Teza e parë:
Historia islame gjithmonë ka pasur komponentën intelektuale. Në Kur’an, Allahu i Lartësuar udhëzon njerëzit për të vështruar, për të menduar, për të reflektuar dhe për ta përdorur arsyen me qëllim që ta kuptojnë botën dhe pozitën e tyre në të. Kur’ani është libri i vetëm “i shenjtë” që bën një thirrje të atillë dhe, rrjedhimisht, Islami ka qenë kryesisht fe racionale.
Teza e dytë:
Islami, që nga fillimi, inkurajonte dhe kërkonte aktivitet intelektual dhe trajnim. Islami është fe e jo filozofi, dhe Pejgamberi Muhamed, alejhi selam, ishte i dërguar e jo profesor teologjie. Asgjëmangut, Islami kërkonte dhe kërkon aktivitet intelektual. Më herët, këto aktivitete kryesisht merrnin trajtën e grumbullimit, shqyrtimit dhe sistematizimit të Shpalljes dhe Traditës pejgamberike – Sunetit. Në këtë kontekst, Hasan el-Basriu, Malik ibën Enesi, ibën Is’haku, Buhariu, Taberiu e të tjerë zhvilluan historiografinë, linguistikën e jurisprudencën në nivele të pashembullta.
Në civilizimin islam të Damaskut, Bagdadit, Lahores, Kordobës, Sevilës, Granadës, el-Fustatit, Hajranit e Fesit, muslimanët u bënë kujdestarët e mrekullisë intelektuale greke. Për më tepër, ata zhvilluan e përtërinë trashëgiminë klasike, më në fund për të prodhuar traditën e tyre unike intelektuale. Aktet heroike intelektuale evropiane të Renesansës do të ishin të papërfytyrueshme pa ibën Sinain, ibën Ruzhdin, el-Birunin, el-Havarizmin, er-Raziun, ibën el-Hejthemin, ibën Batutën e ibën Haldunin.
Do të ishte gabim të pohohej se njerëz si ibën Hanbeli, el-Esh’ariu, ibën Hazmi e ibën Tejmije nuk qenë intelektualë për shkak se arritën në konkluza e mendime ortodokse. Ibën Hanbeli u përpoq me ngulm për ta mbrojtur doktrinën islame nga filozofia greke. El-Esh’ariu, nëpërmjet kritikës së tij radikale të epistemologjisë, nuk pranonte realizueshmërinë e deduksioneve metafizike. Ibën Hazmi mohonte përdorimin e kijasit (analogjisë) dhe tefsirit (komentimit të Kur’anit) në disa situata. Ibën Tejmije neveritej për shkak se neoplatonizmi e gnosticizmi patën arritur pikëmbështetje në Islam përmes qarqeve sufite. Sidoqoftë, që të gjithë ata përdorën analiza intelektuale për të arritur te konkludimet e mendimet e tyre, kështu duke përjetësuar traditën intelektuale të Islamit.
Orientalistët perëndimorë janë gabim kur hedhin fjalën se Islami gjithnjë ishte monolitik. Në fakt, ai ishte pluralistik në praktikë dhe në rrafshin e mendimit intelektual. Me përjashtim të tevhidit (doktrinës së njëshmërisë së Zotit) dhe përfundimit të Shpalljes së Zotit, pothuaj gjithçka, duke përfshirë këtu edhe trajtat e zbatimit të katër shtyllave të tjera të Islamit, ishte e hapur për diskutim. Brenda jurisprudencës islame, jo vetëm që u zhvilluan pothuajse dhjetëra medhhebe (shkolla juridike), por edhe mësoheshin në të njëjtën kohë, si, për shembull, në Mekë – një akt ky intelektual heroik i panjohur në asnjë sistem tjetër të së drejtës.
Nocioni i taklidit (pasimit të verbër) – në vetvete joracional – shkaktoi dëm të konsiderueshëm duke ndrydhur qitjen e risive madje edhe që s’kishin të bëjnë me akiden, ibadetet dhe muamelatet. Sidoqoftë, edhe përgjatë dominimit të taklidit, bota muslimane nuk ndaloi së zhvilluari intelektualisht, siç mund të ilustrojmë me shembullin e Arabiut, shejh Velijullahut e Muhamed Abdulvehabit.
Në filozofi, betejat intelektuale qenë të forta, po ashtu. Kjo qartësohet kur lexohet kritika themelrrënuese të Gazaliut mbi filozofinë (Et-Tahafut ’ul-felasife / Vetëshkatërrimi i filozofëve) dhe me replikën e njëjtëtrajtshme në mendim nga Rushdi (Et-tahafut ’ut-tahafut / Vetëshkatërrimi i vetëshkatërrimit). Sa flladitës dhe qetësues është diversiteti në mendim, sikurqë Pejgamberi ynë e vlerësoi, është bekim. Nuk është me aq rëndësi për t’u thënë, por, nëse Rushdi do të kishte jetuar sot dhe të kishte shkruar, me Emrin e Allahut, një musliman fanatik bashkëkohor do t’ua merrte jetën pikëpamjeve të tij.
Teza e tretë:
Mungesa e pluralizmit do të thotë dekadencë. Islami gjithmonë ka qenë pluralist. Konfliktet në mes Aishes e Aliut, Muaviut e Aliut, dhe Aliut e harxhitëve qenë jo vetëm të llahtarshme, po edhe të përgjakshme. Të këtilla qenë edhe konfliktet në mes emevitëve e abasitëve, mu’tezilitëve e esh’aritëve, sunitëve e shi’itëve etj., për të mos e përmendur shtypjen e përgjakshme të ekstremizmit sufit në rastin e el-Hal-laxhit. Këto përpjekje për ta bërë Islamin monolitik rezultuan në jo vetëm pothuaj pluralizmin intelektual, por edhe futën në një fazë dekadence prej së cilës ne vetëm se kohëve të fundit kemi filluar të zgjohemi.
Dekadenca muslimane rezultoi edhe nga shkaktarë të tjerë, po ashtu, duke përfshirë edhe rrënimet kulturore të bëra nga sulmi mongol dhe rekonkusita katolike në Spanjë. Pasiguria politike dhe ekonomike çoi muslimanët nën dhe. Feja u privatizua, u vullgarizua dhe u kategorizua si e ashpër në detajet më anësore. Në këtë drejtim, Islami arriti të mbijetojë nga kolonializimi perëndimor dhe ai sovjetik. Ky është lajmi i mirë. Megjithëkëtë, lajmi për të të ardhur keq është se në këtë mënyrë si mbrojtës u bë politikisht jorelevant dhe pothuaj talmudik në përtejligjësimin e vet. Në tërë këtë proces, edhe sufizmi u degjenerua në kategori të thjeshtë e Islamit, spiritualizmi origjinal i të cilit u ritualizua.
Faktor tjetër me rëndësi ndaj dekadencës islame ishte tirania politike. Despotizmi dhe dhunimi i kritikës fetare u bë dhe mbeti rregull në botën islame. Duke zhvilluar të drejtën e tyre penale administrative (et-ta’zirin), sundimtarët u vetemancipuan, jo vetëm nga ulematë e tyre, por edhe nga vetë Sheriati. Cenzura u shndërrua në varësi deri në maksimum; në shekullin XX, ulematë qenë refuzuar nga lëvizjet rinore islame.
Duke qenë se kjo është e kaluara, si është e tashmja, pra?
Për të parën herë, bota bashkëkohore është kolonializuar nga një civilizim i vetëm – Oksidenti. Ky proces, sipas rrugës së Renesancës së mëvonshme, gjeti lidhjet e veta me Ndriçimin evropian, që njihet edhe si Projekti i Modernitetit. Duke pasur origjinën në Evropë, e përjetimin në Amerikë, mendimi oksidental, teknologjia, produktet dhe shumë gjëra të tjera dominojnë në këtë glob. Bota është duke përdorur një gjuhë – anglishten. As greqishtja, as latinishtja e as arabishtja nuk mbërritën ndonjëherë deri në këtë shkallë.
Meqë civilizimet e mëdha gjithnjë shtrihen, ky nuk është aq i pazakontë, përveç se në horizont, në të parë. Ajo që është e pazakontë, gjë që është shkatërruese, është se ideologjia oksidentale, përndryshe ideologjia në origjinë e bazuar në supozime ateiste, është duke u bërë globale. Kritika e Kantit mbi metafizikën dhe çmontimet e tij të dëshmive të Zotit, shpifjet e Marksit se feja është opium për njerëzit dhe social-darvinizmi i përhapur nga Niçe tanimë janë monedhë e zakonshme, siç është dëshmuar nga katastrofat e Luftës së Parë Botërore, stalinizmit, Holokaustit, Luftës së Dytë Botërore, maoizmit dhe spastrimit etnik.
Sidoqoftë, skena bashkëkohore karakterizohet edhe me fizikën postnjutoniane të futur nga Planku (Planck), Ajnshtajni, Hahni (Hahn) dhe Hajzenbergu (Heisenberg); matematika e re e futur nga Frege; medicina dhe mikrobiologjia e re; dhe teknologjia e re e komunikimit. E duke qenë se është e tashmja, cila është ardhmëria e Islamit në shek. XX?
Supozimi i parë:
Me t’i dhënë revolucionin e komunikimit, Islami, sikurqë gjithnjë ka pasur për qëllim të jetë universal, do të bëhet universal.
Supozimi i dytë:
Anglishtja do të bëhet gjuha kryesore e Islamit për thirrje (davet).
Supozimi i tretë:
Dijetarët muslimanë do të shpërngulen në Perëndim. Shkencëtarët gjithmonë kërkojnë ambiente të favorshëm për hulumtimet e tyre dhe kjo u jep përparësi të madhe vendeve ku liria akademike është e garantuar dhe aty ku nuk persekutohesh për botim pikëpamjesh jo të mirëseardhura. Vetëm se ka ndodhur një eksod i shkencëtarëve të kualifikuar muslimanë në Evropë, në SHBA dhe në Kanada. Në vitin 1999, Çmimi i parë Nobël në shkencat natyrore i qe dhënë një muslimani suni, një egjiptiani që punonte në Gjermani dhe në SHBA.
Supozimi i katërt:
Intelektualët laikë do të bëhen gjithnjë e më shumë më të rëndësishëm. Në të kaluarën, korruptueshmëria e ca dijetarëve dhe bashkimi i ngushtë i tyre me qeveri shpiu në dominim të reformatorëve laikë. El-Afganiu, Hasan el-Bena, Sejid Kutbi, Muhamed Asadi, Muhamed Ikballi, ebu A’la el-Mevdudi, Absa Madani dhe liderë të tjerë të lëvizjeve islame nuk ishin prodhim i ndonjë trajnimi tradicional prej dijetari. Ky trend është gati të rritet, duke ia restauruar Islamit idealin e një feje jashtë klerit të shenjtë dhe “kishës” së institucionalizuar.
Supozimi i pestë:
Muslimanët do të prodhojnë “oksidentalistë”. Në kohën e Pejgamberit Muhamed, alejhi selam, muslimanët kishin qasje te çifutët dhe te të krishterët dhe njohuritë rreth feve të tjera monoteiste ishin në dispozicion në plan lokal. Më vonë kjo ndryshoi, dhe se Oksidenti dhe Orienti u zhvilluan ndaras. Orientalistët e krishterë, duke filluar nga Xhoni nga Damasku, filluan të diskretitojnë Islamin. Muslimanëve u mungonin specialistët e krishterë deri në shekullin XX, kur të krishterët në masë të madhe filluan të konvertohen në Islam.
Supozimi i gjashtë:
Muslimanët do t’i rreken çështjes së Sunetit (traditës pejgamberike). Muslimanët nuk kanë problem sa i përket Kur’anit, por për sa i përket Sunetit po. Goldziheri, Margoljuthi (Margoliuth) dhe Shahti (Schacht) nuk qenë justifikuar në të qenët skeptikë në mënyrë të vrullshme, por megjithatë kishin të drejtë kur pohonin se disa pjesë të trupit të haditheve të Pejgamberit Muhamed, alejhi selam, janë të diskutueshme. Dr. Fazlur Rahman, në librin e tij “Metodologjia islame nëpër histori”, identifikoi një faktor të madh sa i përket kësaj çështjeje kur nxirrte në pah faktin se që nga koha e imam Shafiut muslimanët ndjenin obligim të projektonin tërë Sunetin ekzistues deri në kohën e Pejgamberit Muhamed, alejhi selam. Tanimë të pajisur me metodologji të reja për kritikë me bazë historike, duke përfshirë këtu edhe analizat linguistike-gjuhësore me kompjuter, intelektualët muslimanë të shek. XXI duhet të jenë të aftë të rivendosin autenticitet në maksimum për pjesën më të madhe të Sunetit.
Supozimi i shtatë:
Nëse haset në sfidë rreth Sunetit, intelektualët muslimanë do të prodhojnë modele bindëse, të tilla që do të ngërthenin të drejtat njerëzore dhe të drejtat e grave, për një ekonomi dhe shtet islam. Qëkur Pejgamberi Muhamed, alejhi selam, diktoi Kushtetutën e Medines, muslimanët jo aq shpesh duheshin të bëjnë përpjekje intelektuale për t’iu dalë mbanë çështjeve të shtetit dhe qeverisjes. El-Mavardi dhe Nizam el-Mulku janë raste që dëshmojnë. Intelektualët e kohës së sotme përballen me një sfidë tjetër. Ata duhet të zhvillojnë, që nga fillimi, baza teorike të një demokracie islame, që do të thotë që nuk është teokraci si në kuptimin shi’it, as monarki e as komunitet pa sheriat. Ata duhet ta ndalin sfidën e integrimit të nocioneve perëndimore të të drejtave të njeriut në kornizën e jurisprudencës islame. Një pjesë nga kjo sfidë ngërthen restaurimin e të drejtave të grave nëpër gjithë globin dhe riinterpretim të Kur’anit, veçanërisht të pjesëve: 4:3, 4:34 dhe 2:228.
Supozimi i tetë:
Intelektualët muslimanë do të përpunojnë udhëzim për muslimanët dhimij. Prezenca e miliona muslimanëve në vende joislame është problem i ri në historinë islame. Veçanërisht India, nën sundimin britanik, përjetoi problem me këso përmasash. Muslimanët e këtillë, nën këto rrethana pra, kanë nevojë të dinë si të sillen kur janë nën ligj joislam, posaçërisht në çështjet e martesës, shkurorëzimit, trashëgimisë, varrosjes, therjes hallall dhe kamatës. Pra, na duhet të paktën një medhheb për muslimanët dhimij.
Supozimi i nëntë:
Intelektualët muslimanë perëndimorë do të prodhojnë mënyra të reja të thirrjes në fe. Për 200 vite, bota islame ka përjetuar pasojat ushtarake, industriale e komerciale të Epokës së Arsyes, porse pa e kuptuar racionalizmin, shkencëtarizmin e përparimin evropian. Sot, për shkak të edukimit kolonial dhe imigrimit të muslimanëve në Perëndim, kemi numër rritës të intelektualëve muslimanë që mund ta kuptojnë ideologjinë perëndimore në sfondin e vet dhe me anë të vetë normave të saj. Këta intelektualë janë të pajisur t’i çmontojnë mashtrimet fundamentale të racionalizmit ndriçues të mendjes dhe besimin e tyre të përtejmë në racionalizëm, pjekuri dhe pavarësi të njeriut. Me fjalë të tjera, nëpërmjet të kuptuarit e ideologjisë perëndimore, ata mund ta heqin nga froni njeriun suprem dhe t’ia riinstalojnë besimin në Zot në pajtim të plotë me supozimet themelore të filozofisë dhe shkencës moderne. Intelektualët muslimanë do të duhet të nisin nga Dekarti, Kanti, Hume e Komte, por t’i shmangen së arrituri te Marksi, Darvini, Frojdi e Niçe. Detyra e tretë është t’ia rijapin bazat besimit duke e vënë në dukje iracionalizmin e ateizmit, ambivalencën e agnosticizmit dhe konceptin e rastësisë e gjasës së ekzistencës së Zotit, pra racionalizmin e besimit.
Supozimi i dhjetë:
Intelektualët muslimanë do të ndalen së vepruari në mënyrë apologjetike. Domosdoshmërisht kjo parasupozon ekzistencën e, që rrjedhimisht do të prodhojë, intelektualëve muslimanë që janë të sigurt dhe proaktivë, në vend se apologjetikë e reaktivë.
Supozimi i njëmbëdhjetë:
Intelektualët muslimanë kanë nevojë të jenë intelektualë. Ata duhet të luajnë një rol të veçantë, por kjo nuk do të thotë se të gjithë do të duhet të bëhen aktivistë. Përkundrazi! Do të paraqiste një kontribut të madh në funksion të përhapjes së Islamit nëse një intelektual musliman hiç më shumë se në mënyrë të qetë do të dëshmonte se mund të jetë një akademik i suksesshëm dhe, në të njëjtën kohë, musliman i bindur dhe praktikant. Rëndësia e kësaj dëshmohet nga reagimi i zakontë që e pranoj unë dhe muslimanë të tjerë: “Si mundet që njëri prej nesh, siç duket qartë se është mirë i edukuar dhe jo i marrë, ta zgjedhë atë fe!?”
Supozimi i dymbëdhjetë:
Islami do të bëhet feja dominante e shek. XXI. Nëse njëmbëdhjetë supozimet e mia të para janë të sakta, supozimi im i fundit është se, në dashtë Allahu, falë të ndikimit të intelektualëve muslimanë, në mënyrë shumë të sigurt Islami mund të bëhet feja dominante e shek. XXI, pak së paku në Amerikën Veriore dhe në pjesë të Evropës, me reperkusione (jehonë) të mëdha për tërë pjesën tjetër të globit.
Përktheu nga anglishtja: Arsim Jonuzi, 26.09.2010
Burimi: http://www.theamericanmuslim.org/tam.php/features/articles/islamic_intellectualism/
Recensoi: Nexhat Ibrahimi
Shfletuesi i Kur'anit
Lajme