Ebu Mansur Maturidiu

Ebu Mansur Maturidiu ishte themelues i një prej shkollave të teologjisë sistematike islame. Emri i tij i plotë ishte Ebu Mansur Muhamed bin Muhamed bin Mahmud. Ashtu siç ndodhte zakonisht, ai u bë i njohur me emrin Maturidiu, emri i vendit ku kishte lindur, por në literaturën e shkruar njihet me emrin Ebu Mansur el-Maturidiu. Maturidi ka qenë një lagje apo fshat në Semerkant në Transaksonia. Deri para sulmeve shkatërruese vandale të hordhive që vinin nga Azia e Largët, Transaksonia qe një ndër zonat më të kulturuara dhe të zhvilluara të qytetërimit islam. Burimet historike nuk japin të dhëna të mjaftueshme në lidhje me jetën dhe familjen e Ebu Mansur Maturidiut. Për një kohë të gjatë emri i tij dhe i shkollës maturidije nuk njihej apo përmendej me të madhe në literaturën klasike islame, ndërsa të dhënat për të gjendeshin të shkapërdara aty-këtu nëpër burimet historike. Në periudhën midis dy luftërave botërore, fluksi i madh i punimeve orientaliste dhe prezantimi i orientalistit Joseph Schacht do të bënin të mundur që Maturidiu dhe shkolla e tij të fillonte të zinte një vend të rëndësishëm në studimet akademike. Ky interesim studimor rreth Ebu Mansur Maturidiut, rreth shkollës dhe literaturës së saj, do të rritej shumë pas viteve 1990. Dita e lindjes së Maturidiut nuk dihet në formë të prerë dhe të saktë, ndërsa si datë të vdekjes së tij të gjithë historianët arabë shënojnë vitin 944 (333 H). Studiuesit klasikë të literaturës bibliografike nuk flasin as edhe një rresht të vetëm për figurën e Maturidiut. Jo vetëm ata, por as dijetarët e mëvonshëm që mbrojtën pikëpamjet e kësaj shkolle nuk folën rreth tij. Kjo na lë të mendojmë se Maturidiu nuk numërohej si themelues i ndonjë shkolle teologjike sistematike islame, por si një pasues i thjeshtë i botëkuptimit teologjik islam të shpallur nga ana e Ebu Hanifes. Periudha kur jetoi Maturidiu përkon me periudhën kur shteti Abasi fillon të dobësohet dhe si rezultat në skenën e historisë politike islame fillojnë të dalin në pah një numër i madh principatash islame. Si rezultat i këtij procesi, krahas principatave të tjera të fuqishme, në Transaksoni u themelua edhe principata Samani. Kjo principatë u themelua nga vasalët e dikurshëm që vareshin nga kalifi abasi Memuni, por që në vitin 261 H arritën të shkëputen nga sundimi abasi dhe brenda një kohe të shkurtër të krijonin një principatë të fuqishme në këtë rajon. Dinastia Samani u zhduk nga skena politike në vitin 389 H, duke mos mundur t’u bënte ballë sulmeve dhe inkursioneve të fuqishme të principatave turke që e rrethonin. Dinastia Samani kreu shërbime të mëdha qoftë ndaj shkencave tradicionale islame, qoftë ndaj gjuhës dhe letërsisë arabe, duke i zhvilluar ato me sa kishte mundësi. Zhvillimi i kulturës islame nga ana e kësaj dinastie lëvdohet me të madhe nga ana e historianëve klasikë arabë. Si rezultat i përkrahjes së madhe që gëzonin dijetarët nën sundimin Samani, në këtë trevë u zhvilluan së tepërmi shkencat klasike islame si tefsiri, hadithi, fikhu, tasavufi, selami dhe letërsia. Maturidiu u rrit dhe u edukua në këtë ambient të qetë, larg çdo lloj intrige politike dhe lufte të hapur apo të fshehtë për pushtet, ku shkencat islame qenë zhvilluar në shkallën më të lartë për kohën. Kjo situatë bënte që veprimtaritë shkencore dhe studiuese të zhvilloheshin dhe përhapeshin në një shkallë të gjerë. Burimet historike na mundësojnë të pohojmë se Maturidiu u edukua nga një rreth dijetarësh islamë, zinxhiri i njohurive të të cilëve shkonte pas deri tek studentët e Ebu Hanifes e madje deri tek ai vetë. Prandaj ai u mbrujt me mësimet dhe botëkuptimin islam duke mbrojtur pikëpamjet e Ebu Hanifes në çështjet ku ai mbante qëndrim të ndryshëm nga dijetarët e tjerë islamë. Dijetarët islamë nga të cilët ai mori njohuri rreth shkencave bazë islame qenë Ebu Nasr Ijadi, Ebu Bekr Xhuzxhani, Muhamed bin Mikatil Razi dhe Nusajr bin Jahja Belhi. Nuk mund t’i përmendim këtu të gjithë dijetarët që jetuan dhe punuan në këtë rajon gjatë viteve kur jetoi Maturidiu, dijetarë me të cilët ai ka pasur kontakte që synonin zhvillimin e njohurive, ndaj u mjaftuam vetëm me emrat e dijetarëve të mësipërm, të cilët për nga rëndësia janë të njohur për lexuesit dhe studiue-sit e kësaj fushe. Mes nxënësve të Maturidiut njihen Hakim Semerkandi, Ebu Muhamed Pezdeviu, Ebu Lejs Buhariu dhe Ebu Hasan Rustugfani, të cilët e përcollën dhe e sistematizuan akoma më shumë mendimin teologjik të shkollës maturidite. Figura e dytë pas Maturidiut dhe sistematizuesi i kësaj shkolle qe pa dyshim Ebu Muin Nesefiu me veprën e tij Tebsiretu’l-Edille. Maturidiu, i cili ia kishte dedikuar jetën e tij diturisë fetare dhe mbrojtjes së akaidit të ehli sunetit ve’l-xhematit, për ta ruajtur atë të pa ndikuar nga rrymat e ndryshme që përpiqeshin të përhapeshin në Transaksoni. Ai pati shkruar vepra të vyera e të pakrahasueshme me të tjerat në këtë fushë, vepra të cilat dëshmojnë qartë dhe konkretisht se çfarë autoriteti i madh qe hartuesi i tyre. Përveç veprave që kanë mbërritur deri në ditët tona Maturidiu shkroi edhe mjaft të tjera, por të cilat ne i njohim vetëm nëpërmjet burimeve bibliografike. Deri më sot jo e gjithë vepra e Maturidiut është botuar e plotë, me përjashtim të dy veprave të tij bazë, të cilat janë Kitabu’t-Tevhid dhe Tevilatu’l-Kuran. Kitabu’t-Tevhid, Libri i Monoteizmit përbën themelin e shkollës së mendimit teologjik islam të Ebu Mansur Maturidiut. Kjo vepër u botua në vitin 1970 nga Fethullah Hulejf, i cili për botimin e kësaj vepre u bazua në kopjen e këtij libri që ruhet në bibliotekën e Cambridge-it, me nr. 3651. Vepra ka 206 faqe me përmasa mesatare, çdo faqe ka 21 rreshta dhe është kopjuar në vitin 1150 hixhri. Një botim i fundit i kësaj vepre, pas një edicioni kritik të bazuar në kopjet e ndryshme të këtij libri, u realizua nga Bekir Topallogllu dhe Dr. Muhamed Aruçi. Në veprën Tevilatu’l-Kuran, ndërsa sqaron nënkuptimet e ajeteve kuranore, Maturidiu përdor një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme për të gjithë, duke shmangur kështu detajet e panevojshme dhe duke i trajtuar nga këndvështrimi i ehli sunetit temat e teologjisë dhe besimit që përmbajnë ato ajete. Megjithatë, përkrah përgjigjeve me të cilat synon të argumentojë saktësinë e pikëpamjeve të ehli sunetit, sa herë që e sheh të nevojshme ai përmend edhe pikëpamjet e shkollave dhe të fraksioneve të tjera islame. Nëpërmjet veprave të tij, Maturidiu synonte të argumentonte pavërtetësinë e pikëpamjeve të shkollës Mutezile, pikëpamje që ishin shumë të përhapura në atë periudhë, veçanërisht gjatë sundimit të halifit abasi Memunit, i cili qe përkrahësi më i flaktë i kësaj shkolle. Në mënyrë të veçantë, Maturidiu sulmon pikëpamjet e Kabiut, që njihet si mbrojtësi më i madh i mendimit teologjik mutezili. Për më tepër, Maturidiu pati shkruar edhe libra të posaçëm kundër pikëpamjeve të këtij dijetari mutezili. Ai i pati luftuar me penë edhe pikëpamjet e mbrapshta të Karmative dhe të Rafidive. Dijetarët që kanë hartuar literaturën teologjike sistematike, kanë numëruar nga 13 deri në 50 dallime midis shkollës së mendimit teologjik të Maturidiut dhe asaj të Eshariut. Shifra e fundit është vërtetë e ekzagjeruar, sepse ka të bëjë me prirjen për të numëruar si dallime edhe shprehjet e ndryshme të këtyre dy teologëve të mëdhenj islam në lidhje me një temë të caktuar, paçka se në thelb ata mbrojnë të njëjtën gjë. Si pikëpamje karakteristike me të cilat identifikohet mendimi teologjik i shkollës Maturidi mund të përmendim opinionin se vullneti i pjesshëm që ndodhet tek njeriu (irade xhuzije) është i pavarur, se e mira dhe e keqja, e bukura dhe e shëmtuara njihen me anë të mendjes dhe të logjikës; edhe po të mos kishte ardhur shpallja hyjnore, zbritja e së cilës është shprehje e mëshirës së Zotit për njerëzit, njeriu në thelb të qenies së tij është i mbrujtur me nevojën për besimin tek Zoti. Prandaj, njeriu do të jetë përgjegjës për këtë gjë, edhe nëse nuk ka dëgjuar për shpalljen hyjnore, atributi krijim (tekvin) i Allahut është i pavarur. Një nga kushtet e Pejgamberëve është që ai të jetë mashkull. Mosbesimtarët nuk kanë si të jenë të ngarkuar me kryerjen e rregullave të fesë për sa kohë nuk besojnë, kështu që në jetën tjetër do të dënohen vetëm për mosbesimin e tyre. Imani as nuk shtohet dhe as nuk pakësohet, sepse imani është i ndarë nga veprat. Këto të fundit shtohen dhe pakësohen duke treguar shkallën e devotshmërisë, por jo atë të besimit të një njeriu. Analiza e veprës kryesore të Maturidiut, Kitabu Tevhid, vepër që ka mbërritur deri në ditët tona, nxjerr në shesh faktin se ai i jep rëndësi të madhe si traditës së hadithit dhe Kuranit, po ashtu edhe mendjes, duke përdorur stilin e diskutimit dhe debatit. Konservatorizmi që duket tek Maturidiu në specifikën e interpretimit të shprehjeve metaforike krahas përvetësimit në një dimension të madh të metodës së kelamit, duket edhe tek Eshariu. Ekziston një ndryshim i madh mes racionalizmit mutezili dhe racionalizmit maturidi. Ky i fundit, në dallim prej të parit pranon si pjesë të besimit pranimin me mendje e zemër të dogmave fetare si: rujetullah (parja me sy e Zotit në botën tjetër), shefaati (ndërmjetësimi i profetit dhe i njerëzve të mirë për mëkatarët në botën tjetër), ura e Siratit, peshorja (mizan), të cilat mutezilët nuk i pranojnë ngaqë pretendojnë se këto bien në kundërshtim me logjikën e shëndoshë. Përgjigja e Maturidiut është se ato u përkasin situatave të përjetësisë, ku mendjes nuk i takon të luajë ndonjë rol ndikues, sepse tekstet e shenjta të fesë islame (Kurani dhe hadithi) mjaftojnë për të treguar vërtetësinë e tyre. Tek Mutezilët mendja është diku gjykuese dhe diku pikënisje, ndërsa sipas Maturidiut mendja është në funksion të së vërtetës absolute që na mësohet nëpërmjet Kuranit dhe hadithit. Shkolla e mendimit maturidi ka qenë e përhapur në mënyrë paralele me shkollën juridike të hanefitëve. Ndonëse gjatë sundimit osman në medrese studioheshin vepra të esharitëve, Osmanët e njihnin shkollën maturidie si një shkollë tradicionale prej së cilës vareshin. Kjo situatë bëri që një pjesë e dijetarëve osmanë të përpiqeshin të pajtonin me njëra-tjetrën pikëpamjet e Eshariut me të cilat edukoheshin nëpër shkolla dhe ato të Maturidiut, duke gjetur ndonjëherë zgjidhje të ndërmjetme që janë intriguese për logjikën. Kështu, myslimanët e Ballkanit, shqiptarët dhe boshnjakët, i përkasin tradicionalisht shkollës maturidite, e cila nuk është gjë tjetër përveç se një tërësi argumentimesh logjike në mbështetje të parimeve të ehli sunetit dhe xhematit, që mbështeten në Kuran dhe në hadith.

RSS per kategorine Lajme Shfletuesi i Kur'anit

  • RSS per kategorine Lajme