Zeri Islam

Për këtë lutja ka qenë nevoja e parë, sikur nevoja për arritjen e furnizimit dhe mbrojtjen e skutës.

Njeriu primitiv me intuitën e vet ka kuptuar se i është e nevoj­shme feja ku do ta gjejë veten.

Shpirti i tij është dridhur nga uria për fe, sikur që trupi i dridhet nga uria për kafshatën e bukës dhe sigurisë.

Por, sado që njeriu menjëherë nuk ka mund t’i kuptojë dhe t’i njohë sekretet dhe fuqitë që i ka fshehur toka, sikur energjia elektrike dhe avulli, po ashtu nuk ka mundur që as nga dita e parë ta kuptojë esencën e hyjnisë së vërtetë, por e ka zbuluar pas udhëtimit të gjatë i cili ka qenë i përmbushur me ekspe­ri­mente dhe gabime, ashtu si ka ndodhur me zbulimin e fenome­neve tjera natyrore.

Sikur që ka menduar në fillim se Dielli po lëviz, se Toka është e palëvizshme, se vetëtima është djall, po ashtu ka menduar se babai i tij i vdekur i cili po i paraqitet në ëndërr, është All-llahu. Për këtë e ka adhuruar, i ka ofruar sakrifica, varrin e tij e ka marrë për mihrab dhe vend që rregullisht e viziton.

Gradualisht adhurimi i stërgjyshërve u zhvillua deri në atë shkallë, sa u bë lutje e përhershme.

Çdo fis ka pasur ndonjë paraardhës të vjetër të cilin e ka emë­ruar për zot të vet dhe e ka shpallur për simbol të hyjnisë së tij.

Pastaj njeriu primitiv ka filluar të besojë se shpirti i të parit të tij mund të inkarnohet në ndonjë shtazë ose dru, dhe ka kaluar në adhurimin e shtazëve dhe drurit. Çdo fis ka pasur shtazën e vet që e ka adhuruar, idhullin e vet, i cili njëherë ka qenë shpend, herën e dytë dhelpër, herën e tretë luan, herën e katërt demi Apis, herën e pestë lopë, herën e gjashtë trungu i vjetër i fikut.

Ky kalim në zotin konkret, i cili mund të preket me dorë, ka qe­në më i afërt me arsyen e njeriut të lashtë, sesa me adhurimin e shpirtit abstrakt pa trajtë dhe trup.

Më vonë hasim se ata që kanë ruajtur besimin në stërgjyshër dhe gjyshër, kanë bërë madje idhuj dhe statuja që do të para­qesin simbolet e gjyshërve të tyre, sikur Lati, Uzzai dhe Hubeli, sepse kanë dëshiruar që hyjnitë t’u kenë trup të vërtetë dhe vend që do të vizitohet.

Të tjerët, sërish, në lutjet e tyre janë kthyer nga burimet e for­cës dhe fuqisë në natyrë dhe kanë adhuruar erërat, ciklonet, bu­bullimat, detin, planetet, yjet, zjarrin...

Krahas rritjes së numrit të nevojave dhe brengave të njeriut pri­mitiv, është rritur edhe numri i zotave, dhe shohim se adhuron zotin e shiut, luftës, plleshmërisë, detit, erës...

Kjo shumësi e zotave më vonë është redukuar vetëm në dy, në zotin e të mirës dhe zotin e së keqes, si Vishna dhe Shiva te hindusët, Hermesi dhe Aheronti te persianët.

Pas kësaj u paraqit ideja mbi një zot e cila qe paraqitur në Diell, shfaqjes më të madhe që e sheh syri në qiell, zotin Ra te fara­o­nët.

Te grekët, Zeusi qe zoti më i madh i Olimpit. Ai zotat tjerë më të vegjël ia ka vënë vetes në shërbim dhe i ka nënshtruar.

Hapi i parë drejt njësisë së mirëfilltë në zotin plotësisht abs­trakt, ka qenë hapi që e ka berë Ahnatoni, i cili vërtet qe i dër­guar i faraonit.

Edhe Ahnatoni e ka trashëguar adhurimin e Diellit nga të parët e vet, por nuk ka zgjatur gjatë dhe ai është rebeluar kundër drej­timit të Diellit, duke pohuar se edhe ai është krijuar dhe se kri­juesi i cili është i denjë për adhurim është forca që e ka krijuar Diellin... Për këtë ai sferën diellore e ka bërë vetëm simbol të asaj force të fshehtë, Atonit, të Vetmit dhe të Gjithmundshmit.

Herodoti pohon se egjiptianët e vjetër kanë qenë monoteistët e parë në botë dhe se bota tjetër e ka marrë fenë prej tyre... Hin­dusët kanë marrë ritualet, kurse grekët parimet e kësaj feje nga Egjipti.

Fillimin e këtij monoteizmi, në kohën e Amenhotepit të Tretë, e ndeshim në himnin e gdhendur në një pllakë, që gjendet në Mu­zeun britanik, kurse i cili paraqet shembull të lutjes dhe medi­timit për Zotin:

“O Krijues që veten sipas vetes e formësove

Që organet tua me duart tua i bëre.

O Krijues të cilin askush nuk e krijoi.

I vetmi të cilit asgjë s’i përngjet.

O Mbrojëts, I Fortë e I Fuqishëm.

O Krijues që je i përhershëm në veprat tuaja.

Vepra të cilat s’kanë numër”.

Kulmin e vet, në pastërti e abstraksion, ky monoteizëm e përje­toi në Ahnatonin. T’i lexojmë këto vargje të himnit të tij të am­shuar të Atonit:

“O Atoni i gjallë, o fillim i jetës!

Ti je larg, lart.

Por megjithatë i shndrit fytyrat e njerëzve.

Ti i fal jetën fëmijës në mitrën e nënës.

Ti brengosesh për të, derisa është i vogël,

Ti ia zbut frikën që mos të qajë.

Ti ia hap gojën dhe e mëson të flasë.

Ti i siguron çka i nevojitet të jetojë.

Ti e mëson zogun si ta thejë gëzhojën e vesë dhe të dalë.

O sa të shumta janë krijesat tuaja!

O Një, O i Vetmi! Ty asgjë nuk të përngjan.

Tokën e ke krijuar si ke dashur.

E ke krijuar vetë, sepse ty shoku nuk të përngjan.

Në tokë njerëzit dhe shtazët i ke krijuar.

Çdo krijese të nevojshmen ia ke dhënë.

Dhe kohën e jetesës çdo gjëje ia ke caktuar.

Njerëzit i ke bërë popuj dhe fise të ndryshme.

Dhe ke dhënë që të shërbehen me shumë gjuhë.

Ua ke krijuar dimrin që ta njohin të ftohtin tënd.

Ua ke dhënë verën që ta shijojnë ngrohtësinë tënde.

Ti i ke trajtësuar në mitrat e nënave.

I ke trajtësuar sipas fotografive të dëshiruara sipas vetes.

U ke lëshuar shi nga qielli.

Të rrjedhë në valë që ndeshen,

Dhe fushat e tyre i ujite.

O sa madhështor është caktimi yt,

Krijues i amshueshmërisë!

Ti je në zemrën time.

Nuk ka kush që të njeh.

Pos biri yt të cilin e ke lindur,

Mbreti i Egjiptit të Epërm e të Poshtëm.

I cili vërtet jeton.

Sundues i dy vendeve,

Ahnatoni!

Në Egjipt i kanë mësuar fëmijët se njeriu është krijuar nga dheu dhe se Zoti është ai që e ka krijuar... Po ashtu lexojmë se e kanë ndaluar edhe mishin e derrit.

Në Kodeksin e zotimit (përgjërimit) hasim në mësimet e larta etike, nga të cilat po sjellim këto rreshta:

- Ruaju që mos t’u afrohesh femrave në çfarëdo qoftë vendi që të hysh, sepse me mijëra njerëz kanë lajthitur nga rruga e së vërtetës për këtë shkak... Ky është çast i shkurtër si ëndërr, e pas tij pason pendimi.

- Kam dëgjuar se nxiton nga ëndjet dhe dëfrimet, se shkon nga rruga në rrugë, kurse aroma e verës vjen nga goja jote... Vera e refuzon botën nga ti dhe të shpie në shkatërrim, sikur timoni i thyer i cili anijen nuk mund ta drejtojë as djathtas as majtas.

- Mos u bën mendjemadh për shkak të dijes, mos u shtir i rën­dësishëm as mendjemadh për atë që je i ditur; mos e urre bo­tën... Nganjëherë mund të të shërbejë edhe këshilla e të padi­turit... Askush nuk ka arritur atë shkallë në shkencë, që të mun­det pa tjetrin.

- Zbutja frikën të përloturit, mos i bën padrejtësi të vejës dhe mos e privo njeriun nga pasuria që ia ka lënë babai i tij.

- Mos e mbyt njeriun nëse di cilësitë e tij të mira.

- Mos thuaj “unë nuk kam mëkate”, kurse je i preokupuar me mëkatet e të tjerëve... Vetëm All-llahu është kompetent të gjy­kojë për mëkatet e të tjerëve dhe Ai me gishtin e tij ka firmosur fatet e tyre;

- Mos shko në gjumë duke u frikësuar dhe menduar se ç’do të sjell e nesërmja, sepse All-llahu, vërtet, e sendërton atë që dë­shiron.

- Mos u shoqëro me njeriun i cili shpejt zemërohet.

- Dyfishoje bukën që ia jep nënës tënde dhe kujdesu për të siç është kujdesur ajo për ty. Të ka bartur nëntë muaj në barkun e vet, ka qenë e lidhur për ty dhe të ka dhënë gji plot tre vjet... Pos asaj që papastërtia jote nxit neverinë, zemra saj këtë nuk e ka ndier dhe nuk ka thënë: “E çdo të bëj me këtë ndytësirë”?

- Mos bën dallim ndërmjet personit në pozitë dhe varfanjakut. Me të gjithë sillu sipas fryteve të punës së tyre!

- Kur të ulesh të drekosh me shumë persona, mos ha shumë, qoftë edhe sikur gjella të të pëlqejë, sepse është e shëmtuar dhe turp që njeriu të jetë grykës.

- Një gotë ujë mjafton që të ta shuajë etjen dhe nuk ka dobi nga teprimi, sepse kjo nuk do ta forcojë zemrën tënde.

Kjo ka qenë gjendja e Egjiptit... Kulmimi në monoteizëm dhe abstraktivitet, përsosuria në tregimim e hyjnisë, madhësia në planin etik në sjelljen e individit dhe shoqërisë, ndërsa bota për­reth është zhytur në adhurimin e të parëve, stërgjyshërve, statu­jave, idhujve dhe zotave dualistikë.

 

* * *

Zaratustra në Persi është paraqitur në vitin 660 para Isaut a.s. dhe i ka takuar persianët të ndarë në adhurimin e Hermesit, zo­tit të së mirës dhe Aherontit, zotit të së keqes. Ai i pari e fut monoteizmin në idetë fetare dhe lutjen e redukon vetëm në Një Zot. Zotin e së keqes e lëshon në rang të krijesës së dobët së cilës All-llahu ia konteston pushtetin dhe e cila nuk ka kurrfarë ndikimi.

All-llahu tek Zaratustra është karakterizuar me cilësitë më të përkryera: Ai është Fisniku i cili shëron nga çdo sëmundje, i cili shpëton nga çdo fatkeqësi dhe çdo problem, Krijuesi dhe Bujari në begati dhe të mira.

Ai botën e ka krijuar në gjashtë etapa... Së pari e krijoi qiellin, pastaj ujin, pastaj Tokën, pastaj botën bimore, e atëherë botën shtazore dhe njeriun.

Të vdekurit do të ringjallen dhe do të japin llogari... Veprat e tyre do të maten. Të mirët do të ngrihen në qiell, e të këqijtë do të hidhen në greminë të zjarrtë... Ata që në sasi të barabartë ka­në vepra të mira dhe të këqija, as nuk do të ndëshkohen as nuk do të shpërblehen, por do ta kalojnë jetën duke e pritur Ditën e gjykimit, kur të gjithë do të hidhen në zjarrin e shenjtë që të pastrohen dhe pas kësaj do të ngrihen në mëshirën e Mëshirë­plotit dhe të atij që fal shumë.

Zjarri është i shenjtë te Zaratustra nga shkaku se është krijesa më e pastër, e jo që është hyjni që adhurohet.

Shpirti i krijohet çdo njeriu para se t’i krijohet trupi.

Zaratustra, pa dyshim, ka qenë i dërguar i persianëve, sikur që Ahmatoni ka qenë i dërguar për faraonët. Ai i rrënoi statujat dhe idhujt në fenë persiane dhe ngriti bajrakun e monoteizmit në zemrën e saj.

Në Indi, 100 vjet pas vdekjes së Zaratustrës, u paraqit Buda, i cili e gjeti popullin e Indisë si e adhuron zotin e së mirës, Vish­nën dhe zotin e së keqes, Shivën, pos numrit tjetër të zotave më të vegjël të cilët ndërroheshin në pushtet. Buda e refuzoi idenë e politeizmit, sikur që e refuzoi edhe  idenë e Zotit të Vetëm, i cili është paraqitur në qenien e Zotit. Ai e ka rekomanduar ide­në e “absolutitetit” apo “tërësisë”, e cila nuk ringjallet nga vdekja, as nuk thërret në përgjegjësi, as nuk dënon, por krijesat e përfundojnë ciklin e vet duke u inkarnuar nga një trajtë në tjetrën, derisa nuk e arrijnë apogjenë e zhvillimit të vet në nje­riun komplet të “Budës”, që pas kësaj të zhduket në “absoluten” ose në të “tërësishmen”. Budizmi këtë zhdukje e quan “nir­van”, duke e karakterizuar si kulm të fatit, sepse paraqet çlirim nga të gjitha trajtat dhe format, paraqet lëshimin e jetës së kufi­zuar dhe shkuarje në jetën e përkryeshmërisë. Kur të përkryhet njeriu në këtë kuptim dhe të bëhet “Budë”, ai pas vdekjes nuk kthehet më në tokë as në qiell në çfarëdo formë ose trupi, as nuk personifikohet në ndonjë krijesë më të ulët apo më të lartë, por përgjithmonë lirohet nga mallkimi i inkarnimit.

Kjo shkallë e përsosurisë, sipas pikëpamjes së Budës, arrihet vetëm me çlirimin nga robërimi i epsheve, dëshirave dhe lak­mi­ve të shpirtit, ashtu që ajo i nënshtrohet ligjit të arsyes, urtësisë dhe maturisë.

Budizmi, pos asaj që e ka mohuar qenien e Zotit, ka rënë në kontradiktë kur e rekomandon inkarnimin, e njëkohësisht e mo­hon qenien e njeriut dhe shpirtin e tij. Ai po ashtu nuk qe në gjendje të shpjegojë si inkarnohet njeriu në shumë persona dhe forma, dhe sërish lindet nga disa herë.

Ç’është ajo që çdo herë mbetet që përsëri të inkarnohet, nëse nuk ka trajtë dhe shpirt?

Kush është ai që caktoi mallkim të inkarnimit dhe lindje të re, nëse nuk ka qenie të Zotit e cila thërret në përgjegjësi dhe dë­non?

Budistët thonë se idenë për qenien e Zotit e kanë zëvendësuar me ligjin “karma”, sipas të cilit njeriu sërish lindet në pajtim me dispozitat e ligjit rigoroz mbi larjen e mëkatit, sepse çdo mëkat lë gjurmë, kurse çdo gjurmë kërkon shëlbim. Buda, ndër­kaq, nuk na ka thënë kush është ai që e nxori atë ligj rigoroz dhe atij ia nënshtroi krijesat, nëse nuk është Krijuesi i cili ka qenie të Zotit?

Ka qenë e qartë se Buda ka dëshiruar që në religjionin e vet ta evitojë diskutimin për çështjet e të padukshmes e të krijojë reli­gjion pa “metafizikë”, dhe e ndërroi idenë e qenies së Zotit me idenë “e tërësisë” në të cilën humben pjesët. Mirëpo, nuk na ka thënë se si konsolidohet kjo tërësi pa Qenie e cila i grumbullon disa pjesë të tij dhe i mban si tërësi.

Ata që e mbrojnë mohimin e qenies së Zotit nga Buda pohojnë që idenë për qenien e Zotit e krijon vetëm njeriu i cili mendon se All-llahu është qenie sikur ai. Ndërkaq, All-llahu është i pri­vuar nga ky krahasim.

Ata harrojnë se “tërësia” është që nuk dinë për vete dhe nuk janë të vetëdijshëm për ekzistencën e vet jokomplete dhe më të ulët sipas rangut, nga qenia Absolute e cila është e vetëdijshme për ekzistencën e vet.

Ata po ashtu harrojnë se ekzistenca është e cila nuk ndien se ekziston më i vogli dhe më i ulëti sipas kategorisë së ekzistimit nga ekzistenca që ndien natyrën dhe ekzistencën e vet.

Zoti, sipas shembullit të këtij zoti jo të vetëdijshëm, të cilin e quajnë “absolut’, në asnjë rast nuk përgjigjet që me të të sqa­ro­hen rendi, preciziteti dhe urtësia që sundojnë në kozmos.

“Tërësia absolute” të cilën e mendon Buda është vetëm kupti­mi i cili është i privuar nga çdo cilësi.

Për këtë Buda në inspirimin e vet fetar nuk ka bërë asnjë hap para Ahnatonit as Zaratustrës, por, madje, ka mbetur shumë prapa tyre.

Nuk e dimë kohën e saktë të paraqitjes së Ibrahimit a.s., as his­toria nuk na ka ruajtur asgjë nga sahifet (fletushkat) e tij që i përmend Kur’ani.

Ajo që na ka mbetur nga mësimi i tij, flet se ka qenë lider i mo­noteistëve ndër çifutët, se e ka lënë adhurimin e Diellit dhe Hënës, se i ka refuzuar idhujt dhe i ka mposhtur, ndërsa ka thi­rrur në një zot i cili është krijues i Diellit, Hënës dhe i çdo gjë­je, i cili është i Vetmi, sipas veprës dhe caktimit, i cili ngjallë pas vdekjes, dënon për mëkatet dhe shpërblen për punët e mira.

“Ai që më ka krijuar dhe në rrugë të drejtë më ka përudhur, i cili më ushqen dhe i cili, shpresoj, mëkatet e mia në Ditën e gjykimit do t’i falë”.

Çifutët, ndërkaq, pas vdekjes së Ibrahimit iu kthyen idhujtarisë paraprake, dhe kur Musa u erdhi bijve të Izraelit, i gjen se i adhurojnë idhujt, statujat, shtazët, bimët, sikur popujt tjerë pri­mitivë. Ai i ftoi ta adhurojnë Një Zot të cilin e quajti “Jehova”.

Dokumentet e vjetra hebraike, që transmetohen nga kjo epokë, nuk përmendin asgjë për atributet e këtij Zoti të vetëm, sikur që nuk përmendin asgjë për ringjalljen, botën tjetër, dhënien e llo­garisë as dënimin.

Izraelitët e kanë paraqitur “Jehovën” në trajtë njerëzore, ai ha, pi, vjen në konflikt me armiqtë e vet... Parajsën dhe skëterrën i kanë konsideruar kënaqësi dhe dënim të kësaj bote, pagë mo­mentale që e arrijnë para vdekjes.

Ringjallja, bota tjetër, parajsa dhe skëterra përmenden vetëm në ajetet (vargjet) e vonshme të Tevratit, historia e të cilit vonon deri në vitin dyqind para lindjes së Isait.

Mbi zotin abstrakt, të privuar nga antropomorfizmi dhe atri­bu­tet, lexojmë tek në gojën e të dërguarve të mëvonshëm, sikur tek Isai.

Ky unitet është përforcuar vetëm pas pejgamberisë së dhjetëra të dërguarve pas Musait, e të gjithë kanë përfunduar ashtu që kanë qenë të therur ose të persekutuar. Nuk ka asnjë popull që ka pasur numër aq të madh pejgamberësh që thirrjet u janë humbur sikur ftesa në luginë, e ata vetë janë mbytur, varur ose persekutuar, siç është rasti këtu me popullin çifut.

Pastaj vjen Isai në kohën e vet dhe e gjen botën të zhytur në vrazhdësi e në dëfrimet shqisore materiale, dhe e orienton misi­onin e vet në dashuri, mëshirë, falje dhe modesti:

“Duaje Zotin, Krijuesin tënd, me gjithë zemër, me gjithë qenien tënde, me gjithë mendimin tënd!

Duaje të afërmin tënd sikur veten!

Duaji armiqtë tuaj... Bekoni ata që ju mallkojnë... Lutuni për ata që juve ju bëjnë keq... Bëhuni të ngjashëm me Atin tuaj i cili është në qiell dhe i cili me diellin e vet e shndrit edhe krimi­nelin edhe të mirin, i cili furnizimin e vet ua jep edhe mirë­bërësve edhe tiranëve.

Lum të gjithmëshirshmit...

Lum të devotshmit...

Lum të butët...

Lum të dëshpëruarit...

Lum krijuesit e paqes, sepse ata quhen bij të Zotit.

Kemi dëgjuar se pararendësve u është thënë: “Mos bëni kur­vë­ri”, e unë ju them se kushdo që e shikon femrën duke e dëshi­ru­ar, ka bërë kurvëri me zemër”.

Keni dëgjuar se është thënë: “syri për sy, dhëmbi për dhëmb”, e unë ju them: “Mos iu kundërvini së keqes, kush të godet faqes së djathtë, ti ktheja edhe të majtën”.

Kur ndan sadaka, këtë bëje fshehtas, që dora e majtë mos të dijë ç’bën e djathta.

Askush nuk mund t’u shërbejë dy zotërinjve... Po ashtu askush nuk mund të jetë njëkohësisht në shërbim të Zotit dhe të pasu­risë.

Mos u brengosni ç’do të hani, pini ose veshni.

Shikoni shpezët në ajër. Ato nuk mbjellin, nuk korrin, as nuk deponojnë... Babai juaj qiellor i furnizon. A nuk jeni ju më pa­rësorë se ato?

Përsiatni për lulet në fushë të cilat All-llahu i vesh me veshjen më të bukur, e që ajo mos të lodhet, as asgjë nuk thur...Kur All-llahu vepron kështu me barin në fushë, i cili sot gufon, kurse nesër hidhet në stufë, sa më lehtë i vjen t’ju veshë juve, o ju që keni pak fe?

Çdokush që thotë “o Zot, o Zot”, nuk do të hyjë në mbretërinë qiellore, por kush e sendërton vullnetin e Atij që është në qiej.

Mos posedoni as ar, as argjend, as bakër, as dy palë rroba, as dy palë këpucë... Bëni mirë pa kompensim!

Pa pagesë keni marrë nga Zotëriu juaj, pa pagesë edhe jepni!

Unë dua mëshirë, jo sakrificë.

Të vërtetën po jua them se më lehtë do të kalojë deveja nëpër vrimë të gjilpërës se sa pasaniku do të hyjë në mbretërinë e Zotit.

Nuk e njollosë njeriun ajo që hyn në gojë, por ajo që i del nga goja.

Kush dëshiron ta shpëtojë shpirtin e vet, duhet ta shkurojë atë, e kush e mundon shpirtin e vet për mua, do ta gjejë, sepse ç’i vlen njeriut nëse e arrin tërë botën, kurse e shkatërron shpirtin? Cila sakrificë do ta kompensojë këtë humbje?

Kush ka besim sa edhe kokrra e vruvës, dhe i thotë kodrës që të largohet nga vendi i vet, është e sigurt se ajo do të luajë ven­dit”.

Me këto fjalë të qarta dhe të mprehta i drejtohet Isa a.s. sho­që­risë së fajdexhinjve, gjakatarëve dhe vrasësve, zemrat e të cilë­ve kanë qenë të ashpra, kurse ndjenjat kanë dështuar shoqërisë, priftërinjtë e së cilës janë marrë me mbledhjen e kamatave dhe me shitblerje duke i vënë tavolinat e veta në mes të tempullit.

Isai i përmbys këto tavolina dhe bërtet:

“Shtëpia ime quhet shtëpi e lutjes, kurse ju e keni bërë shpellë për vjedhës”.

Atyre që e quajnë mësues të mirë, u përgjigjet:

“Përse më quani të mirë? Asnjëri nuk është i mirë pos Njërit, ai është All-llahu”.

Në një vend tjetër qartë u urdhëron nxënësve të vet që të be­soj­në në njësinë e Zotit, duke e flakur me këtë çdo dyshim në për­shkrimin e hyjnisë vetes.

“Mos i thirrni vetes baba në tokë, sepse babai juaj është Një. Ai është në qiej”. (Mateu, kap. 23).

Në kap. IV të Llukës ai i drejtohet satanës duke i thënë:

“Largohu satanë, është urdhëruar që vetëm Zotëriut, Zotit tënd, t’i përulesh dhe vetëm Atë ta adhurosh”.

Refuzon t’i bie në sexhde satanës, qoftë t’ia japë mbretërinë to­kësore dhe deklaron se sexhden ia bën vetëm All-llahut.

Ja sërish gjendemi para monoteistit të madh dhe fesë së lartë­suar!

 

* * *

Tubimi i mësimit të Isait a.s. vonon më shumë se 70 vjet. Si re­zultat i kësaj vie deri te konflikti dhe çarja rreth asaj që në Inxhil është theksuar për Atin, Birin dhe Shpirtin e Shenjtë dhe asaj që për Isain si “zotëriun tonë dhe shpëtuesin tonë” e ka shkruar apostull Pali. Shkolla e Ariosit nga Aleksandria, e cila paraqitet atëherë, konsideronte se Isai është njeri të cilin All-llahu e ka zgjedhur për të dërguar dhe e ka ndihmuar me mu’­xhize (mrekulli), dhe se ai nuk është as Zotëri as Zot. Në Siri, sërish, paraqitet Nestori, i cili pohon se Isai ka natyrë Hyjnore dhe se All-llahu është transformuar në të. Janë shtuar drejtimet, kishat, sinodet dhe mendimet... A është Isai fjalë ose bir? Prej nga u krijua Shpirti i Shenjtë? Prej Atit apo Birit? Kisha lindore vendos se Shpirti i Shenjtë është krijuar vetëm nga Ati, kurse Kisha perëndimore, nga Ati dhe Biri së bashku.

Ata, megjithatë, të gjithë pajtohen në njësinë e Zotit, edhe kra­has asaj që rekomandojnë trininë e personit hyjnor, Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë. Ata i mbajnë të tretë në një.

 

* * *

Shikimi kalimthi në historinë e fesë, pas kësaj pasqyre të shkur­tër kronologjike, mundet, për shkak të përgjasimit të qartë ndër­mjet feve primitive dhe qiellore, të na sjellë deri te mendimi se religjioni në tërësi ka lindur nga besëtytnia, se ky zinxhir kro­nologjik është vetëm dëshmi se ai është përrallëzë, dhe se për njeriun e mençur është më e arsyeshme që ta refuzojë edhe në tërësi edhe pjesërisht.

Ky është konkludim i gabueshëm. Kush qëndron pas tij i për­gjason atij që prej nesh kërkon që ta mohojnë medicinën dhe të arriturat e saj, vetëm për atë se ajo është krijuar kronologjikisht nga medicina primitive, sikur tatuazhimi, kanterizimi, lëshimi i gjakut me prerjen e damarëve, lëshimi i gjakut me kukëza, fa­llëzimi dhe talismanizmi, me të gjitha me të cilat është preoku­puar mjeku primitiv... Ose kërkon që ta hedhim kiminë, se është krijuar nga hulumtimi mitik i eliksirit të jetës dhe gurëve të ur­tarëve ose dëshiron ta lëmë pas dore astronominë, sepse u lind nga astrologjia dhe mrekullitë.

Kjo ngjashmëri dhe afërsi ndërmjet të gjitha epokave të krijimit të mendimit fetar është, me të vërtetë, dëshmi në llogari të fesë, e jo kundër saj... Ky është fakt bindës se ideja për All-llahun është kongenitale (e lindur) në natyrën njerëzore, se ajo është mendim permanent që e preokupon njeriun prej kur ka filluar të ndiejë dhe mendojë, dhe se nevoja për fenë është nevojë e për­hershme prej fillimit të botës.

Mirëpo, njeriu deri te e vërteta për All-llahun ka arritur gradu­a­lisht, në etapa, në faza. I është afruar kësaj të vërtete sipas shkallës së zhvillimit të aftësive të veta për të kuptuar dhe gjykuar.

Ka qenë e natyrshme që e vërteta t’i paraqitet në bukurinë e vet të plotë vetëm atëherë kur aftësia e tij për abstraksion e ka arri­tur përsosurinë dhe kur mendjemprehtësia i është zhvilluar deri në atë shkallë që ka mundur të ketë shikim gjithpërfshirës.

Po ashtu ka qenë e natyrshme që këto fakte universale, në for­më të Shpalljes, t’i pranojnë vetëm njerëzit e largpamësisë së fuqishme shpirtërore dhe të dërguarit, njohja dhe gatishmëria e të cilëve ka qenë e përsosur.

Së këndejmi ideja e Islamit për All-llahun, Një, të Vetmit, të Lartësuarit dhe të cilit nuk i përngjan asgjë, paraqet kulmin dhe fundin e abstraksionit të pastër të All-llahut, i cili nuk ka lindur, as s’është i lindur, me të cilin askush nuk është i barabartë. I ci­li është I Pari, I Fundit, I Qarti, I Fshehuri... I cili i vështron sytë të cilat Atë nuk e vërejnë... I cili është më i lartësuar mbi të gji­tha vetitë dhe përfytyrimet që i kemi për të... Njohës i botës së panjohur e të njohur... Në pronësinë e Tij janë çelësat e çdo gjëje... i Vetmi... Ai është srehim për të gjithë... Ai është i Gjithmundshëm... Nëntëdhjetë e nëntë emra të bukur që janë përmendur në Kur’an paraqesin apogjenë e abstraksionit deri te i cili kanë arritur dituritë metafizike.

 

* * *

Për këtë në historinë e religjionit te popujt primitivë edhe e le­xojmë këtë rrëfim të gjatë për zhvillimin e mendimit fetar, i cili përfshin fëmijërinë e arsyes njerëzore, kur arsyeja ende ka qenë fëmijë dhe kur ka mund të besojë vetëm sendin material e të personifikuar të cilin e ka prekur me duar, e deri në pjekurinë e plotë kur ka mund të besojë në absoluten dhe abstrakten... Mi­rëpo, të dërguarit e Zotit, të cilëve u janë shpallur shpallje të Zotit, prej Nuhit, Ibrahimit, Is’hakut, Jakubit, Ismailit, Junusit, Hudit, Musait, Isait, e deri te Muhammedi, mbi të gjithë ata qoftë salavati dhe selami i Zotit, gjithnjë kanë bërë përjashtim nga ky rregull... I Dërguari ka ardhur me një të vërtetë e cila nuk ndërrohej, as nuk është ndryshuar. Kjo e vërtetë është se All-llahu është Një dhe se nuk ka zot tjetër pos Tij.

Çdo i dërguar ka predikuar mbi njësinë e vërtetë dhe të mirë­fill­të të qenies së Zotit.

Këtu çështja, ndërkaq, është krejt tjetër... ne nuk jemi para nje­riut të rëndomtë i cili pavarësisht kërkon zgjidhje, dhe gabon apo ia qëllon... Ne këtu jemi para njeriut i cili është ndihmuar me shpallje nga ana e All-llahut, para njeriut të cilit e vërteta i është tërësisht e panjohur, dhe i cili nuk flet nga hamendja e vet... Çdo gjë që flet është vullneti i Zotit dhe diç nga dija e Tij që ua dërgon njerëzve... Për këtë shkak shpalljet e Zotit gjithnjë kanë qenë një trup, një fjalë dhe një ideologji... Të gjitha ato për ne janë Islam, qoftë biseda mbi Kristianizmin ose mbi Juda­izmin.

Kur’ani, pos asaj që paraqet kulmin e diturisë mbi Zotin, ka sje­llë mësimin mbi njësinë e Zotit sikur edhe Nuhi, Ibrahimi, Mu­sai dhe Isai; ky është mësimi i njëjtë, fjalia e njëjtë: La ilahe il-lall-llah.

Isa a.s. thotë: “Unë nuk kam ardhur ta anuloj ligjin, por ta për­sosi atë”.

Nuk ka ndërrim, nuk ka ndryshim në atë me çka kanë ardhur të dërguarit e Zotit.

Religjioni ka historinë dhe evolucionin për njeriun e rëndomtë, i cili vetë me arsyen e vet ka trasuar rrugën deri te All-llahu, dhe vetë është përpjekur, duke u mbështetur në aftësitë e veta, qoftë të gabojë ose të kuptojë.

Shohim se edhe reformatori i madh fetar Ahnatoni gabon në pi­këpamjen e vet mbi All-llahun, përkundër gjenialitetit të madh që e posedon, kur në fund të himnit të vet, duke iu drejtuar All-llahut thotë:

“Ti je në zemrën time,

S’ka njeri që të njeh,

Pos biri yt të cilin ti e ke lindur.

mbreti i Egjiptit të Epërm dhe të Poshtëm,

Sunduesi i dy vendeve, Ahnatoni”.

Edhe përkundër mençurisë së vet largpamëse dhe ndjesisë së fuqishme, e ka bërë gabimin mirë të njohur kur thotë se ai është i biri i Zotit të cilin e ka lindur Zoti.

Po ashtu shohim edhe reformatorin tjetër të madh, Budën, se e mendon All-llahun si ekzistencë absolute e cila nuk posedon qenie...

Kësisoj është gjithnjë rasti me arsyen kur njeriu e merr për udhëzues të vetin.

Ajo që ai mund ta ofrojë në rrugën e njohjes së All-llahut është vetëm përpjekja...

Këto përpjekje na kanë lënë historinë e gjatë dhe rrëfimin për krijimin e mendimit fetar që e ekspozuam.

Sa u përket të dërguarve, ata kanë thithur njohjen nga burimi që nuk gabon; dija e tyre bën pjesë në rrafsh të shpalljes (vahjit).. Për këtë arsye ata na kanë prezentuar të vërtetën fetare të pas­tër, me asgjë të prishur dhe të drejtë... Të gjithë ata, përveç lar­gësisë kohore të njërit prej tjetrit, gjithnjë kanë qenë unikë në fjalët “se nuk ka zot tjetër pos All-llahut, Permanent dhe Abso­lut”, për të cilët nuk ka pasur ndërrim as ndryshim.

* * *

Përkundër filozofive, diskutimeve dhe teorive që i ekspozuam, problemi i fesë mbetet, në rend të parë, pyetje e ndjenjave, problem i “vetëdijes universale”, siç thotë mendimtari ynë (egjiptian, vër. N.I.) Abbas El-Akkadi.,.. Ky është problem i shikimit gjithpërfshirës dhe i pikëpamjes universale i cili e lë pas dore arsyen, e beson dhe e ndien të Vërtetën e cila gjendet çdokund përreth, mbi, nën, djathtas dhe majtas... E sheh All-llahun në rregullimin e gjithësisë dhe bukurinë e tij, në harmoni të qenies së vet dhe bukurisë së tij, në ndjenjën e shenjtërisë dhe magjepsisë e cila e përshkon kur bie nata dhe kur yjet para­qiten në qiell.

Kjo është ndjenja që bën që të jemi në raporte harmonike me këtë botë, derisa mohimi i së Vërtetës na shkatërron, na rrënon dhe i ndërpret lidhjet tona me botën, për më tepër, ai na sjell qenien në aso kundërshtish që ato, pa kurrfarë dobie, recipro­kisht kundërshtohen.

Një nga dëshmitë e vërtetësisë së fesë është edhe hamendja dhe parehatia që e ndjek të hamendurin, pastaj shkurajimi, izolimi, melankolia dhe shkallëzimi që e përshkojnë, që është plotësisht e kundërt me sigurinë, dinamikën dhe afërsinë me jetën, e cila vie në shprehje nëpërmjet harmonisë, dashurisë dhe besimit në ardhmëri.

Vetëm nga ky shkak, e edhe për shkak se ndjenja fetare së pari është ndjenjë e shikimit largpamës, e pastaj çështje e arsyes, i dërguari i parë historikisht paraqitet para filozofit të parë i cili e hulumton Zotin.

Kjo është për atë se të dëguarit janë ithtarë të largpamësisë shpirtërore, kurse filozofët të arsyes...

Përkundër asaj, qofshin edhe ithtarë të arsyes e jo të larg­pamë­sisë shpirtërore, e për problemin e All-llahut më me dëshirë dis­kutonin me anë të arsyes, nga kjo fushë do të gjejmë trashë­giminë e tërë të mendimit, që e përcjell njeriun prej atëherë kur ka filluar të mendojë, do të hasim në mijëra libra, qindra filo­zo­fi dhe teori, dhe në armatë mendimtarësh, të cilët plotësisht i qenë përkushtuar marrjes me problemin e All-llahut dhe meta­fizikës.

Nuk është e mundur që tërë kjo trashëgimi të jetë temë e para­qitjes së rrejshme dhe dërdëllisje boshe e cila s’flet gjë.

As që është e mundur që mijëra teologë dhe mendimtarë të paj­tohen që të merren me të njëjtën pyetje në epoka aq të ndrysh­me kohore, dhe në fund del se janë pajtuar në diç që është e rrejshme dhe e pavërtetë.

E Vërteta hyjnore është mbjellë në njeriun që nga lindja e tij.

Ndërgjegjja, e cila është burim i mirësisë, bukurisë dhe norma­ve të përgjithshme të cilat merren si masë për marrjen e gjyki­mit mbi gjerat, është vetëm një dëshmitar i drejtë i asaj që All-llahu e ka deponuar në vlerën e caktuar të njeriut, e që nuk mund të shpjegohet me materie, me elemente, as me atome.

Ata që pohojnë se ndërgjegjja nuk është asgjë tjetër pos grum­bullim i traditave të të kaluarës, opinioni dhe shprehitë e saj shoqërore, duhet të na shpjegojnë si kanë mundur personalitetet e ndërgjegjes së lartë dhe mendjemprehtësisë së jashtëza­kon­shme ta ndërrojnë ardhmërinë dhe që njerëzisë t’i ofrojnë vizio­ne të atilla të cilat qindra vjet i paraprijnë kohës së tij.

Si janë frymëzuar nga kjo ndërgjegje, për të cilën mendimtarët materialistë thonë se është arkiv i së kaluarës dhe sarkofagu i saj i balsamuar, e gjithë kjo dritë dhe këto shikime vizionare?

Nuk ka shpjegim pos që të gjendemi para fenomenit të lartë­su­ar, burimi i të cilit është i Lartësuari dhe i Amshueshmi, e jo tri­llet e grumbulluara të së kaluarës dhe shprehitë e saj.

Këtu jemi vërtet para All-llahut.

Gjetja e dëshmisë për të ekzistuarit e kësaj të Vërtete është e te­përt dhe për këtë nuk ka arsye, sepse ajo është vetë dëshmia e vetme e ligjshmërisë së çdo gjëje.