Zeri Islam

Lexues të nderuar !

Librin të cilin e ke para vetes, para dorëzimit në shtyp, kanë patur rastin ta shiqojnë dhe për të të japin mendim a gjykim personalitetet dhe alimët tonë eminentë: prof. Mehmedalija Haxhiq, këshilltar për çështje të sheriatit pranë Rijasetit të BI në RBeH, Naibu-Reisul-ulemai prof. Ismet ef. Spahiq, Jakub ef. Muhamedi, imam i xhematit “Ballkan” në Munih dhe Muhammed ef. Mushinbegoviq, imam i xhematit në Rosenheim.

Ata më kanë mbështetur dhe kanë dhënë pëlqim që ky libër të shtypet dhe tu bëhet i arritshëm një numri sa më të madh të muslimanëve tanë. Unë për këtë i falënderoj dhe e lus Allahun xh.sh. që t’i shpërblejë, veçanërisht për sugjerimet dhe vërejtjet të cilat m’i kanë drejtuar që me të madhe kanë ndikuar që libri të dalë në këtë formë dhe përmbajtje.

Me këtë libër është menduar të arrihen dy qëllime:

1. Njohje me temën medhhebët në Islam, me përpjekje që këtë temë t’ua afrojmë rrethit të gjërë të popullatës muslimane, me theks të veçantë në respektim të të gjitha medhhebeve të pranuara, gjithsesi mes tyre edhe medhhebin tonë hanefij.
2. Nxitje për ruajtjen e unitetit të popullatës tonë muslimane dhe të mos lejohet që të vijë deri te konfrontimet në mes vete në baza fetare, deri tek të cilat ka ardhur në disa pjesë të botës islame.

Vallahu min verail-kasdi ve huve jehdis-sebil!

Fikret Arnaut

PJESA E PARË

بسم الله الرحمن الرحيم

Konceptimi islam mbi medhhebet e fikhut në islam

Falënderimi i qoftë Allahut xh.sh., Atë e adhurojmë dhe vetëm prej Tij kërkojmë ndihmë. Atë të cilin Ai e përudhë në rrugë të drejtë, vetëm ai është në rrugë të drejtë, kurse kë e lë në lajthitje, atë askush në rrugë të drejtë nuk mund ta kthejë. Salavati dhe selamet qofshin mbi të dërguarin e fundit të Allahut Muhammedin a.s., mbi as’habët e tij dhe mbi të gjithë ata që ndjekin porosinë e Tij deri në Ditën e gjykimit.

Vëllezër të dashur e të respektuar, motra të nderuara!

Në fjalët që pasojnë do të përpiqemi, me ndihmën e Allahut, t’i sqarojmë disa çështje rreth zanafillës së medhhebeve, themeluesve të tyre, kohës në të cilën janë paraqitur dhe shkaqet për të cilat janë paraqitur medhhebet. Pastaj të jipen qëndrimet islame rreth disa çështjeve shumë të rëndësishme nga kjo lëmi, siç janë:

A jemi fare të detyruar të ndjekim njërin prej medhhebeve?

Nëse po, atëherë cilin medhheb duhet ta ndjekim?

A ekzistojnë dallime themelore dhe qenësore në mes medhhebeve ekzistuese?

A përmbajnë në vete medhhebet diç që bie ndesh me dispozitat e Kur’anit dhe të Sunnetit?

Kujt i lejohet që të nxjerrë dispozita (ahkam) drejtpërdrejt nga Kur’ani dhe Sunneti?

Çfarë ka qenë pozita politike dhe ekonomike e muslimanëve në kohën kur në vise të ndryshme të botës islame respektoheshin medhhebet dhe kur muslimanët i ndiqnin dijetarët islamë – muxhtehidët, dhe çfarë është pozita e muslimanëve atëherë, kur nuk respektohen medhhebet dhe kur bëhet thirrje në refuzimin e ndjekjes së medhhebeve ose madje kur fajësohen medhhebet për prapambeturinë e muslimanëve?

Ç’ËSHTË MEDHHEBI?

Fjala medhheb në gjuhën arabe do të thotë rrugë, mënyrë ose metodë. Në terminologjinë islame të fikhut, me medhheb nënkuptohet drejtimi dhe metoda, të cilën një prej juristëve islam-muxhtehid e ka vendosur për të ardhur deri te njohja e dispozitave (ahkam) të caktuara. Që nga fillimi i shpalljes së Islamit, Muhammedi a.s. ka qenë interpretuesi më i mirë dhe i vetëm i Islamit. Ai e shpjegon porosinë e Allahut. Allahu xh.sh. e ka dërguar me detyrë që t’u shpjegojë njerëzve atë që u ka dërguar. Bashkësia së cilës i është dërguar Muhammedi a.s. në fillimin e saj nuk është e madhe. Tekstet e Kur’anit dhe të Hadithit, të cilat shpallen janë të kufizuara me përmbajtje. E zgjidhin problematikën aktuale të asaj kohe, e njëkohësisht vendosën edhe themelet dhe rregullat parimore për një ummet të madh i cili do t’i ketë ithtarët e vet në çdo vend të rruzullit tokësor. Në Bashkësinë mekkase dhe medinase të muslimanëve nuk sqarohen të gjitha çështjet dhe aktualitetet në të cilat do të hasin të gjithë muslimanët kudo që të jenë dhe të gjenden.

Allahu xh.sh. në shumë ajete thekson se besimtarët duhet t’i nënshtrohen Allahut dhe të Dërguarit të Tij. As’habët shumë mirë e kuptojnë se çka don të thotë kjo. Dispozitat dhe detyrat kryesore të Islamit shpallen në Medine. Janë shpjeguar themelet e Islamit, kelimei shehadeti, namazi, agjërimi, zekati dhe haxhxhi. Krejt mësimi i këtyre dispozitave bëhet me transmetim gojor. I vetmi që bëhet në formë të shkruar është teksti i Kur’anit. I Dërguari i Allahut Muhammedi a.s. ndalon që të shkruhet çdo gjë tjetër përveç Kur’anit. Është i vetëdijshëm se të gjitha librat tjera qiellore së shpejti pas shpalljes janë ndryshuar, teksti i librave të shpallura është falsifikuar, diçka nga harresa, e diçka me qëllim. Andaj kihet kujdes që edhe me Islamin të mos përseritet fati i shpalljeve të mëparshme. As’habët besnikërisht shënojnë dhe shkruajnë tekstin e Kur’anit dhe shumë e mësojnë përmendsh. Disa as’habë janë gjithmonë pranë Muhammedit a.s.dhe mbajnë mend atë që flet dhe shpjegon. Veçanërisht shquhet Abdullah ibn Omeri dhe Ebu Hurejre r.a. Nga ana tjetër disa as’habë specializohen në lëminë e dispozitave (ahkam); siç është Muadh ibn Xhebel, Abdullah ibn Mes’ud, Ali ibn Ebi Talib, Aisha bija e Ebu Bekrit etj. Disa, prap, ishin përcaktuar për interpretim të Kur’anit që më vonë bëhet lëndë studimi i disiplinës së veçantë, e cila quhet tefsir. Nga kjo fushë, veçanërisht është dalluar Ibn Abbasi r.a.

Pas kalimit të të Dërguarit të Allahut Muhammedit a.s. në jetën e amshuar (Ahiret), zhvillimi i Islamit vazhdoi të ecë në pajtim me themelet të cilat janë vendosur në gjeneratën e parë të ndershme në të cilën ka jetuar i Dërguari i Allahut Muhammedi a.s. Në një hadith të cilin e transmeton Abdullah ibn Mes’udi, Resulullahi a.s. ka thënë: “Shekulli më i mirë është ai në të cilin jam dërguar unë, pastaj ai i cili pason dhe ai i cili e pason” (Hadith sahih). (Transmetojnë Buhariu, Muslimi, Ibni Maxhe etj.)

Nga ky transmetim konkludojmë se periudha më e mirë është ajo në të cilën ka jetuar i Dërguari i Allahut Muhammedi a.s., pastaj ai që e pason dhe ai që pason pas saj. Me këtë janë përfshirë tri gjenerata:

Gjenerata e as’habëve.As’ab konsiderohet çdonjëri që ka besuar në pejgamberinë e Muhammedit a.s., është takuar me të dhe së paku njëherë e ka parë. Kushtëzohet pamja e të Dërguarit të Allahut Muhammedit a.s. që të mund ta fitojë këtë titull të ndershëm. Ashtu që ata të cilët kanë jetuar në kohën e të Dërguarit të Allahut, por nuk janë takuar me të dhe nuk e kanë parë, edhe nëse e kanë  besuar dhe janë muslimanë, nuk mund të konsiderohen as’habë. I tillë ka qenë Uvejs Karani, fetar i madh nga Jemeni, të cilin i Dërguari i Allahut ua ka përmendur as’habëve të tij dhe disave madje ua ka rekomanduar që nëse takohen me Uvejs Karanin prej tij të kërkojnë lutje të hajrit. Ky personalitet në popullin tonë është i njohur me emrin Vejsil Karani. Është shënuar se Hazreti Omeri kur ka qenë halif çdo vit në sezonë të haxhit ka dal në mesin e haxhinjve ka pyetur për Vejsil Karanin dhe një vjet është takuar me të. Për këtë ekzistojnë transmetime të besueshme. (Shih librin “Zuhd” Ahmed ibn Hanbel)

Gjenerata e Tabiinëve.

Janë të gjithë ata që kanë besuar në pejgamberinë e Muhammedit a.s., por me të nuk janë takuar, por janë takuar me disa prej as’habëve. Kjo është gjenerata e dytë e bekuar. Ajo ka dhënë gjeni të mëdhenj dhe njerëz të mençur, kurse ne do t’i përmendim si shembull Seid ibn Musejjebin, Hasan Basriun, Ebu Hanifen, themeluesin e medhhebit tonë. Ajo që është interesant të theksohet është se Ebu Hanifja prej fakihëve – muxhtehidëve të njohur, i vetmi është nga gjenerata e tabiinëve, ndërsa të tjerët: Shafiu, Maliku dhe Ahmed ibn Hanbeli nga gjenerata e tretë (tebei tabiin). Të gjithë dijetarët janë të pajtimit se gjenerata e parë e as’habëve është më e mira, pastaj e dyta e pastaj e treta.

Gjenerata e Tebei tabiinëve. Ata janë të cilët kanë besuar në pejgamberinë e Muhammedit a.s. dhe janë takuar së paku me një Tabiin. Nga kjo gjeneratë janë të njohur numër i madh i dijetarëve nga lëmi të ndryshme si: fikh, hadith, tefsir etj. Në këtë periudhë bëhet edhe kodifikimi i shumë shkencave islame kështu që janë mbrojtur nga harresa dhe nga tentimi i falsifikimit. Për dallim prej dy shekujve të mëhershëm, në këtë shekull theksi më tepër vëhet në fjalën e shkruar. U ndie nevoja që të gjitha gjërat të shkruhen. Tashmë ishte e pamundur të gjitha të mbahen në mend pastaj edhe ndalimi i Pejgamberit për shënimin e haditheve dhe materialeve të tjera kishte pushuar, nga se ishte e kufizuar për periudhën e shpalljes së Kur’anit, shkak i të cilës ishte frika se mos të përzihet teksti i Kur’anit me fjalët njerëzore. Kështu që në këtë periudhë, në shekullin e tretë hixhrij, vjen deri te një lëvizje e fortë shkencore e cila i përfshinë të gjitha lëmitë.

Në të gjitha periudhat e përmendura kanë qenë të njohur dijetarët, të cilët i kanë patur metodat e tyre në shpjegimin e dispozitave islame. Pra, i kishin medhhebet e tyre. Sa i përket periudhës së as’habëve, gjeneratës së parë më të zgjedhur, më i njohur ishte medhhebi i Aishes, i Abdullah ibn Omerit, i Abdullah ibn Mes’udit etj.

Në gjeneratën e dytë të bekuar – të tabiinëve më të njohur janë shtatë fakihët e Medinës: Seid ibn Musejjeb, Urvetu ibn Zubejr, Kasim ibn Muhammed, Harixhetu ibn Zejd, Ebu Bekr ibn Abdu-Rrahman ibn Harithe ibn Hisham, Sulejman ibn Jesar, Ubejdullah ibn Abdullah ibn Utbe ibn Mes’ud. Këta shtatë janë të njohur me emrin “shtatë fakihët-juristët e Medinës”. Pastaj nga gjenerata e Tabiinëve edhe: Nafi’ mevla Abdullah ibn Omer. Në Kufe ishte i njohur Alkametu ibn Mes’ud, Ibrahim Nahii, Shejh Hammad ibn Ebi Sulejman, mësuesi i Ebu Hanifes nga Basra, Hasan El-Basriu.

(Shih Fikhul-islamijj ve edil-letuhu – dr. Vehbe Zuhejli 1/28)

THEMELUESIT E KATËR MEDHHEBEVE TË NJOHURA

Nga dijetarët e shumtë të cilët janë marrë me shkencën e fikhut, më së tepërmi janë dëgjuar dhe janë bërë të njohur katër dijetarët e famshëm. Medhhebët e tyre janë ruajtur me numrin më të madh të ithtarëve. Ata janë Imam Ebu Hanifja, Malik ibn Enesi, Muhammed ibn Idris Esh-Shafiu dhe Ahmed ibn Hanbeli.

Këtu, in sha Allahu, do t’i theksojmë shënimet e shkurtëra biografike të secilit prej tyre.

EBU HANIFE - NU’MAN IBN THABIT

(80 – 150 h.)

THEMELUES I MEDHHEBIT HANEFIJ

Emrin e ka: Imam E’dham Ebu Hanife, Nu’man ibn Thabit ibn Zuta el-Kufi. Prejardhjen e ka nga Persianët. Është lindur në vitin 80 , kurse ka vdekur në vitin 150 hixhrij. Ka jetuar në fund të dinastisë Emevite dhe në fillim të asaj Abasite. Thamë se i takon gjeneratës së tabiinëve, sepse i ka takuar disa as’habë. Dihet me siguri se e ka takuar Enes ibn Malikun dhe prej tij e transmeton hadithin e Pejgamberit a.s. që ka thënë: “Kërkimi i diturisë është obligim për çdo musliman”.

Ai është imam i shkollës racionaliste në Irak. Juristi islam më i njohur i kohës së vet. Imam Shafiu duke u impresionuar me njohjen e tij të fikhut, ka thënë: “Njerëzit janë të varfër në fikh në krahasim me Ebu Hanifen”. Ka qenë tregtar i tekstilit në Kufe. Ka mësuar hadith dhe fikh nga dijetarët më të njohur të kohës së tij, kurse i ka kaluar 18 vjet si nxënës special te dijetari Hammad ibn Sulejman, kurse Hammadi e ka patur mësues Ibrahim Nehiin. Ka qenë i rreptë në pranimin e hadithit. Ka patur kriteriume të ashpra, sepse ekzistonte numër i madh gënjeshtarësh, të cilët trillonin hadithe dhe ia përshkruanin të Dërguarit Muhammedit a.s.. Shumë e ka shfrytëzuar Kijasin dhe Istihsanin. Themelet mbi të cilat e ka ndërtuar medhhebin e tij janë:

1. Kur’ani,
2. Hadithi,
3. Ixhmai,
4. Kijasi,
5. Istihsani.

Nga lëmia e akaidit e ka shkruar librin “Fikhul ekber”. Është ruajtur deri sot dhe është shtypur. Më i njohur është verzioni me komentim të Mulla Ali Kariut (213). Ekziston poashtu edhe Musnedi i tij. Nuk ka lënë asnjë libër të shkruar nga fikhu. Mësimin e tij e ka ekspozuar në formë gojore, kurse nxënësit e tij kanë shkruar pas tij. Kështuqë deri sot besnikërisht dhe me kujdes janë ruajtur të gjitha mendimet dhe i tërë mësimi i tij.

Nxënësit e tij më të njohur janë:

Ebu Jusuf, Jakub ibn Ibrahim el-Kufi. Ai ishte gjykatës suprem në kohën e sundimit të Reshidit. Atij i takon merita më e madhe për ruajtjen e themeleve të medhhebit hanefij dhe përhapjes së mendimeve të tij në vise të ndryshme të botës. Kjo shumë ia ka lehtësuar pozitën, të cilën e ka zënë. Ai në shkencë e pat arritur shkallën muxhtehid mutlak. Por ka mbetur ndjekës besnik i mësuesit të tij.

Muhammed ibn Hasan Esh-Shejbani. Është i lindur në Vasit. Babai i tij ishte nga Damasku. Ai është rritur në Kufe, kurse më vonë jeton në Bagdad. Shkencën e fikhut e ka mësuar nga Ebu Hanifja. Pas vdekjes së Ebu Hanifes është shoqëruar edhe me Malikun. Ka qenë i  talentuar dhe inteligjent. Edhe ky e arrin shkallën e muxhtehidit mutlak. Ka shkruar shumë vepra, materialin e të cilave e ka mbajtur në mend nga Ebu Hanifja. Atij po ashtu i takon merita e madhe për shënimin dhe kodifikimin e materialit të shkollës juridike hanefite. Është e njohur vepra e tij “Dhahiru Rivajeti”, e cila konsiderohet vepër mjaft e njohur dhe themelore në medhhebin hanefij.

Zufer ibn Hudhejl Ebu Hudhejl. Në fillim është shoqëruar me shkencëtarë të hadithit, kurse më vonë kalon ndër juristë-fukahenj. Veçanërisht me shkathtësi ka përdorur Kijasin (analogjinë).

MALIK IBN ENESI ( 93 – 179 h.)

THEMELUES I MEDHHEBIT MALIKIJ

Emri i tij i plotë është Imam Malik ibn Enes ibn Ebi Amir El-Asbehi. Me prejardhje është nga një fis i Jemenit. Mban pseudonimin Imam darul-hixhreti (Imam i shtëpisë së hixhretit – Medinës). Është i lindur gjatë kohës së sundimit të Velid ibn Abdul Melikut, kurse ka vdekur gjatë kohës së Reshidit në Medine. Krejt jetën e tij e ka kaluar në Medine, asnjëherë nuk e ka lëshuar. Sikur edhe Ebu Hanifja, ka jetuar në kohën e dy dinastive (Emevite dhe Abasite). Gjatë kohës së tij kufijt e shtetit islam dukshëm janë zgjeruar. Islami pati arritur gjer në Evropë. Andalusi tashmë ishte vend islam.

Që nga rinia e hershme është shoqëruar me shkencëtarë të mëdhenj të cilët atëherë qëndronin në Medine. Posaçërisht një kohë të gjatë i pati ndjekur ligjëratat e Abdurrahman ibn Hurmuzit, Nafi Mevla ibn Omerit dhe të Ibn Shihab Ez-Zuhrisë. Shejhu i tij në shkencën e fikhut ishte Rebiatu ibn Abdurrahman. Ka qenë imam në fikh dhe në hadith. E ka shkruar veprën e njohur me orient të fikhut dhe hadithit, Muvetta. Imam Shafiu për Malikun ka thënë: “Maliku është mësuesi im, prej tij e kam marrë diturinë, ai është dëshmi ndërmjet meje dhe Allahut xh.sh. . Nuk ka asnjë njeri, të cilit i besoj më tepër se Malikut. Kur të përmenden dijetarët, Maliku në mesin e tyre është sikurse ylli i dritës në mesin e yjve.”

Medhhebin e tij e ka vendosur në themelet vijuese:

1. Kur’ani,
2. Sunneti,
3. Ixhmai,
4. Kijasi,
5. Veprat e banorëve medinas,
6. Fjalët e as’habëve
7. Istihsani,
8. Sedu Dheria,
9. Istis’habi,
10. Mesalihul mursele, dhe
11. Sher’u men kane kablena (ligji i shpalljeve të mëparshme).

 Për secilin prej burimeve apo themeleve të përmendura të medhhebit malikij, si dhe i të tjerëve, do të duhej shpjegim, por nuk duam detajisht të ndalemi, sepse në këtë punim theksi i veçantë vëhet në tema të tjera. Kush dëshiron të njoftohet gjërësisht me themelet e të gjitha medhhebeve, patjetër duhet t’u kthehet librave të Usuli fikhut, pa të cilat është e pamundur të kuptohet materia e fikhut, e sidomos kuptimi i teksteve dhe porosive të Kur’anit dhe Hadithit.

Imam Malik ibn Enesi ka patur shtatë nxënës, të cilët ishin nga Egjipti. Ata e kanë përhapur medhhebin e tij në Egjipt dhe në vende të tjera të Veriut të Afrikës. Gjithashtu i kishte patur edhe shtatë nxënës nga Maroku, të cilën fikhun e tij e sollën në vendet e tyre. Medhebi malikij është përhapur dhe ka mbijetuar në vendet ku kanë vepruar nxënësit e tij. Pjesëtarë të medhhebit malikij sot ka në Egjipt, Tunizi, Marok, Algjeri, Libi etj. Prej dallimeve të dukshme te pjesëtarët e medhhebit malikij, në krahasim me medhhebet tjera, është se ata gjatë faljes në namaz nuk i lidhin duart.

IMAM MUHAMMED IBN IDRIS ESH-SHAFIU (150–204 h.)

THEMELUES I MEDHHEBIT SHAFIJ

Imam Ebu Abdullah Muhammed ibn Idris Esh-Shafi’i, me prejardhje është i lidhur me pejgamberin Muhammed a.s. nga gjyshi Abdul-Menaf. Është i lindur në Gazë – Palestinë në vitin 150 hixhrij. Është i lindur në vitin e njëjtë në të cilin ka vdekur Ebu Hanifja. Shafiu ka vdekur në Egjipt në vitin 204 h.

Babai i Shafiut kishte vdekur kur ai i kishte vetëm dy vjet. Nëna e kishte çuar në Mekke, në vendin e të parëve të tij, ku ishte rritur si jetim. Në rininë e hershme e kishte mësuar (përmendsh) Kur’anin. Pas kësaj ishte dërguar në një fis beduin, i cili ishte më i njohuri për nga elokuenca, andaj aty e mëson gjuhën arabe burimore. Pastaj ka qenë nxënës te muftiu i Mekkës Muslim ibn Halid Ez-Zinxhiu, i cili i pati lejuar në moshën 15 vjeçare të japë fetva. Ashtu që në rininë e hershme ishte shumë solid në përvetësimin e shkencave islame. Pastaj u shpërngul në Medine dhe aty mësoi nga Imam Malik ibn Enesi. E ka dëgjuar Mevettain, të cilin e mban në mend për vetëm 9 netë. Pastaj me punë shkon në Jemen, e në vitin 183 h. udhëton për në Bagdad. Në Bagdad takohet me Muhammed ibn Hasanin, prej të cilit i merr librat e fukahenjve të Irakut dhe me të ka patur diskutime, të cilat Harun Err-Rreshidi i përcillte me kënaqësi. Kjo periudhë e jetës së tij është mjaft e rëndësishme. Pas kësaj shpërngulet në Egjipt, ku më pastaj edhe vdes. Imam Shafiun e kanë quajtur shehidul-ilmi (shehid i diturisë) për shkak të një ngjarje pak të çuditshme. Në Egjipt në atë kohë ka qenë i njohur dhe i përhapur medhhebi malikij. Me një rast Shafiu zhvillon një diskutim (polemikë) me një dijetar, i cili i takonte medhhebit malikij, natyrisht e ka mundur në diskutim. Mirëpo, nga hidhërimi ky i bie me një çelës të madh në kokë, prej të cilit Shafiu sëmuhet dhe së shpejti vdes. Ka patur numër të madh nxënësish të cilët më vonë e ruajnë dhe ua përcjellin të tjerëve mësimet e medhhebit të tij.. ka arritur shkallën muxhtehid mustekil (muxhtehid i pavarur). Allahu e shpërbleftë me xhennet!

AHMED IBN HANBEL ESH-SHEJBANI (163–241 h.)

THEMELUES I MEDHHEBIT HANBELIJ

Imam Ebu Abdullah Ahmed ibn Hanbel ibn Helal ibn Esed Ez-Zuhejli Esh-Shejbani është i lindur në Bagdad. Për të arritur dituri udhëton në të gjitha qendrat shkencore të asaj kohe: Kufe, Basra, Mekke, Medine, Jemen, Sham etj.

Kur Shafiu vjen në Bagdad, atij i bashkangjitet Ahmed ibn Hanbeli dhe mëson para tij. Edhe ky bëhet muxhtehid mustekil (muxhtehid i pavarur). E ka fituar edhe titullin imamul-muhaddithine (lideri i shkencëtarëve të hadithit). Kur e lëshon Bagdadin Shafiu thotë: “Në Bagdad nuk kam lënë njeri më të devotshëm më të mençur dhe më të ditur se Ahmed ibn Hanbelin”. Në qytetin ku ka lindur, aty edhe vdes në vitin 241 h. Edhe Ahmed ibn Hanbeli pas vete ka lënë shumë nxënës, të cilët e kanë ruajtur medhhebin e tij.

MUXHTEHIDËT TJERË

Kjo ishte një pasqyrë e shkurtër e periudhës së katër fukahenjve të njohur muxhtehidë, fikhu i të cilëve është ruajtur deri sot. Përveç këtyre katërve ka patur edhe dijetarë të tjerë, të cilët e kanë arritur shkallën e ixhtihadit, por medhhebet e tyre nuk janë ruajtur dhe nuk janë përcjellur më tutje. Nga ai grup do të përmendnim medhhebin e Sufjan Thevriut, Ibn Ebi Lejla, Davud ibn Alij El-Esfehani Dhahiri, Ibn Xherir Et-Taberi etj. Të katër medhhebet e përmendura më herët janë të pranuara nga Ummeti islam dhe në cilindo që dikush ka mësuar t’i shpreh ibadet Allahut xh.sh. e ka në rregull. Sepse të gjithë ata kanë qenë muxhtehidë të pavarur. Nuk lejohet të thuhet se njëri prej medhhebeve është më i mirë se tjetri dhe sidomos nuk lejohet të veprohet në diskriminim të medhhebit. Secili është i drejtë, sepse ai është ixhtihad i shkencëtarit që ka gradën e muxhtehidit, të cilët nëse me ixhtihadin e tyre kanë bërë veprime të mira tek Allahu xh.sh. i kanë dy shpërblime, e nëse kanë gabuar në nxjerrjen e dispozitës e kanë një shpërblim. Muxhtehidi gjithsesi është i shpërblyer. Kjo është thënë në hadith sahih. Kurse muslimanët tjerë, të cilët nuk e kanë arritur gradën e ixhtihadit e kanë për detyrë ta ndjekin njërin prej muxhtehidëve. Nëse ndodhë që të fillojë të merret me ixhtihad personi që nuk i plotëson kushtet e ixhtihadit, është gabimtar edhe nëse ia qëllon. Dera e ixhtihadit është gjithmonë e hapur, por vetëm për muxhtehidë. Kur’ani është shumë i qartë për këto çështje:

فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ …

“ … pyetni pra dijetarët, nëse ju nuk dini” (En-Nahl, 43.)

ياَ أَيُّهاَ الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُوليِ الأَمْرِ مِنْكُمْ …

“ O ju që besuat, bindjuni Allahut, respektoni të dërguarin dhe përgjegjësit nga ju…” (En-Nisa, 59.). Me shprehjen “ulil-emri minkum” nënkuptohen muxhtehidët.

Nuk është e lejuar që njerëzit të shetisin nëpër medhhebe dhe t’i përziejnë dispozitat nga secili medhheb, e në fakt nuk e kanë mësuar asnjërin si duhet dhe në mënyrë të themeltë. Sidomos nëse dikush kërkon vetëm lehtësira (ruhsa) nga të gjitha medhhebet. Andaj u rekomandohet muslimanëve që ta ndjekin medhhebin në mesin e tyre, ai në të cilin janë institucionet e nevojshme përkatëse: shkollat (medresetë), kuadri i aftësuar-dijetarët, literaturën autentike në të cilën janë të shënuara dispozitat dhe mësimet e atij medhhebi. E palogjikshme, e parregullt dhe e pamenduar do të ishte që nëse në një midis është i përhapur medhhebi hanefij dhe i ka institucionet e nevojshme përkatëse, të cilat i cekëm, që dikush nëse e ka mësuar një apo dy dispozita nga një medhheb tjetër, e lëshon dispozitën e medhhebit hanefij dhe e merr atë mendimin tjetër. Dijetari Seid Ramadan El-Buti (Sirian) thotë se në këtë kohë nuk ka asnjë muxhtehid mustekil në mbarë botën islame (shih librin: dr. Seid Ramadan El-Buti, Zevabiu ve esudda verae kitab el-Xhihad fil-islam). Për këtë arsye kur të duhet të bihet vendim për ndonjë çështje, duhet të mblidhet konziliumi i shkencëtarëve dhe bashkërisht të marrin qëndrim për ndonjë çështje të caktuar. Medhhebet nuk janë themeluar me qëllim që ta ndajnë ummetin islam, por përkundrazi janë formuar me qëllim që të ruhet mësimi dhe shkenca islame. Pikërisht në këtë periudhë (periudha e katër muxhtehidëve të njohur) është bërë kodifikimi dhe përpunimi i dispozitave të fikhut për të qenë të kuptueshme për popullin. Dhe krejt ai material është shënuar dhe është ruajtur dhe harresa dhe nga shtrembërimi. Pas kësaj është prurë fetva për domosdoshmërinë e ndjekjes së njërit prej medhhebeve të pranuara në mënyrë që të ngushtohet rrethi i mundësisë që dikush arbitrarisht dhe në mënyrën e vet t’i interpretojë çështjet islame duke mos qenë kompetent për të. Që dikush të bëhet muxhtehid duhet të plotësojë mjaft kushte. Për shkak të natyrës së këtij punimi mbi medhhebet nuk kemi mundësi që tash gjerësisht të flasim mbi kushtet e muxhtehidit, por nëse mund të themi shkurtimisht, atëherë do të themi kështu: ky është personi i cili në mënyrë të përkryer është i njoftuar me Kur’anin dhe Sunnetin e pejgamberit të ndershëm Muhammedit a.s., krahas njohjes së gjuhës arabe, përsosmërisë së imanit, virtyteve dhe karakterit të moralit, talentit mendor, inteligjencës, pastaj arritjes së diturive para dijetarëve publik të pranuar e të njohur etj. Sa për ilustrim dhe duke tentuar të paraqesim madhështinë e gradës së një muxhtehidi do të theksojmë faktin vijues: Një numër shumë i madh i dijetarëve prej shek. 5 hixhrij e deri më ditët e sotme kanë qenë mukal-lidë (ndjekës) të njërit nga medhhebet e njohura të përmendura. Unë do t’i përmendi vetëm disa emra të njohur. P.sh. Imam Gazaliu- anëtar i medhhebit shafij, Imam Neveviu (shafij), Ibn Haxher El-Askalani (shafij), Ibn Abidini (hanefij), Ibn Rexheb (hanbelij), Ibn Arebiu (malikij) dhe kështu ka qenë gjatë të gjithë shekujve. Kjo ka zgjatur deri në kohën më të re kur muslimanët e kanë humbur  forcën dhe ndikimin, të coptuar nga të gjitha anët, mes tjerash, edhe nga brenda, andaj paraqitet dukuria e pamedhhebizmit (el-lamedhhebijje), të cilën dijetari Dr. Seid Ramadan El-Buti e quan “novatoria më e rrezikshme e cila i kanoset sheriatit islam”. Ftuesit e pamedhhebizmit proklamojnë: “Në kohën e Muhammedit a.s. nuk ka pasur medhhebe, andaj në bazë të kësaj, as neve nuk na nevojiten. Secili duhet të kryejë prej dispozitave islame deri te të cilat vjen vet duke studiuar Kur’anin dhe Sunnetin qoftë ky madje edhe bujk, bari, nëpunës e të ngjashme…”. Mbi këtë dhe marrëzi të ngjashme më gjerësisht të shiqohet në librin e Dr. Seid Ramadan El-Buti “El-la medhhebijje”. A don të thotë kjo se të gjithë dijetarët, pas këtyre katër kolosëve (Ebu Hanifes, Malikut, Shafiut, Ahmed ibn Hanbelit) duke filluar nga nxënësit e tyre më të afërtë, si p.sh. të Ebu Hanifes: Ebu Jusufi, Muhammedi, Zuferi etj. të gjithë këta paskan devijuar rrugën e drejtë dhe kanë gabuar duke i ndjekur mësuesit e tyre, e deri në ditët e sotme!? Sikur se këta dijetarë nuk i paskan ditur citatet e mësuesve të tyre: “Nëse gjeni hadith sahih, ai është medhhebi im”, me çka sot shumë bilmeza kapen gjoja se medhhebet janë të themeluar në diçka tjetër e jo në Kur’an dhe Hadith. Muhammedi a.s. ka thënë:

لاَ تَجْتَمِعُ أُمَّتِي عَلَى خَطَإٍ  …

“ Ummeti im nuk do të pajtohet në gabim”. (Hadith sahih). Kurse janë pajtuar në rregullësi të katër medhhebeve dhe në domosdoshmërinë e ndjekjes së njërit prej tyre. Ka ndodhur edhe kur ndonjë beduin nga shkretëtira të ketë thënë se medhhebet janë gjë e gabueshme dhe duhet ndjekur vetëm Kur’anin dhe Sunnetin dhe për këtë thënie nuk ka pranim as pajtim të askujt dhe mendoj se është absurde të vëhen në një rrafsh këto dy dukuri dhe për to të diskutohet. Dua posaçërisht të theksoj këtë fakt, të pranimit të këtyre medhhebeve nga ana e mbarë ummetit të Muhammedit a.s.. Nga ana tjetër edhe është e pamendueshme që dikush tash t’i mohojë medhhebet ekzistuese dhe të thotë se don drejtpërsëdrejti ta ndjekë Kur’anin dhe Sunnetin, këtë nuk mundet sepse ndërmjet tij dhe Kur’anit e Sunnetit ekzistojnë bjeshkë dhe pengesa të panumërta. Këtë do të mund ta thotë dikush që ka arritur gradën e ixhtihadit. Por, prap do të kishte nevojë të domosdoshme të akceptojë ixhtihadin e muxhtehidëve të mëparshëm.

Fatkeqësisht, ne sot po përjetojmë momente kur disa djelmosha mendjemëdhenjë, analfabetë ose gjysmanalfabetë apo edhe nga ndonjë haxhi më i vjetër merr guxim nga ndonjë shfreni dhe xhahilijet të flasë mbi medhhebet në kontekstet më negative. Sa të mjerë që duken sikur të mund të shiheshin me sy të të tjerëve. Kanë rënë në grackën e propagandës armiqësore. Thonë: “Nuk na duhen medhhebet”. Që t’i kenë të thyer muslimanët në aq grupe sa ka individë. Kjo po ndodh tash në kohën e dekadencës dhe të gjendjes mjaftë të dobët të muslimanëve. Ata të cilët flasin kundër medhhebeve të fikhut deshirojnë që muslimanët t’i kthejnë në fazën para paraqitjes së këtyre muxhtehidëve, të cilët kanë dhënë gjithçka prej vetes për ta ruajtur Islamin. Mundi i tyre ka rezultuar që ne sot e kemi të ruajtur Islamin.

Disa i japin të drejtë vetes që drejtpërdrejt vetë ta komentojnë Kur’anin dhe Sunnetin, pa u furnizuar me parakushtet e nevojshme pa të cilat nuk mund të kuptohen burimet e Islamit. Me këtë vetëm rritet anarkia dhe përçarja, kurse Islami ka ardhur me qëllim që të heqë anarkinë dhe të vendosë rregull çdokund.

Medhhebet e fikhut nuk përmbajnë në vete asgjë që bie ndesh me parimet e dy burimeve të Islamit: Kur’anin dhe Hadithin, por përkundrazi, medhhebet janë ato të cilat shpiejnë në kuptimin e porosisë së Kur’anit dhe të Hadithit. Sepse, një muxhtehid për ta dhënë qëndrimin për ndonjë çështje, duhet t’i tubojë të gjitha thëniet për atë çështje në cilin do burim të Islamit. Nëse rastësisht do të vinte deri te shkatërrimi i trashëgimisë së fikhut, atëherë automatikisht do të bëhet e pamundur që të kuptohen Kur’ani dhe Hadithi dhe do të hapet mundësia për interpretime arbitrare.

Imam Haremejni në veprën Burhan ka theksuar: “Muxhtehidët janë pajtuar se muslimanët e rëndomtë nuk mund të ndjekin cilindo as’hab r.a. vetë, por janë të obliguar ta ndjekin medhhebin e imamit i cili  i ka kodifikuar dispozitat islame, i kanë shpjeguar dhe përkufizuar në tërësi – në libra të veçanta dhe kështu i kanë mbrojtur nga humbja dhe harresa. Të gjitha ato dispozita janë të themeluara në burime dhe janë përshtatur që të mund t’i kuptojnë njerëzit e rëndomtë dhe lehtë t’i ndjekin, ndërsa mendimet e as’habëve janë të shpërndara dhe nuk janë të tubuara dhe të ruajtura në një vend sikur medhhebet, ashtu që nëse dikush don ta ndjekë njërin nga as’habët, për shkak të mungesës së materialit të shkruar, nuk mund të vijë deri te zgjidhja e nevojshme”.

Gjithashtu dijetari i njohur Ibn Salah ka thënë: “Prej tash është e obligueshme ndjekja e njërit prej katër medhhebeve – sepse ato janë përhapur dhe shpërndarë si vepra të kodifikuara të veçanta që nuk është rasti me të tjerët”.

Për sa u përket dallimeve të dukshme të cilat ekzistojnë ndërmjet medhhebeve, mendoj se është e nevojshme që muslimanëve t’u sqarohen shkaqet pse dijetarët për disa çështje nuk janë pajtuar. Shumë porosi të Kur’anit dhe të Hadithit nuk kanë kuptim kategorik (delale kat’ijje), por janë të natyrës hipotetike (delale dhannijje). Kjo do të thotë se një porosi interpretohet në më shumë mënyra – që është specifikë e çmueshme e burimeve të Islamit. Si shembull do ta theksoj ajetin në të cilin Allahu xh.sh. flet mbi dispozitat e gruas së shkurorëzuar:

وَ الْمُطَلَّقاَتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوءٍ …

“ E ato gra që janë shkurorëzuar janë të obliguara të presin periudhën prej tre kuru’ …”(El-Bekare, 228). Është shtruar pyetja se ç’do të thotë fjala “kuru’”. Disa dijetarë kanë thënë se kuptimi i saj është “hajd” – periudhë mujore (menstruacione), kurse të tjerët kanë thënë se është “tuhr”- periudha e pastër ndërmjet dy periudhave (menzis). Këtu shkak për mospajtim është baza gjuhësore. Andaj thuhet se edhe qëndrimi i medhhebit të parë edhe ai i medhhebit tjetër është i drejtë, sepse ajeti është i kuptimit hipotetik. Kurse rezultati i mospajtimit të dijetarëve për këtë çështje shprehet në gjatësinë e zgjatjes së iddetit (pritjes) së gruas nga momenti kur i është dhënë talak (shkurorëzim). Dallimet e më tutjeshme kanë lindur në kriteret e pranimit të rivajetit të hadithit. Disa dijetarë kanë qenë të rreptë në pranimin e hadithit, nga frika se mos po futet ndonjë hadith i rrejshëm, andaj gjithmonë orientimin e kanë patur kah parimet e sheriatit të themeluara në argumente kategorike (delil katîi). Ndërkaq, imamët tjerë më lehtë i kanë pranuar citatet e hadithit, ndaj dhe ka ndodhur që të kemi kontradikta në mes haditheve me norma të ndryshme për të njëjtën çështje. Ekzistojnë edhe shkaqe të tjera për të cilat më detajisht flitet në librat e usuli fikhut (metodologjisë së fikhut). Konsideroj, shumë të rëndësishme që të përkthehen në gjuhën tonë disa libra të usulit, me çka besimtarëve do tu  sqarohej vlera dhe rëndësia e fikhut.

 ARABËT NË BOSNJE

Dëshiroj t’i them nja dy fjalë edhe për vëllezërit arabë të cilët vijnë në viset tona për shkaqe të ndryshme. Tek populli ynë ekziston respekt i veçantë ndaj arabëve, sigurisht nga arsyeja se Pejgamberi a.s. ka qenë arab. Në një hadith, për të cilin muhadithët thonë se është i dobët (daif), rekomandohet se duhet t’i duam arabët për tri shkaqe, e njëri prej tyre është sepse Pejgamberi a.s. ka qenë arab. Për shumicën e popullit tonë të gjithë arabët janë të njëjtë. Thonë: “Ata e flasin gjuhën arabe dhe ata, natyrisht, më së miri e kuptojnë fenë”. Ndërsa në realitet nuk është ashtu. Edhe në mesin e arabëve ka dijetarë por ka edhe xhahila në çështjet e fesë. Në viset tona kanë ardhur shumë pak dijetarë. P.sh. posaçërisht duhet theksuar vizitën e dijetarit të madh islam Shekib Arslanit, i cili e ka vizituar Bosnjen në kohërat më të hershme, dhe është mahnitur me dijetarët që kishte Bosnja. Secila qytezë atëherë kishte edhe kadi edhe mufti, kurse Sarajeva ishte kryeqendër e ilmit. Nuk është shënuar se Shekib Arslani apo ndonjë dijetar tjetër i ka porositur Boshnjakët- muslimanët: “Lerëni medhhebin hanefij sepse ai nuk vyen, nuk është i bazuar në Kur’an dhe Sunnet”! Zoti na ruajt! Në viset tona më së shumti kanë ardhur e po vijnë ata që nuk janë dijetarë. Arabë të rendomtë. Ata normalisht falen dhe e kryejnë ibadetin ashtu siç kanë mësuar nga imamët e tyre në vendet prej nga vijnë. Njerëzit tonë i porosisim të kenë më tepër mirëkuptim, arabët le të falen ashtu siç kanë mësuar. Le t’i lënë të qetë. Mirëpo, është evidente se njerëzit tonë i lënë ata të qetë, por (arabët)  nuk po i lënë këta. Problemet kanë lindur gjatë përpjekjes së ndërrimit të medhhebit. Ka ardhë deri aty puna, sa që në disa vende në Bosnje, disa haptas flasin dhe shkruajnë kundër medhhebeve, e sidomos kundër atij hanefij sepse ai është i njohur në midiset tona. Disa të ndihmuar edhe nga njerëzit tonë të paarsimuar i janë përveshur punës së ndërrimit të medhhebit duke konsideruar se Boshnjakët-muslimanët më tepër se pesqindë vjet gabimisht falen dhe manifestojnë fenë e tyre. Fitohet përshtypja se ky është plan i menduar mirë me të cilin dëshirohet që brenda korpusit fetar të boshnjakëve të ndizet zjarri. Asnjë i mençur nga bota islame nuk do t’i lejojë përpjekjet dhe potezat e tillë. Dy broshura të atij lloji janë paraqitur në territorin e Bosnjes dhe në to qart dhe haptas thirret populli ynë musliman për kryengritje kundër medhhebit hanefij dhe vendosja e faljes së re “sipas sunnetit”. Ata më të vetëdijshmit e popullit tonë me kohë kanë reaguar dhe haptas kanë tërhequr vërejtjen për rrezikun i cili fshihet pas këtyre përpjekjeve. Fjala është për librat: “BOTËKUPTIMET TË CILAT DUHET T’I PËRMIRËSOJMË” nga Imad El-Misri dhe “MUHTESAR AHKAM FIKHIJJE” nga Ebu Usame, i cili siç qëndron në kaptinë posaçërisht u dedikohet imamëve dhe studentëve. Ata i hapin do farë qendra islame në të cilat mësohen të rinjtë, pjesë përbërëse e arsimimit në ato qendra është që te ata të rinjë të zhvillohet oportunizmi dhe qëndrimi opozitar ndaj organeve zyrtare të Bashkësisë islame dhe e propagojnë “Islamin e vërtetë”. Në Visoko, përbri xhamisë është hapur një qendër e tillë në të cilën misionarët haptas u kanë bërë thirrje fëmijëve që të mos shkojnë në xhami te imami sepse ai nuk ua mëson Islamin e vërtetë, andaj organet zyrtare janë detyruar të reagojnë që ajo qendër të mbyllet. Nga Gjermania jo moti një djalosh ka shkuar në Bosnje, atje qëndron 7 ditë dhe vjen me “zbulimin” se medhhebi hanefij nuk është i drejtë, andaj duhet të falemi sipas Sunnetit, të cilën gjë ai e kishte mësuar për 7 ditë. Në Austri, para pak kohësh në një tubim disa të rinjë, të cilët kanë përvetësuar “mënyrën e re të faljes sipas Sunnetit”, i kanë provokuar të plagosurit e Bosnjes, njëri prej të cilëve i kishte humbur të dy sytë, kurse një tjetër përplotë lëndime, duke u thënë “se nuk janë muxhahidë të vërtetë”. Në këto banalitete dhe marrëzi kishin qëlluar disa njerës të cilët i kishin rrahur këta “interpretues të rinj të fesë”. Ja ku shpie mësimi i tillë. Së këndejmi edhe njëherë i tërheqim vërejtjen popullit tonë nga këto novitete. Dikujt do t’i konvenonte afganistanizimi i Bosnjes. Neve muslimanëve kjo nuk na nevojitet. Ata, të cilët kanë ardhur në Bosnje, për t’u ndihmuar vëllezërve të tyre Boshnjakë-muslimanë, u rekomandojmë që të heqin dorë nga kjo punë boshe dhe le t’i kryejnë në nivel detyrat dhe emanetet që u janë besuar nga vëllezërit donatorë nga bota islame.

E lusim Allahun xh.sh. që të na dhurojë dijetarë, të cilët Islamin do të mund ta futin si alternativë në realitetin e pranisë së shumë ideve të errëta e të ndërlikuara të cilat ofrohen nga të gjitha anët.

رَبَّناَ اغْفِرْ لَناَ وَ لِإِخْواَنِناَ الَّذِينَ سَبَقُوناَ بِالْإِيماَنِ وَ لاَ تَجْعَلْ فِي قُلُوبِناَ غِلاًّ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّناَ إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ .

“ … Zoti ynë, falna ne dhe vëllezërit tanë që para nesh u pajisën me besim dhe mos lejo në zemrat tona farë urrejtjeje ndaj atyre që besuan. Zoti ynë Ti je i butë, mëshirues.” (El-Hashr,10).

Perktheu: Miftar Ajdini

vijon ...