Zeri Islam

Nisur nga rëndësia e individëve që përfaqësojnë shoqëritë dhe shërbejnë si veprues të saj, rizgjimi ose dekadenca e një shoqërie do të varej, në një shkallë të madhe, nga sjellja e këtyre njerëzve. Shoqëritë e tranzicionit dhe ato pas kësaj çdo herë janë caqe të shthurjeve morale, politike e ekonomike. Sidoqoftë, kriza e një shoqërie është gjithmonë intelektuale, përpara se të jetë morale, ekonomike, politike, juridike e historike. Varësisht prej situatave të krijuara në shoqërinë muslimano – shqiptare, shkaqet e tatëpjetës së kësaj shoqërie mund të preken në këto dy pika kryesore: mullaizmi dhe misticizmi – tesavvufi.

1. 1.      Mullaizmi - teologët mendjengushtë (M. Ikballi)

Sipas këtij emërtimi të bërë nga M. Ikball, cilësohen, shërbëtorët e Zotit – teologët. Koha në të cilën jetojmë ne, dashtë e pa dashtë përmendet si ‘koha bashkëkohore’ në saje të së cilës këta teolog duhet t’i përgjigjen kohës dhe realitetit të sotëm. Pa gjetur pretekst se me anë të globalizmit të të gjitha shoqërive ne kemi lënë mënjanë atë që është dogmë e fesë sonë të pastër, kemi tematizuar dhe faktorizuar gjërat e tanishme duke shmangur çdo gjë që quhet ‘shumë kohë më parë, ose na ishte njëherë’ krijohen paragjykime të tmerrshme se kinse burimet fundamentale të fesë tonë i shohim të tepërta për kohën e sotme. Teologjia jonë ndodhet para problemeve të shumta, për të cilat me të vërtetë duhet një koordinim teologjik intelektual me edukatë profetike, që do t’i përgjigjej kohës, e cila do ta përgatit besimtarin se çka të pranojë ose refuzojë nga ide ose nocione siç janë: ‘revolucionin shkencor’, ‘revolucionin e filozofisë shkencore’ ose ‘tmerrin e metafizikës’ në kohën e sotme. Teologu i sotëm, këto tema nuk guxon t’i shohë si diçka jorelevante dhe të huaja, teologjia islame është në gjendje të ruaj gjallërinë e saj dhe të jetë gjithmonë aktuale. Për Shpalljen e fundit në Kur’an thuhet huden li’l-âlemin – “udhëzim për të gjitha botët”, do të thosha dhe shpjegim për të gjitha kohërat. Shpallja e fundit në mënyrë konstante i rivlerëson vlerat dhe i përkufizon ato në formën më të mirë. (I. Bardhi)

Diplomomania e disa teologëve të sotëm dhe zgjidhja tyre e pa kontrolluar në gradimin profesional teologjik, vendin tonë e ka shndërruar në një arenë lufte mes nesh dhe atyre që nuk mendojnë si ne. Këto ‘teological mani’ përbëjnë epidemi shoqërore dhe infektuese, vlerat i shndërrojnë në antivlera. Sot, kemi teolog të arsimuar fetarisht, por aspak të socializuar me masën, thjesht të pandërtuar për t’u përgjigjur interesave dhe qytetarëve të këtij shekulli. Duke i shfletuar dhe lexuar disa publikime teologjike të teologut të sotëm se me cilat çështje sot merren teologët dhe çfarë përgjigjesh ofrojnë, kupton se nuk kanë lidhje me standardin në të cilin jetojnë. Profili i teologut të sotëm, nga ai i një hoxhe mejtepi (kur shihej si person ‘non grata’ në një mes njerëzish), duhet të reduktohet apo pozicionohet në njeriun akademik. Fatmirësisht, masa e cila frekuenton xhamitë, tashmë nuk janë shtresa ku si pasojë e rrethanave ekzistuese të kohës (kur feja ishte opium për masën, e panevojshme për kohën, rrezikonte indin kombëtar shqiptar, izolon nga bota moderne, e deri tek ato më banale, të llojit ‘fundamentalizëm’ dhe ‘radikalizëm’) frekuentohej vetëm nga të varfrit dhe të ngratët, heterogjenia që karakterizon vizituesit e shtëpive të Zotit përbëhen prej atij që nuk dinë shkrim lexim e deri tek akademiku. Dhe kjo, sigurisht se është për t’u përshëndetur si ngjarje me perspektivë dhe vetëdijesim për shoqërinë se feja është për dhe me njeriun.

 Jam kundër idesë së edukimit fare formal apo diplomomanisë, andaj them se duhet të kapërcehet ajo sfidë e atë ashtuquajturës ‘mendjengushtësi teologjiane’. Teologu i sotëm nuk guxon të jetë i përjashtuar nga qarku shoqëror dhe i trajtuar si i jashtëm nga aktiviteti shoqëror. Nëse pranojmë se jetojmë në një kohë kur çdo gjë është shndërruar në ‘tallava’, do të ishte fatkeqësi që të pranojmë se edhe feja mos të kursehet prej kësaj. Në fakt, teologu, sipas përkufizimit, nuk mund të jetë profesionist në çështje të fesë (në të vërtet zanatçi!), sepse Zoti nuk mund të jetë objekt i punës së tij në mënyrën si janë objektet e shkencave tjera. Teologjisë, përveç metodës së saj shkencore, tej mase i nevojitet edhe brendia, të kuptuarit, studimi...

1. 2.      Misticizmi – Tesavuffi (mungesa e frymës mistike)

Misticizmi është një doktrinë filozofike që pretendon se përmes gjendjes ekstatike në ndjesinë e brendshme të individit shfaqet prania e drejtpërdrejt e Hyjnores. Në botën islame si sinonim i misticizmit është termi tesavvuf, që është përkufizuar si ‘drejtim nga dëshira Hyjnore dhe nënshtrim i vullnetit Hyjnor’. Tesavvufi, ose mistika islame është jeta ndjesore, thelbi shpirtëror i Islamit. Një shoqëri pa dije shpirtërore vdes. Pasi njeriu me shpirtin e mbërthyer nga materializmi ka humbur atë që quhet ndjesi shpirtërore, figurativisht do të duhej një ‘modus vivendi’ për të shpëtuar ikjen e dhunshme nga realiteti shpirtëror dhe komunikimi me Krijuesin. Ikja e pavetëdijes nga kjo përshpirtshmëri, njeriun e ka shndërruar në trup statik të destinuar vetëm për kënaqësi biologjike dhe nevoja fiziologjike. Nevojat biologjike dhe fiziologjike, si dhe nevojat për siguri janë të vendosura në thelbin e motivit të mungesës, ndërsa nevojat e tjera në thelbin e motivit të rritjes. Në këtë kontekst flitet për të a.q. “nevoja themelore” në majën e të cilave është ideja për vetë-sendërtim (A. H. Maslow). Njeriu, në të vërtetë, e përjeton vlerën vetëm atëherë kur veprimtaria e tij është e përshkuar nga kënaqësia, kur e sheh kuptimin, kur ndjehet mirë. (Cit. Sipas I. Bardhi)

Komunikimi me Krijuesin është zhbërë nga tëhuajsimi i antivlerave që na mbërthejnë në çdo krah. Ndërkohë që secili njeri bën përpjekje që komunikimin me Krijuesin e vet ta ketë sa më të plotë, komunikimin me botën sa më efikas dhe komunikimin me veten sa më esencial. Edhe konflikti ndërmjet Kabilit dhe Habilit që përfundoi me gjakderdhje, me vëllavrasje, është pika që shënon çrregullimin e komunikimit të njerëzimit, si pasojë e çrregullimit të komunikimit të njeriut me Krijuesin... mungesa e komunikimit të drejtë me Krijuesin shkakton humbje të komunikimit të drejtë me vetën e prej këndej edhe me një komunikim të çrregulluar edhe me të tjerët, i cili bëhet prodhues i përfytyrimeve të errëta e të frikshme. (Dr. M. Krasniqi)

Nëse nisemi nga historia islame, aty ku zë fill edukata dhe kultura ynë, shohim se edhe të dërguarit e Zotit ishin në ‘përgatitje’ shpirtërore para se t’i besohej bartja e mesazhit Hyjnor. P.sh takimi i Musait në malin e Sinait për dyzet ditë me Zotin e botëve, burgu i Jusufi, po edhe vetmia e Pejgamberit a.s. në shpellën Hira. Qëllimi final i fesë islame në përgjithësi dhe i tesavvufit në veçanti është të përgatisë njeri me shpirt të çiltër dhe me zemër të pastër. Protagonisti njeri të jetë pengë i komunikimit me Krijuesin, madje bukur e interpreton Xhelaludin Rumiu ‘varshmërin’ e namazit si komunikim direkt i besimtarit me Krijuesin: ‘Ata që vazhdojnë ta përjetojnë gjendjen e namazit edhe pas namazit’. Së këndejmi, koncept kryesor i dijes dhe njohjes sufike është Zoti. Zoti e përbën kulmin e sferës metafizike të ekzistencës. Ai është Qenia më reale e përqendruar në epiqendrën e sferës metafizike. Ai është themeli i botës ezoterike dhe metafizika i është nënshtruar vetëm Atij. Për pasojë, para se të themi se ‘ka Zot’, ne duhet të kemi një koncept për Zotin. Zoti është koncept bazik dhe në njeriun ekziston që prej lindjes, por jo si koncept i pastër racional. Ai është koncept i cili mund të përkapet me syrin e përbashkët të arsyes dhe zemrës. (Dr. M. Izeti). Tesavvufi është një e vërtet morale, shpirtërore dhe konfidencë mes Krijuesit dhe krijesës. Tesavvufi është përpjekje për ta jetësuar fenë në një mënyrë cilësore në përshtatje me thelbin e saj duke e zhveshur nga papastërtitë materialo – shpirtërore dhe duke e fituar moralin dhe cilësitë e bukura. (O. N. Topbas)

Tesavvufi mbetet i vetmi kanal që orienton njeriun drejt klimës morale dhe shpirtërore duke mos i hedhur poshtë domosdoshmëritë e botës lëndore – materiale. Tesavvufi mbetet e vetmja alternativë kundër interpretimit radikal që i bëhet fesë në përgjithësi. Ka rëndësi të madhe që përmes frymës mistike, Islami tek ne të rigjejë dimensionin intelektual dhe shpirtëror, jo thjesht juridik dhe kelamist. Nga kjo e fundit marr shkas të përmend një opinion të Bernard Luisit i cili sugjeron që politika amerikane të merr në konsideratë dialogun dhe përmirësimin e marrëdhënieve me sufit islam, si të vetmen alternativëve me prespektivë për zgjidhje të konfliktit me Lindjen e Mesme. (S. Schwartz).

Përfundimisht, fesë duhet t’i kthehet vendi i duhur me përkrahjen dhe dashurinë e lirë, duke mundësuar krijimin dhe funksionimin e institucioneve kulturore fetare. Kemi nevojë që njeriun tonë ta bëjmë sa më të dashur, si për vetveten ashtu edhe për të tjerët, dhe atë në rend të parë duke ia ngritur kulturën e bisedës dhe të dëgjimit. (Dr. I. Bardhi)