Zeri Islam

  ألله تعالي يُدْعَي من أعْلَي لا مِنْ أسْفَلِ، لِأنَّ الأسفل ليس من وصْف الربوبية والألوهية في شيئ

Hyrje

 Imam Ebu Hanife r.a., në citatin e tij të lartëshënuar, potencon një çështje të rëndësishme besimore (akaidore), e cila ka të bëjë me perceptimin e drejtë të Qenies së Allahut të Lartësuar. Mënyra se si konceptohet Qenia e lartë, përbën trungun e besimit islam, respektivisht besimit të drejtë. Zatën, njerëzimi asnjëherë nuk ka pasur krizë të teizmit, por ai në vazhdimësi ka reflektuar krizë të konceptimit të drejtë të Qenies së lartë. Dëlirësia e Krijuesit, nga çfardo lloj përngjasimi me cilësitë e krijesave, mbetet përgjithmonë një kriter besimor që përshkon me rreptësi absolute frymën e besimit - imanit. Në këtë frymë vjen edhe ky citat i Ebu Hanifes r.a. imam i medh’hebit tonë hanefij.

Për ta kuptuar më shtruarazi këtë citat të Imamit të madh, nevojitet të sqarojmë:

1. Domethënien e duasë si qëllim i ngritjes së duarve; dhe

2. Domethënien akaidore të ngritjes së duarve kah qielli

 I. Domethënia e duasë si qëllim i ngritjes së duarve

 1.1 Domethënia etimologjike dhe terminologjike e duasë (lutjes) 

Për ‘lutjen’ si një akt shpirtëror të njeriut, në gjuhën arabe ka shumë shprehje që drejtpërdrejt apo tërthorazi e shprehin atë. Mirëpo, si shprehje më adekuate për ‘lutjen’, është fjala dua’[2], fjalë kjo, të cilën e ka theksuar edhe Ebu Hanife r.a. në citatin e tij.

Në aspektin etimologjik nocioni dua’ është infinitiv i foljes së gjuhës arabe: ‘deaa’ (دعا), jed’u (يدعو) da’ven (دعوا), da’veten (دعوة), du’aaen (دعاء) dhe da’vaa (دعوي), që do të thotë: kërkoj prezantimin e tij (طلب إحضاره). Ajo ka edhe shumë kuptime të tjera, varësisht prej pozitës së saj në fjali. Kur përdoret në sferën fetare me të synohet “thënia, me të cilën njeriu i lutet Allahut” (ما يُدْعَي به الله من القول).[3] Ndërsa në aspektin terminologjik të fjalës, duaja si term akaidi manifeston: “kërkesën e njeriut ndaj Krijuesit të tij, që t’ia largojë të dëmshmen apo t’ia sjellë të dobishmen” (و الدعاء هو طلب من العبد لربه لدفع مضرة أو جلب منفعة)[4]

1.2. Llojet e duasë 

Duaja, për nga aspekti i adresimit të saj, është dy llojesh:

1.      Duaja ndaj njeriut për një çështje të caktuar. Ky lloj i duasë është kërkesë për përmbushjen e ndonjë nevoje. Si e tillë, lejohet të bëhet edhe ndaj njerëzve, por duke besuar se njeriu është një shkak për përbushjen e kërkesës së tij, e assesi nuk është krijues që e mundëson përmbushjen e kërkesës; dhe

2.      Duaja ndaj Allahut. Kjo dua bëhet ndaj Allahut të Madhërishëm, në cilësinë e Tij si Krijues për çdo gjë që njeriu e aspiron qoftë të kësaj bote apo të botës tjetër, duke e synuar shpërblimin e Tij dhe duke u frikësuar prej dënimit të Tij. Ajeti:

فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ

“Adhuronie (luteni) Allahun me një adhurim (lutje) të sinqertë ndaj Tij…” (Gafir, 14), argumenton qartë se ky lloj i duasë konsiderohet adhurim (ibadet) ndaj Allahut dhe bërja e saj edhe ndaj dikujt tjetër konsiderohet politeizëm i madh, që pronarin e saj e nxjerr nga besimi islam. Për këtë Allahu ka kërcënuar:

إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ

“… e ata që nga mendjemadhësia i shmangen adhurimit ndaj Meje, do të hyjnë të nënçmuar në xhehennem.” (Gafir, 60).

Në këtë punim, për temë trajtimi do të jetë duaja ndaj Allahut të Lartësuar. 

1.3. Ligjshmëria e duasë (lutjes)

 Argumentet që dëshmojnë legjitimitetin e lutjes ndaj Allahut, janë nga Kur’ani dhe Suneti. Në shumë prej ajeteve, Allahu i Lartësuar i urdhëron besimtarët për lutje tek Allahu. Prej tyre janë edhe këto ajete: Ai thotë:

ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

“Lutnie Zotin tuaj të përulur e në heshtje, pse Ai nuk i do ata që e teprojnë.” (El-A’raf, 55).[5] Po ashtu i Lartësuari thotë:

وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

“E kur robët e Mi të pyesin ty për Mua, Unë jam afër, i përgjigjem lutjes kur lutësi më lutet, pra për të qenë ata drejt të udhëzuar, le të më përgjigjen ata Mua dhe le të më besojnë Mua.” (El-Bekare, 186).

Ndërsa, nga hadithi, janë të panumërta duatë e Pejgamberit a.s.. Transmetohet se Pejgamberi a.s. thoshte:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْهُدَى وَالتُّقَى وَالْعَفَافَ وَالْغِنَى

“O Allahu im, kërkoj nga Ti udhëzim në rrugën e drejtë, devotshmëri ndaj Teje, faljen e mëkateve dhe begati.”[6]

 1.4. Duaja është truri i ibadetit

 ejgamberi a.s. ka thënë: الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ  - “Duaja është truri i ibadetit”[7], ndërsa në verzionin tjetër, të cilin e transmeton imam Termidhiu nga Nu’man bin Beshir, i cili ka thënë: e kam dëgjuar Pejgamberin s.a.v.s. duke thënë:

الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَةُ ثُمَّ قَرَأَ وَقَالَ رَبُّكُمْ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ

“Duaja është adhurim / ibadet”, pastaj e lexoi ajetin: “Më thirrni Mua, e Unë ju përgjigjem juve…” (Gafir, 60).[8] Thënia e Pejgamberit a.s. “duaja është adhurim” do të thotë se ajo është më madhështorja e ibadetit (مُعْظَم العبادة), sikurse thonë njerëzit: “pasuria është deveja” (ألمال الإبل), duke synuar të thonë se deveja është më e vlefshme nga të gjitha llojet e pasurisë, apo sikurse është fjala e Pejgamberit a.s. “haxhi është qëndrimi në arefat” (ألحج عرفة).[9]

 1.5. Kriteret e pranimit të duasë

 Kriteret e lutjes dhe pranimit të saj nga ana e Allahut të Lartësuar janë përcaktuar në hadithin, të cilin e transmeton Buhariu dhe Muslimi nga Ebu Hurejra se i Dërguari i Allahut ka thënë:

لَا يَزَالُ يُسْتَجَابُ لِلْعَبْدِ مَا لَمْ يَدْعُ بِإِثْمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ مَا لَمْ يَسْتَعْجِلْ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الِاسْتِعْجَالُ قَالَ يَقُولُ قَدْ دَعَوْتُ وَقَدْ دَعَوْتُ فَلَمْ أَرَ يَسْتَجِيبُ لِي فَيَسْتَحْسِرُ عِنْدَ ذَلِكَ وَيَدَعُ الدُّعَاءَ

“(Allahu) Vazhdon t’i përgjigjet lutjes së robit derisa nuk lutet për keq, ose për t’i ndërprerë marrëdhëniet farefisnore, ose nuk ngutet. I është thënë (Pejgamberit a.s.): O i Dërguari i Allahut, çka është ngutja? (Pejgamberi a.s.) tha: ajo është kur lutësi thotë: unë e kam lutur e lutur (Allahun), por nuk po shoh që më pranohet. Andaj lodhet nga kjo gjendje dhe e lë lutjen.”[10]

Përpos kritereve të përgjithshme të ibadetit në përgjithësi sikurse janë: besimi i shëndoshë, pjekuria në moshë, qëllimi (nijeti), etj., hadithi në fjalë, përcakton edhe tre kritere adekuate të duasë:

1) që lutja mos të bëhet për një gjë që është mëkat;

2) që mos të kërkohet ngutja e saj, sepse kjo nënkupton obligueshmërinë ndaj Allahut, e Allahu nuk obligohet me asgjë dhe nga askush, dhe

3) që lutja të bëhet duke qenë plotësisht të bindur se Allahu do t’i përgjigjet asaj, e assesi me zemër të dyshimtë. Këtë e vërteton hadithi, të cilin e transmeton Ebu Hurejra r.a., Pejgamberi a.s. ka thënë:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ادْعُوا اللَّهَ وَأَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَةِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً مِنْ قَلْبٍ غَافِلٍ لَاهٍ

“Lutnie Allahun duke qenë plotësisht të bindur se do të merrni përgjigje. Dijeni se Allahu nuk i përgjigjet duasë që del nga një zemër e luhatshme dhe e pavëmendshme.”[11]

 1.6. Ligjshmëria e ngritjes së duarve gjatë duasë

 Ligjshmëria e ngritjes së duarve gjatë duasë, është çështje e vërtetuar nga shumë hadithe të Pejgamberit a.s.. Vërtet ka shumë raste kur Pejgamberi a.s. bënte dua, qoftë për vetveten e tij, qoftë për ndonjë person veç e veç, apo për mirësi të përgjithshme dhe i çonte duart e tij përpjetë, gjersa shpeshherë i shihej bardhësia e nënsqetullave të tij. Transmetohet nga Enes bin Maliku, i cili ka thënë: Gjersa Pejgamberi a.s. ishte duke ligjëruar në hytbe, ditën e xhuma, një njeri hyri në xhami, dhe duke qëndruar në këmbë u drejtua kah Resulullahi s.a.v.s. dhe i tha:

يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَكَتْ الْأَمْوَالُ وَانْقَطَعْتِ السُّبُلُ فَادْعُ اللَّهَ يُغِيثُنَا فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَغِثْنَا اللَّهُمَّ أَغِثْنَا اللَّهُمَّ أَغِثْنَا

“O i Dërguari i Allahut, nga thatësia e madhe u shkatërruan pasuritë (devet, lopët, dhentë etj), janë ndërprerë rrugët, prandaj lute Allahun që të na lëshojë shi. Me atë rast, i Dërguari i Allahut s.a.v.s. i çoi duart e tij përpjetë dhe tha: O Allah na lësho shi, O Allah, na lësho, O Allah na lësho shi…!”[12]

Ngritja e duarve përpjetë gjatë duasë, është një praktikë e herëshme, të cilën e kanë praktikuar edhe ymetet e tjera para Muhamedit a.s.. Në një hadith të gjatë, të cilin e transmeton Imam Buhariu nga Seid bin Xhubejr, përmendet se kur Ibrahimi a.s. e la një pjesë të familjes së tij në Mekkë, dhe pasiqë u largua prej tyre aq sa nuk shiheshin:

 اسْتَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْبَيْتَ ثُمَّ دَعَا بِهَؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ وَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ

“U kthye me fytyrë kah Qabeja, dhe duke i ngritur duart e tij përpjetë, bëri dua me këto fjalë: Zoti ynë! Unë një pjesë të familjes sime e vendosa në një luginë, ku nuk ka bimë, e praën shtëpisë tënde të shenjtë. Zoti ynë (i vendosa aty) që të falin namazin, pra bën që zemrat e disa njerëzve të mallëngjehen për ata, dhe, për të falënderuar me mirënjohje, furnizoj ata me fruta.” (Ibrahim, 37).[13]

 1.7. Fshirja e fytyrës me duar pas duasë

 Po ashtu, fshirja e fytyrës me duar pas duasë, konsiderohet prej tipareve të duasë. Një veprim të këtillë e ka vepruar edhe Pejgamberi a.s.. Transmetohet nga Omer bin El-Hattab r.a. i cili ka thënë:

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يَحُطَّهُمَا حَتَّى يَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَهُ

“Pejgamberi a.s. sa herë që i çonte duart e tij gjatë duasë, nuk i lëshonte ato, gjersa më parë nuk e fshinte me to fytyrën.”[14]

Le të themi se fshirja e fytyrës me duar pas duasë, nuk konsiderohet pjesë përbërëse e duasë, sepse ajo (duaja) lejohet edhe në heshtje edhe duke mos i ngritur duart përpjetë. Mirëpo, fshirja e fytyrës me duar tregon edhe mbarimin e duasë, po edhe akordimin etik të lëvizjeve të duarve menjëherë pas duasë. Ndërsa në aspektin besimor, fshirja e fytyrës konsiderohet një akt që simbolizon transmetimin e efekteve të duasë te i gjithë trupi i njeriut nëpërmjet fshirjes së fytyrës si pikëreferencë e individit. Ky konstatim performon me shumë hadithe të Pejgamberit a.s., në të cilat përmendet se Pejgamberi a.s. me rastin e rukjeve (këndimit të Kur’anit ndaj të sëmurit) e vendoste dorën e tij në ballin e të sëmurit apo mbi vendin e dhimbjes dhe këndonte lutje (dua) nga Kur’ani dhe Sunneti. 

1.8. Efektet e duasë

 Pa dyshim, lutja inkorporon dobi të shumta për besimtarin. Ajo është armë e fuqishme e njeriut. Më lartë cituam hadithin “duaja është ibadet”, ndërsa ibadeti bartë mirësi në këtë botë dhe shpërblim te Allahu në botën tjetër. Përveç kësaj, nëpërmjet duasë, njeriu kërkon dobi te Ai që ka mundësi realizimi, po edhe njëkohësisht mbrojtje nga të këqiat. Transmeton Ubadete bin Samit r.a. se Resulullahi s.a.v.s. ka thënë:

مَا عَلَى الْأَرْضِ مُسْلِمٌ يَدْعُو اللَّهَ بِدَعْوَةٍ إِلَّا آتَاهُ اللَّهُ إِيَّاهَا أَوْ صَرَفَ عَنْهُ مِنْ السُّوءِ مِثْلَهَا مَا لَمْ يَدْعُ بِإِثْمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ الْقَوْمِ إِذًا نُكْثِرُ قَالَ اللَّهُ أَكْثَرُ

“Në tokë nuk asnjë nga muslimanët që i lutet Allahut për diçka, e që këtë Allahu nuk do t’ia japë, ose në shenjë të kësaj nuk do t’ia heq ndonjë të keqe, përveç nëse lutësi lutet për mëkat ose për ndërprerjen e farefisnisë. Një njeri nga të pranishmit tha: “Atëherë le ta shpeshtojmë lutjen!?” (Pejgamberi a.s.) tha: “Allahu edhe më shumë jep.”[15]

 1.9. Fryma besimore (akaidore) e duasë

 Esenca e duasë sajohet mbi principin besimor (akaidor) të çështjes. Sepse ai që i drejtohet Allahut me dua’, këtë e bën sepse e beson Atë për Krijues të çdo gjëje që ekziston. Për dallim nga pabesimtari, i cili nuk i lutet Allahut, sepse nuk e percepton Atë për Krijues.

Për ta kuptuar esencën e lutjes dhe nevojën për bërjen e saj te Allahu, është fare e thjeshtë. Le të themi se lutja bëhet për të arritur një aspiratë. P.sh. në rrafshin e realitetit njerëzor, kur njeriu e aspiron realizimin e një pune, për këtë i drejtohet (i lutet) faktorëve relevantë që t’ia mundësojnë arritjen e saj. Pra, i drejtohet me lutje, sepse shpreson që ata faktorë mund t’ia mundësojnë arritjen e saj. Edhe kjo në një farë mënyre paraqet një ‘besueshmëri’, porse me imazh relative. Ndërsa, kur është fjala për drejtimin e lutjes tek Allahu, koncepti ndryshon tërësisht, sepse kjo manifeston besueshmërinë e njeriut në Allahun si Krijues absolute i çdo gjëje, edhe i atyre objektivave dhe aspiratave, për të cilat bëhet lutja.

Si mund ta kuptojmë këtë?

Besimtari e di se Allahu e ka krijuar (e krijon) njeriun dhe realitetin faktik në kuadër të të cilit jeton, zhvillohet, vepron dhe i sendërton aspiratat e veta. Kjo, do të thotë se Allahu e krijon mundësinë për realizimin e veprës, të cilën njeriu e bën. Nëse njeriu e lëvizë dorën e tij, kjo ndodhë me krijimin e Allahut. Nëse ai e realizon një vepër nëpërmjet kësaj lëvizjeje, edhe kjo është me krijimin e Allahut. Pra, nuk ka diçka në këtë gjithësi, prej subjekteve dhe lëvizjeve të tyre e që ato nuk janë me krijimin e Allahut. Edhe atëherë kur njeriu beson në tjetrin (si shkaktar) se mund t’ia mundësojë realizimin e një vepreje, edhe atëherë e beson atë si një aktor që sillet brenda krijimit të Allahut. Nga këtu, të gjitha synimet e njeriut, për të cilat shpreson t’i arrijë, e për të cilat bën lutje te Allahu, realisht konceptohen si ekzistente brenda kësaj gjithësie. Po kështu brenda realitetit të krijimit, Allahu e ka krijuar të mirën si objektiv i synimit të njeriut, dhe njeriu i lutet Allahut që t’ia mundësojë atë. Përsëri, Allahu e ka krijuar të keqen si apati të njeriut, dhe njeriu i lutet Allahut që t’ia largojë atë. Në të gjitha rastet vendkëthimi i njeriut është kah Allahu. Ndërsa ky vendkëthim paraqet frymën e vërtetë besimore të lutjes, sepse njeriu duke themeluar besueshmëri në Allahun për arritjen e synimeve, proklamon plotëfuqishmërinë e Krijuesit, në njërën anë, dhe varshmërinë e tij në anën tjetër.

Nëpërmjet kësaj lutjeje, njeriu assesi nuk zhbëhet nga pozita e tij reale si qenie e krijuar dhe si individ i formësuar. Përkundrazi, ai tregon vetëdijësim për njohjen e vetvetes si qenie në nevojë dhe me qëllim të caktuar. Njohja e vetvetes në kontekstin e krijimit dhe qëllimit të tij, ndihmon në qartësimin e shumë dilemave, të cilat ndikojnë në avancimin e njeriut.

                                                      -vijon-