Zeri Islam

Raporti i postmodernit në lidhje me këto kategori ka prodhuar dhe vetëdijen e njeriut postmodern, i cili përjeton sot krizën e gjithanshme të personalitetit dhe qytetërimit, me heronjtë e tij të masivizuar, siç janë simulakrumi, njeriu pluridimensional, neurozat skizoidale, njeriu i kompleksuar i psikoanalizës, mungesa e përgjegjësisë dhe relativizimi i të Vërtetës dhe instancave të saj.
Mendimtarë të ndryshëm humanë e kanë përkufizuar si një fazë krize epokën postmoderne të qytetërimit perëndimor dhe ndjenjën e perspektivës së tij, si antihumane. Olga Sjedakova, poete dhe teologe e përkufizon gjendjen psikologjike dhe shpirtërore të postmodernit si një situatë civilizimi që vepron në kushtet e mungesës së shpirtit.
Më duket se kjo pikë e rëndësishme e krizës, mungesa e idealeve, shpirtësisë dhe frymësisë është shqetësimi që i mbush veprat e mendimtarit të madh karizmatik Fethullah Gylen. Në një përpjekje të vazhdueshme me veprat e tij të shumta, Gyleni përpiqet të analizojë gjendjen e vetëdijes bashkëkohore dhe sidomos mungesën e përmasës shpirtërore në aktivitetin e njeriut të sotëm bashkëkohor, duke u përpjekur të japë një perspektivë shpirtërore, të humanizuar me pikëmbështetjet e palëkundshme të vetëprojektimit të tij individual e shoqëror.
Filozofia e Fethullah Gylenit përshkohet nga vuajtja për gjendjen e sotme të qytetërimit lindor dhe veçmas, shoqërisë turke, por edhe nga shpresa që sheh për një ngritje të fuqishme të këtij modeli qytetërimi, duke u mbështetur në bazat e forta vitale që ka ky qytetërim. Gyleni këto ide i ilustron nëpërmjet një analize të imtësishme me një koherencë të përsosur logjike në librin e tij sintetizues "Statuja e shpirtrave tanë". Është një libër progamatik që u ngjan manifesteve të mëdha për një ringritje të madhe ndriçuese e mendore, duke mbledhur në vetvete sekretet e fjetura të pasurisë shpirtërore që e ka karakterizuar fytyrën e këtij qytetërimi. Në këtë libër parashtrohet në dhjetëra variacione ideja e një Rilindjeje shpirtërore, ndjenja e përgjegjësisë për fatet individuale dhe të njerëzimit, rimarrja e traditave të lavdishme, sinteza e dijeve të lashta me ato bashkëkohore, të gjitha të mbështetura në një bazë të palëkundshme, që është Kurani dhe Suneti. Kjo thirrje për t'u ringjallur dhe rilindur shndërrohet nga një projekt konkret (shoqëria turke, islame), për të përfshirë përmasat universale (njeriu/njerëzimi), sikundërse gjenden në versetin kuranor: "Vërtet, Zoti nuk e ndryshon gjendjen e një populli, derisa ndryshimi të vijë Brenda tyre" (Kuran, Rad: 11), duke apeluar për një ndryshim në strukturën e brendshme (në zemër dhe në shpirt) ashtu dhe në strukturën e jashtme (ngelja prapa në dijet bashkëkohore). Pikërisht në këtë shqetësim përqendrohet Gyleni duke analizuar situatën bashkëkohore: "Ne duhet t'i rihapim rrugët e përjetshme të cilat kanë qenë të bllokuara për disa shekuj me radhë. Ne duhet ta ngremë islamin në vendin e parë dhe më të rëndësishëm të axhendës duke e injektuar atë në çdo element të jetës". Gylen dëshmon me shembuj të shumtë, se dija e ka humbur misionin dhe frymën e shenjtë në botën bashkëkohore, për çka shekulli XX e ka vërtetuar me modat e ndryshme, ideologjitë gjakatare, diktaturat dhe materializmin, që e ka shndërruar në kult përmasën fizike dhe trupore të kënaqësisë. Mendimtari ynë predikon për një filozofi dijeje e cila të përbashkojë në një drejtpeshim të rezonuar midis zemrës, mendjes dhe ndërgjegjes, sikundërse ka udhëzuar i Dërguari i Zotit: "Në ditën e Gjykimit, pa mundur të lëvizë as edhe një hap, çdo njeri do të pyetet se ku e ka kaluar jetën, si e ka përdorur dijen, si e ka fituar pasurinë dhe ku e ka shpenzuar atë, si dhe ku e ka lodhur trupin".
Gylenin e shqetëson perspektiva e nesërme e cilësisë së njeriut. Për një themel të fortë e të palëkundshëm të një shoqërie të nesërme, ai thotë se lypet mendimi dhe botëkuptimi fetar. Pikërisht largimi prej tyre ka qenë drama më e madhe e shoqërisë turke dhe islame përgjatë shekullit XX. Gyleni ndërmerr një analizë të hollësishme, se si depërtuan teoritë dhe filozofitë e përkohshme materialiste e çorientuese, duke i shkëputur njerëzit nga thelbi i vërtetë i dijeve, nga frymëzimi me shembujt e traditës dhe, duke u sjellë shkatërrimin personal personave dhe njerëzve të ndikuar prej tyre. Feja, thotë ai, nuk është vetëm një përmbledhje ritualesh dhe adhurimi. "Ata që e perceptojnë fenë si kundërshtare të shkencës dhe të arsyes, janë të sëmurë, janë të pavëmendshëm ndaj shpirtit të fesë dhe arsyes. Për më tepër, është një mashtrim t'ia faturosh fajin fesë për përplasjen ndërmjet sektorëve të ndryshëm të shoqërisë".
Projekti i Rilindjes së një shoqërie ideale të bazuar tek shkenca, dijet, përjetimi shpirtëror i realitetit të mbështetura në filozofinë e islamit, nuk është një utopi për Gylenit. Ajo është një ëndërr, drejt së cilës duhen shkundur të gjitha energjitë mendore e shpirtërore, duke u mbështetur tek tradita fuqidhënëse. Aktualisht, thotë Gyleni, "duke mobilizuar gjithë mendjet dhe shpirtrat e tij të ndritur, kombi ynë mund të realizojë në një kohë të shkurtër një rilindje të dytë, apo të tretë. Kjo mund të arrihet duke nisur me njohjen e shpirtit dhe thelbit të Islamit, duke shkuar drejt riinterpretimit të gjithë ekzistencës, duke rendur nga klima e pakufishme hyjnore e rrugës sufi, drejt metafizikës universal, me anë të vetëllogarisë dhe vetëkontrollit islam…". Të gjitha periudhat e Rilindjes në botë kanë ardhur si rezultat i përpjekjes dhe punës së një grupi të vogël individësh gjenialë, të konsideruar si arkitektë të tyre, ato nuk kanë ardhur si pasojë e përpjekjeve dhe lëvizjes së masave. Roli vendimtar i mendimtarit, i të diturit dhe ëndërronjësit që beson, shihet nga filozofi si një domosdoshmëri e dorës së parë në shpleksjen e perspektivës. Statusi i dijes profane dhe dijes së shenjtëruar në besim, është një ndarje, të cilën Fethullah Gyleni e shqyrton gjatë gjithë filozofisë së tij. Dija, e cila hyn në rrafshin pragmatik, e ka të pamundur misionin pa një mbështetje të fortë tek Zoti. Një mbështetje e tillë është kurajë morale dhe shpresë, duke iu lutur Zotit: "Na jep vullnet të mbështetur tek vullneti Yt, i cili të mund të ngrejë statujën e shpirtit tonë, t'i bëjë zemrat tona të gjelbra si shpatet e parajsës dhe bëji shpirtrat tanë të arrijnë sekretet e pjesëve më të brendshme të Shenjtërisë Tënde. Tregoji popullit tonë shtigjet për të rijetuar sipas rrugës së Muhamedit, paqja qoftë mbi të!".
Modeli i Rilindjes sipas Gylenit, ka një bazë të fortë, të mbështetur në dijet bashkëkohore dhe traditën e lavdishme të shoqërive turke e islamike. Rilindjet kanë ndodhur si domosdoshmëri e kapërcimit të krizës individuale dhe shoqërore dhe ato janë udhëhequr nga mendje të ndritura, përmes një tendosjeje të intelektit mendor dhe shpirtëror. "Kur Europa Perëndimore përjetoi Rilindjen e vet, e cila u bë premisë për ekzistencën e qytetërimit aktual, ajo gjeti mbështetje tek krishtërimi, mori për modë grekët e lashtë dhe shpalosi vlerat e Romës antike. Duke ndjekur të njëjtën rrugë, bëhet i mundur zhvillimi për çdo qytetërim. Prandaj ne duhet të kthehemi drejt së kaluarës sonë, atje ku gjenden rrënjët tona të ekzistencës, duke marrë shembuj nga gjerësia Hyjnore, të cilën koha nuk mund ta errësojë kurrë.
Pikërisht aty ku mendimtarët dhe filozofët e postmodernizmit perëndimor kanë konstatuar krizën dhe rrethin vicioz, Fethullah Gyleni gjen pikëmbështetjen e vet për të sugjeruar një perspektivë alternative, duke përfituar nga gabimet e këtij qytetërimi. Ky përbën një paradoks, thelbi i të cilit qëndron në karakterin antihuman dhe ateist të dijes dhe raporteve me të vërtetën. Madje edhe ato çështje të cilat janë shndërruar për civilizimin perëndimor si metastaza, për Fethullah Gylenin paraqesin burime të pashtershme dobie e shfrytëzimi. Sekularizimi i dijes, decentralizmi i subjektit, pluralizmi i të vërtetave në shoqërinë postmoderniste të informacionit, nuk shkaktojnë kurrfarë fobie për Gylenin, përkundrazi, kjo situatë duhet të përshkallëzohet, për të thyer monopolin mbi të vërtetën dhe manipulimin me të. Ky është po ashtu një paradoks pozitiv i postmodernizmit të Gylenit dhe një mjet i fuqishëm për përdorimin e dobishëm etik të informacionit.

Ballafaqime dhe dialogu me traditën

Ndryshe nga postmodernizmi perëndimor, i cili e sheh traditën si diçka të vdekur, të aftë vetëm për t'u përdorur në cilësinë e lojës dhe citateve për hir të efekteve, në koncepsionin e Gylenit, Tradita ka një peshë të madhe. Ajo hapet si një origjinë e pandërprerë komunikimi me thelbin dialektik të dijeve dhe përvojës. Në një thurimë komunikimi ballafaques me traditën, Gyleni vë krahas Mevlana Xhelaledin Rumin me Taftazanin, Junus Emre me Mahmud Kullin, Fazulin me Mehmet Akifin, Ulug Beun me Ebu Hanifen, Hoxha Dehanin me Imam Gazaliun, Muhjidin ibn Arabin me Ibn Sinën, Imam Rabbanin me Bediuzzaman Said Nursiun. Gjithë ky ballafaqim dhe dialog me origjinën e traditës dhe bashkëkohësinë krijon një tërësi solide për të gjetur, siç thotë Gyleni "stilin tonë qiellor dhe të pavdekshëm që kërkojmë". Kjo është arsyeja, thotë ai, përse duhet që më së pari të riekzaminojmë të gjithë hapat që kemi ndërmend të ndërmarrim, duke i riparuar e përforcuar ato. Ato do të sjellin lirinë për të qenë vetvetja, thellësinë filozofike, soditjen e abstraksionit në artet dhe filozofinë tonë. Të gjitha këto duhet të zotërojnë cilësinë e të qenit në thelb logjike dhe të frymëzuara nga Shpallja Hyjnore. Në këtë Rilindje, kënaqësia e Zotit përbën qëllimin final, shpirti ndodhet i pozicionuar mbi trupin, egoja përbën një dinamikë thelbësore, e cila do të ndezë ndjenjën e dashurisë për njerëzimin dhe atdheun.
Pathosi i këtij predikimi filozofik hap një të ardhme që i shërben cilësisë së njeriut të nesërm, ndryshimin e energjisë së fatit tonë, duke vendosur një harmoni hyjnore të trupores dhe shpirtërores.
Këto cilësi që do të përbëjnë njeriun e së ardhmes janë besimi i përkryer, "dashuria", kthimi drejt shkencës me arsye, logjikë dhe vetëdije, rishikimi i pikëpamjeve në lidhje me njeriun dhe universin dhe kriticizmi i gabimeve të tyre dhe liria e mendimit, bashkë me respektin për lirinë e mendimit të tjetrit.
Gyleni përcakton kësisoj rëndësinë e dialogut dhe komunikimit me kohërat, traditat dhe tjetërsitë, duke e bërë të pagabueshme ndjesinë e realitetit sikundërse dhe raportin me të Vërtetat. Rrahja e mendimeve, dialogu, dhe shmangia e subjektivizmit na vijnë të përforcuara si procedura mendore e filozofit në një kapitull të veçantë të librit, që quhet Konsultimi. Është fjala për një pleksje të përvojës dhe fjalës hyjnore.
Këtu kemi një dallim të qartë të pozicionit të Gylenit nga filozofët e postmodernit perendimor, të cilët e paraqesin botën si një shumë subjektivizmash, një botë policentrike. Në këtë botë pa qendër, përthyhet dhe fragmentarizohet çdo e vërtetë pa mundur të përbëjë një të Vërtetë absolute, duke pretenduar si instancë të së vërtetës çdo subjekt.
Fethullah Gyleni bën apel për një njeri të përgjegjshëm, i cili të rrokë dhe konceptojë fatin e tij individual me fatet e tjera kolektive. Vetëm në këtë mënyrë njeriu do të mund të shkrihet me universalet e mendimit dhe veprimit të tij. "E tërë esenca e qenieve njerëzore duhet të jetë vigjilente, nëse dëshiron të ekzistojë. Ekzistenca dhe vazhdimësia e saj kërkojnë prej nesh veprimin e krahëve, gjymtyrëve, zemrave dhe mendjeve tona… Përsa i përket botës së brendshme, një person i cili është i paaftë të lidhet, apo të bashkëveprojë me tërësinë e ekzistencës dhe i cili nuk arrin të perceptojë një pikëlidhje të tillë me universin, është i robëruar dhe i kufizuar prej dëshirave dhe synimeve të rëndomta individuale".

*Kumtesa e mbajtur në “Promovimin e Ideve të Gylenit”, Tiranë, 13 Mars 2010.

http://www.gazetastart.com/lajm/Kultura_Arti/12667/