KAPITULLI I

RËNDËSIA E SUNETIT TË PEJGAMBERIT, OBLIGIMI DHE RAPORTI YNË NDAJ TIJ

Rëndësia e Sunnetit në Islam

Kur ishte pyetur për personalitetin moral të Pejgamberit (a.s)., Aishja (r.a) ishte përgjigjur “Morali i tij ka qenë Kurani”. Prandaj kush do ta njohë Islamin në praktikë me karakteristikat dhe themelet e tij, duhet ta njohë në detaje dhe të mishëruar në traditën verbale, praktike dhe parimore të Profetit (a.s).

Program i drejtpeshuar

Sa herë që Pejgamberi (a.s) vërente animin e sahabëve nga teprimi apo neglizhenca, i kthente me vendosmëri me këmbë në tokë dhe i paralajmëronte për rezultatet e fanatizmit dhe neglizhencës. Kur mësoi për teprimin e Abdullah ibn Amrit në agjërim, falje dhe lexim Kurani, e kishte qortuar me këto fjalë: “Me të vërtetë trupi yt ka të drejtë të pushojë, edhe syri yt ka të drejtë për gjumë, edhe familja jote ka të drejtë për kënaqësi dhe argëtim, edhe musafirët e tu kanë të drejtë t’i presësh dhe të qëndrosh me ta. Prandaj jepi secilit atë për çfarë ka nevojë”.

Program i realizueshëm

Në traditën e Pejgamberit nuk ka asgjë që do t’i shpinte njerëzit në situata të padëshirueshme në besimin e tyre ose do t’i rëndonte me detyrimet e kësaj bote. Përkundrazi, ai duke komentuar fjalët e Zotit “Ne të kemi dërguar mëshirë për botët” ka thënë: “Vërtetë unë jam ajo mëshirë e dhuruar”. Pastaj ka thënë: “Allahu nuk më ka dërguar që të rëndoj dhe detyroj, por të mësoj dhe lehtësoj”. Ndërsa kur dërgoi Ebu Musën dhe Muadhin në Jemen, u dha një porosi të shkurtër por me përmbajtje: “Lehtësoni e mos vështirësoni! Argëtoni e mos largoni! Dëgjoni njëri-tjetrin dhe mos u përçani”.

OBLIGIMET E MUSLIMANËVE NDAJ SUNNETIT

Kriza e myslimanëve të kësaj kohe është në radhë të parë krizë e mendimit dhe kjo sipas mendimit tim, i paraprin krizës së vetëdijes. Kriza e mendimit pasqyrohet përmes kuptimit të sunetit dhe sjelljes ndaj tij, posaçërisht tek disa rryma të përtëritjes islame, prej të cilave umeti pret shumë. Tragjedia e tyre shpesh fillon me interpretimin e gabuar të sunetit.

Paralajmërimi për tre rreziqet

Profeti (a.s). ka thënë: “Këtë mësim prej gjenerate në gjeneratë do ta bartin njerëzit e drejtë, të cilët do të eliminojnë prej tij komentimet e shtrembëruara të fanatikëve, shtesat e gënjeshtarëve dhe komentimet e gabuara të injorantëve”.

Këto janë tre elementet desktruktive (fanatikët, gënjeshtarët dhe injorantët) dhe secili prej tyre paraqet rrezik për trashëgiminë e Profetit (a.s).  

a-      Komentimi i shtrembëruar i fanatikëve: vjen si pasojë e fanatizmit, largimit nga maturia, toleranca dhe lehtësia. Profeti (a.s). ka thënë: “Ruajuni nga teprimet në fe! Vërtetë ata para jush e kanë pësuar për shkak të teprimit në fe”. Dhe “Do të shkatërrohen ata që e teprojnë! Do të shkatërrohen ata që e teprojnë! Do të shkatërrohen ata që e teprojnë!”

b-     Shtesat e gënjeshtarëve: Pasi nuk patën sukses të shtojnë diçka në Kuran, këta menduan se do ta kenë më të lehtë me Sunetin. Por dijetarët e umetit u kanë mbyllur çdo kurth. Nuk pranonin hadithe pa sened, por as senedin pa hulumtuar transmetuesit e tij një nga një, derisa të mësojnë çdo gjë për të: jetën, lindjen, vdekjen, ku ka mësuar, sa i besueshëm dhe i devotshëm ka qenë, sa kujtesë të fortë ka pasur dhe sa i saktë ka qenë në transmetimin e lajmeve, sa identike janë transmetimet e tij me transmetimet e besuara, sa transmetime janë vetëm prej tij, etj.

c-      Interpretimi i gabuar i injorantëve: Këta i përshkruajnë Islamit atë që nuk është prej tij, margjinalizojnë atë që është prioritet, ose i japin përparësi asaj që është marxhinale. Kjo vjen nga ana e atyre që nuk e njohin këtë fe, që nuk janë edukuar me frymën e saj dhe mendjet e tyre nuk i kanë zbuluar të vërtetat e saj madhështore. Ata nuk ka çfarë t’i mbrojë nga të kuptuarit arbitrar dhe subjektiv, injorimin e ajeteve të qartë. Ata pasojnë pasionin, i cili largon nga rruga e Allahut. Ky është interpretim i injorantëve, madje edhe nëse mbulohen me veshjen e ulemave dhe bartin tituj të mendimtarëve. Shumë sekte dhe grupe heretikësh që janë larguar nga umeti, besimit të tij, ligjit etj janë shkatërruar për shkak të komentimit dhe interpretimit të keq.

Mohimi i haditheve sahih për shkak të moskuptimit

Nga fenomenet e liga të cilave i është ekspozuar suneti, është edhe ai që dikush e lexon hadithin ngutas, e kupton mbrapsht atë dhe pastaj fillon ta komentojë sipas këtij kuptimi të shtrembër. Meqë ky kuptim është i papranueshëm, ai e flak hadithin, pasi sipas tij ka domethënie të papranueshme.

Por sikur të ishte objektiv, sikur ta studionte dhe analizonte hadithin e përmendur, do të kuptonte se hadithi nuk ka atë domethënie që ka kuptuar ai, një domethënie që nuk ka bazë as në Kuran e as në sunet, as nuk është në pajtim me rregullat e gjuhës arabe dhe asnjë dijetar tjetër i shquar para tij nuk e ka kuptuar në këtë mënyrë.

Hadithi “O Zot, bëmë të jetoj si i varfër…”

“O Zot, bëmë të jetoj si i varfër dhe të vdes si i varfër, dhe më ringjall në mesin e të varfërve”. Disa e kanë kuptuar këtë hadith si skamje dhe varësi nga njerëzit, gjë që është në kundërshtim me duanë e Profetit (a.s), ku ai i lutet Allahut ta ruajë nga sprovat e skamjes. Kush e ka kuptuar hadithin në këtë mënyrë e ka mohuar. Me varfëri në këtë hadith nënkuptohet modestia dhe devotshmëria. Një dijetar thotë: “Është lutur për modesti dhe përulësi dhe kundër mburrjes dhe arrogancës”.

Përtëritja e fesë: hadithi “…në fillim të çdo shekulli Allahu do t’i dërgojë këtij umeti dikë për t’ia ripërsëritur fenë e tyre”.

Disa e kanë kuptuar që me përtëritje mendohet në zhvillimin e fesë dhe ndryshimin e saj. Prandaj kanë deklaruar: “Feja nuk mund të zhvillohet, është konstante dhe nuk ndryshohet. Detyrë e fesë nuk është të jetë në përshtatje me kohën, por përkundrazi”.

Përtëritja e fesë, që përmendet, është përtëritja e të kuptuarit të saj, besimit në të dhe veprimit sipas saj. Të përtërish diçka do të thotë të kërkosh të kthesh në gjendjen në të cilën ka qenë kur është shfaqur fillimisht. Kjo arrihet me forcimin e elementëve të dobësuar, me ndreqjen e asaj që është dobësuar, etj.

Hadithi: “Islami mbështetet në pesë shtylla…”

Bëhet fjalë për mohimin e hadithit: “Islami mbështetet në pesë shtylla: dëshminë se nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është profet i Zotit, kryerjen e namazit, dhënien e zekatit, agjërimin e Ramazanit dhe haxhillëkun në Qabe për ata që kanë mundësi”. Argumenti i faqeziut që e ka shpallur këtë hadith si joautentik është se në të nuk është përmendur xhihadi. Sipas tij kjo mjafton për ta bërë atë apokrif, por ai ka harruar se xhihadi është obligim vetëm për disa njerëz e jo për të gjithë, si dhe vlen vetëm në kushte të posaçme dhe situata specifike. Gjithashtu në shumë ajete, kur përshkruhen cilësitë e njerëzve të devotshëm, xhihadi nuk është përmendur fare. Mos do t’i mohojë ky injorant arrogant të gjithë ajetet e librit të Allahut?

 

KAPITULLI II

SUNETI: BURIM PËR JURISTË DHE MISIONARË

SUNETI NË SHKENCËN JURIDIKE DHE LEGJISLACION

Suneti, pas librit të Zotit, është burimi i dytë i së drejtës juridike dhe legjislacionit. Imam el-Euzai madje ka deklaruar: “Libri i Allahut ka më shumë nevojë për sunetin se sa ka suneti për Librin”. Disa të tjerë kanë deklaruar se: “Suneti dominon në krahasim me Librin”. Mirëpo imam Ahmedit nuk i kishte pëlqyer ky deklarim, prandaj kishte thënë: “Nuk mund t’i lejoj vetes aq guxim sa të them dicka të tillë, por mund të them se suneti e sqaron Librin”.

Disa njerëz sot deklarojnë: “Ebu Hanife për sahih ka konsideruar vetëm 17 hadithe”. Këtë pohim nuk mund ta pranojë mendja e njeriut, e cila e njeh karakterin akademik të shkollave në atë kohë dhe mënyra e formimit të shkencëtarëve në to. Vetë Ebu Hanife ka kryer shkollën akademike të Kufës, ku janë takuar e drejta dhe hadithi që nga dita kur e themeloi sahabi i madh Abdullah ibn Mes’udi. Ibn Halduni përmend në një vepër të tijën se “Krahas Ebu Hanifes, Maliku ka pranuar si sahih të shumtën 300, Ahmed ibn Hanbeli 30.000 në musnedin e tij. Secili ka vepruar sipas ixhtihadit të tij në këtë aspekt.

Disa njerëz të paarsyeshëm dhe të njëanshëm do të thonë: “Disa prej tyre nuk e kanë njohur mirë shkencën e hadithit dhe prandaj kanë transmetuar pak hadithe”. Një supozim i tillë është i papranueshëm, kur është fjala për imamët e shquar, pasi Sheriati nxirret nga Kurani dhe Suneti dhe nëse ndonjëri nuk e ka njohur mirë hadithin, i është dashur ta mësojë dhe ta transmetojë me përkushtim dhe seriozitet. Shkaku i vërtetë i mostransmetimit të shumë haditheve tek ata kanë qenë dobësitë dhe të metat që kanë gjetur në to, sidomos tek pasiguria, dmth të llogaritjes së transmetimit të hadithit të pasigurt. Vetë Ebu Hanife transmeton pak hadithe për shkak të kritereve të forta që kishte vënë në transmetimin dhe pranimin e haditheve, por ai nuk i ka lënë qëllimisht disa prej tyre. Larg është ai nga kjo akuzë! Që ka qenë një nga muxhtehidët e mëdhenj në shkencën e hadithit, flet e dhëna se hadithet ia ka pranuar medh’hebi i tij. Po kështu edhe imamët e tjerë. Secili ka vepruar sipas ixhtihadit të tij. Edhe nxënësit e Ebu Hanifes kanë pasur kritere më të butë, prandaj kanë transmetuar më shumë hadithe…”

Të gjithë juristët thërritën në Sunnet

Kishte ardhur një njeri te Maliku dhe e kishte pyetur për një problem, ndërsa ai i ishte përgjigjur: “Profeti i Zotit, për këtë ka thënë kështu”. Njeriu e pyeti sërish: “Po ti si mendon?” Maliku atëherë citoi fjalët e të Plotfuqishmit: “Të kenë kujdes ata që veprojnë në kundërshtim me urdhrin e tij, që të mos i gjejë ndonjë mjerim dhe të pësojnë ndonjë vuajtje”.

Maliku ka thënë: “Fetvatë e paraardhësve kanë qenë të tilla sa nuk ka pasur mundësi të pyetet: “Përse tha ashtu?” Janë kënaqur me transmetimin dhe nuk e kanë tejkaluar”.

Një njeri erdhi dhe pyeti Sufjanin: “Ç`ke kundër Ebu Hanifes?” Sufjani iu përgjigj: “Ç`mund të kem kundër tij? Është e vërtetë se e kam dëgjuar të ketë thënë: “Marr nga libri i Allahut, e nëse atë që kërkoj nuk e gjej aty, atëherë marr nga suneti i të dërguarit të Zotit e nëse nuk gjej edhe aty, i drejtohem sahabëve të tij, por aty marr mendimin e atij që dua dhe lë mendimin e atij që dua dhe nuk marr mendimin e dikujt tjetër që kanë mendimin e tyre personal. Kur çështja arriti tek Ibrahimi, esh-Shabiu, ibn Sirini, Ata’i, el-Haseni, ibnul Musejibi, etj, i thashë se këta njerëz kanë praktikuar ixhtihadin, prandaj dhe unë e praktikoj si ata”.

Shafiu një ditë rrëfeu një hadith dhe një njeri e pyeti: “A do ta marrësh në konsideratë o Ebu Abdullah?” Ai u përgjigj: “Ditën që do ta transmetoj një hadith sahih nga Resulullahu (a.s) e vetë nuk flas e veproj sipas tij, ju ftoj të dëshmoni se kam luajtur mendsh!”

Shafiu ka thënë: “Kur në librin tim të gjeni diçka në kundërshtim me sunetin e të Dërguarit të Allahut, veproni sipas sunetit të Resulullahut (a.s) dhe harroni atë që kam thënë!”

Sëmundja e shumë vaizëve

Sëmundja e shumë vaizëve dhe hatibëve anekënd botës myslimane është se flasin çfarë u pëlqen, zakonisht duke kërkuar hadithe, të cilët do të pëlqehen nga masa, edhe nëse nuk janë sahih apo hasen. Nuk mbaj mend ndonjë hutbe apo vaze në të cilën nuk kam dëgjuar një mori hadithesh të dobët, shumë të dobët apo dhe të trilluar. Kjo sëmundje është shumë e vjetër, kështu që dhe disa kritikë, duke shkruar libra didaktikë, janë treguar tejet fleksibël dhe të butë.

Fetvaja e ibn Haxher el-Hejthemit – Hatibi që përmend hadithe pa theksuar prejardhjen e tyre

“Përsa i përket citimit të hadithit pa theksuar transmetuesin e tij ose atë që e shënon, është lejuar me kusht që ai që e bën këtë të jetë njohës i shkëlqyeshëm i shkencës së hadithit. Por nuk lejohet që në transmetimin e hadithit të mbështetemi në vepra, autorët e të cilëve nuk janë njerëz të njohur të hadithit, si dhe në ligjërata dhe hutbe të njerëzve të cilët nuk njihen si të tillë. Kjo nuk lejohet dhe kush vepron kështu duhet dënuar sa më ashpër. Mirëpo këtë e bën numri më i madh i hatibëve dhe vaizëve, të cilët sapo e shikojnë një vepër apo e dëgjojnë një fjalim me hadithe, menjëherë i mbajnë mend dhe i përdorin në fjalimet e tyre, pa bërë përpjekje të mësojnë a kanë bazë apo jo. Ndërsa është detyrim i drejtuesit të çdo province, që këtyre hatibëve dhe vaizëve t’ua ndalojnë këtë, si dhe t’i pengojnë nëse e përsërisin. Hatibi ka për detyrë të theksojë burimin e hadithit e nëse burimi është i besueshëm, s’ka pse të kontestohet. Në të kundërtën, është obligim t’i kundërvihemi hatibit të tillë, ndërsa udhëheqësi i tij mund ta ndërrojë nga posti, që kjo të jetë vërejtje që të mos luajë me këtë institucion të Profetit (a.s)”.

Do ishte mirë sikur kjo fetva të aplikohet ndaj hatibëve dhe vaizëve në kohën tonë. Me siguri do të ishin shumë që duhet të ndërroheshin për shkak të mosnjohjes së hadithit dhe ngatërrimit të haditheve autentikë me ata të rremë.

Shqyrtimi i mendimit mbi lejimin e transmetimit të haditheve të dobët për frymëzim dhe frikësim

Besoj se arsyeja e numrit të madh të këtij lloji të hatibëve dhe vaizëve, është gjeneralizimi i mendimit që numri më i madh i ulemave lejon transmetimin e hadithëve të dobëta, të cilat bëjnë fjalë për vlerat e veprave të ndryshme, kultivimin e shpirtit, zuhdin, frymëzimin, frikësimin, rrëfime edukative, etj, nëse nuk mbështetet një nga pesë normat e Sheriatit: hallalli, harami, mekruhu, uaxhibi dhe mustehabi.

El Hatibi ka thënë: “Kur transmetojmë hadithe nga Profeti (a.s) mbi të ndaluarën, të lejuarën, sunetet dhe rregullat juridike, jemi tejet të ashpër në vlerësimin e senedit, ndërsa kur transmetojmë hadithe mbi vlerat e ndonjë vepre, që nuk ka risi, as kundërshti të rregullave ekzistuese, jemi më të butë”. Po kështu ka thënë Ebu Se’idi dhe Ebu Zekerija el-Anberi.

Mirëpo, ku janë kufijtë e kësaj butësie dhe ‘fleksibiliteti’ në vlerësimin e senedit?

Disa njerëz, nga materiali i mësipërm, kanë kuptuar se në aspektin e frymëzimit dhe frikësimit mund të citohen hadithe të atyre transmetuesve, gabimet e të cilëve nuk tolerohen dot, ose atyre që shpesh transmetojnë hadithe në kundërshtim me hadithet e sigurt, si dhe transmetimet e atyre që janë dyshuar si gënjeshtarë.

Hafiz es-Sujuti transmeton nga hafiz ibn Haxheri, tre kushte për pranimin e haditheve të dobët në fushën e frymëzimit dhe kultivimit të shpirtit:

1-     Kushti i parë, për të cilin janë unanimë të gjithë, është që hadithi të mos jetë tepër i dobët. Me këtë eliminohen hadithet që transmetohen nga gënjeshtarët e dëshmuar, ata që dyshohen për gënjeshtër dhe ata, gabimet e të cilëve janë të tilla sa nuk mund të tolerohen.

2-     Hadithi të bëjë pjesë në ndonjë prej rregullave të përgjithshme. Me këtë eliminohet mundësia e kalimit të një gjëje që nuk ka fare bazë.

3-      Nëse veprohet sipas një hadithi të tillë (të dobët), të mos besohet në besueshmërinë e tij, në mënyrë që të mos i përshkruhet Profetit (a.s) diçka që nuk e ka thënë, por të besohet se ky është veprim nga kujdesi.

Argumentet që duhen pasur parasysh

Është e domosdoshme të vërej disa argumente që sqarojnë këtë çështje, të cilën shumë e kanë kuptuar gabim dhe që i ka kontribuar “ndotjes” së edukimit fetar tek një numër i konsiderueshëm syresh që ende orientojnë masat myslimane.

1- Disa dijetarë mohojnë hadithet e dobët edhe kur është fjala për frymëzim dhe frikësim: Në mesin e dijetarëve klasikë dhe bashkëkohorë, ekzistojnë të tillë që nuk bëjnë dallim mes haditheve që frymëzojnë për mirë, largojnë nga e keqja dhe kujtojnë ahiretin dhe haditheve juridikë. Prandaj ata pranojnë vetëm hadithe sahih dhe hasen. Ibn Rexhebi thotë: “Nga fjalët e imam Muslimit është e qartë se nuk duhet transmetuar hadithe mbi frymëzimin për mirë dhe frikësim nga veprat e këqija, përveç atij që transmeton hadithe juridikë”. Me këtë mendim janë shumë dijetarë si Buhari, ibn Hazmi, ibnul-Arebiu, Albani, Ebu Same, Ahmed Muhammed Shakiri, etj.

2- Injorimi i kushteve të vendosur nga shumica e dijetarëve: Është për të ardhur keq, që kushteve të vendosur nga ana e atyre që kanë lejuar transmetimin e haditheve të dobët, nuk i është kushtuar vëmendje shkencore. Numri më i madh i atyre që merren me hadithet mbi zuhdin nuk bëjnë dallim mes hadithit të dobët dhe atij shumë të dobët, as hulumtojnë harmoninë eventuale të këtyre transmetimeve me të vërtetat gjenerale fetare dhe principet e bazuara në Kuran ose hadith autentik. Përkundrazi, shpesh i kap kënaqësia e transmetimeve emotive dhe të çuditshme, madje edhe nëse është e qartë, që janë në kundërshtim me transmetimet autentike, madje edhe nëse janë të qarta shenjat e apokrifizimit.

3- Ndalimi i formulimit të transmetimit: Shkencëtarët kanë dhe një vërejtje të rëndësishme rreth çështjes që po shqyrtojmë. Në të vërtetë nuk është e lejuar që transmetuesi, i cili transmeton një hadith të dobët, të deklarojë: “Ka thënë Profeti (a.s) …”. Për to duhet thënë: “Transmetohet nga Profeti (a.s) se…” ose “Thuhet se …”. Po kështu veprohet edhe kur nuk je i sigurt a është hadith autentik apo i dobët. Formulën “Ka thënë Pejgamberi i Allahur …” përdore vetëm për hadithin autentik. Këtë rregull e ka thënë ibn Salahu e më të janë pajtuar dhe Neueui, ibn Kethiri, el Iraki, ibn Haxheri, etj. Megjithatë ligjëruesit, vaizët, shkrimtarët që shfrytëzojnë hadithe të dobët, nuk i japin kurrfarë kujdesi këtij paralajmërimi.

4- Hadithet sahih dhe hasen mjaftojnë: Nëse për një temë kemi një apo më shumë hadithe sahih apo hasen dhe një apo më tepër hadithe të dobëta, është e kuptueshme që duhet të kënaqemi me kategorinë e parë dhe nuk ka arsye që të rëndohet memoria me transmetime të dobëta, pasi kjo mund të jetë në dëm të transmetimeve autentike.

5- Rreziku nga dhënia e vlerës joreale: Bëhet fjalë për deformim apo prishje të masës, të cilën vetë Ligjvënësi i Urtë e ka vendosur. Çdo vepër, e urdhëruar apo e ndaluar, ka rëndësinë dhe “çmimin” e vet në raport me veprat e tjera. Ne nuk na lejohet prishja e këtij proporcionaliteti dhe të nënçmojmë një akt duke ulur peshën e tij, apo duke e ngritur në më shumë sesa “vlen” realisht. Pasojat e frikësimit dhe teprimit në premtimin e shpërblimeve dhe kanosjes me dënim është diskretitim i fesë në sytë e inteligjencës së shkolluar, të cilët këtë ia përshkruajnë vetë fesë, edhe pse feja nuk ka gisht në këtë. Mjaft shpesh këto teprime ndikojnë në të kundërt dhe shkaktojnë turbullira shpirtërore dhe shpesh ata që e teprojnë ndikojnë që njerëzit ta kenë mëri Zotin e vet, i largojnë prej Tij dhe i largojnë nga mëshira e Tij. Siç thotë dhe Ali ibn ebi Talibi (r.a): “Mbani rrugën e mesme…”

6- Lejimi i transmetimit të hadithit të dobët për vlerat e disa veprave, nuk nënkupton lejimin e vendosjes së normave sipas tij: Numri më i madh i njerëzve, madje dhe vetë muhadithët, nuk bëjnë dallim mes lejimi të hadithit të dobët dhe vendosjes së një praktike  të caktuar sipas tij. P.sh. kjo është arsyeja pse shumë vende myslimane festojnë natën e 15 Shaban (lejletul berat) duke falur nafile natës dhe duke agjëruar atë ditë, e kjo në bazë të hadithit: “Kur të vijë nata e mesme e Shabanit, kalojeni në namaz dhe agjëroni ditën e saj, pasi Allahu atë natë, me të perënduar dielli, zbret në qiellin e tokës e thërret: “A ka kush që kërkon falje mëkatesh që ta fal”…” (hadith i dobët). Shumë risi dhe mendime të mbrapshta të popullarizuara i kanë rrënjët e tyre në hadithe të dobëta, të cilët janë përhapur në mesin e tyre në kohën e prapambetjes, duke shtyrë anash hadithet sahih.

7- Dy kushte plotësuese për pranimin e transmetimit të hadithit të dobët: Nëse e pranojmë mendimin e shumicës për lejimin e transmetimit të haditheve të dobët, duhet të shtohen dhe dy kushte plotësues:

1- Hadithi të mos ketë teprime që i mohon mendja e shëndoshë, Sheriati apo rregulla e gjuhës. Nga treguesit apokrifikë është dhe ajo që transmetimi përmban dënim tejet të ashpër për një gjë të vogël, apo shpërblim të vogël për një vepër të madhe. Shembuj për këtë janë hadithët:

- Për fjalën “uejl” (mjeri ti! Plaç!) thuhet se Profeti (a.s) ka thënë: “Kjo është një humnerë në ferr në të cilën jobesimtari do të fluturojë 40 vjet para se të arrijë fundin”

- Për fjalën “gajj” (vuajtje) në ajetin “Ata do të shijojnë vuajtjen gjithsesi” (Merjem, 59) transmetohet se do të thotë “grykë në Xhehenem” apo në një transmetim tjetër “lumë në xhehenem”. Po kjo vlen dhe mbi domethënien e fjalëve të Allahut: “Dhe ne do ta bëjmë që ta shijojnë vuajtjen” (el-Kehf,52) ku thuhet se meubik (vuajtja) është “luginë e gjakut dhe e djersës”.

 - Ndër transmetimet më të çuditshme është ajo ku thuhet se në xhehenem ekziston një luginë e quajtur etham plot me gjarpërinj dhe akrepa, duke e komentuar më tutje fjalën etham në ajetin: “Kush punon këto, ai gjen ndëshkimin” (el-Furkan, 68)

2- Hadithi i tillë të mos jetë në kundërshtim me argumentin tjetër të Sheriatit, që është më i fuqishëm se ai. P.sh. hadithi për Abdurrahman ibn Aufin ku thuhet se do të shkojë zvarrë në xhenet për shkak të pasurisë së tij. Ky bie në kundërshtim me hadithe autentike, të cilët Abdurrahmanin e llogaritin në 10 sahabët e paralajmëruar për xhenet, e të mos flasim për shumë ngjarje që thonë se ai ishte një ndër myslimanët më të mirë dhe më të devotshëm, personifikim i pasanikut më mirënjohës ndaj Allahut. Ndërkohë që për asnjë pasanik tjetër nuk thuhet kështu. Allahu e di më së miri!

Një aspekt i diturisë së thirrësve

Thirrësi bashkëkohor nuk duhet t’i thotë në popull të gjithë hadithet që di, madje edhe nëse janë të gjithë autentikë. Transmeton Buhari dhe Muslimi nga Muadhi r.a. i cili thotë: “Isha duke kalëruar pas Profetit (a.s) në gomar kur më tha:

- O Muadh, a e di se cila është e drejta e Allahut te robërit e Tij dhe e drejta e tyre te Ai? Unë u përgjigja:

- Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë më mirë. Pastaj ai tha:

- E drejtë e Allahut është që njerëzit ta adhurojnë dhe të mos i përshkruajnë shok në këtë, ndërsa e drejtë e robërve është të mos dënohet ai që nuk i përshkruan shok. Unë e pyeta:

- O Profet i Allahut, a t’i gëzoj njerëzit me këtë? Ai më tha:

- Mos i kënaq, që të mos mbështeten në këtë (të mjaftohen)!”

Muadhi e kishte rrëfyer hadithin në prag të vdekjes nga frika se do të bëjë mëkat që ka fshehur një gjë të tillë. Duke pasur parasysh se ndalesa e rrëfimit të përmendur në hadith nga Muadhi është thënë për shkak të dobisë së caktuar e jo se rrëfimi i hadithit është i ndaluar, Muadhi i kishte deklaruar fjalët e thëna për shkak të urdhrit të Kuranit që dituria duhet përhapur. Disa madje kanë deklaruar se fjalët e Profetit (a.s) “Mos ua thuaj këtë!” kanë të bëjnë vetëm me njerëz të caktuar, pasi dijetari mund t’ua transmetojë disa njerëzve atë që nuk ua thotë të tjerëve nga frika se nuk do ta kuptojnë.

Edhe imam Muslimi transmeton një thënie nga ibn Mes’udi: “Nuk duhet t’i thuash njerëzve atë që mendjet e tyre nuk mund ta kuptojnë e që për disa prej tyre të jetë sfidë dhe provokim për imanin e tyre”.

Gjithashtu ekziston rrezik se hadithe të tilla mund të përdoren si burim për mospërmbushjen e obligimeve dhe mosrespektimin  e rregullave të Sheriatit. Mund të mos habitem me ata thirrësa, që ende rrëfejnë hadithe mbi vetitë aktive të Allahut të Madhëruar, rreth cilit nuk ka unanimitet as te dijetarët klasikë e as tek ata bashkëkohorë, apo hadithet mbi vuajtjet e çrregullimet që në shikim të parë mbjellin dëshpërim dhe mundësi të çfarëdo përmirësimi, apo hadithe që njerëzit e zakonshëm vështirë se mund t’i kuptojnë. Sikur të jetonim tërë jetën dhe të mos dëgjojmë për një hadith të tillë nuk do ta zvogëlonim besimin aspak. Edhe nëse është e nevojshme përmendja e një hadithi të tillë, është obligim i thirrësit, që ta vendosë hadithin në kontekstin e tij dhe ta sqarojë dhe arsyetojë, që të evitohet çdo dyshim dhe komentim i gabuar.

Le ta ilustrojmë me një shembull. Fjala është për hadithin e njohur, që shumëkush e kupton gabimisht (transm. Enes ibn Malik)

Hadithi: “Nuk do të vijë kohë e tillë që ajo pas saj të mos jetë më e keqe…”

“Shkuam te Enes ibn Maliku dhe u ankuam për tiraninë e Haxhxhaxhit (ndaj nesh), ndërsa ai na tha: ‘Duroni ngase nuk do të vijë kohë e tillë që ajo pas saj të mos jetë më e keqe, përderisa të mos dilni para Zotit tuaj. Këtë e kam dëgjuar nga Pejgamberi (a.s)”.

Disa njerëz e shfrytëzojnë këtë hadith për pasivitet dhe mosangazhim në rrugën e përmirësimit të botës dhe shpëtimit të saj. Të dytët ndërkaq, janë skeptikë për autenticitetin e këtij hadithi, ndërsa të tretët e mohojnë duke menduar se fton në:

1-     dëshpërim dhe pesimizëm

2-     moskundërshtim ndaj tiranisë dhe sundimtarëve

3-     kundërshton idenë e “progresit”

4-     është në kontradiktë me historinë myslimane

5-     është në kundërshtim me hadithet, të cilët flasin mbi ardhjen e Mehdiut, me hadithet për zbritjen e Isës (a.s), etj.

Po si mundet pra që koha e tij të jetë më e keqe se ajo para tij? Për këtë dijetarët kanë ofruar disa sqarime për konfuzionin sipërfaqësor.

I-      Hasan el Basri e ka komentuar në kuptimin e rrjedhës së përgjithshme të historisë. Kur e kanë pyetur për Umr ibn Abdulazizin pas Haxhxhaxhit, ishte përgjigjur “Njerëzit duhet të marrin frymë”.

II-   Nga ibn Mes’udi transmetohet të ketë thënë: “Nuk do të arrijë kohë e tillë që të mos jetë më e keqe se ajo para saj. Nuk e kam fjalën për sundimtar më të mirë se tjetri, as për vit më të mirë se tjetri, por për dijetarët dhe juristët tuaj të cilët po shkojnë dhe ju nuk gjeni zëvendësim, atëherë do të paraqiten njerëz që do të shpallin fetva sipas mendimit të tyre”. Ndërsa në një version tjetër thuhet: “Do ta ndotin Islamin dhe do ta shkatërrojnë!”

Por as ky sqarim nuk e sqaron mëdyshjen plotësisht, pasi tekstet flasin qartë se në të ardhmen do të pasojnë periudha në të cilat flamuri islam do të ngrihet lart dhe fjala e tij do të shtrihet gjithandej. Gjithashtu përveç dekadencës dhe prapambetjes bota ka kaluar dhe përtëritje dhe progres dhe kanë qenë të shumtë dijetarët dhe reformatorët myslimanë.

III-Ibn Haxheri thotë: “Ekziston mundësia që ky hadith t’i kushtohet vetëm kohës së sahabëve, pasi i është drejtuar atyre, dhe ka të bëjë vetëm me ta.

 

 

KAPITULLI I TRETË

RREGULLAT DHE DREJTIMET E KUPTIMIT TË DREJTË TË TRADITËS SË PEJGAMBERIT

TË KUPTUARIT E SUNETIT NË DRITËN E KURANIT FAMËLARTË

 

- Hadithi “Konsultoni ato (gratë), pastaj veproni në kundërshtim me to” është i rremë dhe i pabazë, pasi është në përplasje me fjalët e Allahut të Madhëruar drejtuar prindërve: “E nëse pas një konsultimi dhe pëlqimi (prindërit) shfaqin dëshirë për ndërprerjen e gjirit, nuk është ndonjë mëkat për ta” (2:233).

- Hadithi “Dhe ai që varros vajzën e gjallë, edhe vajza e varrosur për së gjalli do të futen në zjarr, pos nëse ai që e ka bërë këtë nuk e njeh dhe e pranon Islamin”. Kjo do të thotë se vrasësi ka rast të shpëtojë, kurse vajza e mbytur jo? Ky fat i saj është në kundërshtim me ajetin kuranor: “dhe kur vajza e varrosur për së gjalli do të pyetet për çfarë mëkati është mbytur”.

Duhet të kemi kujdes në nxitimin e shpalljes së kolizionit të një hadithi me Kuranin pa argumente të mjaftueshme për këtë.

Hadithet mbi shkurtimin e pantallonave

Le të konsiderojmë hadithet mbi lëshimin e pantallonave apo pjesës së poshtme të veshjes së meshkujve mbi kavilje dhe dënimi që ka ardhur për këtë. Në këto hadithe ftohen të rinjtë e nxituar dhe u arsyetohet qëndrimi ndaj atyre që nuk i shkurtojnë pantallonat. Në këtë është shkuar aq larg sa shkurtimi i pantallonave është bërë simbol i Islamit dhe përcaktim themelor i tij. Kur shikojnë ndonjë dijetar apo thirrës, që nuk i shkurton pantallonat siç bëjnë ata, mendojnë e ndonjëherë edhe e akuzojnë për iman të dobët. Por sikur të lexonin të gjithë hadithet lidhur me këtë çështje, do të kuptonin qëllimin e vërtetë të këtyre haditheve, do të zbutnin qëndrimin e tyre dhe nuk do ishin aq të ngurtë sa t’ua ngushtonin njerëzve zgjedhjen e lejuar nga Allahu. Shiko këto hadithe:

“Tre njerëzve Allahu nuk do t’u drejtohet Ditën e Gjykimit: atij që jep lëmoshë dhe qorton, atij që betohet rrejshëm për të shitur ndonjë mall dhe njeriut i cili i lë pantallonat nën kyçe”.

“Tre njerëzve Allahu nuk do t’u drejtohet Ditën e Gjykimit, as do t’i shikojë, as do t’i pastrojë, ata i pret vuajtje e dhimbshme”. Pasi i përsëriti këto fjalët tre herë, Ebu Dherri e pyeti Profetin (a.s): ‘Janë të humbur dhe të shkatërruar o Profet i Allahut! Cilët janë ata?’ Ai u përgjigj: ‘Ai që mban veshjen deri nën kyçe, ai që qorton kur jep lëmoshë dhe ai që betohet rrejshëm për të shitur ndonjë mall”.

Për kë bëjnë fjalë hadithet e sipërshënuar? A vlen kjo edhe kur është traditë e popullit të tij dhe përkundër faktit se ky zakon nuk është nxitur nga mburrja dhe mendjemadhësia?

“ ‘Ai që prej mendjemadhësisë e lëshon veshjen e tij që t’i tërhiqet zvarrë, Allahu nuk do ta shikojë Ditën e Gjykimit’. Atëherë Ebu Bekri e pyeti: ‘Një pjesë e veshjes sime zgjatet (pas larjes) dhe zvarritet në tokë nëse nuk kam kujdes”. Profeti a.s. u përgjigj: ‘Ti nuk je prej atyre që e bën këtë nga mendjemadhësia”. Hadithe të ngjashme transmetohen dhe nga të tjerë.

“U zu dielli ndërsa ishim në shtëpinë e Profetit (a.s) dhe ai u ngrit duke tërhequr veshjen e tij derisa arriti në xhami”.

Feja këtu i kundërvihet kapardisjes, mendjemadhësisë, egoizmit, arrogancës, etj, Megjithatë, mendimi më i pranueshëm është se dënimi në këto hadithe ka të bëjë me mburrjen. Të shtojmë këtu një vërejtje. Dihet mirë se mënyra e veshjes dhe lloji i rrobave varen shumë nga tradita dhe praktika e njerëzve. Për këtë Buhariu e kishte filluar librin e tij mbi veshjen me këto fjalë të Allahut: “Thuaj: kush i ndaloi bukuritë dhe ushqimet e mira që Allahu i krijoi për robërit e tij?” Këtu ai citon hadithet vijues.

“Hani, pini, vishuni dhe jepni lëmoshë pa teprim dhe kapardisje”

“Ha ç’të duash dhe vish ç’të duash përderisa i largohesh mburrjes dhe kapardisjes”

Gjithçka që është e qepur dhe e veshur nga kapardisja, nuk ka dyshim se është haram e çfarë vishet nga tradita nuk është e ndaluar. Ndërsa el Kadi Iljadi transmeton nga dijetarët se është e qortuar (mekruh) gjithçka që nuk është shumë e zakonshme dhe veshja e cila është tepër e gjatë dhe e gjerë. Tradita dhe praktika prandaj e marrin në konsideratë, siç thotë el Iraku: ‘Prishja e praktikës së zakonshme, zakonisht konsiderohet manifestim i egoizmit që është i qortuar në Islam. Ndërsa mirësia është në maturi’.

Por ai që e shkurton veshjen me nijet që t’i përmbahet plotësisht sunetit, të eliminojë dyshimin për kapardisje, nëse do Allahu, do të shpërblehet për këtë, me kusht që të mos e detyrojë askënd të bëjë këtë dhe të mos e teprojë me kritikë ndaj atyre që nuk veprojnë si ai, duke menduar se është më i drejtë mendimi i juristëve dhe dijetarëve të caktuar. Ndërsa çdo muxhtehid do të shpërblehet sipas mundit të tij dhe çdo njeri sipas qëllimit të tij.

Harmonizimi dhe preferimi i haditheve kontradiktorë

Është rregull për tekstet autentike të sheriatit, që të mos kundërshtojnë njëra-tjetrën, pasi e vërteta nuk kundërshton të vërtetën. Kur bëhet fjalë për kundërshtim mes teksteve, bëjmë fjalë për kontradiktë fiktive dhe jo reale dhe ne duhet ta eliminojmë këtë kundërshtim fiktiv. Nëse nuk është i mundur eliminimi i kundërshtimit me harmonizim, do t’i qasemi preferimit të një teksti. Harmonizimit do t’i jepet gjithnjë përparësi, pasi preferimi nënkupton lënien pas të një teksti dhe dhënie përparësi tekstit tjetër.

Harmonizimi ka përparësi ndaj preferimit.

Hadithi mbi shikimin e të huajve

Ky është faktor me rëndësi për të kuptuarit e drejtë të sunnetit. Me të nënkuptohet pajtimi i haditheve sahih, kuptimet sipërfaqësore të të cilëve janë në kundërshtim, si dhe harmonizimin dhe vendosjen e secilit në vendin përgjegjës në mënyrë që të plotësojnë dhe sqarojnë njëri-tjetrin dhe jo të kundërshtojnë njëri-tjetrin.

Për këtë arsye dijetarët kanë hedhur poshtë hadithin e Ummu Seleme, i cili ia ndalon ta shikojë njeriun është nëse ai është i verbër, kjo sepse është në kundërshtim me hadithet e transmetuar nga Aishja (r.a): “E kam parë Pejgamberin (a.s) duke më fshehur me gunën e tij derisa shikoja etiopiasit duke luajtur në xhami”. El-Kadi ‘Ijadi deklaron: “Prej këtij hadithi arrihet në përfundimin se gruas i lejohet të shikojë se ç`bëjnë të huajt. Mekruh është vetëm që të shikojnë bukuritë e tyre me qëllim të kënaqësisë”.

Hadithi mbi vizitën e varrezave nga femrat

Rast i njëjtë është edhe me hadithet, që u ndalojnë femrave të vizitojnë varrezat, si p.sh. hadithi i Ebu Hurejres ku thuhet se Pejgamberi ka mallkuar femrat që vizitojnë varrezat. Kështu, transmetohet se Pejgamberi (a.s) kaloi pranë një gruaje, e cila vajtonte mbi një varr dhe i tha: “Ki frikë Zotin dhe përmbahu!” Pas kësaj gruaja i tha: “Më ler! Ty nuk të ka goditur fatkeqësia që më ka gjetur mua dhe nuk e di si është…”. Pra e ka qortuar prej pikëllimit të tepruar dhe për shkak të vizitës së varrezave. Kurtubi thotë se ndalimi ka të bëjë me femrat që shkojnë në varreza shumë shpesh. Ai thotë: “Shkaku për mallkim është lënia pas dore e obligimeve ndaj burrit, sjellja e pahijshme, vajtimi me zë, kuja dhe të ngjashme. Gjithsesi mund të thuhet se nëse nuk ka frikë se diçka e tillë do të ndodhë, atëherë nuk ka pengesë që t’i vizitojnë varrezat, pasi si meshkujt dhe femrat duhet të përkujtojnë vdekjen”.

Të kuptuarit e haditheve në dritën e motiveve, qëllimeve dhe rrethanave të tyre (në të cilat janë deklaruar)

Kusht tjetër për të kuptuarit e drejtë të traditës së Profetit (a.s). është kujdesi dhe marrja në konsideratë e motiveve të posaçme në të cilat kanë ardhur deklaratat dhe veprimet e caktuara të Profetit (a.s). Kush thellohet në të kuptuarit e hadithit, gjen që disa prej tyre marrin në konsideratë kushte specifike kohore në mënyrë që të realizojnë dobi ligjore, të pengojnë ndonjë dëm apo të zgjidhin ndonjë problem të kohës. Kjo do të thotë se rregulli që përmban hadithi mund të duket i përgjithshëm dhe universal, por pas një përsiatjeje të detajuar vëmë re se është i lidhur me ndonjë shkak. Ky rregull zhduket me zhdukjen e atij shkaku, si dhe mbetet sa herë që del në pah ai shkak.

Që hadithi të kuptohet në mënyrë të drejtë dhe precize, duhet të njihen rrethanat në të cilat hadithi është deklaruar, në mënyrë që të eliminohen paqartësitë ekzistuese dhe të zgjidhet problemi për një situatë të caktuar. Ky hap është i domosdoshëm, madje nevoja për njohjen e shkakut të hadithit është më e madhe se ajo e Kuranit. Kjo sepse Kurani zakonisht nuk merret me çështje të vogla, probleme dhe detaje me karakter të përkohshëm. Nga ana tjetër, tek suneti hasen më shumë specifika dhe detaje se në Kuran. Duhet vendosur një vijë e qartë mes asaj që është e përgjithshme dhe specifike, e përkohshme dhe e përhershme, parimore dhe detaje, pasi çdonjëri ka qëllimin e vet.

Hadithi: “Ju i njihni më mirë problemet e kësaj bote!”

Shumë njerëz e marrin si bazë këtë hadith për largim nga dispozitat e sheriatit në sferat ekonomike, politike, civile, etj, pasi, sipas pohimit të tyre, bëjnë pjesë në fushën e çështjeve të kësaj bote, të cilat i njohin më mirë e të cilat edhe vetë Profeti (a.s) na i ka lejuar. A është menduar pikërisht kjo me këtë hadith sherif? Assesi jo! Këtë hadith e sqaron shkaku i deklarimit të tij. Bëhej fjalë për mbjelljen e palmave dhe Profeti u kishte propozuar të mos e bëjnë këtë. Ishte mendim personal i tij. Ai vetë nuk merrej me bujqësi. Ensarët menduan se fjala ishte për shpallje dhe dispozitë fetare dhe hoqën dorë, gjë që kishte pasoja të këqija në kohën e pjekjes. Kur Profeti (a.s) e pa këtë, deklaroi: “Vetëm kam menduar se duhet kështu, prandaj mos e pasoni mendimin tim. Ju i dini më mirë punët tuaja të kësaj bote”. Kështu lindi ky hadith dhe kjo është historia e tij!

Hadithi: “Unë nuk kam asgjë të përbashkët me një mysliman që jeton në mesin e politeistëve. Myslimani duhet të qëndrojë aq larg nga jobesimtarët që të mos mund ta shikojë zjarrin e tyre”.

Nga ky hadith dikush mund të kuptojë ndalimin e plotë të qëndrimit në territorin e jomyslimanëve, edhe përkundër nevojës për këtë në kohën tonë për shkak të shkollimit, shërimit, punësimit, tregtisë, aktiviteteve diplomatike e të ngjashme. Hadithi, siç thotë dijetari i shquar Rashid Rida, është thënë në formë obligative për tu larguar nga territori i politeistëve e për të shkuar drejt Profetit. Me këtë hadith Profeti (a.s) shprehet se nuk është përgjegjës për atë mysliman, që nuk shpërngulet e që vdes mes armiqve, pasi vetë i është nënshtruar rrezikut duke qëndruar mes atyre që janë në luftë me shtetin islam. Kjo në të vërtetë nënkupton: nëse ndryshojnë rrethanat në të cilat është deklaruar hadithi dhe eliminohet shkaku që e ka nxitur (qoftë kjo mbrojtje e interesit apo largim i dëmit), natyrisht që në këto raste nuk do të aplikohet dispozita e këtij teksti, pasi normat e sheriatit aplikohen aty ku ekziston shkaku për të cilin kanë ardhur dhe shfuqizohen aty ku nuk ekziston ky shkak.

Hadithi: “Nuk i lejohet femrës të udhëtojë, përveçse me mahrem”

Shkaku i kësaj ndalese është frika për femrën nëse udhëton vetë pa mashkull apo pa ndonjë të afërm në kohën kur udhëtohej me deve, mushka apo gomarë dhe kur kalohej nëpër shkretëtirë, në të cilën nuk ka pasur thuajse fare jetë dhe vendbanime. Nëse në një rrugë të tillë edhe nuk do të ndodhte asgjë e keqe, kjo gjithsesi do ta dëmtonte mjaft dinjitetin e femrës. Mirëpo, nëse rrethanat kanë ndryshuar, siç është rasti në kohën tonë, kur udhëtohet me avionë të cilët bartin nga 100 e më shumë udhëtarë, apo trena me qindra njerëz dhe kur nuk ka frikë për femrën që udhëton vetëm, atëherë nuk ekziston pengesë sipas sheriatit për këtë. Përkundrazi, veprim të tillë e mbështet një hadith tjetër i Profetit (a.s) ku thuhet: “Nuk do të kalojë shumë kohë dhe femra do të bëjë haxhillëk vetë në Qabe”.

Praktika e sahabëve dhe tabiinëve në marrjen në konsideratë të shkakut dhe rrethanave të teksteve

Sahabët dhe tabiinët kanë qenë pararendës të të gjithëve, të cilët gjatë kuptimit të hadithit kanë marrë në konsideratë rrethanat në të cilat janë shprehur dhe shkaqet që i kanë shkaktuar. Ata nuk kanë vepruar në bazë të kuptimit të jashtëm të hadithit kur e shihnin se këta hadithe kanë zgjidhur situata të caktuara në kohën e Profetit (a.s) e të cilat në kohën e tyre kishin ndryshuar esencialisht.

Qëndrimi i Uthmanit (r.a) ndaj devesë së humbur

Kur e kishin pyetur Profetin (a.s) mbi devenë e humbur, ai e kishte ndaluar lidhjen e saj, me fjalët: “Ç`ke ti me të? Lëre. Ajo me vete e ka ujin. Do shkojë të pijë e të hajë nga drurët derisa të mos e gjejë pronari i saj”.

Kështu ishte në kohën e Profetit dhe në atë të Ebu Bekrit dhe Umerit. Ndërkohë që në kohën e Uthmanit, ato ishin shumuar aq shumë se askush nuk i prekte. Uthmani urdhëroi kapjen e tyre dhe pastaj pronarit i jepej kundërvlera. Pas Uthmanit, Aliu ia dorëzonte pronarëve ku ata paraqiteshin dhe ndërkohë devetë ushqeheshin në llogari të arkës shtetërore.

Kuptohet që Uthmani dhe Aliu nuk kishin për qëllim kundërshtimin e urdhrit të Profetit (a.s), por përkundrazi synonin përmbushjen e qëllimit të tij. Kur e panë se morali i njerëzve ka ndryshuar për keq, kur nuk mund t’i besohej, vendosën që lënia e deveve të bredhin lirshëm është baraz me humbjen e tyre, gjë që sigurisht nuk ka qenë qëllimi i Profetit (a.s), kur kishte ndaluar që të lidhen. Kështu janë siguruar kushtet që të ndërmerret diçka në mënyrë që të pengohet dëmi.

Rregullat e kushtëzuara me zakonet e një kohe i nënshtrohen ndryshimeve

Në të njëjtën kategori me të parën bie dhe njohja e teksteve që kanë qenë të kushtëzuara me zakonet dhe praktikën në kohën e Profetit (a.s) e të cilat kanë pësuar ndryshim në kohën tonë. Në raste të tilla nuk ka asgjë të keqe, nëse përpiqemi të kuptojmë qëllimin e tekstit dhe të mos i përmbahemi.

Shembull i tekstit që bazohet në zakone dhe praktikë dhe që më vonë ka ndryshuar është hadithi mbi mënyrën e përcaktimit të nisabit (ar, argjend,…) me rastin e dhënies së zekatit. (200 dirhemë ishin 595 gr argjend ose 85 gram ar). Profeti (a.s) nuk ka pasur për qëllim të përcaktojë 2 nisabe por në kohën e tij kanë qenë në qarkullim këto dy valuta. Nëse situata ka ndryshuar në kohën tonë dhe argjendi është liruar shumëfish në raport me arin, nuk na lejohet që nisabin ta caktojmë sipas dy kritereve shumë të ndryshëm. Nuk është e logjikshme që një personi t’i thuash “Ti duhet të japësh zekat nëse nisabin e llogarisim sipas argjendit” kurse një tjetri shumë më të pasur se ai t’i thuash: “Ti nuk duhet të japësh zekat nëse nisabin e llogarisim sipas arit!”. Prof. Muhamed Ebu Zehre, shejh Abduluehab Hallafi dhe Abdurrahman Haseni supozojn,ë se nisabi për para duhet të llogaritet vetëm sipas arit dhe këtë mendim kam zgjedhur dhe unë në studimin tim mbi zekatin.

Mbi zekatu-l fitrin

Është vërtetuar saktësisht se Profeti (a.s) ka dhënë dhe ka urdhëruar që zekatu’ fitri të jepet pas namazit të sabahut dhe para namazit të bajramit në ditën e parë të Bajramit të Ramazanit. Kjo kohë ka qenë e mjaftueshme që zekati të shpërndahet për shkak të numrit të vogël të popullsisë. Kur popullsia u shtua dhe shtëpitë u larguan, kjo kohë nuk mjaftonte më. Sahabët vendosën t’i japin një ose dy ditë më herët, hanbelijtë lejuan shpërndarjen nga gjysma e dytë e Ramazanit dhe shafiijtë e lejuan këtë gjatë gjithë Ramazanit. Zekati është dhënë në ushqime, por disa kanë lejuar dhe kundërvlerën në para nëse kjo ishte e dobishme për të varfrin. Ky është mendimi i Ebu Hanifes dhe i nxënësve të tij. Shpesh paraja zëvendëson më mirë nevojat e të varfrit, si në kohën tonë. Me komentim të tillë merret në konsideratë qëllimi i tekstit të Profetit (a.s) dhe zbatohet fryma dhe esenca e tij. E kjo është të kuptuarit e vërtetë.

Suneti mes formës dhe esencës apo mes sipërfaqësisë dhe qëllimit

Nganjëherë respektimi i kuptimit tekstual të hadithit nuk nënkupton edhe zbatimin e esencës së tij, por është në kundërshtim me të, ndonëse formalisht veprohet sipas sunetit. Për shembull vendosmëria e atyre që e hedhin absolutisht mundësinë e ndarjes së zekatit në para. Argument i këtyre tekstualistëve të pakompromis është, që Profeti (a.s) ka përcaktuar që zekati të jepet në artikuj të caktuar ushqimorë: hurma, rrush të thatë, grurë dhe elb. Sikur këta vëllezër të kenë menduar si duhet, do të vërenin se me një qëndrim të tillë në realitet i kundërvihen Profetit (a.s), madje edhe nëse formalisht i përmbahen rregullave të tij. Dua të them, i kushtojnë vëmendje formës së sunetit dhe lënë anash frymën e tij. Atë kohë paratë ishin të rralla dhe siguroheshin me vështirësi, kurse nga ana tjetër ushqim kishte me bollëk. Të varfrit kishin nevojë më shumë për ushqim se për para.

Nëse rrethanat kanë ndryshuar, paratë janë përditshmëri, i varfri ka nevojë jo për ushqim në Bajram por për gjëra të tjera për vete, atëherë është edhe më e lehtë për dhënësin edhe më e dobishme për marrësin. Të veprosh kështu do të thotë të pasosh frymën dhe qëllimin e Profetit (a.s).Vetëm në Kairo ka 10 milionë myslimanë. Ku do të gjendeshin 10 milion masa grurë, rrush të tharë, hurma dhe elb? Edhe sikur, ç`mund të bëjë i varfri me to, kur dihet se sot pakkush gatuan bukë por e blen atë të gatshme. Vetëm do t’i shkaktonim dëm duke i dhënë grurë që më pas do të duhej ta shiste. Vallë Sheriati ka ardhur të mbrojë interesat e të varfërve apo çfarë? Vallë është Sheriati formal deri në këtë masë? Dhe vallë shkaktimi i vështirësive lidhur me këto ngjarje paraqet pasimin e sunetit, motoja e të cilit është “Lehtësoni dhe mos vështirësoni”?

DALLIMI I MJETIT TË NDRYSHUESHËM NGA QËLLIMI I PËRHERSHËM NË HADITH

Një nga shkaqet e të kuptuarit gabim të sunetit është dhe ajo, se disa ngatërrojnë qëllimet e përhershme dhe metodat e përkohshme të cilat në rrethana të caktuara çojnë në realizimin e qëllimit të dëshiruar. Kështu shohim se disa përqendrohen tërësisht në mjetet dhe metodat, kurse ai që depërton në fshehtësitë e sunetit zbulon qartë, se qëllimi është i rëndësishëm dhe i përhershëm, ndërsa mjetet ndryshojnë në varësi të mjedisit, kohës, zakoneve dhe faktorëve të tjerë.

Për shembull shumë që studiojnë sunetin dhe hulumtojnë medicinën e Profetit (a.s), e orientojnë mundin e tyre në njohjen e ilaçeve, ushqimit, barërave dhe farave të cilat Profeti (a.s) i ka preferuar për mjekimin e disa sëmundjeve dhe problemeve trupore. Prandaj i citojnë shpesh hadithet e njohur nga kjo fushë, siç janë: “Metoda më e mirë për tu shëruar është të derdhurit e gjakut”, “Preferoj alajin pasi në të ndodhen 7 ilace…”, “Përdorni kurekat, kimin e egër, egjrën, pasi në të ka ilaç për çdo sëmundje përveç vdekjes”, “Vendosni në sy syrme, pasi ajo qartëson shikimin dhe shpejton rritjen e qepallave”.

Mendimi im është se receta të tilla dhe të ngjashme nuk janë esenca e mjekësisë së Profetit (a.s), por qëllimi i tij është ruajtja e shëndetit dhe jetës së njeriut, vitalitetit trupor dhe fuqisë. Qëllimi i sunetit është ndalimi i lodhjes së madhe trupore, madje edhe nëse është fjala për ibadet, ruajtjen e trupit dhe shëndetit fizik.

Mjetet mund të ndryshojnë dhe dallojnë kohë pas kohe apo vend pas vendi. Në realitet ato janë të ndryshueshme. Kur hadithi na përmend ndonjë mjet, ai vetëm na ofron instruksione për situatën e caktuar dhe nuk ka qëllim të na kufizojë apo të na pamundësojë të tjera.

Hadith: Përdorimi i misvakut

Mendoj se edhe zgjedhja e misvakut si mjet për mirëmbajtjen e higjienës së dhëmbëve duhet shkuar në këtë prizëm. Qëllimi është pastërtia e gojës në mënyrë që Zoti të jetë i kënaqur me ne, sic thotë dhe hadithi “Misvaku pastron gojën dhe kënaq Zotin”. Mirëpo a është misvaku qëllim apo ka qenë mjet i përshtatshëm, të cilin çdokush ka mundur ta sigurojë me lehtësi? Nuk ka pengesë që ky mjet të zëvendësohet me ndonjë mjet tjetër si furça.

Hadithe: Mbi të ngrënit

Këtu duhet përmendur dhe disa hadithe mbi edukatën e të ngrënit, si lëpirja e pjatës, gishtit dhe të ngjashme. Transmetohet nga Ka’ab ibn Maliku se e ka parë Profetin e Allahut duke ngrënë me tre gishta të cilët i lëpinte kur përfundonte. Nga Xhabiri (r.a) shënohet, se Profeti (a.s) kishte urdhëruar të lëpihen gishtat dhe pjatat e pastaj kishte shtuar “Ju vërtet nuk dini në cilën pjesë të ushqimit ka bekim”. Ndërsa prej Enesit (r.a) transmetohet, se Profeti (a.s) ka thënë: “Kur ndonjërit prej jush i bie ndonjë kafshatë le ta marrë, të mënjanojë prej saj pluhurin dhe ta hajë për të mos ia lënë shejtanit”.

Ai që i merr këto hadithe tekstualisht mund të kuptojë se është sunnet i Profetit të hahet me tre gishta, të lëpihen ata, të lëpihet dhe pjata në të cilën kemi ngrënë. E vërteta ndërkaq është se fryma e traditës së Profetit paraqet modestinë e tij, mirënjohjen ndaj Allahut për të mirat ushqimore, synimi që asgjë të mos hidhet e papërdorur. Profeti fisnik konsideron se çdo kafshatë që hidhet i shkon shejtanit. Ky është leksion moral, shpirtëror dhe njëkohësisht ekonomik.

Nga mrekullitë që kam dëgjuar është dhe rrëfimi i një dijetari, i cili tregon se kishte qëndruar në një vend mysliman në Azi dhe në tualetet e tyre kishte hasur grumbuj gurësh. Kur kishte pyetur i kishin thënë: “Me ta pastrohemi duke pasuar kështu dhe ringjallur praktikën e Profetit!” Është dashur që xhamitë e tyre t’i shtrojnë me rërë duke pasuar sunetin, që në to të mos ndërtojnë dyer që mbyllen dhe t’i ndriçojnë me llamba vajguri! Mirëpo, xhamitë e tyre janë të dekoruara, të shtruara dhe të ndriçuara me llambadarë elektrikë!

Caktimi i fillimit të muajit në bazë të shikimit me sy të hënës së re

“Agjëroni kur ta shikoni (hënën e re) dhe prisheni kur ta shikoni sërish. E nëse është vrenjtur, atëherë llogaritni 30 ditë të Shabanit”.

Vetë qëllimi i hadithit është evident dhe i qartë. Përkufizon agjërimin e gjithë Ramazanit në mënyrë që të mos ikë asnjë ditë e të mos agjërohet ndonjë ditë e një muaji tjetër, Shabanit apo Sheualit. Kjo arrihej duke caktuar fillimin dhe fundin e muajit me metodë të qartë dhe të arritshme për shumë njerëz dhe e cila nuk do të paraqiste vështirësi e as barrë në fe.

Atë kohë të shikuarit fizik të hënës së re ishte metodë e thjeshtë. Në të kundërtën, sikur të detyrohej që fillimi dhe mbarimi i Ramazanit të caktohej me ndonjë mënyrë tjetër, siç janë llogaritjet astronomike, do t’u shkaktonte vështirësi, pasi atë kohë umeti nuk dinte as shkrim e as llogaritje. Ndërsa Allahu për njerëzit e Tij dëshiron lehtësim e jo vështirësim.

Prandaj nëse gjendet një mjet tjetër, që është më i saktë për arritjen e qëllimit të hadithit, i cili gabon më pak, nuk mashtron dhe gënjen dhe nëse ky mjet nuk është i paarritshëm por mund të arrihet lehtë, nëse nuk është më jashtë mundësive të umetit i cili sot ka shkencëtarë dhe ekspertë me famë botërore në astronomi, gjeologji dhe fizikë, dhe nëse dituria njerëzore ka shkuar aq larg sa njeriut i mundëson që të shkojë në po atë hënë, të ecë në sipërfaqen e saj dhe që të sjellë në Tokë mostrat e pluhurit dhe shkëmbinjve të saj, përse atëherë insistimi në mjetin i cili nuk është qëllim në vetvete, ndërsa e lëmë anash qëllimin që mëton hadithi?

A mund të refuzohet metoda me të cilën mund të bashkohet umeti dhe me të cilën mund të vihet pikë në dallimet e shumta dhe të vazhdueshme të fillimit të agjërimit, prishjes dhe caktimit të Bajramit, i cili nganjëherë mund të jetë edhe me tre ditë dallim në vende fqinjë? Kjo është e pakuptueshme dhe e papranueshme nga pikëpamja e shkencës dhe fesë. Është e sigurt se vetëm disa kanë të drejtë, kurse të gjithë të tjerët e kanë gabim pa fije dyshimi.

Ne jemi të thirrur të përpiqemi për zgjidhjen e problemeve të kohës sonë, siç i kanë zgjidhur të parët tanë problemet e kohës së tyre, që zgjidhjet për realitetin tonë t’i gjejmë në mendjen tonë dhe jo në të tyren dhe që gjatë kësaj të mos kufizohemi me asgjë tjetër përveçse me dispozita të qarta të Sheriatit, me tekste eksplicite dhe me qëllimet e përgjithshme. Këtë Ramazan (1409 h.) kam lexuar një artikull të gjatë të një shejhu të shquar, i cili pohon se hadithi i saktë i Profetit (a.s): “Ne jemi një popull që as lexon as llogarit”, përmban ndalesën e llogaritjes dhe mbështetjes së umetit në të. Sikur kjo të ishte e vërtetë, atëherë do të ishte e vërtetë edhe ndalesa e shkrimit dhe e përdorimit të tij, pasi hadithi përmend dy gjëra me të cilat dëshmohet analfabetizmi i umetit, shkrimi dhe llogaritja.

Disa deklarojnë se Profeti (a.s) nuk na ka caktuar të merremi me llogaritje dhe astronomi e as na ka urdhëruar të mbështetemi në të, por na ka urdhëruar që të mbështetemi në “shikim”. Kjo vërejtje është e gabuar apo qëllimisht e gabuar, për dy arsye:

1-     Nuk është logjike, që Profeti (a.s) të urdhërojë mbështetjen në astronomi në kohën kur umeti ishte analfabet. Për këtë ai kishte caktuar metodën që i përgjigjej vendit dhe kohës. Por nëse zbulohet një mjet tjetër që është më i saktë, më preciz, më i sigurt dhe që gabon më pak, atëherë në Sunnet nuk ka pengesë që ai të mos përdoret.

2-     Vetë Sunneti na udhëzon të mbështetemi në astronomi në rast se moti është i vrenjtur. Fjala është për hadithin: “Mos agjëroni derisa nuk e shikoni hënën e re dhe mos festoni Bajramin derisa nuk e shikoni. E nëse është vrenjtur, atëherë vlerësoni/llogaritni”.

Tanimë prej shumë viteve ftoj të bazohemi në llogaritjet precize astronomike madje në kuptimin e mohimit të mundësisë së paraqitjes së hënës së re në ditë të caktuara. Qëllimi im është të zvogëlohen dallimet e mëdha mes nesh, që paraqiten çdo vit me rastin e fillimit të agjërimit dhe festimit të Bajrameve. Nëse astronomia thotë se është e pamundur që në një natë të shikohet hëna e re, pasi atë natë hëna e re nuk paraqitet në asnjë pjesë të botës islame, atëherë konsideroj se është obligim pa menduar shumë, të mohohet mendimi i gjoja dëshmitarëve se e kanë parë hënën e re. Aq më tepër në net të tilla nga njerëzit as që duhet kërkuar të presin hënën e re dhe as që duhen hapur dyert e gjyqeve të Sheriatit dhe institucioneve fetare për ata që dëshirojnë të dëshmojnë se e kanë parë hënën e re. Ky është mendimi im që e kam mbrojtur në fetva, ligjërata dhe programe të shumta. Pastaj Allahu deshi që në të njëjtin mendim, por të sqaruar në detaje të ishte një prej juristëve të shquar të shkollës shafiite, imam Tekijedin es-Subkiu, për të cilin është deklaruar se ka arritur gradën e muxhtehidit.

Es-Subkiu deklaron se është obligim i kadiut të refuzojë si të pabazë pohimet e njerëzve që pohojnë se e kanë parë hënën e re gjatë netëve që astronomët deklarojnë se nuk mund të shihet. Ai thotë: “Llogaritjet astronomike na ofrojnë njohuri krejtësisht të saktë, përderisa dëshmitë dhe lajmet (nga një person apo grup) janë të pasigurta. Ajo që nuk është e sigurt nuk mund të kundërshtojë atë që është e sigurt, e lë më pastaj t’i jepet përparësi”.

DALLIMI I DOMËTHËNIES FIGURATIVE DHE TEKSTUALE GJATË KUPTIMIT TË HADITHIT

Gjuha arabe është gjuhë në të cilën shprehja figurative zë vend të rëndësishëm. Shprehja stilistike është mënyrë më e përsosur e të shprehurit se transmetimi i drejtpërdrejtë i mendimit. Profeti (a.s) është njeriu më komunikativ dhe oratori më i madh dhe nuk është çudi që hadithet e tij janë përplot shprehje stilistike, të cilat në mënyrë të mrekullueshme dhe të pëlqyeshme transmetojnë porosinë.

Kur flitet për të shprehurit figurativ, atëherë mendojmë në krahasimin gjuhësor dhe logjik, metaforën, alegorinë, metaforën e zgjeruar dhe çdo figurë tjetër stilistike, në të cilën shprehja dhe fjalia ndërrojnë domethënien parësore. Këtu futen dialogjet që i përshkruhen kafshëve, shpezëve, objekteve të vdekura apo ideve.

E pyeti druri gozhdën: “Pse më shpon?” Gozhda iu përgjigj: “Pyet atë që më godet”. Këtu kemi të bëjmë me imagjinatë dhe ilustrim dhe shembuj të tillë nuk konsiderohen si gënjeshtra.

Kur Profeti (a.s) u kishte thënë bashkëshorteve të veta: “Prej jush pas meje në ahiret do të vijë më shpejt ajo që ka dorën më të gjatë”, ato e kishin kuptuar se ka të bëjë me gjatësinë fizike të dorës. Aisha tregon: “Filluan të shikojnë njëra-tjetrën, Allahu qoftë i kënaqur me to, cila ka duart më të gjata”. Profeti (a.s) nuk kishte ndër mend këtë, por gjatësinë e dorës në bamirësi dhe ndarjen e mëshirës. Këtë pastaj e kishte vërtetuar koha. E para prej grave të tij i ishte bashkuar Zejnebe bint Xhahsh, e ajo ishte grua e zellshme, vetë fitonte dhe jepte sadaka.

Metafora paraqitet gjithashtu dhe në Kuran

“Tani e tutje bashkohuni me to dhe kërkoni atë që ua ka caktuar Allahu dhe hani e pini derisa qartë të dallohet fija e bardhë nga fija e zezë në agim, e pastaj agjërimin plotësojeni deri në mbrëmje”. (Bekare: 187)

Buhari shënon nga Adijj ibn Hatimi të ketë thënë: “Kur u shpall ajeti gjeta dy litarë në të bardhë dhe një të zi dhe i vendosa nën jastëk dhe i shikoja. Kur dalloja të bardhin nga i ziu fillova agjërimin. Pasi agoi shkova tek Profeti (a.s) dhe i tregova ç’kisha vepruar. Ai më tha: “Me siguri ke jastëk tepër të gjerë! Mendohet për bardhësinë e ditës dhe terrin e natës”.

Duke thënë ke jastëk tepër të gjerë, profeti kishte nënkuptuar se jastëku duhet të ishte sa gjithë horizonte, pasi fijet janë bardhësia e ditës dhe terri i natës.

Besoj se feja nuk ka vërejtje për këto lloj komentimesh figurative. Kusht është që ky komentim të jetë i pranueshëm, i paimponuar, joartificial dhe të ketë arsye të drejtë për një komentim të tillë. Me arsye të drejtë kuptojmë ekzistencën e të vërtetës racionale, pengesës nga ana e Sheriatit, përvojës apo fakteve nga realiteti. Ajo që një njeri apo grup e konsideron si racionale, të tjerët mund ta konsiderojnë si të pamundur, prandaj kjo çështje kërkon një elaborim të detajuar. Komentimi simbolik, figurativ i pashkak është i pavlershëm. Është i pavlershëm dhe mohohet edhe çdo komentim fals siç mohohet dhe të kuptuarit tekstual të të folurit, kur ekziston pengesë racionale e Sheriatit, shkencore apo historike për këtë.

Profeti (a.s) ka thënë: “Kur xhenetlinjtë të hyjnë në Xhenet ndërsa banorët e Zjarrit të vendosen në Zjarr, do të sillet vdekja dhe do të vendoset mes Xhenetit dhe Xhehenemit e atëherë do të theret. Pastaj thirrësi do të thërrasë: “O xhenetlinj nuk ka vdekje! O banorë të Zjarrit nuk ka vdekje!” dhe xhenetlinjtë do të gëzohen edhe më, ndërsa xhehenemlinjtë do të pikëllohen edhe më”. Në një version tjetër thuhet se : “… do të sillet vdekja në trajtë të dashit të bardhë”.

Për këtë hadith ka shumë komente. Të gjitha komentet janë bërë për t’i ikur kuptimit letrar që është në kundërshtim me mendjen e shëndoshë. Gjithsesi, kjo është më parësore se mohimi dhe refuzimi i hadithit. Për më tepër, bëhet fjalë për botën e gajbit dhe kjo nuk mund të kuptohet nga mendjet tona.

Hadithi “Sikur dikush të therej me shufër të hekurt, do të jetë më mirë se të prekë femrën e cila nuk i lejohet”

Mospërfillja e dallimit mes të shprehurit figurativ dhe real çon në gabime të shumta, siç shprehet qartë tek bashkëkohësit tanë, të cilët nuk ngurrojnë kur japin fetva, duke ndaluar njërën dhe duke urdhëruar tjetrën, disa i akuzojnë për bidate, ndërsa të tjerët për mëkat, madje edhe për dalje nga feja. Kjo bëhet krejt në bazë të teksteve, të cilëve edhe nëse ua pranojmë autenticitetin, nuk mund t’ua pranojmë qartësinë e domethënies.

Për shembull hadithi të cilin bashkëkohësit e theksojnë si argument se mashkullit sidoqoftë i ndalohet të përshëndetet për dore me femra të huaja.

“Sikur dikush të therej me shufër të hekurt, do të jetë më mirë se të prekë (jemessu) femrën, e cila nuk i lejohet”.

Edhe nëse pranojmë se hadithi është hasen, ndonëse nuk ka qenë i njohur në kohën e sahabëve dhe nxënësve të tyre, ai nuk bën fjalë për ndalesën e përshëndetjes me dorë, pasi folja messe (prek, kam kontakt seksual) në fjalorin e Kuranit dhe sunetit nuk nënkupton vetëm prekje të thjeshtë të dy lëkurave. Ibn Abbasi r.a. për el-mess, el-lems dhe el-mulamese thotë, se në Kuran janë metafora për aktin seksual. Allahu është i turpshëm dhe fisnik dhe aludon për çka të dojë me çka të dojë. Fjalët e Merjemes konfirmjnë këtë domethënie: “Zoti im, si mund të kem unë djalë kur mua s`më ka prekur njeri?” (Ali Imran: 47). Argumentet janë të shumtë në Kuran dhe Sunnet.

Prandaj në këtë hadith nuk ekziston diçka që do të udhëzonte ne ndalimin e vetë përshëndetjes për dore, që nuk është e shoqëruar me pasion dhe kur nuk ka frikë se ajo mund të jetë sprovë që shpie në mëkat, veçanërisht kur për këtë ekziston nevoja si kthimi nga rruga, shërimi nga sëmundja, shpëtimi nga vuajtja dhe situata të ngjashme në të cilat takohen njerëzit dhe kur farefisi i largët vjen për të përgëzuar njëri-tjetrin.

Këtë e konfirmon dhe hadithi në të cilin: “Kur ndonjëra prej robëreshave e merrte Profetin (a.s) prej dore, ai nuk e tërhiqte dorën e vet nga e saja derisa ajo e çonte ku dëshironte”. Hadithi aludon në madhështinë e devotshmërisë së tij, mirësjelljes dhe butësisë, edhe kur bëhej fjalë për robëreshë që e merrte për dore dhe e shpinte nëpër rrugicat medinase, për t’i ndihmuar rreth ndonjë pune. Kurse ai nuk dëshironte ta shqetësonte apo lëndonte ndjenjat e saj, duke tërhequr dorën nga dora e saj por e lejonte ta udhëhiqte.

Mbyllja e derës për domethënien figurative të të kuptuarit të hadithit si dhe kufizimi në domethënien tekstuale, themelore të tekstit largon shumë njerëz bashkëkohorë nga të kuptuarit e sunetit, madje edhe vetë Islamit, duke i futur në dyshim për vërtetësinë e tij. Përse ndodh kjo kur në komentimin metaforik gjejnë atë që e shuan etjen e tyre dhe i përgjigjet arsimimit të tyre dhe me këtë nuk kundërshtohet logjika e gjuhës dhe as themelet e fesë. Përveç kësaj, armiqtë e Islamit shpesh këtë mendim letrar e marrin si objekt përbuzës në llogari të mësimeve islame dhe dëshmimit të gjoja kundërshtimit me shkencën moderne dhe mendimit bashkëkohor.

Kujdesi nga teprimet gjatë komentimeve figurative

Dëshiroj këtu të paralajmëroj se komentimi metaforik i hadithit si dhe teksteve në përgjithësi dhe mospërfillja e kuptimeve të tyre letrare është hap i rrezikshëm, të cilin një dijetar mysliman nuk duhet ta ndërmarrë, përveç rasteve kur për këtë ekziston arsye racionale dhe tradicionale.

Komentimi i papranueshëm

Në komentime të papranueshme bëjnë pjesë edhe komentet e ezoterikëve, për të cilët nuk ekziston argument as në shprehje as në kontekst, siç është dhe me komentimin e tyre të hadithit: “Bëni sehur pasi në sehur ka bekim”. Në realitet disa mendojnë se me sehur mendohet në kërkim të faljes. Nuk ka dyshim se të kërkuarit e faljes para agimit është nga veprat më të mira, për të cilat nxit Kurani dhe suneti, por të thuhet se me këtë hadith mendohet në istigfar, është shtrembërim i papranueshëm i hadithit. Këtu hyjnë dhe komentimet simbolike të hadithit mbi Dexhallin. Disa supozojnë se ai simbolizon civilizimin e sotëm perëndimor. Kështu, në hadith thuhet për Dexhallin se është me një sy, e edhe civilizimi perëndimor është me një sy pasi njeriun dhe jetën e sheh me një sy, syrin e materies. Një komentim i tillë është në kundërshtim me të vërtetën të cilën e konfirmojnë shumë hadithe ku Dexhalli është njeri, duke ftuar ithtarë pas vetes, duke mashtruar, etj.

 

Ibn Tejmijje dhe mohimi i metaforës

Dihet se shejhu-l’Islam Ibn Tejmijje e ka mohuar metaforën në Kuran, hadith dhe gjuhë në tërësi dhe këtë mendim të vetin e ka mbështetur me dëshmi dhe argumente.

I di dhe motivet që e kanë nxitur të marrë këtë qëndrim. Ai ka dashur të parandalojë ata që kanë komentuar atributet e Allahut të Madhëruar. Sipas tyre  të gjitha atributet e Allahut kanë qenë me natyrë negative dhe sipas tyre Allahu nuk ka asnjë cilësi pozitive. Ai ka dashur të ringjallë fenë e të parëve tanë, por në qëndrimin e tij e ka tepruar duke mohuar tërësisht metaforën në gjuhë.

Imam ibn Tejmijje është një prej dijetarëve më të afërt dhe më të dashur, por unë këtu nuk pajtohem me të, siç nuk është pajtuar edhe ai me dijetarët para tij dhe siç na ka mësuar të mendojmë dhe jo të imitojmë, të pasojmë argumentet dhe jo njerëzit. Ai na mëson që njerëzit t’i njohim në bazë të vërtetës dhe jo të vërtetën në bazë të njerëzve.

Unë e dua Ibn Tejmijjen, por nuk jam tejmist.

Imam edh-Dhehebi ka deklaruar: “Shejhul-Islam na është i dashur, por e vërteta na është më e dashur”.

Po! Unë jam pranë shejhu-Islamit kur është fjala për atributet e Allahut të Madhëruar dhe gjithçka që ka të bëjë me botën jashtë shqisave, pasi është më mirë të mos i qasemi komentimit metaforik të teksteve për këto tema pa argument të qartë. T’ia lëmë Allahut, të mbështetemi tek Ai dhe të mos rëndohemi me atë që nuk e dimë.