Zeri Islam

1. Na ka lajmëruar shejhu dhe imami Xhemaluddin Ebu El-Hasan ibn Ibrahim ibn Abdullah El-Kureshiu, në bazë të ixhazetnames të cilën e ka shkruar me dorën e tij, duke thënë: “Na ka lajmëruar fakihu dhe imami i ditur Fahruddin Ebu El-Me’ali Muhammed ibn Ebi El-Farag ibn Muhammed ibn Berekah El-Musuli, kur ai e lexoi këtë para tij (kurse unë këtë e kam dëgjuar në mesxhidin e tij në tregun (sukin) e Sulltanit në Bagdad, të martën më 8 shevval të vitit 600 hixhrij/ 9 qershor 1204) dhe atëherë i ishte thënë: lexoje këtë para shejhut, imamit më besnik, Ebu Mesnur El-Mubarek ibn Abdullah ibn Muhammed El-Bagdadiut, ditën kur këtë e shtrove në Ribatin e tij, më i njohur si Ribat’ul-barbehirijjeh, në lindje të Bagdadit, më 573 hixhrij dhe ai me këtë është pajtuar.

2. Na ka lajmëruar shejhu dhe imami hafidh Xhemaluddin Ebu‘l-Fadl Abdu’rrahman ibn Muhammed ibn Muhammed ibn Ibrahim ibn Halid, më i njohur si Ibn El-Ihva[1] (542/1147-1148): na ka lajmëruar shejhu Ebu’l-Fadl Muhammed Ibn Jahja En-Natili në shtëpinë e tij në Mazandaran, kur unë këtë para tij e kam lexuar: na ka lajmëruar Ebu Nasr Abdulkerim ibn Muhammed ibn Harun Esh-Shirazi: i cili këtë e ka dëgjuar prej Alij ibn Rustemit: i cili përcolli se Ali ibn Mehdiu[2] ka thënë: “E kam dëgjuar shejhun unik, shejh mbi shejhët, Ebu’l-Hasan Alij ibn Ismail El-Esh’ariun, se thotë: E falënderoj Allahun xh. sh., Krijuesin e botave. Bekimi i Tij qoftë mbi Pejgamberin, familjen e tij, mbi shokët e tij dhe imamët e zgjedhur!

Vërejtjet mbi kelamin

2. Grupi i caktuar i njerëzve[3] mosdijen e ka bërë pasurinë e vet më të madhe. Duke e konsideruar perceptimin dhe hulumtimin e përvojës fetare shumë të rëndë ata përcaktohen për imitim të lehtë servil respektivisht për ndjekje jokritike të mendimit të huaj (taklid)[4]. E mallkonin çdokend që merrte guxim të hulumtojë bazat e besimit fetar dhe e akuzonin për lajthitje. Pohonin se çdo diskutim teologjik për çështjet e lëvizjes dhe të qetësisë, trupave dhe të aksidentit, moduseve aksidentale dhe gjendjeve[5], atomeve dhe kërcimeve[6] dhe të atributeve hyjnore paraqet risi dhe lajthitje në fe.

3. Sikur diskutimet e tilla të ishin të vlefshme dhe të dobishme atëherë, thonë ata, do t’i ndërmerrte Pejgamberi, halifët e tij dhe shokët e tij. Sepse, thonë ata, Pejgamberi vdiq vetëm pasi seriozisht i arsyetoi të gjitha çështjet bazore fetare. Me fjalë të tjera, kjo do të thotë se nuk ka lënë asgjë që do të mund ta thoshte dikush tjetër për institucionet respektivisht për përmbajtjet e fesë, të cilat do të ishin të domosdoshme për muslimanët, në të vërtetë atë që njerëzve do t’ua mundësonte afrimin te Allahu xh. sh. dhe largimin nga hidhërimi i Tij.

4. Meqenëse ata nga Pejgamberi s.a.v.s. nuk transmetojnë asgjë që do të udhëzonte se ai me të vërtetë ka bërë diskutime për cilëndo nga çështjet tashmë të theksuara, në bazë të kësaj përfundojmë se diskutimet e tilla (kelam) paraqesin risi (sajime), deri sa hulumtimi i çështjeve të tilla shpie në lajthitje. Sepse, sikur kjo të ishte e mirë Pejgamberi dhe shokët e tij (as’habët) këto çështje nuk do t’i linin anash. Fakti se Pejgamberi dhe shokët e tij nuk janë lëshuar në diskutime të tilla mund të shpjegohet në dy mënyra: ose mënyra e tillë e diskutimit ka qenë e njohur për ta, ndërkaq, ata për këtë çështje nuk janë deklaruar në mënyrë eksplicite, repsketivisht kanë heshtur për këtë, ose kjo mënyrë nuk ka qenë e njohur. Së këndejmi, nëse mënyra e këtillë e diskutimit për ta ka qenë e njohur, por për këtë nuk kanë dhënë kurrfarë vlerësimi, atëherë edhe ne për këtë mund të heshtim, sikur që këtë e kanë bërë edhe ata. Në të vërtetë edhe ne mund të përmbahemi nga përdorimi i tij, sikur që edhe ata janë përmbajtur. Por, nëse kelami ka qenë pjesë përbërëse e fesë atëherë ata nuk kanë pasur mundësi të mos deklarohen për këtë. E nga ana tjetër, nëse ata nuk e kanë njohur atëherë edhe ne mund të lejojmë që mos ta njohim dhe me këtë nuk merremi. E nëse ai ka qenë pjesë përbërëse e fesë ata nuk kanë mund ta shpërfillin respektivisht nuk kanë mundur të mos merren me të. Rezulton se, edhe sipas njërit edhe sipas shpjegimit  tjetër, kelami i tillë paraqet risi, deri sa preokupimi serioz me të shpie në lajthitje.

Kjo është përmbledhja e argumentimit të tyre për pakuptimësinë dhe mosnevojën e gjykimit respektivisht të hulumtimit të bazave fetare.

Përgjigjja e parë

5. Shejh Ebu El-Hasani r.a. ka thënë: Në argumentimin e tyre përgjigjja mund të jetë në tre mënyra: Është e vërtetë se Pejgamberi s.a.v.s. kurrë nuk ka thënë: Nëse dikush merret me këto çështje dhe nëse diskuton për këto, personi i tillë do të konsiderohet sajues dhe i lajthitur në fe. Në pajtim me këtë: ju jeni të detyruar që veteveten ta quani sajues dhe të lajthitur meqenëse, nga një anë, edhe ju keni diskutuar për çështjet për të cilat Pejgamberi s.a.v.s. fare nuk ka diskutuar dhe meqenëse, nga ana tjetër, edhe ju keni akuzuar për lajthitje të ata persona të cilët Pejgamberi s.a.v.s. nuk i ka akuzuar për të tillë.

Përgjigjja e dytë

6. Po ashtu, mund t’u përgjgjemi edhe në këtë mënyrë: Për Pejgamberin s.a.v.s. pa dyshim, nuk kanë qenë të panjohura të gjitha problemet me të cilat është marrë kelami, sikur janë çështja e trupit, aksidencës, lëvizjes, qetësisë, atomit, kërcimit, ndonëse ai, sikur që as fakihët as as’habët e ditur, nuk i ka diskutuar veç e veç. Për më tepër, parimet themelore të këtyre problemeve të cilat ju posaçërisht i kemi përmendur përfshihen në Kur’an dhe në Sunetin e Pejgamberit s.a.v.s. në mënyrë të përgjithësuar e jo të veçantë.

7. Merrnie për shembull aksidentin e lëvizjes apo të qetësisë dhe kelamin për to. Ata bazën e tyre e kanë në Kur’an dhe si të tilla e dëshmojnë njësinë e Allahut (we huma jedul-lani ala et-tewhid). Rasti i njëjtë është edhe me aksidentet e afrimit dhe ndarjes. Kështu për shembull, në lidhje me atë që miku i Tij Ibrahimi a.s. ka thënë në rrëfimet për perëndimin e yjëve, diellit dhe hënës dhe lëvizjen e tyre nga vendi në vend[7], Allahu dëshmon se Krijuesi i tij nuk mund të jetë asgjë nga kjo e thëna dhe se diçka që i nënshtrohet zhdukjes dhe kalimit nga vendi në vend nuk është dhe nuk mund të jetë hyjni.

8. Edhe kelami për parimet themelore të unitetit të Zotit bazën e tij, gjithashtu e ka në Kur’an. Allahu xh. sh. ka thënë:

“Sikur në qiej dhe në Tokë të kishte zota të tjerë, përveç Allahut, si qiejt, ashtu edhe Toka do të shkatërroheshin ...” (El-Enbija (21), 22).

Ky kelam poenton dëshminë se Zoti është një dhe se askush nuk është i barabartë me Të dhe se kelami i teologëve (mutekel-limunëve) muslimanë, në bazë të të cilit, në akuzimin dhe refuzimin reciprok, ata përpiqen të dëshmojnë unitetin e Zotit, thjesht thërret në këtë ajet sikur edhe në ajetin në të cilin Allahu xh. sh. thotë:

“Allahu nuk ka zgjedhur për Vete ndonjë bir dhe përveç Atij s’ka asnjë zot tjetër, përndryshe çdo zot do të merrte atë që ka krijuar dhe do të ngriheshin njëri mbi tjetrin…”. (El-Mu’minun (23), 91) dhe në ajetin:

“... Apo ata (idhujtarët) i veshin Allahut ortakë, të cilët krijojnë siç krijon Ai, kështu që krijimi u ngjan i njëjtë atyre (idhujtarëve)?!...”. (Er-Rra’d (13), 16).

Prandaj, kelami i teologëve (mutekel-limunëve) muslimanë, në të cilin ata përpiqen të dëshmojnë unitetin e Zotit, thjesht mbështetet në ajetet të cilat i përmendem më lart. Në të vërtetë, çdo kelam që më hollësisht merret me çështjet të dala nga parimi bazor i njësisë dhe drejtësisë së Allahut thjesht është marrë nga Kur’ani.

9. Rasti i njëjtë është me kelamin mbi mundësinë apo pamundësinë e ringjalljes pas vdekjes. Për këtë çështje arabët inteligjentë sikur edhe ata të cilët kanë jetuar para tyre e kanë diskutuar mjaftueshëm deri sa për çudi kanë pranuar se një gjë e tillë është e mundur. Ata thanë:

“Vallë, pasi të vdesim e të bëhemi pluhur (do të ringjallemi sërish)? Ai kthim është i largët!” (Kaf (50), 3) dhe

“Sa premtim qesharak që është! Nuk ka jetë tjetër përveç jetës së kësaj bote, ne jetojmë e vdesim e nuk do të ringjallemi më. Ai është vetëm një njeri që trillon gënjeshtra për Allahun, prandaj nuk i besojmë atij.” (El-Mu’minun (23), 36, 38).

“A ju premton ai që, kur të vdisni e të bëheni pluhur dhe eshtra, do të ringjalleni vërtet?!” (El-Mu’minun (23), 35).

Lidhur me kelamin e tyre të tillë Allahu xh. sh. në Kur’an shtron argumentet me të cilat konfirmon, nga aspekti i arsyes njerëzore, mundësinë e ringjalljes pas vdekjes. Përveç kësaj, Ai Pejgamberin e tij e ka mësuar me atë se si në dy mënyra në mënyrë të argumentuar t’i kundërvihet refuzimit të tyre të ringjalljes në pajtim me dy grupet ekzistuese ndër ta. Sepse, njëri grup ka pranuar krijimin e parë por ka mohuar mundësinë e krijimit të dytë, deri sa grupi i dytë ka mohuar mundësinë e të dyjave dhe këtë në bazë të mësimit mbi përhershmërinë e botës.

10. Atë që e pranon mundësinë e vetëm krijimit të parë Allahu xh. sh., e bind në të kundërtën:

“Thuaj: “Do t’i ngjallë Ai që i krijoi ato për herë të parë; Ai ka njohuri të plotë për çdo krijesë” (Jasin (36), 79), sikur edhe me fjalët:

“Atij i përket gjithçka që gjendet në qiej dhe në Tokë. Gjithçka i përulet Atij. 27. Ai e zë fill krijimin dhe Ai e përsërit atë e për Atë kjo është edhe më e lehtë. Atij i përket shembulli më i lartë në qiej dhe në Tokë. Ai është i Plotfuqishmi dhe i Urti.” (Er-Rrum (30), 26, 27).

Në lidhje me këtë Ai në Kur’an gjithashtu thotë:

“Kur ata bëjnë një vepër të shëmtuar, thonë: “Ne i kemi gjetur prindërit tanë që i bënin, por edhe Allahu na ka urdhëruar kështu”. Thuaj: “Allahu nuk urdhëron të bëhen vepra të pahijshme! Përse thoni për Allahun atë që nuk e dini?” Thuaj: “Zoti im urdhëron drejtësi. Drejtohuni vetëm nga Ai në çdo xhami e lutjuni Atij sinqerisht, me besim të pastër e të vërtetë! Siç ju ka krijuar së pari, ashtu do t’ju ringjallë.” (El-A’raf (7), 28, 29).

Në këto ajete Allahu xh. sh. e orienton vëmendjen e tyre në atë se ai, i cili ishte në gjendje të krijojë diçka pa shembull paraekzistues, është shumë më i fuqishëm që të prodhojë diç që tashmë ka ekzistuar.[8] Kjo e fundit, në fakt, për Të është shumë më e lehtë ta bëjë, sikur që, përndryshe, e dini vetë nga përvoja juaj. Në rastin e Krijuesit, ndërkaq, nuk mund të thuhet për Të “më lehtë” të krijon diç se diç tjetër. Tashmë u tha se sufiksi lëndor pronominal alejhi (në të apo për të) paraqet aluzion në aftësinë apo në mundësinë e krijesës në kuptim se për njeriun është më lehtë dhe më pak e dhembshme të ngritet dhe të ringjallet se sa të krijohet për herë të parë. Sepse krijimi i tij i parë gjithnjë është i lidhur me lindjen, edukimin, ndarjen prej kërthizës, pelenat, daljen e dhëmbëve dhe shumë të tjerra më të mundimshme dhe më të dhembshme, deri sa lindja e tij e re (ringjallja) bartë me vete vetëm një shenjë të drejtpërdrejtë në të cilën nuk ka asgjë nga ajo që e  kemi thënë më herët pak më parë. Për këtë shkak, krijimin e dytë njeriu shumë më lehtë e përballon në krahasim me krijimin e tij inicial. Ky është fakt të cilin Allahu në Kur’an e thekson kundër atyre të cilët lejojnë mundësinë e krijimit të parë përjashtimisht.

11. E sa i përket atyre, në gjurmë të mësimit mbi amshueshmërinë e botës, të cilët e mohojnë edhe krijimin e parë edhe të dytë duhet thënë se të tillët i ka kapluar dyshimi, sepse, ata thonë:

“Përvoja jonë është se jeta është e lagshtë dhe e ngrohtë deris a vdekja është e ftohtë dhe e thatë sikur është rasti edhe me tokën. Si është e mundur atëherë që nga një lloj lidhje të jetës, tokës dhe shpartallimit të eshtrave të prodhohet krjijimi i vazhdueshëm dhe i harmonishëm kur dihet se të dy kundërshtitë nuk mund të ngjiten?”

Ja për këtë ata e refuzojnë mundësinë e ringjalljes!

12. Është e saktë se dy aksidente të kundërta nuk mund të ekzistojnë njëkohësisht në një vend respektivisht në një substancë (fi mehal-lin wahidin), as në një drejtim (gjiha), e as në atë që tashmë ekziston në një platformë. Mirëpo, ata mund të ekzistojnë njëkohësisht në dy substrate apo platforma në mënyrë të afërsisë së tyre të drejtpërdrejtë.[9] Në këtë kuptim Allahu kundër tyre sjellë dëshminë vijuese:

“Prandaj, qoftë lartësuar Ai, në Dorën e të Cilit është pushteti mbi çdo gjë! Tek Ai do të ktheheni!”. (Jasin (36), 80.)

Allahu me ajetin e tij të fundit i udhëzon në dijen dhe përvojën e tyre vetjake, d.m.th. përvojën e fitimit (përvetësimit) të zjarrit nga druri i gjelbër përkundër ngrohtësisë dhe thatësisë së njërit dhe ftohtësisë dhe lagështisë së tjetrit. Me këtë Allahu në bazë të mundësisë së krijimit të parë dëshmon mundësinë edhe të krijimit të dytë. Më saktë, me këtë dëshmohet mundësia e ekzistimit në mënyrë të afërsisë së drejtpërdrejtë, nga një anë e jetës dhe tokës dhe eshtrave të shkapërderdhur dhe krijimit të përkryer dhe harmonik të krijimit, nga ana tjetër, sepse Allahu thotë:

”Atë Ditë, Ne do të palosim qiellin, ashtu siç paloset letra e librit. Ashtu siç e filluam krijimin e parë, do ta përsërisim atë. Ky është premtimi Ynë. Ne do ta bëjmë këtë me të vërtetë”. (El-Enbija (21), 104).

13. Kur kihet parasysh diskutimi i teologëve (mutekel-limunëve) për atë se qeniet respektivisht esencat ekzistojnë para ekzistencës së mirëfilltë[10], pastaj refuzimi i tyre të tezave materialiste se nuk ka lëvizje nëse nuk i paraprin lëvizja, respektivisht se nuk ka ditë nëse nuk i paraprin dita, dhe më në fund kelamit kundër atij që pohon se nuk ekziston atomi i cili nuk mund të ndahet në pafundësi (ad infinitum)[11], bazën e tërë kësaj e gjejmë në Sunnetin e Pejgamberit. Me fjalë të tjera, Pejgamberi me një rast ka thënë:

“Nuk ka sëmundje ngjitëse, as që ka shenja të të keqes.

Beduini pastaj ka pyetur:

E ç’është me devetë të cilat janë të pastra dhe pa mangësi sikur drenushat dhe të cilat nëse i përziejmë me devetë e zgjebosura do të bëhen edhe vetë të zgjebosura?

Pejgamberi u përgjigj: Kush e infektoi të parën?[12]

Beduini pastaj heshti për shkak se Pejgamberi ia mundësoi që problemin ta kuptojë me anë të dëshmisë racionale. Në mënyrë të ngjashme ne i përgjigjemi atij që pohon se nuk ka lëvizje së cilës nuk i paraprin lëvizja. Nëse kjo do të ishte kështu një lëvizje kurrë nuk do të sillet në ekzistim, sepse ajo që është (paraprakisht) e pakufishme si e tillë kurrë nuk do të sillet në ekzistim.

14. Gjithashtu, kur një njeri ka thënë:

“O Pejgamberi i Allahut, gruaja ime ka lindur fëmijë mashkull të zi dhe me këtë rast i ka paralajmëruar dhe për këtë shkak mund të divorcohet.

Pejgamberi tha: A ke deve?

U përgjigj: Po!

 Pejgamberi pastaj ka thënë: Çfarë ngjyre ka?

U përgjigj: të Kuqe!

Pastaj Pejgamberi pyeti: A ka në mesin e tyre edhe me ngjyrë të përhimtë?

Ka thënë: Po, në mesin e tyre ka një deve me ngjyrë të përhimtë.

Pejgamberi pyeti: Përse është kështu?

Ky tha: Ndoshta është e këtillë për shkak të veçorisë trashëguese.

Në fund Pejgamberi a.s. ka shtuar: E ndoshta edhe djali yt është i zi për shkak të veçorive trashëguese.”[13] Në këtë mënyrë Allahu e mësoi Pejgamberin e tij që gjerat t’i përcaktojë në pajtim me llojin dhe ngjashmërinë e tyre. Ky parim përbën pikëmbështetjen bazore për të gjitha gjykimet të cilat i shqiptojmë për nocionet e ngjashmërisë dhe njëjtësisë.

15. Këtë dëshmi, ne gjithashtu, e përdorim kundër atyre të cilët konsiderojnë se Allahu u ngjason respektivisht se është i njëjtë me krijesat e tij dhe se është trup (material):

“Nëse Allahu është i ngjashëm me diçka atëherë Ai duhet të jetë i ngjashëm në të gjitha apo së paku në ndonjë aspekt të tij krejt të veçant. Së këndejmi, nëse Ai është i ngjashëm me diçka në të gjitha aspektet e tij respektivisht nëse janë identik, atëherë Ai, domosdoshmërisht, do të jetë i prodhuar në të gjitha aspektet e Tij. Nga ana tjetër, nëse Allahu është i ngjashëm me diçka në ndonjë aspekt krejt të veçant, atëherë Ai, në mënyrë konsekuente do të duhej të jetë i prodhuar, sikur edhe vetë ai send, në atë aspekt në të cilin Ai është i njejtë me atë send. Sepse, secila nga këto dy gjera të njejta kundrohen vlefshmërisht nga aspekti i njejtë në të cilat ato janë të njejta, Mirëpo, për atë që është e krijuar është e pamundur të jetë e amshuehme dhe vice versa se ajo që sipas natyrës së vet është e amshueshme të jetë e krijuar. Në lidhje me këtë Allahu po ashtu ka thënë:

“Asgjë nuk i shëmbëllen Atij.” [14] (Esh-Shura (42) 11);

dhe:

“Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me Atë!” (El-Ihlas (112), 4).

16. Bazën për parimin se trupi është i kufizuar dhe se atomi nuk mund të ndahet ad infinitum e gjejmë në fjalët e Allahut:

“Në të vërtetë, paralajmërimi yt i sjell dobi vetëm atij që ndjek Këshillën (Kur’anin) dhe i frikësohet të Gjithëmëshirshmit, edhe pa e parë Atë. Këtij jepi lajmin e mirë për falje gjynahesh dhe shpërblim bujar! Sigurisht, Ne i ringjallim të vdekurit dhe shënojmë veprat që kanë bërë dhe gjurmët e (punëve të) tyre. Ne e kemi llogaritur çdo gjë në një Libër të qartë”. (Jasin (36), 11-12).

Diçka nuk mund të jetë i numerizuar në qoftë se nuk është i kufizuar, kurse një gjë nuk mund të ndahet ad infinitum, sepse një gjë e tillë kërkon dy gjera të pafundme – kurse Allahu ka përcaktuar që numerizimi të aplikohet edhe në njërën edhe në tjetrën gjë.

17. Bazën për pohimin se vepra duhet të jetë e shkakëzuar nga ana e Krijuesit të tij në mënyrën e vullnetit dhe përzgjedhjes së Tij respektivisht pa kurrfarë vullneti nga e Tij, po ashtu e gjejmë në fjalët e Allahut:

“A e keni parë farën që e hidhni? 59. A jeni ju që e krijoni atë apo jemi Ne krijuesit e saj?” (El-Vakiah (56), 58-59).[15]

Ata me asgjë nuk mund të dëshmojnë se diç të tillë e krijojnë. Përkundër dëshirave të tyre që të fitojnë fëmijë, ai nuk do të lind nëse kjo nuk do të ndërmjetësohej me vullnetin hyjnor. (Nëse Allahu nuk do të dëshironte që kjo të ndodh). Së këndejmi, Allahu i qorton se Krijuesi është ai nga i cili, me fuqinë e vullnetit të Tij hyjnor me asgjë të kushtëzuar, çdo gjë e krijuar rezulton.

18. Nga ana tjetër, përgënjeshtrimi ynë racional i kundërshtarëve është i bazuar edhe në Sunetin e pejgamberit Muhammed s.a.v.s.. Këtu është e rrugës të theksohet mësimi të cilin Muhammedi s.a.v.s. e ka pranuar drejtpërdrejt nga Allahu xh. sh., kur e takoi rabinin e trashë dhe i tha:

“Ata nuk e vlerësojnë siç duhet Allahun, kur thonë: “Allahu nuk i ka zbritur asgjë njeriut.” Thuaj: “Atëherë, kush e shpalli Librin që solli Musai si dritë dhe udhërrëfyes për njerëzit?! Librin që ju e keni shpërndarë në fletë, ca prej të cilave i tregoni, ndërsa shumicën e fshihni, ndonëse tani keni mësuar diçka që as ju, as etërit tuaj nuk e keni ditur më parë?! Thuaj: “Allahu e ka shpallur (atë Libër)!” Pastaj lëri ata që të argëtohen me gënjeshtrat e tyre”. (El-En’am (6), 91).

Pejgamberi shpejt dhe leht e përgënjeshtroi rabinin, sepse Tora është fakt historik, Musai a.s. është qenie njerëzore, kurse rabini ka pranuar se Zoti ia ka dërguar Torën Musait a.s.. Po në këtë mënyrë ai i ka përgënjeshtruar edhe ata (hebraikët) të cilët pohuan se “Allahu na ka urdhëruar që të mos i besojmë asnjë të dërguari, derisa të na sjellë një kurban që ta përpijë zjarri”, sepse Allahu ka thënë: Thuaju (o Muhamed): “Të dërguarit para meje ju kanë sjellë juve prova të qarta si dhe atë që thoni ju, atëherë, pse i vratë ata, nëse thoni të vërtetën?” (Ali Imran (3), 183).

Pejgamberi në këtë mënyrë i ka përgënjeshtruar ata.

19. Edhe baza e korrigjimit të përfundimeve sofiste të kundërshtarëve tanë gjithashtu është marrë nga Kur’ani:

“Me të vërtetë, ju (idhujtarë) dhe idhujt që i adhuroni në vend të Allahut, do të jeni lëndë djegëse për Xhehenemin. Ju do të vini në të. Sikur këta të ishin zota (të vërtetë), nuk do të vinin atje dhe të gjithë do të mbeteni përherë aty. Ata do të gulçojnë dhe nuk do të dëgjojnë (asgjë).” (El-Enbija (21), 98-100).

Kur qe shpallur ajeti i theksuar dhe kur e dëgjoi atë Adullah ibn Ez-Ziba’ra , i cili përndryshe kishte prirje për diskutime, ka thënë:

“E kam ngadhënjyer (në diskutim) Muhammedin dhe Zotëruesin e Ka’bes”!

Pak më vonë erdhi te ai Pejgamberi dhe Abdullahu i tha: “O Muhammed, a nuk ke pohuar ti se Isai a.s., Uzeiri dhe melekët kanë qenë të adhuruar. Pejgamberi heshti, jo për atë se pati konfuzion me pyetjen e shtruar, apo pse nuk pati çka të thotë, por për atë që ka qenë i shastrisur me mosdijen e Abdullahut meqenëse në ajet nuk kishte asgjë që do të palajmëronrte se aty flitet për Isain a.s., Uzeirin dhe melekët. Sepse Allahu ka thënë: ... dhe atë që ju e adhuroni. Pra Ai nuk ka thënë edhe “çdo gjë që ju adhuroni përveç Allahut.” Mirëpo, Ibn Ziba’ra thjesht ka dashur ta mashtrojë Pejgamberin dhe të krijojë përshtypje te bashkëqytetarët e tij se ai para Pejgamberit ka shtruar argumentim serioz. Për këtë shkak Allahu xh. sh. e shpalli ajetin:

“Ndërsa ata të cilëve u ka prirë mirësia Jonë qysh më parë, do të jenë larg nga Xhehenemi.” (El-Enbija (21), 101).

Pejgamberi ua kumtoi njerëzve këtë ajet pas çkahit ata bënë zhurmë të madhe që ta mbulojnë konfuzionin dhe gabimet e tyre dhe pyetën:

“Kur u soll si shembull i biri i Merjemes (Isai a.s.), populli yt (o Muhamed) menjëherë nisi të qeshë, duke thënë: “A janë më të mirë idhujt tanë apo ai?” Ata ta paraqesin këtë shembull vetëm për shkak se duan të hahen, sepse janë popull grindavec.” (Ez-Zuhruf (43), 57-58).

            20. Të gjitha ajetet të cilat këtu i cituam sikur edhe shumë të tjerë që nuk i cituam këtu, paraqesin bazën por edhe argumentimin për kelamin tonë për çështjet të cilat këtu i shtruam më hollësisht. Është e vërtetë se nuk kishte çështje e cila më hollësisht është shpjeguar në Kur’an dhe në Sunetin e Pejgamberit. Mirëpo, kjo ishte për shkak që trajtimi më i hollësishëm i çështjeve të cilat kërkonin parime racionale nuk kanë qenë aktuale në kohën e Muhammedit s.a.v.s. dhe të as’habëve të tij. Por, megjithatë, Pejgamberi dhe as’habët janë marrë me atë lloj kelami për të cilin tashmë kemi folur.

          Përgjigja e tretë

            21. Për Pejgamberin e Allahut kanë qenë të njohura çështjet të cilat ata i shtronin, ai në të vërtetë, i dinte në hollësi, por pasi që problemet për këto çështje nuk patën dalë në sipërfaqe gjatë jetës së tij, për ato nuk kishte diskutuar. Edhe pse supozimet e tyre përmbaheshin në Kur’an dhe Sunet. Por, megjithatë, kurdo qoftë që është paraqitur ndonjë çështje religjioze shokët e Pejgamberit s.a.v.s., nga aspekti i sheriatit, në mënyrë të kujdesshme e kanë hulumtuar, duke zhvilluar diskutime dhe duke i paraqitur gjatë kësaj argumentet. Të tilla kanë qenë, për shembull, edhe çështjet për kujdesin dhe mbajtjes e jetimëve dhe personave të vjetër, të cilat bënin pjesë në të drejtën testamentale, pastaj për ato të cilat kanë të bëjnë me dispozitat ligjore, sikur është çështja për atë çka është e ndaluar, për shkaqet e divorcit të parevokueshëm dhe habluki ala garibik[16] (jeni të lirë të veproni atë çka dëshironi), dhe çështjet lidhur me ndëshkimet e hadd-it[17] dhe divorci. Këto çështje – të cilat shumë herë i kemi përmendur – janë paraqitur në kohën e tyre, sepse për to nuk ka pasur thënie të drejpërdrejta dhe dykuptimshe (hadith); sikur Pejgamberi a.s. rastësisht të kishte sjellë urdhëresa shprehimore, ata rreth këtyre çështjeve nuk do të dallonin në gjykime respektivisht dallime të tilla nuk do të kishte deri në ditët e sotme.

            22. Madje edhe kur Pejgamberi s.a.v.s., kur kihet parasysh cilado qoftë nga çështjet e theksuara, nuk ka sjellë dispozitë të qartë, ata i regjistronin e pastaj i krahasonin përkatësisht i sillnin në lidhje me tekstet themelore të Kur’anit dhe me angazhmanin e tyre vetjak shpirtëror intelektual (ixhtihadi). Çështjet e tilla, të cilat përfshijnë dispozitat të cilat nuk kanë qenë të bazuara në rastin paraprak, ata, atëherë, ia kanë përfshirë dispozitat e Sheriatit të cilat janë nxjerr dhe të cilat përjashtimisht kanë mundur të gjenden në Shpallje dhe në Sunnetin e Pejgamberit. Mirëpo, kur janë shfaqur çështje të reja dhe specifike mbi dogmat themelore të fesë çdo musliman i mençur është dashur të përgjigjet dhe zgjidhjet t’i bazojë mbi parimet të cilat janë plauzibile me arsyen, respektivisht me përvojën, intuitën etj.. Sepse, gjykimi mbi çështjet e ligjit – pasi i përkasin kategorisë së tradicionales - do të bazohet në parimet themelore të Sheriatit, respektivisht në ato parime që i përkasin ketogorisë së tradicionales. Nga ana tjetër, përfundimet dhe dispozitat që kanë të bëjnë me çështjet të cilat e ngacmojnë arsyen dhe shqisat e njeriut do të bëhen shkak për drejtimin e çdo pyetje apo rasti të tillë në kategorinë përkatëse, pa përzierje të racionales dhe tradicionales dhe vice versa. Sikur, për shembull, çështja e krijimit të Kur’anit, për atomet, kërcimet të ishte e zhvilluar me aq shumë fjalë për kohën e jetës së Pejgamberit s.a.v.s., ai përfundimihst do ta shqyrtonte dhe shpjegonte, sikur që ka vepruar me të gjitha çështjet që atëherë qenë shtruar.

            23. Dikush mund të bëjë vërejtje: Nuk ka qëndrim (nass) të drejtpërdrejtë të Pejgamberit s.a.v.s. për atë se a është i krijuar apo jo Kur’ani. Në bazë të çkahit atëherë ju pohoni se ai është i pakrijuar?

Por, nëse ata thonë: në bazë të pohimeve të disa as’habëve dhe tabiinëve (brezi i dytë i muslimanëve), atëherë atyre mund t’iu bëhet vërejtja vijuese: as’habët dhe tabiinët janë njerëz të zakonshëm sikur edhe ju, së këndejmi kush thotë diçka që Muhammedi a.s. nuk e ka thënë do të konsiderohet sajues dhe i lajthitur në fe.

Por, të tjerët mund të thonë: gjykimin tim për këtë po e shtyj për më vonë, nuk po them as është i kirijuar as që nuk është i krijuar.

Atij, atëherë, mund t’i bëhet vërejtja: duke e shtyrë pyetjen për këtë çështje ju bëheni sajues dhe të lajthitur, sepse Muhammedi s.a.v.s. nuk ka thënë: Nëse disa çështje shtrohen pas vdekjes sime mendimin tuaj për ato çështje shtyjeni për më vonë, respketivisht, për këto çështje fare mos diskutoni. As nuk ka thënë: Konsideroje mosbesimtar dhe të mashtruar atë kush thotë se është i krijuar sikur edhe atë që thotë se nuk është i krijuar.

            24. Përveç kësaj, na thuani: Nëse dikush do të thoshte se dija e Zotit është e krijuar, a do ta shtyni gjykimin tuaj për këtë për më vonë apo jo? Nëse ata do të thoshin jo, atëherë do të duhej t’u thuhet: As Pejgamberi as as’habët për këtë nuk kanë thënë as edhe të vetmen fjalë.

Po ashtu, nëse dikush do të pyeste: A është krijuesi juaj i ngopur apo i ngirë, apo i veshur apo i zhveshur, a ka të ftoftë apo është i padisponuar, është i lagur apo është trup, është aksidencë, ka aromë të këndshme apo të pakëndshme; respektivisht a ka ai hundë, zemër, jetë, shpretkë, a e kryen Ai haxhin çdo vit, a kalëron Ai në kal, a dëshpërohet apo jo? – dhe pyetje të tilla të ngjashme – a do t’i privoni nga përgjigjja, për shkak se as Pejgamberi s.a.v.s. as shokët e tij për këtë çështje nuk kanë diskutuar, apo do të brengoseni dhe në bazë të kelamit vetjak do të shpjegoni se asnjë nga këto çështje nuk mund t’i përshkruhet Zotit nga ky apo ai shkak.

            25. Dikush mund të thotë: Do të heshti dhe nuk do t’i përgjigjem asnjë fjalë ose do t’i shmangem ose do ta braktisi, ose nuk do ta përshëndesë, apo nuk do ta vizitoj më nëse ai do të sëmurej, ose nuk do të jam i pranishëm në xhenazen e tij. 

Dikush atij do t’i thotë: atëherë ti në të gjitha situatat e theksuara, pashmangshëm do të jesh sajues dhe i lajthitur në fe, sepse Pejgamberi s.a.v.s. kurrë nuk ka thënë: Nëse dikush do të shtrojë pyetje për cilëndo nga çështjet e theksuara, leje pa përgjigje, apo mos e përshëndet ose thjesht braktise. Pasi që asgjë nga kjo Pejgamberi a.s. nuk ka thënë, ju nëse këtë e bëni do të jeni sajues.

26. Po ashtu, përse nuk jeni përmbajtur t’i përgjigjeni atyre se Kur’ani është i krijuar dhe përse ata i keni shpallur për mosbesim? Sepse nuk ka hadith autentik që fletë kundër krijueshmërisë së tij, as hadith në të cilin ata të cilët mësojnë për krijueshmërinë e Kur’anit të shpallen mosbesimtarë.

Ata mund të thonë: për shkak se Ahmed ibn Hanbeli e ka mohuar krijueshmërinë e tij dhe për shkak se atë që ka besuar në krijueshmërinë e tij e ka konsideruar mosbesimtar.

Pastaj dikush do t’i thotë: e përse atëherë Ahmedi nuk ka heshtur për këtë çështje, por, natyrisht, lidhur me këtë çështje ka zhvilluar diskutim?

Ata mund të përgjigjen: për shkak se Abbas El-Enbari dhe Vaki Abdurrahman ibn Mehdiu dhe filan fisteku kanë thënë se Kur’ani është i pakrijuar dhe se atëherë personi që mëson për krijueshmërnië e tij thjesht është mosbesimtar.

Dikush, pastaj do t’i pyet: E përse ata nuk heshtën për gjerat për të cilat Muhammedi s.a.v.s. nuk ka diskutuar?

Ata mund të thonë: Për shkak se Amr ibn Dinari dhe Sufjan ibn Ujejne dhe Xhafer ibn Muhammedi dhe filan fisteku, kanë thënë se as është as nuk është i krijuar.

Dikush do t’i pyet: E përse atëherë ata nuk janë përmbajtur nga këto diskutime pasi që Pejgamberi a.s. për këtë temë bash asgjë nuk ka thënë.

27. E nëse ata diçka të tillë do ta lidhshin me as’habët dhe me bashkësinë e besimdrejtëve, kjo do të ishte kokëfortësi e pastër. Sepse dikush do të mund t’u thoshte: Përse ata nuk janë përmbajtur nga diskutimet e tilla, meqenëse Pejgamberi s.a.v.s. për këtë temë nuk ka folur as nuk ka thënë: Për atë që thotë diç të tillë se është mosbesimtar! Ata mund të thonë: Dijetarët pashmangshëm duhet të angazhohen në kelam rreth çështjeve të reja në mënyrë që të paudhëzuarit të mund të dijnë korrektësisht të gjykojnë për këtë. Dikush do të thotë: Kjo është metoda të cilën dëshirojmë ta shohim te ju. Përse atëherë po i pengoni njerëzit që të angazhohen në kelam? Vetë po e përdorni kelamin kur ua ka qejfi, por kur në diskutim dikush iu heshtë apo ju ndërprenë, ju thoni: neve na ndalohet të provojmë në kelam. E kur ua ka qejfi juve, atëherë pa argumente dhe pa shpjegime, verbër dhe pakusht i ndiqni pararendësit tuaj, kurse kjo është shenjë e kokëfortësisë dhe kapriçies!.

28. Atëherë dikush mund t’ju thotë: Pejgamberi s.a.v.s. nuk ka diskutuar për zotimin (nudhur) dhe testamentin (vesaja), apo për çlirimin e robërve, apo për mënyrën e përcaktimit të transferimit të pandërprerë të pasurisë, as që për këtë ka shkruar libër, sikur që për këtë ka bërë Maliku apo Eth-Thevriu, Esh-Shafiu apo Ebu Hanifeh. Së këndejmi jeni të detyruar të pranoni se ata kanë qenë sajues dhe se kanë qenë të lajthitur në fe, meqenëse kanë punuar diç që Pejgamberi s.a.v.s. nuk ka thënë, kanë pohuar diç që ai shprehimisht nuk ka thënë, kanë shkruar atë që ai nuk e ka shkruar dhe pasi që, për ata që kanë pohuar se Kur’ani është i krijuar, kanë thënë se janë mosbesimtarë, edhe pse Pejgamberi s.a.v.s. diç të tillë kurrë nuk e ka thënë. Këtë që e kemi theksuar deri tash është krejt e mjaftueshme për njeriun e mençur.

Me këtë trajtesa (risaleja) përmbyllet, i falënderohemi Allahut xh. sh. dhe bekimi e paqja qoftë mbi zotëriun tonë Muhammedin, mbi familjen dhe shokët e tij![18]

Përktheu: Nexhat Ibrahimi