1. Sipas Galtungut, premisa themelore e njeriut perëndimor, në lidhje me hapësirën, është: “Perëndimi, e në veçanti Evropa Perëndimore dhe Amerika Veriore janë qendra e botës, kurse të gjitha rajonet e tjera, paraqesin periferinë e kësaj fuqie kryesore”.
Sipas këtij koncepti, ekziston dallim, midis sistemit të vlerave të njeriut të Evropës Perëndimore dhe Amerikës Veriore - toka këto, që përfaqësojnë qendrën e botës - dhe sistemit të vlerave të tokave të tjera. Gjatë përhapjes së qytetërimit perëndimor, kanë dominuar dy metoda: ose vendet e reja janë shndërruar në vazhdimësi të qendrës, duke shkaktuar falimentimin e tërësishëm të qytetërimeve autentike të atyre trojeve, ose në ato vende është shkuar për hir të transferimit të burimeve ekonomike. Rezultat i këtij koncepti është aplikimi i kritereve të ndryshme vis-à-vis vendeve, që u përshkruhen vlera të ndryshme.[3]
‘Amerika Latine ka pasur qytetërime të lulëzuara, (majatë, rreth vitit 100 deri 900 e.s. dhe Aztekët e Inkasit, rreth vitit 1200 e.s.), krejt të pavarura prej ndikimit perëndimor, deri në kohën kur u pushtuan prej Spanjës, rreth vitit 1500. Kulturat vendase u zhdukën prej të sapo ardhurve evropianë. Në shumicën e vendeve të botës, perandoritë evropiane nuk i mënjanuan popullsitë vendase, por i përfshinë si pjesë të tyre. Këto perandori i shkretuan popullsitë e kulturat vendase, duke shkaktuar vuajtje shumë të mëdha. Pasuria e krijuar, eksportohej në Evropë, ku monarkët e përdornin për të blerë armë dhe ndërtuar shtete.’[4]
‘Kolonizimi ka një ndikim shkatërrues mbi një popull e kulturën e tij. Banorët detyrohen që të flasin gjuhën e kolonizatorëve, të zbatojnë praktikat e tyre kulturore. Këtyre banorëve u thuhet që ata, nga pikëpamja e racës, janë më të ulët se sa të huajt e ardhur atje. Pushtuesit evropianë, i trajtuan kolonitë e tyre si zotërime, të cilat mund të tregtoheshin e të pushtoheshin si plaçkë lufte.’[5]
Erich Fromm, mendësinë e botës perëndimore, përfaqësues i së cilës është, e shpreh kështu: ‘Në qoftë se shohim në veten tonë, në sjelljen pothuajse të të gjithë njerëzve, të udhëheqësve tanë politikë, atëherë nuk mund të mohojmë, se pikëpamjet tona mbi të mirën dhe vlerat tona përputhen me ato të heroit pagan, qëllimi i të cilit është pushtimi, fitorja, shkatërrimi, grabitja, kurse realizimi i plotë i jetës qëndron te krenaria, te pushteti, te lavdia dhe zotësia për të vrarë. E gjithë historia evropiane dhe e Amerikës së Veriut, është historia e pushtimeve, e nënshtrimeve dhe e veprimeve për fitim e interes; vlerat më të larta të jetës sonë janë që të jesh më i fortë se të tjerët, të nënshtrosh të tjerët dhe t’i shfrytëzosh ata.’[6]
Qytetërimi islam, vendet në të cilat është zgjeruar, i sheh si fusha të përbashkëta të ekzistencës. Muslimanët, që depërtuan në Indi, Evropën Lindore dhe Spanjë, zgjodhën rrugën e koekzistencës me elementet autentike të vendeve përkatëse, pa i falimentuar ose eliminuar ato, përkundër metodës së eliminimit dhe zhdukjes së tërësishme, që kishin përdorur arianët pasi depërtuan në Indi, apo metodës së zhdukjes totale të qytetërimit islam kur spanjollët pushtuan Andaluzinë, dhe të inkasve dhe majasve kur pushtuan Amerikën Jugore.
Në Islam, nuk ekziston dallimi i tipit qendra – periferia, sepse:
“Të Allahut janë Lindja dhe Perëndimi, pra, ngado që të ktheheni atje është ana e Allahut.”(El Bekare, 115)
Klasifikimi, që bën qytetërimi islam, në kuadër të së drejtës klasike Darul-Islam dhe Darul-Harb, nuk i përngjan ndarjes qendra-periferia, por paraqet një ndarje praktike, të cilën e ka nxjerrë në skenë domosdoshmëria juridike dhe është orientuar kah përcaktimi i fushave të zbatueshmërisë të së drejtës islame.
Duke u mbështetur në përkthimin etimologjik të fjalës Darul-Harb: shtëpi, vend i luftës, pretendohet se Islami, disa toka, i sheh si fusha të vazhdueshme të luftës, në vend që të nisen nga procesi i lindjes së këtij koncepti juridik. Ndarja klasike Darul-harb dhe Darul-Islam, e cila gradualisht po zbehet ose fshihet, duhet të kapërcehet duke e riformuar në kuadër të një strukturimi të ri njohës.[7]
2. Sipas Galtungut, teza themelore e perëndimorit, në drejtim të perceptimit të kohës, është kjo: “Proceset shoqërore zhvillohen në kuadër të një zhvillimi linear, nga poshtë-lart, nga e thjeshta drejt së zhvilluarës dhe, ky përfundim, domosdo, mbaron me një fund pozitiv”.
Ky vlerësim, përgatit një sfond të përshtatshëm, për legalizimin filozofik të idesë, së qarqeve politike dominante të kohës së fundit, për mbrojtjen e status-quo-së. Teza e Fukuyamës, për Fundin e Historisë, paraqet refleksion tipik të kësaj trajte të perceptimit të kohës.
Qytetërimi perëndimor, në mendjen e individëve të qytetërimeve të tjera, mbjell tezën se ai është qytetërimi i vetëm, që e rrethon dhe përfshin edhe të kaluarën edhe të ardhmen. Një përkushtëzim i tillë, në lidhje me të kaluarën, që buron nga ndjenja West-centriste mbi kohën, me vete sjell një përkushtëzim tjetër në lidhje me të ardhmen. Meqë historia e njerëzimit, në tërësi, është rezultat i qytetërimit perëndimor, edhe e ardhmja e njerëzimit do të formësohet ‘në dorën’ e këtij qytetërimi. Kur bashkohet kohë-perceptimi linearist me konceptin mbi Fundin e Historisë, në plan të parë, si një hipotezë e fshehtë, del përsosuria absolute e qytetërimit dominant të periudhës përkatëse.[8]
Mendimtarët muslimanë të periudhës klasike, të cilët i kanë thirrur njerëzit në përsosmëri, nuk i janë referuar mbretërisë qiellore (si kristianët), por praxisit të Asr-i Saadet-i t (Shekulli i Lumturisë), i cili është realitet historik i përjetuar. Vetëm hadithi i vetëm i Pejgamberit, i cili pohon se brezi më i mirë i muslimanëve, janë ata që janë bashkëkohës të tij, pastaj brezi pas tij, pastaj brezi tjetër, deri në fund të kohës, mjafton të mohohet, nga pikëvështrimi islam, ideja e evolucionit linear dhe e progresit në histori.[9]
Premisa themelore, mbi të cilën mbështetet qytetërimi islam, është: Procesi shoqëror nuk mund të kuptohet vetëm në kuadër të një logjike lineare, por, për kuptimin e këtij procesi, është i pashmangshëm referimi i dimensionit ciklik, i cili i inkuadron parimet e pandryshueshme. Koncepti e drejta, e vërteta, që shpreh vlerat barazi, drejtësi, dhe koncepti jo e drejta, jo e vërteta, që shpreh tiraninë, padrejtësinë, paraqesin konstante që nuk zhvillohen e as nuk ndryshojnë me kalimin e kohës.[10]
3. Galtungu e shpreh kështu tezën themelore të njeriut perëndimor, në lidhje me dijen: “Bota mund të kuptohet me një pikëpamje pakdimensionale, ose si përfundim njëdimensionale.”
Kjo pikëpamje njëdimensionale është bërë mbështetja më e rëndësishme e ndarjes epistemologjike. Botëkuptimi dogmatik, burimin e dijes në trajtë njëdimensionale, e redukton në autoritetin epistemologjik të kishës, i cili e përjashton mendimin racional, ndërsa epistemologjia shkencore shekullare, luftën kundër dogmës, e ka shndërruar në monopolizim të burimeve të dijes.[11]
‘Nga këndvështrimi i metafizikës, e gjithë lëvizja e mendimit në Perëndim, që nga periudha pas Nikolasit të Kuzës deri te Hegeli, e të mos flasim për filozofinë e shekullit XX, është një lëvizje ndaj “anti metafizikës”’.[12]
‘Njeriu jeton në shumë sisteme dhe për çdo sistem është i nevojshëm çelës tjetër për të kuptuar. Hegeli ka vërejtur që “çdo vetëdije kërkon vdekjen e vetëdijes tjetër”. Prandaj, dialogu tolerant, ndërmjet shkencës dhe religjionit, duhet bërë pa tjetër, pra, të zërë fill në supozimin themelor: edhe shkenca, edhe religjioni, duhet të vihen në pozitë të barabartë dhe asnjërës, paraprakisht, nuk guxon t’i mohohet racionaliteti dhe funksionaliteti. Shkenca si zëvendësim i religjionit, dhe arsyeja si zëvendësim i fesë, gjithnjë janë shkatërruar.’[13]
Edhe pse përvoja tregon se është e pamundur, që zbulimet empirike të bien ndesh sadopak me Kur’anin Famëlartë, duhet nënvizuar se nuk është shkenca matëse e tij, por ai është kriter për të. Çështjet teologjike dhe metafizike, nuk varen nga shkenca, që të presin konfirmimin apo mohimin e tyre, edhe pse ajo s’mundet kurrë të bjerë ndesh me to.[14]
Me metodat shkencore, nuk mund të fiksohet as ekzistenca, e as mosekzistenca e Zotit. Ndërmjet shkencës dhe fesë, midis racios dhe besimit, nuk ekziston fërkim ose konflikt, por përkundrazi, mund të bëhet fjalë vetëm për bashkëpunim.
Shkenca, për tema studimi merr vetëm fenomenet e observueshme, ndërsa subjektet, që s’mund të vrojtohen, i lë jashtë fokusit të hulumtimit. Përderisa, shkenca është metodë hulumtuese, doktrina scientiste paraqet një qëndrim metafizik, i cili ngërthen pretendime lidhur me temat përtej vrojtimit, që mbeten jashtë fushës së shkencës. Themeli, mbi të cilin bashkohen të gjitha sistemet mendimore, që nuk bazohen në shkencë, por në scientizëm, si: darvinizmi, bihejviorizmi, psikoanaliza frojdiane, materializmi dhe pozitivizmi etj., të cilat e kanë dhënë kontributin e vet në formimin e modernizimit evropian, është refuzimi i fesë me burim nga Shpallja (Vahji) dhe i urdhëresave dhe ndalesave të Zotit.[15]
Progresi në një fushë nuk është edhe dëshmi e zhvillimit të njëjtë në të gjitha fushat e jetës së njeriut, as argument i mënyrës së drejtë të jetës. Dr. Aleksis Karel, shkruan: “Qytetërimi modern ndodhet sot në një situatë të dëmshme, sepse nuk na përshtatet më. Ai është ndërtuar pa njohur natyrën tonë të vërtetë, është rezultat i tekave të zbulimeve shkencore; i orekseve të njerëzve, i iluzioneve, i teorive, i dëshirave të tyre. Edhe pse është ndërtuar për ne, nuk është bërë për shtatin tonë. Është e dukshme që zhvillimi i shkencës nuk ka ndjekur një plan. Shkenca është zhvilluar me raste, kur lindte ndonjë gjeni, është varur nga forma e mendjes së tij dhe nga drejtimi që mori kureshtja e tij. Ajo nuk u frymëzua aspak nga dëshira për të përmirësuar gjendjen e njerëzimit. Pra duket sheshit se mjedisi që na rrethon falë shkencës dhe teknikës nuk i përgjigjet aspak natyrës njerëzore, sepse është ndërtuar pa kriter dhe pa e njohur sa duhet këtë natyrë. Njeriu duhej të ishte masa e gjithçkaje; në të vërtetë ai është një i huaj në botën që ka krijuar vetë. Mjedisi i ndërtuar nga zgjuarsia dhe nga shpikjet tona nuk na përshtatet dhe ne jetojmë në të të palumtur, duke degjeneruar moralisht dhe mendërisht.”[16]
Në këndvështrimin e Islamit, bota është një koleksion i shumëllojshëm realitetesh, të ndërlidhur ngushtë me njëri-tjetrin, të cilët kanë ardhur në ekzistencë, përmes vullnetit të Një Zoti të Vetëm.[17] Përkundër përvojës së perëndimit, në botën islame, epistemologjia fetare nuk ka shkaktuar një retorikë antishkencore, e as epistemologjia shkencore një retorikë antifetare. Krahas të gjitha fërkimeve të përjetuara në botën islame, asnjëherë, nuk është shënuar një konflikt i tipit Kisha – Galileu.
Dijetari (si një model sui generis i liderit shkencor), në kuadër të qytetërimit islam, fitoi legjimitet si në sferën e diturive fetare (si fikhu, hadithi dhe tefsiri), ashtu edhe në sferën e shkencave racionale (si astronomia, matematika dhe mjekësia). Pra, sentenca diturore e qytetërimit islam, është: “Bota mund të kuptohet vetëm në sajë të përputhshmërisë së burimeve diturore shumëdimensionale. Dituria nuk mund të reduktohet në një burim të vetëm.”
Mendja, pesë shqisat dhe vrojtimi janë konsideruar burime të dijes, që nuk konfrontohen me burimin epistemologjik hyjnor – Shpalljen (Vahj). Dija e bazuar në arsye dhe vrojtim, që librin e gjithësisë[18] mundohet ta kuptojë në mënyrë analitike, dhe dija e Shpalljes – paraqesin nyjën kyçe të ngritjes së qytetërimit islamik.[19]
4. Qëndrimi i perëndimorit, në lidhje me natyrën, sipas Galtungut, është: ”Njeriu dominon mbi natyrën”.
Kjo sentencë e qytetërimit perëndimor, i hap rrugë relacionit të sundimit vertikal dhe natyrën e shtyn në një pozitë statike, pasive, pësore dhe e privon nga thelbi metafizik. Ky relacion, ka një anë të dominimit vertikal vis-à-vis të natyrës, dhe tregon se ekziston një përjashtueshmëri në një formë të ashpër, ndërmjet unit dhe natyrës. Kjo karakteristikë e ashpër përjashtuese e qytetërimit perëndimor karshi natyrës, paraqet njërën nga pikat dalluese më të rëndësishme midis tij dhe qytetërimeve antike.[20]
Përkundër qytetërimeve antike, të cilat natyrën, si sfond të ekzistencës ontologjike të unit, e perceptojnë si një mëshirë, favor hyjnor – botëkuptimi modernist e sheh si një objekt, mbi të cilin duhet sunduar.[21]
‘Por, edhe kur popujt perëndimorë nuk kanë qenë në luftë njeri me tjetrin, ata janë sjellë dhunshëm: ndaj natyrës, kundër florës dhe faunës, shtazëve, bimëve dhe mineraleve, gjer në pikën në të cilën ka ndodhur zhdukja e resurseve dhe katastrofa ekologjike, sikurse është ndotja e ambientit që kërcënon ekzistencën e njerëzimit. Asnjë nga këto shkelje nuk ka ndodhur në botën islame.’[22]
Kriza ekologjike që ka dalë në skenë, ka treguar se në fakt, sentenca “njeriu sundon mbi natyrën”, në vete, ngërthen një kontradiktë të brendshme, që e zhduk sigurinë ontologjike, atë të një kataklizme ekologjike, që e rrezikon ekzistencën universale.
‘Derdhjet e naftës, ndotja e ajrit të qyteteve, mbeturinat e pesticideve dhe vështirësitë në uzinat energjetike bërthamore, ndër probleme të tjera, e renditën mjedisin në krye të ditës të problemeve ndërkombëtare…Për shkak të shkatërrimit të ekosistemeve nga njerëzit, një numër i madh speciesh tashmë janë zhdukur. Meqenëse, ekosistemet mbështeten në ndërmarrëdhënie të ndërlikuara ndërmjet specieve, të cilat, shpesh, janë të brishta e të harmonizuara deri në imtësi, zhdukja e pak specieve, mund të shkaktojë ndryshime më të thella në mjedis.’[23]
‘Njeriu bashkëkohor i ka djegur duart në zjarrin, të cilin ai vetë e ka ndezur, për të harruar kush është ai vetë. Duke e shitur shpirtin në mënyrë faustiane, për të fituar mbisundim mbi ambientin natyror, ai ka krijuar një gjendje, në të cilën kontrolli i ambientit, po kthehet në mbytje, tek e fundit edhe vetëvrasje. Kriza e ambientit dhe mungesa e ekuilibrit psikologjik, të shumë njerëzve në Perëndim, janë rezultat i përpjekjes së njeriut që të “vrasë të gjithë zotat” dhe të shpallë pavarësinë e tij ndaj botës hyjnore… E vetmja shpresë e njeriut perëndimor, është të mos jetë më krijesë rebeluese siç është bërë, të lidhë paqe me botën hyjnore dhe me tokën dhe t’i nënshtrohet hyjnores.’[24]
Vetëperceptimi i qytetërimit islam, natyrën e sheh si tërësi të shenjave, ku manifestohet fuqia e Krijuesit dhe ky pozicion, midis njeriut dhe natyrës, nuk lind një relacion subjekti-objekti, por një relacion ekzistencial. Natyra, e cila përmban shenjat e Zotit, është një fushë ekzistence për njeriun, i cili është mëkëmbës i Zotit në sipërfaqe të Tokës.
Pra, njeriu dhe natyra, janë në një shkallë të barabartë të ekzistencës dhe, nga aspekti i të qenët të krijuar, kanë status të objekteve të Subjektit të njëjtë. Ajo, çka e dallon njeriun nga dukuritë natyrore, është aftësia për të perceptuar dhe kuptuar realitetin që shfaqet në natyrë. Kështu, natyra nuk është objekt statik dhe pasiv, por është objekt aktiv, që në çdo aspekt e përkujton Krijuesin dhe flet me njeriun me anë të shenjave të veta[25]:
“Atë e madhërojnë shtatë qiej dhe Toka, edhe gjithçka ekziston në to. Dhe nuk ka asgjë që nuk e madhëron Atë, duke e lavdëruar, por ju nuk e kuptoni madhërimin që i bëjnë ata. Ai, me të vërtetë, është i Butë dhe Falës.” (El Isra, 44)
Të ndërhysh kundër ekuilibrit natyror, do të thotë të ndërhysh kundër Ligjit të Tij. Botëkuptimi i qytetërimit islam nuk i përngjan, as identifikimit panteist të Spinozës, Deus siva natyra (Zoti baras natyra), e as konceptit të metafizikës deistike mbi natyrën, mbi të cilën mbështetet mekanika newtoniane, sipas së cilës, Zoti njëherë e ka krijuar rendin dhe më nuk ndërhyn në të. Përfundimisht, koncepti islam, në lidhje me natyrën, është: “Natyra, ku në çdo moment shfaqet fuqia krijuese e Allahut (xh.sh.), është një dhunti e të Lartmadhëruarit, dhuruar njeriut për të vazhduar ekzistencën e vet ontologjike.”[26]
5. Galtungu, mendësinë e perëndimorit, në lidhje me raportin ndërmjet Zotit dhe njeriut, e shpreh kështu: “Zoti ose disa ideologji që e shpikin Atë në kohën moderne, dominojnë mbi njeriun”.
Kështu, Galtungu, kalimin nga autoriteti i Zotit në autoritetin e ideologjive dhe shtetit, e sheh si një proces, ku aktorët kanë ndryshuar, kurse struktura ka mbetur e njëjtë. Me të vërtetë, ekziston një ngjashmëri e madhe dhe kontinuitet, midis dogmatizmit kishtar, i cili duke u mbështetur në pretendimin se përfaqëson vullnetin e Zotit, në emër të Zotit, krijon hegjemoni mbi njerëzit e tjerë, dhe metodave të ideologjisë fashiste dhe socialiste, që mundohen që jetës së njeriut t`i japin formë vetëm nga një burim, duke cenuar kështu, në të dyja rastet, të drejtat në lidhje me personalitetin e njeriut.[27] Nga ana tjetër, ajo çka është më specifike për qytetërimin islam, është dallueshmëria në të konceptuarit e relacionit ndërmjet Zotit dhe njeriut.
‘Islami është pluralistik, madje, ai nuk i njeh sakramentet, të cilat klerikët duhet t’i kryejnë. Nuk ka papë në Islam. Pa mundësi ndërmjetësimi, duke iu drejtuar Allahut drejtpërsëdrejti në vendqëndrimin e faljes, muslimani është besimtari më i lirë që mund të mendohet.’[28] “Kur robërit e Mi të pyesin për Mua (thuaju se) Unë jam afër, i përgjigjem lutjeve të lutësit, kur ai më lutet.” (El Bekare: 186).
Relacioni i hierarkisë ontologjike, ndërmjet Zotit dhe njeriut, nuk rrjedh nga largësia në një rrafsh të njëjtë, por nga dallueshmëria e rrafsheve të ekzistencës absolute. Pikërisht, kjo karakteristikë themelore, e veçon besimin islam, nga të gjitha lëvizjet religjioze dhe filozofike.
Fakti se, Zoti i Lartmadhëruar me emrat dhe atributet hyjnore, i përfshin të gjitha rrafshet ekzistenciale dhe, në njërin nga ato rrafshe të ekzistencës njeriut, i është më i afërt se aorta, individin musliman e mbush me ndjenjë të lartë të sigurisë dhe lirisë.
Njeriu, i cili pa ndërmjetësimin e ndonjë personi ose institucioni, në çdo moment dhe vend, e ndjen praninë e Zotit, ka mundur që në mënyrë të drejtpërdrejtë, ta perceptojë misionin e të qenët mëkëmbës i Zotit. Kjo ka qenë pengesë, që institucionet fetare dhe politike, si kisha dhe shteti, të dalin në plan të parë me përpjekjet për t`i dhënë kuptim jetës së njeriut. Përkundër zbehjes së vetëdijes fetare, e cila ka ndjekur një vijë paralele me dobësimin e kishës katolike perëndimore, në botën islame, dekadenca e shënuar në nivel institucional, nuk ka arritur të formojë një fushë shekullare absolute, që do ta shfaroste vetëdijen fetare.[29]
6. Galtungu, mendësinë e qytetarit perëndimor, në lidhje me raportin e njeriut ndaj njeriut, e përkufizon kështu: “Një grup njerëzish, individësh, klasash dhe kombesh, sundojnë mbi njerëzit e tjerë, disa janë më të privilegjuar në krahasim me të tjerët.”
Qytetërimi perëndimor, i cili përmes sintezës së shenjtë romake-zhermene, elementet e këtyre dy traditave i ushqente në themelin e thesarit romak, mosbarazinë në raportin njeriu-njeriu, e përcolli në periudhën shekullare. Ideologjitë ekstreme raciste janë përhapur pikërisht në rajonet ku është e përqendruar kjo sintezë.[30]
Kjo është pika e përbashkët midis feve që e legalizojnë segregacionin ekzistencial dhe ideologjive moderne që bazohen në diskriminimin etnik. ‘Miti për Evropën, ai miti i vjetër grek, është mit për dhunën. Zeusi, në formë të demit të bardhë, në bregun e detit, rrëmbeu princeshën fenikase Evropën, e dërgoi në Kretë dhe atje bëri me të disa fëmijë. Kjo ngjarje, i skandalizoi etërit krishterë, të cilët e shfrytëzuan për të kritikuar paganizmin. Mirëpo, Gerhadus Merkator e lavdëroi demin mitik dhe pohoi: ‘se ai mishëron, vërtet, virtytet e mira dhe specifitetin e evropianëve.’[31]
Në bërthamën e krijimit të Evropës, ndodhet ideja e pastrimit etnik. Evropa, si bashkësi, është ndërtuar mbi bazë të përjashtimit. Të përjashtimit absolut të muslimanëve dhe të përjashtimit relativ të evrolindorëve. Vetëm Evropa perëndimore është evropiane, domethënë Evropë e vërtetë. Gjithçka tjetër, është e dorës së dytë, më pak e vlefshme.”[32]
Pika kryesore, që e dallon qytetërimin islam, në këtë aspekt është mosdhënia e privilegjit asnjë personi, asnjë institucioni, asnjë organizate dhe asnjë kombi. Përhapja e Islamit me shpejtësi të madhe, duke përfshirë njerëz të çdo ngjyre dhe race, ka ndodhur vetëm në sajë të karakterit liberal dhe depërtueshmërisë me lehtësi në dimensionin njeriu – njeriu, që bëri të mundur që grupet e ndryshme të njerëzve, që hynë nën flatrat e Islamit, të arrijnë menjëherë në qendër të qytetërimit, si pasojë e të qenit të Islamit identitet i depërtueshëm me një përfshishmëri johegjemonike. Rrafshi egalitarist, që buron nga origjina e njëjtë e njerëzve bëri të mundur përhapjen me përmasa botërore të këtij sistemi, që nuk pranon diskriminimin hegjemonist.[33]
H. A. R. Gibb, autor i njohur, në librin e tij “Drejtimi Islam”, thotë: “Islami ka edhe një shërbim tjetër, ndaj kauzës së njerëzimit, gjë të cilën nuk e bëri Evropa. Ai zotëron një traditë madhështore, për një mirëkuptim ndër racial dhe një bashkëpunim të sinqertë. Islami ka aftësinë për të bërë pajtimin e elementeve të papajtueshëm të racës e traditës. Asnjë shoqëri tjetër, nuk e ka këtë aftësi, për të pasur sukses në barazimin e statusit të tyre. Për t’ia arritur kësaj, eliminimit të ndasive lindje-perëndim dhe krijimin e një bashkëpunimi në mes tyre, ndërmjetësimi i Islamit është i domosdoshëm. Nëse arrihet kjo, shpresa e një gjendje paqësore do të rritet pamasë. Ndërkaq, Evropa, nëse refuzon bashkëpunimin me Islamin, atëherë këtë iniciativë ia lëshon armëve, rivalëve të saj dhe, për të dy palët, fundi do të jetë fatal.”[34]
[34] Ebul Hasen en Nedevij, Islami dhe ndikimi i tij në Civilizim dhe merita e tij për njerëzimin, Shkup, 1421/2000f. 37-38.