Zeri Islam

           Për t’i kuptuar deri diku këto dy nocione është e nevojshme të shtrohen përkufizimet e mundshme të tyre dhe marrëdhëniet reciproke që kanë ata.

Si të kuptohet sunneti dhe arsyeja

            Çështja e sunnetit / traditës dhe aklit / arsyes është gjithnjë aktuale në Islam. Krahas sunnetit, si burim që e thekson edhe Kur’ani, edhe arsyeja është rrugë, mënyrë për njohjen, arritjen e të vërtetave të fesë islame. Që të dyja gjatë historisë konsiderohen baza autoritative të burimeve të njohjes islame.[2]

            Jurisprudenca islame dhe juristët islamë njohin katër burime parësore të frymëzimit dhe nxjerrjes së dispozitave të fesë islame: Kur’ani, Sunneti, Ixhmai (konsensusi) dhe Kijasi (analogjia) dhe disa burime të tjera suplementare.[3]

            Sunneti, në këtë rast, ka kuptimin e fjalëve, veprave dhe sugjerimeve, qortimeve dhe miratimeve (veprimeve gjestikulative) të pejgamberit të Allahut, Muhammedit a.s..[4] Por, me kalimin e kohës, sipas disave, sunneti fiton domethënie të reja, në kuptim më të përgjithshëm, më të gjerë të traditës e jo vetëm në kuptim specifik të jurisprudencës islame.[5]

            Akli (arsyeja, mendja, intelekti) është një nocion tejet i ngarkuar dhe kompleks në historinë e mendimit islam dhe si i tillë nuk mund të perceptohet dhe përkthehet lehtë. Herë-herë el-akl do të thotë mendje e pastër, por më shpesh, te teologët, filozofët dhe teozofët muslimanë ky nocion do të thotë mendje, intelekt, që kanë ndërlidhje të ngushtë kuptimore. Nga një anë kemi arsyen, mendjen e cila mendon dhe shkencërisht ndërmjetëson në faktet bazore të traditës[6], kurse nga ana tjetër kemi sunnetin, traditën, të cilën mund ta marrim në kuptim të burimit konstitutiv të besimit islam (fi’l, kawl, takrir). Sunneti i siguron arsyes, mendjes dhe të menduarit përmbajtjen bazore e cila soditet, sikurse mund ta marrim edhe në kuptimin e traditës intelektuale muslimane ose në kuptimin e kahjes dhe lëvizjes së veçantë. Tradita interpretuese islame, e shikuar në pikëpamje racionale apo tradicionale, përfshin në vete frymëzimin e pastër dhe arsyen e pastër, shpalljen dhe arsyen, mendimin dhe besimin, me dallim që secila nga këto pikëpamje i jep përparësi ose shpalljes ose arsyes, duke mos i përjashtuar, në fundin e fundit, këto dy burime të njohjes dhe të të menduarit.[7]

Kuptimet e sunnetit dhe arsyes në botën bashkëkohore

            Sipas botëkuptimit bashkëkohor ekzistojnë dy domethënie të sunnetit apo të traditës. Njëra përfshin jetën dhe veprën e Pejgamberit të Allahut, kurse tjetra është shikim i shenjtë mbi botën.

            Mirëpo, domethënia e sunnetit imponon përcaktimin e kontureve të hapësirës ku mund të bisedojmë. Sa i përket sunnetit në pikëpamje të jurisprudencës islame, çështja është e qartë, por sa i përket sunnetit në pikëpamje të traditës, viz-a-vi modernitetit dhe modernizmit, ka mendime të kundërta. Sunnetin një pakicë sot e kuptojnë si çështje të kaluar.[8]

            Disa të tjerë e marrin sunnetin si nocion me kuptime të shkallëruara dhe shumështresore. Me fjalë të tjera, sunneti është një nga burimet parësore të traditës konstitutive islame, por edhe një orientim i posaçëm brenda traditës interpretative muslimane, një pikëvështrim i gjeniut intelektual musliman, i cili pasqyron me përmbajtjet e tij vlerat tradicionale dhe shpirtërore të Islamit. Sunneti ka edhe kuptime të tjera.[9] 

Disa mendojnë se sunneti nuk është diçka që ka ndodhur në të kaluarën, sepse e reja dhe e vjetra kanë kuptim vetëm për njeriun. Për botën e kafshëve dhe botën bimore nuk ekziston kjo ndarje, apo së paku mendojmë se nuk ekziston. Çdo gjë e re bëhet e vjetër dhe si e tillë nuk paraqet vlerë vetvetiu. Koha për të cilën ne flasim, nuk paraqet për Allahun asgjë: Ai s’ka ditë as natë, mëngjes as mbrëmje. Mirëpo, njeriu gjatë periudhave të ndryshme kohore ka pasur pikëpamje të ndryshme.

Sunneti (tradita) mund të kuptohet pikërisht në kuptimin e të parit të botës në të cilin dominon fakti se bota është shprehje, fotografi e Zotit dhe se në të ka Burim të fortë dhe të qëndrueshëm.

Kur thuhet se tradita nuk do të thotë kalueshmëri, histori, nuk mohohet fakti se kjo ka të bëjë me periudhën historike që është pas nesh. Por, qëllimi është të përvijohet se e kaluara nuk është përcaktim themelor në domethënien cilësore të traditës.

Kthimi i njeriut modern nga tradita nuk është i lehtë. Njeriu i cili mendon në mënyrë moderne dhe i cili njëmend është bërë vepër e modernitetit e ka të vështirë kthimin. Natyrisht, ka njerëz të cilët vetëm frymojnë në modernitet, por mendojnë në mënyrë tradicionale. Ata i shfrytëzojnë gjësendet moderne si veturat dhe aeroplanët, internetin dhe mobil-telefoninë, por i jetojnë vlerat tradicionale. Ata nuk kanë nevojë të kthehen diku.

Njeriu që e jeton modernitetin dhe ka pikëpamje moderne, e ka shumë të vështirë t’i kthehet traditës. Sepse, ai mendon që çdo gjë është në ndërrim e sipër, se çdo gjë e re sot, nesër bëhet e pavlefshme. Për këta kthimi nuk është i pamundur, por është shumë i vështirë.

            Ndonëse moderniteti evroperëndimor nuk i njeh vlerat tradicionale, megjithatë moderniteti dhe postmoderniteti evroperëndimor kanë ruajtur ca lidhje me rrënjët (vlerat) zanafillore, nga të cilat buron mendimi evroperëndimor filozofik-teologjik, rrënjë këto që dallohen në mitin grek dhe logosin biblik. Ky ndikim, këto rrënjë janë evidente deri në kohën e Rene Dekartit (1596-1650). Pas kësaj kohe kemi një salto mortale radikale, duke e larguar Zotin nga jeta e tyre praktike dhe ideore. [10]

            Pas kësaj kohe, Zoti si subjekt onto-teologjik u zëvendësua me subjektin antropologjik, njeriun, i cili u bë masë, kriter i të gjitha gjërave, i historisë dhe i natyrës.[11]

A e përbën arsyeja apo e shenjta thelbin e sunnetit

            Thelbin, esencën e sunnetit e përbëjnë edhe e shenjta edhe arsyeja / mendja.[12] Nuk mund të imagjinohen vlerat tradicionale pa arsye. Sistemi tradicional i vlerave bazohet në të dyja këto burime: e shenjta është simbol i zbulesës hyjnore dhe Ruhit të Zotit si burim i gjithë frymëzimit, kurse arsyeja /mendja është metafizikisht e ndërlidhur dhe e orientuar me të Shenjtën, të Vërtetën, Bujaren dhe Absoluten.

Shpallja dhe mendja, e shenjta dhe botërorja janë dy fytyra të Melekut të shpalljes dhe të njohjes, të cilat traditën e shenjtë të besimit dhe të mendimit në dritën e religio perennis të Islamit e shpien në historinë njerëzore.[13]

            Arsyeja / mendja dhe e shenjta janë të pandashme. Arsyeja është ajo që shquan kufirin, perden, pas së cilës është vetëm Qenia e pakapshme dhe e mbiarsyeshme, kufiri ku fillon detyrimi i respektimit e jo i konceptimit dhe i perceptimit të Qenies absolute. [14]

            Në sunnet njeriu gjen mbështetje të fortë, qetësues dhe lehtësues, kurse ata që kanë humbur mendimin tradicional nuk mund ta gjejnë këtë mbështetje në modernitet, ndërkaq njeriu që mendon tradicionalisht gjen mbështetje, pavarësisht nga ndërrimet që ndodhnin rreth tij. [15]

Aktualizimi i sunnetit /tradicionales si modernitet

            Sipas disave vetë shtruarja e pyetjes së qëndrimit tonë ndaj sunnetit apo ndaj tradicionalitetit është diç jashtë aktualitetit, është rezultat pikërisht i modernitetit tonë ose i pakëndshmërisë sonë ndaj mënyrës së përsiatjes çfarë është sot, me parashtrimin se jemi njerëz modernë, në mënyrë imanente.

            Disa intelektualë e filozofë e shohin tradicionalitetin edhe si botëkuptim edhe si mënyrë jetese, përmbajtja e të cilit buron nga cilësia hyjnore dhe pejgamberike. Ky tradicionalitet paraqet aromën, substancën, forcën avangarde dhe shtyllën e pandryshueshme të historisë njerëzore. [16]

            Në anën tjetër, shumica e njerëzve ende nuk e kuptojnë domethënien e modernitetit. Sipas tyre problemi qëndron në çështjen se njeriu në vend të që udhëtojë me gomar, fluturon me aeroplan. Për këtë arsye, duke mos e kuptuar problemin në thelb dhe duke mos e pranuar këtë pikëpamje, ata janë të qetë. Por, me kalimin e kohës, gjendja sigurisht do të përshkallëzohet. Rënia dhe bastardimi moral në këtë kohë e paralajmëron këtë gjendje.[17]

Si të kuptohet kthimi te sunneti / tradicionalja

            Kur tashmë u shtruan disa përkufizime të pjesërishme të sunnetit dhe të nocionit të tradicionales, lind pyetja e kthimit te sunneti apo tradicionalja, jo në kuptimin e një kategorie kohore, por të një tradite të amshueshme, me të cilën nënkuptohet kategoria e asaj ezeliane, amshuese dhe pa fillim. Pra, kujt t’i kthehemi, krahas Shpalljes së Zotit, pejgamberëve të Zotit, fjalëve të pejgamberëve të Zotit? Meqë Shpallja kur’anore dhe sunneti e hadithi pejgamberik si praktikë e mendimit të Pejgamberit të Islamit janë të amshueshme, të pakonsumueshme dhe të pashtershme në pikëpamje të përmbajtjes, kjo do të thotë se në jetën tonë ne duhet të gjejmë përgjigjet, mënyrat dhe modelet më të përshtatshme, të cilat, me forcën e tyre do ta dëftonin dhe dëshmonin këtë dhe kthimin te sunneti apo tradita si të padiskutueshëm. Por, këtë kthim nuk duhet perceptuar si një gjest, veprim fizik, të shpejtë, momental, por si harmoni të vazhdueshme të ritmit të jetës tënde të përditshme me ritmin e vullnetit dhe synimit hyjnor, me porositë shpirtërore të Pejgamberit të Islamit. Kthimin nuk duhet perceptuar as si mohim të të gjitha të arriturave pozitive dhe të dobishme të qytetërimit bashkëkohor. Ato duhet pranuar dhe mundësisht përparuar nga ne, por jo si shkaqe dhe zotërues të historisë dhe natyrës, por si zgjidhje dhe mjete të jetës së përditshme.[18]

Nëse traditën e kuptojmë ekskluzivisht si të kaluar dhe nëse kthimin te tradita e marrim si kthim në të kaluarën, me të drejtë do të shtrohet pyetja: në cilën të kaluar të kthehemi?

            Kthimi ynë në traditë nuk është kthim në të kaluarën, por kthim te Zoti, mbështetjes së amshueshme, jashtëkohore dhe jashtëhapësinore. Kthimi te Zoti, i cili me mëshirën e Tij të pakufizuar krijoi botën dhe njeriun në të, kthimi te Zoti, në duart e të cilit është jeta dhe vdekja jonë, te Zoti, i cili nuk është në kohë, në të kaluarën, të tashmen dhe në të ardhmen.

            Për mua kthimi te tradita do të thotë kthim te Zoti i fesë sime, Zoti i madhërueshëm, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti, sepse unë mbështetem te Ai, i dorëzohem Atij dhe kështu bëhem i qetë dhe i zhbrengosur.[19]