] Nuk është ky synimi i parë i urdhëresës fetare, por rezulton në shkaqe në mënyrë përmbajtësore dhe me konsekuencë. Nuk ka nevojë që për këtë tash të diskutojmë. Kjo do të shpjegohet në një vend tjetër. E vërteta është se as në Kur’an, as në Sunnet, as te selefistët nuk është përkufizuar besimi në All-llahun xh. sh. dhe veprimi i punëve të mira në mënyrën që ato të paraqesin barrë dhe angazhim, siç thonë disa teologë dhe juristë. Mirëpo, në Kur’an ceket ngarkimi dhe këtë në formë mohore, sikur që janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “All-llahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij...” (el-Bekare, 286); “Mos e ngarko askend përpos vetëveten...” (en-Nisa’, 84); “... e All-llahu nuk ngarkon askë, vetëm aq sa i ka dhënë...” (et-Talak, 7). Kjo domethënë, edhe pse në urdhëresë ekziston obligimi, askush nuk ngarkohet përpos aq sa mundet. Kështu, sheriati në tërësi nuk mund të quhet obligim. Shumica e tij është gëzim, hare, kënaqësi dhe butësi për shkak të natyrshmërisë së mallëngjimit njerëzor për All-llahun xh.sh., drejtimi Atij të Vetmit, përmendja e Tij dhe orientimi kah Ai Një. Vetëm Ai është Zoti i Vërtetë në drejtim të të cilit zemrat njerëzore e gjejnë me të vërtetë prekjen e vet. Askush kurrë nuk mund ta zërë vendin e Tij, madje as pjesërisht: ... pra Atë adhuroje, në adhurimin ndaj Tij bëhu i qëndrueshëm. A di për Të ndonjë emnak?!” (Merjem, 65).
2. Fati është në botën e ardhshme, siç është për shembull shikimi në All-llahun xh. sh., e jo si mendojnë disa dijetarë e të ngjashëm me ta, duke pohuar se nuk ka ëmbëlsi, as kënaqësi pos në të krijuarën: në ushqim, pije, kënaqësi seksuale e të ngjashme. Përkundrazi, ëmbëlsia e vërtetë dhe kënaqësia e plotë janë në Krijuesin, në All-llahun xh.sh. Këtë e përmban edhe lutja e Resulullahut a.s.: “O Krijues, të lutem për ëmbëlsi të shikimit në Fytyrën Tënde dhe mallëngjimin për takim me ty...”. Për këtë arsye, Kur’ani flet për kafirët (jobesimtarët): “Jo dhe jo? Atë ditë do të jenë të penguar prej Zotit të tyre (ta shohin). Pastaj ata do të hyjnë në xhehenem.” (el-Mutaffifin, 15-16). Pengimi prej All-llahut xh.sh. do të jetë dënimi më i rëndë, kurse ëmbëlsia e shikimit në All-llahun xh.sh. do të jetë shpërblimi më i madh. Lumturia në krijesat nuk është kurrfare në krahasim me lumturinë e të pamurit të All-llahut xh. sh. Këto dy parime janë pohuar me Kur’an dhe Sunnet, në te i mbështesin qëndrimet e veta dijetarët e mirëfilltë dhe besimtarët e vërtetë, si dhe për të flasin shejhët e njohur të tesavufit [5], kurse mbi këto qëndron ehlis sunneti dhe xhema’ati [6] dhe shumica e ummetit. Është e dhënë e All-llahun xh.sh. si i ka krijuar njerëzit. Nganjëherë besimtarët e vërtetë i kundërvihen atyre që këtë e mohojnë me tekste, e nganjëherë me ndjenja e entuziazëm të besimit. Nëse dikush mohon ëmbëlsinë, është e sigurt se shija e saj e refuzon mohimin e tij. Ndonjëherë ata këtë e bëjnë me analogji dhe me shembuj që janë racional.
3. Krijesat nuk posedojnë as dobi as dëm për njeriun, as dhënie, as marrje. All-llahu xh.sh. është i vetmi Ai që posedon çdo gjë. Ai e ka krijuar njeriun dhe ia ka dhënë furnizimin, të pamurit, përudhjen dhe e ka dhuruar me begatitë e Veta të shumta. Nëse All-llahu xh.sh. ia jep një të keqe, askush nuk mund ta heq prej tij përpos Ai, e nëse ia jep ndonjë mirësi askush nuk mund t’ia marrë përpos Ai. Njeriut dhe çdo gjëje tjetër askush nuk mund t’i bëjë mirë, as ta dëmtojë, përpos me lejen e All-llahut xh.sh. Kjo bazë për botën e rëndomtë është më e qartë se e para. Për këtë edhe Kur’ani shpesh drejtohet me të dytën, sesa me të parën. Por nëse i devotshmi i arsyeshëm mendon më mirë dhe e njeh rrugën e Kur’anit, do të shohë që All-llahu xh.sh. i fton njerëzit në principin e parë me këtë. Ky parim imponon mbështetjen e plotë në All-llahun xh.sh., kërkimin e ndihmës vetëm prej Tij të Vetmit dhe kërkon lutjen të drejtuar vetëm Atij të Vetmit dhe vetëm adhurimin e Tij për shkak të mirësisë së Tij ndaj njeriut, të cilin e ka dhuruar me begatitë e Veta. Nëse njerëzit e adhurojnë dhe e duan, duke u mbështetur vetëm në Atë të Vetmin, hyjnë, sipas kësaj baze, në suaza të qëndrimit të parë. Të ngjashëm me këta në këtë botë janë ata të cilët i godet ndonjë sprovë e rëndë ose sprovim i rëndë dhe frikë shqetësuese. Këta i drejtohen All-llahut xh.sh. dhe i luten deri sa Ai nuk ka hapur ëmbëlsinë e lutjes së besimit të vërtetë në Zotin e Vetëm dhe i drejtohen Atij të Vetmit, i cili u bëhet më i dashur se çdo gjë tjetër, e edhe nga vet nevoja për të cilën janë lutur, por nuk kanë ditur më herët që këtë ta kërkojnë dhe të synojnë kah ajo. Kur’ani është përplot paralajmërime të nevojës së pazëvendësueshme të njerëzve për All-llahun xh.sh., theksimit të begative të Tij të pakufijshme ndaj tyre, për kujtesën në atë që në botën tjetër ua ka premtuar t’ua japë prej begative të Veta të shumta, kurse asgjë prej tyre nuk posedon asnjë krijesë. Kështu arrihet mbështetja e vërtetë në All-llahun xh.sh. dhe shprehet dashuria e vërtetë ndaj Atij të Vetmit për mirësitë e Tij të panumërta.
4. Varshmëria e njeriut nga diçka tjetër, pos nga All-llahu xh. sh., është dëm më i madh për të, sesa që është nevoja e Tij për atë në adhurim, sepse Ai ose e dëmton ose do ta shkatërrojë. Rasti i njëjtë është me seksin dhe veshjen. Nëse diçka ka dashur që e konsideron të pandashme nga vetja, duhet të ketë parasysh se kjo do t’i bezdiset ose do të detyrohet ta lë. Thjesht dëmi për të është i pashmangshëm, qoftë të mbetet, qoftë të zhduket. Nëse zhduket do të vuaj për shkak të kalimit dhe do të ndiej dhembje, e nëse e fiton do t’i sjellë më shumë dhembje e ëmbëlsi. Kjo është e njohur edhe me përvojë dhe me hulumtime. Kushdo që dëshiron diç më shumë pos All-llahut xh.sh., për tjetër arsye e jo për hirë të All-llahut xh.sh., dhe mendon se në këtë ka dobi më të madhe mashtrohet. Krijesat në njëfarë kuptimi bëhen jolumturi, përpos nëse nuk janë për hirë të All-llahut xh.sh. Vetëm Ai është bukuria më e madhe dhe përkryeshmëria më e plotë për njeriun.
5. Sigurimi i njeriut në krijesa dhe mbështetja në to i sjellin dëm, sepse dokurdo do të braktiset nga ato. Kjo është gjithashtu, e njohur edhe sipas përvojës edhe sipas hulumtimit. Njeriu sa herë që e ka lidhur shpresën e vet për diçka, pos për All-llahun xh.sh., dhe mbështetjen e vet në diç, pos në All-llahun xh.sh., e që nuk është tradhtuar nga ajo anë, dhe sa herë dhe nga kushdo që ka kërkuar ndihmë, pos prej All-llahut xh.sh. e që nuk është zhgënjyer nga ajo.[7] Këto dy qëndrime janë gjasuese edhe në adhurim edhe në kërkimin e ndihmës prej All-llahut xh.sh. Thuhet se: “Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm nga Ti ndihmë kërkojmë”. (El-Fatiha, 4), domethënë se dobia e vërtetë e njeriut është në adhurimin e All-llahut xh.sh. dhe në kërkimin e ndihmës vetëm prej All-llahut xh.sh. Adhurimi i dikujt apo i diçkasë tjetër, pos All-llahut xh.sh. dhe kërkimi i ndihmës prej tyre, pos nga Allahu xh.sh., është shkatërrimi, dëmi dhe degjenerimi i njeriut.
6. Vetëm All-llahu xh.sh. vërtetë është i pasur dhe i lavdëruar, vetëm Ai gjithnjë posedon, vetëm Ai është me të vërtetë i mëshirshëm dhe vetëm Ai është bamirës i njerëzve të cilët kurrë nuk i nevojiten. Vetëm Ai është që iu dëshiron vetëm të mirën dhe i cili prej tyre e shmang të keqen, jo që të fitojë ndonjë të mirë prej tyre, as që të evitojë ndonjë dëm prej Vetes, por nga mëshira e Vet e paskajshme dhe bëmirësia ndaj tyre. Njerëzit nuk kuptojnë gjithnjë se punojnë vetëm për fatin e vet. Më së shumti ka që e duan tjetrin, i madhërojnë, i bëjnë dobi dhe ia evitojnë dëmin, duke e bërë këtë me lejen e All-llahut xh.sh., për të arritur fitimin personal dhe duke sendërtuar interesin vetjak. Kur nuk punojnë në emër të All-llahut xh.sh., ata edhe kur e duan dikend kërkojnë ta realizojnë cakun e vet me anë të dashurisë ndaj tij, qoftë e duan për shkak të vlerës së tij të brendshme, qoftë për shkak të vlerës së tij të jashtme. Kur i duan të dërguarit e Zotit, njerëzit e mirë dhe kërkojnë takim me ta, ata në të vërtetë duan dhe kënaqen me takimin me ata, me dëgjimin e tregimeve për ta e të ngjashme. I tillë është kush e don tjetrin për shkak të guximit, të pozitës, bukurisë dhe bujarisë së tij. Ai dëshiron ta sendërtojë dobinë e vet nëpërmjet kësaj dashurie. Sikur të mos ndiente ëmbëlsi në këtë, as nuk do ta donte edhe pse i sjell siguri, shërbim dhe kapital, por eviton dëmin prej tij, sikur që janë sëmundja, armiku etj. Nëse vepra nuk është për All-llahun xh.sh. njerëzit kërkojnë kompensim për këtë. Ushtarët e sunduesit, shërbëtorët e pasanikëve, punëtorët e fabrikave dhe ndihmësit e udhëheqësve, bëjnë çkado që munden që t’i realizojnë dëshirat e veta. Shumica nuk kalojnë mbi interesin vetjak të shërbimit ndaj shërbyesit, pos nëse është i njoftuar me qëllimin e vërtetë të veprës së vet dhe nëse është edukuar tjetëfare, çka, natyrisht, hyn në domen të fesë, apo nëse natyrisht anon kah drejtësia dhe bëmirësia, apo e bën këtë për shpërblim apo për mëshirë. Në të kundërtën qëllimi i parë i të dëshiruarit është sendërtimi i dobisë së madhe. Kjo është urtia e All-llahut xh.sh. me të cilën i ka konstituar interesat e njerëzve duke iu dhënë në këtë botë çka u duhet dhe duke i ngritur disa mbi disa të tjerë për t’u shërbyer mes veti.
Pasi kjo u shpjegua, u përdëftua se askush në plan të parë nuk ka dobi nga tjetri, pos sendërtimit të dobisë vetjake nëpërmjet tij edhe pse kjo, nganjëherë, mund të jetë e dëmshme për të. Natyrisht, do të jetë e dëmshme për të nëse i interesuari nuk llogarit për drejtësinë. Nëse këtë e lutë, do ta kishe lutur, në realitet, atë, dëmi i të cilit është më i madh se dobia. O njeri, vetëm All-llahu xh.sh. ty ta dëshiron mirësinë e plotë. Ai ta dëshiron mirëqenien tënde, e jo që të shërbehet me ty. Mendo, o njeri, për tërë këtë. Miratimi i këtij qëndrimi unik të pengon që me lutje t’i drejtohesh cilësdo krijesë ose çkadoqoftë tjetër, pos Një të Vetmit All-llah xh.sh., apo të kërkosh prej tyre çfarëdo ndihme, pos prej Një të Vetmit All-llah xh.sh. Por, kjo, o njeri, le të të mos motivojë në padrejtësi ndaj njerëzve, në shpërfillje e bëmirësi ndaj tyre dhe në sendërtimin e ndihmesës së tyre. Bëni gjithnjë vepra të mira ndaj tyre vetëm në emër të All-llahut xh.sh. dhe kupto se sikur që nuk guxon t’u lutesh, nuk guxon as që t’u frikësohesh!
7. Shumica e njerëzve ka për qëllim sendërtimin e interesave vetjake nëpërmjet të tjetrëve, duke ditur, madje, se kjo mund të jetë edhe në dëmin tënd. Mirëpo, kërkuesi është verbuar me interesin vetjak dhe nuk dëshiron të sheh para vetes asgjë, pos arritjes së interesit vetjak.
8. Nëse të godet ndonjë fatkeqësi, siç janë frika, sëmundja, uria e të ngjashme, dije se njerëzit nuk mund të të ndihmojnë, përveç me lejen e All-llahut xh.sh., as që ata, në realitet, e kanë në plan të parë evitimin e të njëjtës. Sepse kur ata bëjnë diçka, e bëjnë para së gjithash, për shkak të interesit të vet.
9. Sikur njerëzit të kishin bërë diçka që mund të të sjellë dobi, nuk do të mund të të ndihmonin asgjë, 1përveç asaj që e ka caktuar All-llahu xh.sh., as që në realitet, e kanë në plan të parë evitimin e vështirësisë, sepse kur bëjnë diçka, këtë e bëjnë, para së gjithash, për shkak të interesit të vet.
10. Sikur njerëzit të kishin bërë ndonjë gjë që mund të të sjellë dobi, nuk do të mundeshin të t’i lehtësojnë brengat, pos çka ka caktuar All-llahu xh.sh.. Sikur të bënin çdo gjë për të të dëmtuar, nuk do të mund të të dëmtojnë, pos çka ka caktuar All-llahu xh.sh. Ata, të jesh i sigurt, nuk mund të të ndihmojnë, përveç me lejen e All-llahut xh.sh., as nuk mund, siguroj, të të dëmtojnë, pos me lejen e All-llahut xh.sh. Prandaj mos i lidh në ta as shpresat tua as frikën tënde!
PËRMBYLLJE
Nëse ti nuk e di interesin tënd, nuk ke fuqi ta braktisë atë, por edhe nuk e dëshiron, si mund ta dijë dikush tjetër, si mund ta realizojë dhe të dëshirojë që ta arrijë? All-llahu xh.sh. e di çdo gjë, kurse ti nuk di. Ai çdo gjë e di, kurse ti nuk mundesh dhe Ai çdo gjë ta jep nga pasuria e Vet e paskajshme.
(Pjesë nga libri Kitab’ut-tewhid, Prishtinë, 2006)
Përktheu: Nexhat Ibrahimi
[1] Ibn Tejmijje, Kitab’ut-tewhid, Kairo, 1973, fq. 23. (Vërejtje e Ahmed Smajloviq. Më tej: AS)
[2] Sigurisht Ibn Tejmijje mendon në veprën e vet “Kaida el-mehabba” (Principi i dashurisë), e cila, sa na është e njohur, ende është në dorëshkrim në Dar el-Kutub el-Misrijje, në Kairo. (AS)
[3] Ibn Tejmijje, vepra e cituar. cit. nën shënimin 1, fq. 24. (A.S..)
[4] Po aty, fq. 25.
[5] Misticizmi islam, N.I.
[6] Sunnizmi ortodoks, N.I.
[7] Kemi bërë përkthim kuptimor të këtij fragmenti, sepse po të përkthehej në mënyrë të fjalëpërfjalshme do të merrte domethënie të kundërt. (Vërejtje e përkthyesit në gjuhën shqipe. Më tej: NI).
Shfletuesi i Kur'anit
