Zeri Islam

E di se kjo jetë, nuk është tjetër, pos vendmbjellje e botës tjetër dhe sprovim për njeriun. E, bota tjetër është e përherëshme dhe vend ku të gjithë e shohin të kaluarën e tyre në këtë botë, të mirat dhe të këqiat. Ndihmesat dhe padrejtësitë. Si për njërën ashtu edhe për tjetrën, duhet të aplikohet drejtësia. E mira të shpërblehet e keqia të ndëshkohet, kurse e padrejta t’i kthehet pronarit. Kjo është drejtësia e Allahut, absolutisht e nevojshme. As nuk është e harruar e, as e vonuar. Jo, ajo do të vijë një ditë, në kohën e duhur në rrethanat adekuate. Prandaj, mu për këtë, Allahu e ka zgjedhë ringjalljen pas vdekjes (البَعْثُ).

Domethënia gjuhësore dhe terminologjike e fjalës البَعْثُ – ringjallja

Fjala البَعْثُ në aspektin gjuhësor kryesisht përdoret në dy aspekte. Në kuptim të “dërgimit” (الإرسال), sikurse thotë Allahu i Madhëruar: ”Mandej pas tyre e dërguam Musain…” (El-A’raf:103); dhe, në kuptim të ‘ringjalljes’ (الإحياء) pas vdekjes nga ana e Allahut të Madhëruar, sikurse thotë Allahu xh.sh.:”… Dhe se Allahu me siguri do t’i ringjallë ata të varrezave (të vdekurit)” (El-Haxhxh:7)[1].
Ndërsa, në aspektin terminologjik të shkencës së akaidit, fjala el-ba’thu – ringjallja, nënkupton “ringjalljen e të vdekurve dhe nxjerrjen e tyre nga varrezat pas tubimit (bashkimit) të pjesëve origjinale (nga të cilat është krijuar trupi për herën e parë) dhe do të ndodhë në Ditën e Kijametit” ( البعث هو إحياء الموتي و إخراجهم من قبورهم بعد جمع أجزائهم الأصلية، و يكون ذلك يوم القيامة).[2]

Kur do të ndodhë ringjallja?

Është rregull i ditur se ringjallja nuk mund të ndodhë para shkatërrimit të përgjithshëm, i njohur me emërtimin ‘kijamet’. Pas fryerjes së parë në Sur[3] (brir, bori), që do ta bëjë meleku Israfil a.s. me leje dhe urdhër të Allahut xh.sh., do të shkatërrohet dhe do të vdesë gjithçka që ekziston e gjallë, pos atyre që do Allahu. Pastaj, pason fryerja e dytë në Sur dhe të gjithë njerëzit pa dallim kombësie, feje, moshe e as gjinie, përnjëherë do të ringjallën e do të presin urdhërin para Allahut fuqiplotë (shih: Ez-Zumer:68). Kështu, ringjallja, e cila fillon me fryerjen në herën e dytë, është akti i parë me të cilin fillon procesi i ahiretit (botës së ardhshme).
Pas kësaj fryerje, njerëzit do të dalin prej varreve si karkaleca të shpërndarë e me shikim të përulur (shih:El-Kamer:7). Do të ngrihen në këmbë duke shpejtuar drejt atij që i thërret për në vendgrumbullim (المحشر) (shih:El-Kamer:8). Njerëzve nuk do t’u mbetet lidhje fisi e as akreballëku. Askujt nuk do t’i interesojë për vëlla, nënë, baba, fëmijë e grua. Secili njeri do ta ketë barrë veten (hallin) e vet (shih:En-Nebe’e:33-37). Në përgjithësi njerëzit do të jenë të tmerruar, përveç atyre që Allahu do të mos ndihen të tillë (shih:Jasin:52). Njëri tjetrit nuk mund t’i bëjnë as keq e as mirë, as dëm e as dobi (shih:Es-Sebee:42). Mëkatarët do të ringjallen symavijosur (të verbër të shëmtuar) (shih: Taha:102, 124) dhe me fytyra të nxira (shih:Junus:27), kurse besimtarët me fytyra të ndritura (shih:El-Kijameh:22 – 23), etj.
Bazuar në hadithe të Pejgamberit a.s., njerëzit do të ringjallen ashtu siç kanë lindur, të zbathur, të zhveshur dhe të pabërë synet. Transmeton Imam Buhariu nga Aisheja r.a. e cila ka thënën: Ka thënë i Dërguari i Allahut:
تُحْشَرُونَ حُفَاةً عُرَاةً غُرْلًا قَالَتْ عَائِشَةُ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ
فَقَالَ الْأَمْرُ أَشَدُّ مِنْ أَنْ يُهِمَّهُمْ ذَاكِ
“Në ditën e Gjykimit njerëzit do të ringjallen këmbëzbathur, të zhveshur dhe të pabërë synet”. Aisheja tha: I thash: O i Dërguari i Allahut! A bashkë do të jenë burrat dhe gratë, a nuk e shikojnë njëri tjetrin? (Pejgamberi a.s.) tha: “Çështja e tyre do të jetë aq serioze, saqë nuk do të mund të preukupohen me gjëra të tilla”[4]
I pari i cili do të vishet është ‘miku i Allahut’, Ibrahimi a.s., bazuar në hadithin, ku Pejgamberi a.s. thotë:
إِنَّ أَوَّلَ الْخَلَائِقِ يُكْسَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِبْرَاهِيمُ
”I pari nga krijesat që do të vishet në Ditën e Kijametit është Ibrahimi a.s.”[5] Ndërsa i pari që do të ringjallet është Muhamedi a.s.:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَصْعَقُ النَّاسُ حِينَ يَصْعَقُونَ فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ قَامَ
“Në ditën e fryerjes në Sur, të gjithë njerëzit do të vdesin, e unë do të jem i pari që do të ringjallem”[6].

Mënyra e ringjalljes së njeriut dhe kthimi i shpirtit
në trupin e tij

Duhet ta dimë se ringjallja nuk do të jetë krijim i ri, apo çpikje në kuptimin pa model paraprak. Jo, përse kjo është e pamundur, sepse për Allahun asgjë nuk ka të pamundur, kjo është e qartë, por se Allahu dëshiron që të ndodhë ringjallja e po atij trupi që ka qenë ekzistent në jetën e kësaj bote e, jo të bëjë krijim të ri.
Nga këtu, muslimani është i obliguar të besojë se ringjallja është trupore dhe atë po ky trup që e shfrytëzojmë në këtë jetë. Bile, ringjallja si term, eskluzivisht i atribuohet ringjalljes së trupit, pra rikompletimit të tij pas shpërndarjes që e përjeton gjatë periudhës së varrit. Sa i përket shpirtit, është e kuptueshme se ai me rastin e vdekjes, nuk përjeton shkatërrim, por vetëm largim nga trupi, gjë që shkakton shuarjen e jetës së individit. Përndryshe, ai edhe më tej vazhdon jetën e ‘berzahut’- varrezave në rrethana të caktuara. Kështuqë, në Ditën e Kijametit trupit i takon ringjallja (ba’thun), ndërsa shpirtit i takon procesi i kthimit të tij (i fryerjes) në trup (sikurse do ta shohim në vijim) e që përgjithësisht si process, emërtohet me një emër ringjallje e njeriut.

A) Ringjallja dhe prova shkencore
Shkenca deri më sot nuk ka mundur e as nuk do të mundi ta shpjegojë fenomenin e ringjalljes si process, pa marrë parasysh se kjo ka të bëjë me ringjallje të mundshme në këtë botë, apo me perceptimin e mundësisë së ringjalljes në botën tjetër, e që është pohim eskluziv i Kur’anit, e pse jo edhe i ‘ehlu’l-kitabit’ (hebrenjve dhe krishterëve).
Në Kur’an, Allahu na tregon se në periudha të caktuara ka bërë ringjalljen e ndonjë individi, qoftë kjo për të treguar mbështetje ndaj të dërguarëve të Vet apo për ta treguar Madhështinë e Lartëmadhërisë së Vet. Të kësaj natyre e kemi rastin kur Beni Israilët kërkuan nga Musai a.s., që nëse është i Dërguar i Allahut, atëherë le ta gjejë dorasin anonim që e kishte vrarë njeriun e tyre. Ç’e do që Allahu e ringjalli të vdekurin, aq sa për të treguar se kush është dorasi. Kjo tregohet në Kur’an në ajetet 72-73 të kaptinës El-Bekare. Pastaj, po ashtu kemi rastin e vdekjes së Uzejrit a.s. dhe ringjalljen e tij po në këtë jetë, nga ana e Allahut xh.sh. pas njëqind vjet vdekjeje. Kjo tregohet në ajetin 259 të kaptinës El-Bekare, etj.
Shkenca si nocion i vërtetësisë së provuar, ringjalljen eventuale nuk e ka provuar, sepse është e paaftë për këtë. Ndërsa për atë të botës tjetër ajo është krejtësisht e pafuqishme. Jo pse nuk është kurreshtare, porse verifikimi shkencor, rezultatet e veta eskluzivisht i mbështetë në prova të kapshme konkrete. Ndërsa është fare e ditur se ringjallja e botës së ardhshme i përket së ardhmes së largët që në asnjë formë nuk mund t’i nënshtrohet provimit eksperimental e as të mirëfilltë. Për këtë arsye, sikurse thotë Seid Ramadan El-Buti “do të ishte kotësi që të kërkojmë prej mikroskopit të shqyrtojë atë që nuk është e pranishme tek ai”[7]
Me këtë dua të them se, fenomeni i ringjalljes është një çështje ‘mbi shkencore’, sepse fuqia që e mundëson atë është mbi shkencore dhe mbi njerëzorë, absolutisht. Prandaj, realitetin e ringjalljes si pjesë përbërëse e domosdoshmërive fetare, duhet parashtruar në kontekstin e të vërtetave kur’anore dhe haditheve të Muhamedit a.s. e në korrelacion të plotë me perceptimet mendore dhe logjike.

B) Ringjallja e trupit përmes ‘mbirjes’ nga toka
Së këndejmi, themi se në Kur’an dhe Hadithe, kemi argumente të mjaftueshme dhe të shumta, që e shqyrtojnë ringjalljen si proces dhe për këtë japin bindshmëri besimore dhe logjike. Këto argumente, procesin e ringjalljes e parashtrojnë në formë të mbirjes nga dheu, sikurse që mbinë fara kur i vjen koha.
Në një hadith që e transmeton Ebu Hurejra r.a., Pejgamberi a.s. ka thënë:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ فِي الْإِنْسَانِ عَظْمًا لَا تَأْكُلُهُ الْأَرْضُ أَبَدًا فِيهِ يُرَكَّبُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَالُوا أَيُّ عَظْمٍ هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَجْبُ الذَّنَبِ
“Në njeriun ekziston një asht të cilin kurrë nuk e han (tret) toka, prej tij do të (ri)krijohet në Ditën e Kijametit. (Ata) thanë: cili është ai asht o i Dërguari i Allahut? (Pejgamberi a.s.) Tha:”ai është ‘axhbudh-dhenebi – eshtra e bishtit (sakrum)[8]’”[9]
Disa dijetarë duke i dhënë këtij emërtimi kuptimin e qelizës që bartë të gjitha veçoritë e njeriut, thonë se ringjallja do të bëhet me formimin e të gjitha pjesëve të trupit prej kësaj qelize, ashtu siç ndodh me formimin e embrionit në shtatëzani.[10]
Sapo të ndodhë fryerja e parë në bori (Sur), që shënon shkatërrimin dhe urdhërin për vdekje të çdo gjëje të gjallë (përveç atyre që do Allahu), mandej, thotë Pejgamberi a.s.:
ثُمَّ يُنْزِلُ اللَّهُ مِنْ السَّمَاءِ مَاءً فَيَنْبُتُونَ كَمَا يَنْبُتُ الْبَقْلُ
“Allahu e zbretë nga qielli një shi, nga i cili njerëzit do të mbijnë sikurse që mbinë bima ( bari , bishtaja)”[11]
Kjo ‘mbirje’ e trupit të njeriut nga toka ka mbështeje, qoftë drejtpërdrejt apo tërthorazi edhe në Kur’anin e Madhëruar. Në kaptinën “Kaf”, Allahu i Madhëruar thotë:
إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ ﴿43﴾ يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ ﴿44﴾
”S’ka dyshim se Ne japim jetë dhe Ne japim vdekje dhe, se vetëm tek Ne është kthimi i tyre. Ditën kur me ata hapet toka e ata nguten (për vendtubim), e ai është një tubim i lehtë për Ne” (Kur’ani, Kaf:43-44).
Fraza në këtë ajet: يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ – “ditën kur me ata hapet toka”, sipas komentatorëve të Kur’anit dhe dijetarëve islamë ka të bëjë me ‘mbirjen’ e trupit të njeriut, i cili e çan tokën me rastin e daljes. Ibni Kethiri kur e komenton këtë ajet thotë: “Allahu e zbret nga qielli një shi, nga ndikimi i të cilit do të mbijnë trupat e të gjithë njerëzve mbarë, nga varret e tyre, ashtu sikurse mbinë fara nga toka kur i bie shi. E kur trupat të kompletohen së krijuari, Allahu fuqiplotë e urdhëron melekun Israfil që t’i fryejë borisë (Surit), zëri i së cilës do të depërtojë thellë në esencën e shpirtërave në vendin ku ata janë të vendosur (pas vdekjes). Me atë rast shpirtërat do të dalin duke vezulluar një dritë të kuqëluar (të kuqërreme) mes qiellit dhe tokës, e Allahu u thotë: ”Pasha Lartëmadhërinë Time le të kthehet secili shpirt te trupi, tek i cili ka qenë në jetën e kësaj bote”. Atëherë, menjëherë, secili shpirt do të kthehet te trupi i vet duke u ngjitur në trup ashtu sikurse depërton helmi në trup kur pickohet (thumbohet nga ndonjë insekt thumbues) dhe, do të çahet toka nga ta. Të gjithë do të ngriten në këmbë dhe shpejt do të nisën për te çështja e Allahut xh.sh.”[12]
Në mbështetje të kësaj mënyre të ringjalljes, ekzistojnë edhe shumë ajete të tjera. Në kaptinën ‘Kaf’ ajetet 9-11, Allahu i Madhëruar pasi sqaron se si nga shiu të cilin e lëshon Ai i mbinë bimët, se me të kultivohen kopshtet e drithëra, se me të e ngjallë tokën e vdekur, në fund thotë:”… E kështu do të jetë edhe ringjallja”. Domethënë përmes mbirjes. Afif Abdu’l-Fet-tah Tab-bare, në lidhje më këto ajete thotë se me këto ajete dhe të tjera Allahu argumenton se po kështu do të ndodhë ringjallja dhe nxjerrja e njerëzve të gjallë nga varrezat[13].

C) Ringjallja e trupit nga bashkimi i grimcave
Ndërsa më lartë e pamë se ringjallja do të ndodhë në formë të mbirjes, tani le ta parashtrojmë çështjen nga një aspekt tjetër, përkatësisht prej çfarë baze do të ndodhë ringjallja:
• a do të bëhet ringjallja pasi trupi i njeriut të asgjësohet,
• apo do të bëhet pasi grimcat e grimcave të jenë të shkapërderdhura në brendinë e tokës, në barqet e balenave apo në thellësinë e detrave?[14]
Në parim duhet të besojmë se Allahu ka fuqi si për njëren ashtu edhe për tjetren[15]. Besimi jonë se Allahu posedon cilësinë i ‘Gjithëfuqishëm’, inkorporon vetëdijen se Allahu gjithçka që dëshiron për ta bërë, e bën me shumë lehtësi dhe për këtë nuk ka kufizim. Po ashtu të themi se për asnjërin aspekt, nuk posedojmë ndonjë argument të prerë tradicional në të cilët do të ndalej varieteti i mendimeve.
Në shikim të parë, nga ajetet e Kur’anit fitohet përshtypja se trupi i njeriut, pas vdekjes, i nështrohet një shkatërrimi total, apo më mirë të themi një asgjësimi të plotë (العدم). Kjo ndodhë sepse në disa ajete përmendet “shkatërrimi” (الهلاك) (shih:El-Kasas:88) dhe “zhdukja” (الفناء) (shih:Er-Rrahman:26-27) e gjithçkafit para ditës së Kijametit. Sipas këtij koncepti, ringjallja faktikisht i ngjason një krijimi të ri, e që në esencë nuk synohet, nga përmbajtja e përgjithshme e argumenteve tradicionale (Kur’anit dhe Hadithit). Tanimë kemi argumenete të qarta se me ringjallje synohet ringjallja e mbetjeve mortore, e jo krijimi i ri (shih: Jasin: 78-79).
Mirëpo shikimi parimor i këtyre ajeteve, në të cilat përmenden fjalët shkatërrim (الهلاك) dhe zhdukje (الفناء) për çdo gjë para ditës së Kijametit, rezulton se me këto fjalë nuk patjetërsohet asgjësimi total, por parimisht synohet ‘dalja e një sendi nga cilësia në të cilën ka poseduar funksionim normal’ ( هوخروج الشيئ عن صفة التي ينتفع به عندها), p.sh. thuhet: ‘u shkatërruar ushqimi’ ( هلك الطعام), kur nuk mbetet për haje, edhe nëse përdoret për diçka tjetër; pastaj thuhet ‘ata i zhduki lufta’ (أفناهم الحرب) d.m.th. u mbytën në luftë. Prandaj, ajetet që përmendin shkatërrimin (الهلاك) dhe asgjësimin e të gjallëve (الفناء) kanë për synim vdekjen e tyre, sikurse kjo vërtetohet me ajetin: إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ ”Nëse vdes një njeri…” (En-Nisa:176)[16]. Edhe pse përdoret fjala ‘helak’, me të synohet vdekja.
Dijetarët kanë diskutuar për këto çështje gjerë e gjatë në librat e akaidit e të “kelamit” në kapitullin “ألمعاد”- ringjallja[17]. Ne pa hyrë në diskutim të gjerë, e themi atë që mbron “pjesa dërmmuese e dijetarëve, e që është shpërndarja dhe shkapërderdhja e tyre, ngase një gjë e tillë kuptohet nga domethënia e jashtme e fjalës së Allahut xh.sh. kur thotë:
قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِنْدَنَا كِتَابٌ حَفِيظٌ ﴿4﴾
“Ne e dimë se ç’pakëson (ç’tret) toka prej tyre. Te Ne është edhe libri që ruan çdo gjë (numrin e tyre, emrat, pjesët e trupit)” (Kaf:4)[18]
Ky ajet është argument, se sado që trupi i njeriut, si element material, shkapërderdhet, trasnformohet, ndërrohet dhe kalon prej një gjendje në tejtrën, ai nuk mund të mos mbetet edhe më tutje brenda kuadrit të materjes dhe në kuadër të krijimit të Tij, pa marrë parasysh se në ç’gjendje përfundon deri në Ditën e Kijametit. Rrjedhimisht, trupi i njeriut, gjithësesi është aktual brenda gjithësisë i shpërndarë në grimca apo gjendje të tjera po ashtu brenda gjithësisë. Nuk ka rëndësi se ato grimca janë kocka apo grimca atomi apo edhe më të imta. Pa asnjë dallim, të gjitha konsiderohen gjëra të krijuara. Dhe Allahu është në dijeni rrjedhën e tyre. Për gjithçka që ndodhë Allahu ka dije të hollësishme, sepse është Absolut. Në të kundërtën, do të shpifnim se Allahu nuk qenka i Gjithëdijshëm për atë që po ndodh në krijimin e Vet. E kjo nuk i përket Krijuesit të Madhëruar.
Edhe më tej, Allahu xh.sh në këtë ajet, ndërsa reflekton gjithëfuqinë e Tij dhe gjithëditurinë e Tij, e sfidon mangësinë njerëzore duke i treguar njerëzimit se “Ai e di fatin e trupave të tyre që janë shkrirë në brendinë e tokës ose diku tjetër. Njëkohësisht Ai sqaroi se ka regjistrin, i cili përfshinë grimcat e këtyre trupave që janë shkapërderdhur nëpër vende të ndryshme, si dhe Ai kontrollon çdo grimcë të tyre. Pra, përse të shprehin gjithë këtë mahnitje për tubimin e trupave të tyre për së dyti, siç i tubon magneti grimcat e shkapërderdhura në dhé të një frigoriferi të hekurt”[19]
Ky formulim bazohet edhe në shumë ajete të Kur’anit, sikurse bie fjala rasti i Uzejrit, të cilin Allahu në moment e bëri të vdesë bashkë më gomarin e tij, e pas njëqind vite, pas shkatërrimit të trupit të tij dhe gomarit, Allahu i tuboi eshtrat e tij dhe të gomarit dhe i veshi me mish (shih: El-Bekare, 259). Të kësaj natyre, po ashtu është rasti i Ibrahimit a.s., kur kishte kërkuar nga Allahu se si i ringjallë të vdekurit. Allahu ia tregoi mënyrën përmes shembullit të therjes dhe copëtimit të katër shpendëve (shih: El-Bekare, 260). Këto ajete dhe shumë të tjera sipas Taftazaniut, dëshmojnë se ringjallja do të ndodhë duke i bashkuar pjesët e shkapërderdhura ( الجمع بعد تفرق)[20]. Pra, duke i tubuar të gjitha grimcat e grimcave të shpërndara të trupit, (e jo përmes krijimit nga inekzistenca (العدم)), dhe duke e ringjallur plotësisht me ato elemente dhe karekteristika, që i ka poseduar në këtë botë. Asgjë nuk do t’i shtohet, as nuk do t’i mungohet e as nuk do t’i devijohet nga vetja e tij, bile edhe vijat në majë të gishtave do të jenë identike, sikurse thotë Allahu i Madhëruar:
أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ ﴿3﴾ بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ ﴿4﴾
”A mendon njeriu se nuk do t’i tubojmë eshtrat e tij? Po do t’i tubojmë. Duke qenë se Ne jemi të zotët t’ia rikrijojmë si kanë qenë edhe majat e gishtave të tij” (El-Kijameh:3-4). Pastaj ajeti tjetër, që vjen si përgjigje ndaj pyetjes së pabesimtarit, se:”Kush i ngjall eshtrat duke qenë ata të kalbur? Thuaj:”I ngjall Ai që i krijoi për herë të parë, e Ai është shumë i dijshëm për çdo krijim” (Jasin:78-79).
Këtyre argumenteve ia bashkangjesim edhe argumnetin e dëshmisë, ku trupi jonë dhe gjymtyrët tona do të dëshmojnë secila për rolin e vet (shih:En-Nur:24).
Prandaj, domethënia e ‘axhbudh-dhenebi – eshtra e bishtit (sacrum), që u përmend më lartë, sipas këtij konteksti, më përpara do ta kuptojmë si një ‘element’ që tubon grimcat e grimcave të mbetjeve mortore, sesa një qelizë mbi të cilin zhvillohet krijesa në formë embrionale. Mbase edhe njëra edhe tjetra, kanë kuptim.

Përmbajtja akaidologjike e ringjalljes

Fakti se Allahu e ka deklaruar në shumë vende në Kur’an ringjalljen, të besuarit në të është çështje që konsiderohet fundamentale e besimit (kushti i gjashtë i besimit Islam). Kështu e ka pranuar gjithë ymmeti islam. Mohimi i saj, konsiderohet kalim në mosbesim.
Koncepti i ringjalljes ngritet mbi përmbajtjen akaidore të çështjes, sepse ndodhja e saj është e lidhur fund e krye me besimin në Allahun e Madhëruar, përkatësisht me besimin në Gjithëfuqinë, Gjithëditurinë dhe Vullnetin e të Lartëmadhëruarit. Besimi në këto cilësi, është besim në ringjalljen dhe e kundërta.
Është e qartë se ringjallja i përket fuqisë së Allahut dhe vullnetit e kënaqësisë së Tij. Me plotë të drejtë mund të themi se është një testim i pikëpamjeve besimore. Ajo do të ndodhë, sepse Allahu dëshiron që të ndodhë. Ndërsa po ashtu është e qartë se veprimet e Allahut bartin në esencë urtësinë (الحكمة). Edhe ringjallja si një e vërtetë e mdhe, komunikon një urtësi të madhe. Ne do të veçojmë disa urtësi që karakterizojnë ringjalljen:
1. Që pabesimtarët të binden se Allahu është Një i Vetëm dhe Krijues i tyre. Të gjithë mosbesimtarët, një ditë do të tubohen për llogari për mohimin e paarsyeshëm dhe kryeneçë të tyre. Allahu do t’i ringjallë dhe do t’i turpërojë para gjithë krijesave për gënjeshtrën e tyre ndaj të Vërtetës së qartë. Këtë e vërteton fjala e Allahut të Madhëruar kur thotë: ”I ringjall për t’ia sqaruar atyre atë për çka përçaheshin dhe për t’ua bërë me dije atyre që nuk besuan se me të vërtetë ishin gënjeshtarë” (Nahl:39)
2. Që të bindën të gjithë të dyshimtët se ringjallja e premtuar nga Allahu, është e vërtetë e padiskutueshme. Pabesimtarët nuk besojnë në ringjallje, sepse duke u kufizuar vetëm në ekzisitimin e materies, thonë se me këtë jetë merr fund gjithçka. Kështu kur atyre u thuhet se do të vijë një ditë kur të gjithë do të ringjallen para Allahut, ata këtë fjalë të tyre e marrin për tallje. Për gjendjen e tyre thotë Allahu: “Ata u betuan në Allahun, me betimin e tyre të fortë se “Allahu nuk e ringjall atë që vdes!” Po (i ringjall) ai është premtim i Tij i prerë, por shumica e njerëzve nuk dinë” (Nahl:38).
3. Hakmarrja e padrejtësive (القصاص). Njerëzit në këtë botë, nga mendjelehtësia dhe primitivizmi, herë-herë hyjnë në hak të njëri tjetrit, qoftë duke ofenduar, duke lënduar fizikisht, qoftë duke shkaktuar dëm material nga pasuria, qoftë duke vrarë. Në ditën e Kijametit, drejtësia e Allahut do të shkojë në vend te të gjithë dhe për të gjithë padallim. Secili nga njerëzit do ta merr hakun e vet, që padrejtësisht i ëshë privuar në këtë jetë. “Dëmbërësi do t’i kthejë padrejtësitë me (dhurimin e) të mirave tek i dëmtuari dhe do t’i marrë të këqiat, atëherë kur nuk ka para dhe as mall në Ditën e Kijametit”[21]. Pejgamberi a.s. në hadithin të cilin e transmeton Ebu Hurejra thotë:
مَنْ كَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ لِأَخِيهِ مِنْ عِرْضِهِ أَوْ شَيْءٍ فَلْيَتَحَلَّلْهُ مِنْهُ الْيَوْمَ قَبْلَ أَنْ لَا يَكُونَ دِينَارٌ وَلَا دِرْهَمٌ إِنْ كَانَ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ أُخِذَ مِنْهُ بِقَدْرِ مَظْلَمَتِهِ وَإِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْ سَيِّئَاتِ صَاحِبِهِ فَحُمِلَ عَلَيْهِ
”Kush i ka bërë ndonjë padrejtësi ndonjërit prej nderit të tij apo ndonjë gjë tjetër, le t’ia kërkojë hallallin (faljen) e saj atij qysh sot (në këtë botë), para një dite (para Ahiretit) ku nuk ka as dinarë e as dirhemë. Nëse ky (dëmbërësi) ka bërë (ndonjë) vepër të mirë (në dunja), do të merret prej saj aq sa është vlera e padrejtësisë (dhe i jepet vëllait të tij të dëmtuar). E nëse nuk ka vepra të mira, atëherë do të merren nga të këqiat (mëkatet) e vëllaut të vet dhe do t’i ngarkohën atij (për t’i vuajtur)”.[22]
4. Shpërblimi dhe ndëshkimi (الثواب و العقاب). Po ashtu prej urtësive të rëndësishme të ringjalljes, është shpërblimi për veprat e mira dhe ndëshkimi për mëkatet dhe mosbesimin. Gjithçka që veprojmë në këtë jetë, është e regjistruar në hollësi nga ana e melekëve Kiramen-Katibin. Kjo jetë është مزرعة الأخرة – vendmbjellje e botës tjetër (hadith). Atë që e kemi mbjellë, atë do ta korrim. Thotë Allahu:”E kush punoi ndonjë të mirë, që peshon sa grimca, atë do ta gjejë. Dhe kush punoi ndonjë të keqe, që peshon sa grimca atë do ta gjejë” (Ez-Zelzele:7-8).
5. Edukimi i ndërgjegjes njerëzore (تربية ضمير الإنساني). Besimi në ringjallje, ndikon pozitivish në ndërgjegjen e njeriut, sepse njeriu duke e ditur se të gjitha të bëmat e tij, një ditë to të merren në llogari, nuk mund të mos jetë i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm në veprimet e veta. Ndërgjegjja që për kontrollues e ka imanin, nuk mund t’i kalojë as një mendim e lëre vepër, e të mos e gjykojë lejueshmërinë e tij. Njeriu me njëkësi ndërgjegje është kontrollues i vetvetes me vetveten e vet. Mbi këtë bazë, buron vullneti dhe përgjegjshmëria për zbatimin e obligimeve (farzeve). Të gjithë ata të cilët, nuk tregojnë kujdesë për zbatimin e këtyre obligimeve, me këtë tregojnë se kanë papërgjegjshmëri besimore, dhe atë papërgjegjshmëri besimore në Allahun dhe kështu edhe në ringjalljen në botën tjetër.


Përgjigje ndaj pyetjes: “A mos u çu dikush prej varrit,
e na tregoi se ka xhennet dhe xhehennem”?

Jo rrallëherë në ambientet tona, dëgjojmë pyetje të atilla. Hoxhë efendi, “a mos u çu dikush prej varrit e na tregoi se ka xhennet e xhehennem”? Këtë formë të pyetjes më tepër do ta gjykoja se buron nga padituria besimore, se sa nga kryeneçësia besimore, sepse përmbajtja e pyetjes padyshim ka elemente të qarta mosbesimi. Mohimi i ringjalljes si një ndër shtyllat e besimit, konsiderohet dalje nga kuadri i besimit me koncenzus të të gjithë dijetarëve, të parëve dhe të mbramëve.
Megjithatë më lartë pamë se ringjallja, ndonëse i përket rrethanave që nuk mund të njihen në mënyrë të pavarur nga njeriu, pra jetës së ardhshme, si pasojë çdo konstatim që nuk reflektohet nga botkuptimi kur’anor, në parim është i pasaktë. Për këtë njeriu nuk është konsideruar përgjegjeës gjatë historikut të vet, që ta zbulojë atë përderisa nuk i është dërguar pejgamberë. Mirëpo pasi të na kenë arritur argumentet nga Kur’ani dhe Sunneti, sikurse i kemi pa më parë, atëherë mosbesimi nuk pranon tolerancë. Kështu që një të vërtetë Islame sikurse është ringjallja, assesi nuk mund ta polemizojmë. E tëra që duhet ta bëjmë, është të gjejemë mënyrën se si mund ta kuptojmë dhe ta qartësojmë.
Së këndejmi, pyetjes së lërtëshënuar se “a mos u çu dikush…” i përgjigjemi me argumente logjike, sepse argumnetet tradicionale janë thënë më herët.
Në radhë të parë, duhet ta sqarojmë se ringjallja është e domosdoshme, në mënyrë që të shkojë në vend drejtësia e Allahut. Abdul Kerim El-Bezdeviju, kur ringjalljen e argumenton me argument logjik thotë: Allahu është i Urtë (حكيم) dhe i Drejtë (عدل), ndërsa ne jemi dëshmitar se në këtë botë shohim gjëra me të cilat nuk mund të pajtohet i Urti, i Drejti, e ajo është padrejtësia (الظلم) që ia bëjnë njëri tjetrit dhe marrja me vepra irituese me të cilat i Urti, i Drejti nuk mund të pajtohet kurrë që ato të ekzistojnë nën sundimin e Vet. Në anën tjetër në këtë botë nuk ekzistonë mundësia për aplikimin e drejtësisë (shih: Fatir:45). Prandaj për këtë arsye patjetër duhet një gjendje tjetër ku padrejtësia i kthehet të padrejtit dhe të dënohet ai që është marrë me vepra irituese, e kjo nuk mund të ndodhë përpos se në botën tjetër.[23] Në këtë kontekst “nëse etja për ujë, siç thonë mendimtarët, tregon ekzistimin e ujit, atëherë edhe etja për drejtësi tregon ekzistimin e drejtësisë. Mirëpo, nëse drejtësia absolute nuk ekziston në këtë botë, atëherë doemos do të vijë dita dhe çasti kur do të vendoset drejtësia.”[24].
Në radhë të dytë, një gjë që nuk shihet dhe nuk përjetohet konkretisht, nuk do të thotë se ajo nuk ekziston. Njeriu vetiu është qenie e panjohur. Në veten e vet ka gjëra që nuk i sheh, por e beson ekzistimin e tyre, p.sh. mendimi nuk shihet, por, ai ekziston; shpirti nuk shihet – ai ekziston; ndërgjegjja, dashuria, urrejtja, dhembja etj, të gjitha vetvetiu janë misterioze. Pastaj, rryma në telin elektrik, apo radiovalët e ndryshme, nuk shihen, por ato ekzistojnë. Pra, ndjenja, përkatësisht prova tregon ekzistencën, sikur përmendem më parë se “etja për ujë, tregon ekzistimin e ujit”. E kështu me radhë, ndjenja për dashuri tregon ekzistimin e dashurisë, prirja për mendim tregon ekzistimin e mendimit etj.
Kështu që, përse nuk është çuar askush, nuk do të thotë se nuk ka proces të mëtutjeshëm, apo se ka mbaruar gjithçka. Jo absolutisht. Këtu kemi të bëjmë me ligjet fizike dhe shpirtërore, që Allahu i ka vendosë në gjithësi për të gjitha krijesat. Nuk mund të presim, që njeriu i vdekur dhe i varrosur të ringjallet apo të kthehet sërish, sepse ai i nënshtrohet ligjeve të caktuara dhe nuk mund të dalë jashtë tyre. Cili është ai ligji kryesor që e pamundëson këtë? Padyshim është ligji, që përcakton rrugëtimin e tij jetësor në formë të ‘biletës’ njëdrejtimshe.
Njeriu, në jetën e vet kalon prej një faze në tjetrën. Jetën e vet e fillon si fetus në barkun e nënës. Aty i ka të plotësuara të gjithë nevojat. Nuk ka lodhje e as angazhim. Edhe këtu kemi të bëjmë me ligje të kësaj jete. Kur vjen koha, ai detyrohet të dalë nga ky ambient dhe nuk mund ta vonojë qëndrimin. Pason lindja dhe për të fillon një formë tjetër e jetesës. Kthim mbrapa nuk ka edhe po ta dëshirojë këtë. E pra, edhe ky është ligji i ‘biletës’ njëdrejtimshe, që vazhdon ta shoqërojë edhe më tutje dhe gjithherë. Fillon si foshnjë, fëmijë adoleshent, e kështu me radhë deri në fund të jetës, apo në një caktim kur duhet të dalë edhe nga kjo jetë. Pa dyshim delë, dhe fillon jetën tjetër, atë të varrezave. Sërish, kemi të bëjmë me ligjin e ‘biletës’ njëdrejtimshe, që nuk mund të kapërcehet.
Tani të kërkosh ngritjen (kthimin) e njeriut të vdekur nga varrezat, është e njejtë, sikur të kërkosh që një foshnjë, fëmijë apo adoleshent, burr apo plak të kthehet sërish në vendin prej nga është lindur. Nëse kjo nuk mund të ndodhë, atëherë me çfarë arsye mund të ndodhë kthimi nga varri. Pastaj të kërkosh kthimin nga varri, është njejtë sikur të kërkosh që toka e cila me precizitet vazhdon rrugëtimin e vet rreth diellit, që të kthehet mbrapa. Apo një gjë e këtillë të kërkohet edhe për planetet tjera. Kush mund ta kërkojë këtë, kur dihet se kërkesa e tillë, shënon kërkesën për shkatërrim të gjithësisë. Askush.
Prandaj, pyetja se “a mos u çu dikush” është naive dhe e paqëndrueshme logjikisht dhe shkencërisht. Aq sa mund të jetë e drejtë kërkesa për kthimin mbrapa të rrotacionit të tokës dhe gjithësisë mbarë, po aq është e drejtë kërkesa për rikthimin e të vdekurit.

Ringjallja e kafshëve dhe insekteve

Është çështje e diskutuar në mes të dijetarëve, se a do të ringjallën ata që nuk konsiderohen të ngarkuara me obligime sikurse janë egërsirat, kafshët, shpenzet dhe insektet.
I gjithë ehlus-sunneti ve’l-xhemaati janë unikë se ata do të ringjallen dhe pasi të pyeten për njohjen e Allahut dhe ta konfirmojnë besimin në të, do të bëhen dhé[25]. Kjo bazohet në ajetet: ”Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë… Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen” (El-En’am:38) dhe ajeti: “Dhe kur egërsirat të jenë bashkuar (tubuar)” (Et-Tekvir: 5).
Pasi të dëshmojnë për Allahun, dhe sipas shumicës së dijetarëve pasi të hakmerren ndërmjet vete (siç dëftojnë për këtë disa hadithe se kafsha pa brirë do të hakmerret ndaj kafshës me brirë), Allahu do të japë urdhër që të gjitha ato të bëhen dhé (pluhur). Kur’ani na tregon se, kur mosbesimtari do të shohë se ata u bënë dhé dhe shpëtuan, ndërsa ai është në vuajtje parmanente, në atë moment do të klithë: ”Ah sa mirë do të ishte për mua sikur të isha dhé!”(En-Nebe’e: 40).

________________________________________
[1] “Mevsuatu’l edjan” boton Darun-nefais, botimi i parë 1422 h / 2001 m, fq.139. Po ashtu në aspektin gjuhësor fjala ba’thun përdoret edhe në kuptim të: ringjalljes në këtë botë, sikurse është ajeti mbi Uzejrin a.s. (El-Bekare:259); zgjimit nga gjumi, sipas ajetit (El-En’am:60); inspirimit, sipas ajetit (El-Maide:31) etj. (Shih: “Mevsuatu’l edjan” op.cit. fq. 139-140).
[2] Muhamed Hajr Muhamed El-Hamsijj,“El-menhexhu’l mufidu fi ‘ilmi’t-tivhid”, botimi i parë 1409/1989, Bejrut, fq. 71.
[3] Fjala ‘sur’ (bri), kuptimi leksikor i së cilës është ‘bori’, “bri që nxjerrë zë me të fryrë”. Si term akaidi emërton mjetin që do t’i fryhet për të lajmëruar shpërthimin e Kiametit si dhe ringjalljen. (Prof.dr.Bekir Topaloğlu; Prof.dr.Yusuf Shefki Yavuz; Doç.dr. Ilyas Çelebi, “Bazat e besimit në Islam”, Biblioteka Aruçi nr.3, Prishtinë 2002, fq.222).
[4] Sahihul Buhari, kitab: er-rrikak, babu: el-hashru, hadithi nr. 6527. Sa i përket disa haditheve se: إِنَّ الْمَيِّتَ يُبْعَثُ فِي ثِيَابِهِ الَّتِي يَمُوتُ فِيهَا “i vdekuri do të ringjallet në rrobat e tij në të cilat ka vdekur” dhe hadithi: أحسنوا أكفان موتاكم فإنهم يحشرون فيها “Zgjedhni qefinin e mirë të vdekurve tuaj, sepse ata me to do të ringjallen” (Sahihul Buhari vëllimi 11, fq. 466), dijetarët i komentojnë këto hadithe: disa do të ringjallen lakuriq (arijen) e disa të veshur (kasijen), ose se të gjithë do të ringjallen lakuriq, e pastaj fillojnë me veshje pejgamberët, dhe mendime të tjera. E disa dijetarë, rrobat në fjalë, i identifikojnë në kuptim të veprës, një ngjashmëri kjo me Fjalën e Allahut: “Po petku i devotshmërisë, ai është më i miri” (A’raf:26),
Ndërsa sa i përket hadithit të Ebu Seidit mbi shehidët se “ata duhet të varrosen me rrobat e tyre sepse do të ringjallen në to” është për qëllim veçimi i tyre nga të tjerët. Këtë e transmeton Abdu’l-Berri nga shumica e dijetarëve. Megjithkëtë, mbetet parim se ringjallja do të jetë lakuriq, sikurse u tha në hadithin e Aishes r.a., e që ka mbështetje të fortë edhe në arsye, sepse rrobat në këtë botë janë pasuri, e në botën tjetër nuk do të kemi asgjë prej asaj që kemi pas në këtë botë. (Për këtë dhe më gjerë shih:Sahihul Buhari, kitab: er-rrikak, babu: el-hashru, vëll.11, fq.466-467.
[5] Sahihul Buhari, kitab: er-rrikak, babu: el-hashru, hadithi nr. 6526.
[6] Sahihul Buhari, kitab: er-rrikak, babu: el-hashru, hadithi nr. 6518.
[7] Prof. Dr. Muhamed Seid Ramadan El-Buti, “Të vërtetat e patundshme të besimit Islam” (detyrimet e njeriut ndaj Krijuesit), boton ASR, Tetovë, 2004/1425, fq.350.
[8] Topaloğlu; Yavuz; Çelebi, “Bazat e besimit...” fq.223.
[9] Sahihul Muslim, Kitab:el-fututnu ve eshratus-saati, Babu: bejne nefhatejni, h.nr. 7342.
[10] Topaloğlu; Yavuz; Çelebi, “Bazat e besimit...” fq.223.
[11] Sahihul Muslim, Kitab:el-fututnu ve eshratus-saati, Babu: bejne nefhatejni, h.nr. 7340.
[12]Vehbi Sulejman Gavoçi El-Elbanijj,“Erkanu’l imani”, boton Muessesetur-rrisale, botimi i katërt 1988/1409, Bejrut, fq.267-268.
[13] Afif Abdul Fet-tah Tab-bareh, “Ruhud-dini’l-Islamijj”, botimi i njëzet e shtatë, boton ‘Darul ilmi lilmelajin’, Bejrut-Libon, 1984, fq.123.
[14] El-Buti, “Të vërtetat...” op.cit. fq. 350.
[15] Kur’ani, Er-Rrum:27.
[16] Sa’dud-din Et-Taftazanij,“Sherhu’l mekasid”, ta’lik Ibrahim Shemsud-din, botimi i parë, 2001/1422, boton ‘darul kutubi’l ilmijjeh, vëll. III, Libon Bejrut, fq.354-355
[17] Shih: Et-Taftazanij,“Sherhu’l mekasid”, op.cit. fq.337-357; Abdurr-Rrahman El-Iixhij,“Sherhu’l Mevakif”, autor Alij bin Muhamed El-Xhurxhani, botimi i parë, 1998/1419, boton Darul kutubil ilmijjeh, vëll.8, Bejrut-Libon, fq. 316-328.
[18] El-Buti, “Të vërtetat...” op.cit. fq. 351.
[19] El-Buti, “Të vërtetat...” op.cit. fq. 351-352.
[20] Et-Taftazanij,“Sherhu’l mekasid”, op.cit. fq.357.
[21] Gavoçi “Erkanu’l imani…”op.cit. fq. 278.
[22] Sahihu’l Buhari, Kitabul Medhalimi, babu: men kanet lehu madhlimetun…, nr. 2269.
[23] Muhamed bin Muhamed bin Abdu’l Kerim El-Bezdevij, “Kitabu usuli’d-din” boton Daru ihjai’l kutubi’l arebijjeh 1383 h / 1963 m, Kairo, fq.157.
[24] Mustafa Mahmud, “Dialogu me mikun ateist” boton “Zëri Islam” 2000 / 1421, Prizren, fq. 73.
[25] El-Bezdevij, “Kitabu usuli’d-din” op.cit. fq. 157.