Lulja vyshket

Çdo gjë ka pranverën e vet.

Çdo gjë ka vjeshtën e vet.

Shëndeti mbaron me sëmundje.

Jeta mbaron me vdekje.

Perandoritë krijohen dhe zhduken.

Kontinentet i gëlltisin oqeanet.

Yjet në kozmos shpërthejnë dhe shkapërderdhen.

Bota reale që na rrethon është mashtruese dhe e ngjyrosur me ngjyra të ndryshme, sikur gënjeshtra. Lëviz drejt përfundimit dhe zhdukjes... Ajo është sikur vizatimi në ujë, sikur lara në rërë të cilën e fshijnë erërat.

All-llahu nuk është nga kjo botë... Ai është mbi të. All-llahu nuk mund të sëmuret, të plaket, të vdesë: nuk është e drejtë as fiktivisht Ta përfytyrojmë sikur gjërat tjera. Ai është i lartësuar mbi të gjitha.

Bota është mashtrim.

All-llahu është e vërteta.

Bota është kalimtare.

All-llahu është i përhershëm.

Bota është e ndryshueshme.

All-llahu është i pandryshueshëm.

Bota është e përkufizuar me kufijtë e kohës dhe hapësirës.

All-llahu është mbi kohë dhe hapësirë. Ai nuk reduktohet në vend, as në trajtë, nuk ka karakteristika të hapësirës. Nuk mund të thuhet se është poshtë ose lart, majtas ose djathtas, brenda ose jashtë.

Prandaj Ai nuk pushton kurrfarë trupi, nuk është trajtësuar me kurrfarë vëllimi, as nuk është personifikuar me çfarëdo formë apo trajtë.

Për arsye se është mbi kohë, Ai nuk ka as kohën e vjetërsisë, nuk ka fillim as mbarim, nuk ka të kaluar, të tashme as të ardh­shme... por, Ai është pranishmëria absolute, e tashmja e pandër­prerë dhe vazhdimi i amshueshëm i paraqitur përgjithmonë në fenomenalen (shehadet) dhe transcendentalen (gajb).

Nuk është e drejtë që për Të të themi se rritet, zhvillohet, pla­ket, bëhet më i madh, më i fuqishëm, më i plotë... sepse Ai ësh­të gjithnjë i përkryer.

Meqë është i privuar nga koha dhe hapësira, Ai nuk lëviz dhe nuk translocohet, por gjendet në qetësi të përgjithshme dhe në gjendje të qëndrueshmërisë, ndërsa çdo gjë rreth tij është e tra­zuar. Kjo është domethënia e fjalës “Es-Samed”, i Qëndru­e­shëm dhe i Përhershëm. Për këtë Ai është strehim dhe siguri në detin e trazirave të cilit shpirtrat ia hedhin spirancat e veta, sikur anija që ndalet dhe hedh spirancën e vet në fundin stabil që nga fortësia e tij ta fitojë stabilitetin e vet. Ai është strehim të cilit çdo gjë i drejtohet.

Ne jemi të vënë në pranga (me kohë dhe me hapësirë).

All-llahu është i lirë (i amshueshëm dhe jopërfundimtar). Ai nuk ka fillim, nuk ka fund, nuk ka kufij.

Ai është “El-Latîf” përsosurisht i butë, i patrup, i papeshë, jo­material.

Kjo është domethënia e fjalës “El-Latîf”, përkatësisht fsheh­të­sia e vërtetë.

“El-Latîf” është ai që nuk ka trup, peshë as vëllim që e pa­aftë­sojnë. Së këndejmi, Ai, në çdo kohë, në fshehtësi dhe në mos­shikueshmëri, penetron në çdo gjë me pranishmërinë e plotë me çdo gjë: Nuk e arrijnë sytë, kurse Ai i arrin ato... Ai është me ne kudo që të jemi. Është krejtësisht me ne, por ne nuk e shohim, sikur që askush nga ne nuk e sheh dritën e syve të vet. Na është më i afërt se gjaku në damarët tanë.

Ai është “Vâhid” (Një)

Ai është ai që të krijon fitim

Ai është ai që të krijon dëm

Ai është ai që akrepit ia jep helmin

Ai është po ai i njëjti që trëndafilit i jep aromë

Ai është një subjekt i njëjtë që i bën të gjitha këto gjëra

Ai është “El-Vâhid” (Një)

Ai është “El-Ehad” (I Vetmi)

Në domethënien I Vetmi nuk do të thotë çka edhe Një.

Nga fjala Një kuptojmë të qenurit një të subjektit, pranë lloj­llojshmërisë së veprave të shumta. Bërësi i tyre është gjithnjë Një.

Të qenurit një është atribut i këtij Një-shi.

Ai është Një, përkatësisht nuk ndahet, nuk copëtohet, nuk mund të bëhet diç ose pjesë, nuk ka kundërshtar as rival... Plotënia, mangësia dhe rritja nuk janë karakteristika të Tij.

Ai nuk u nënshtrohet analizës e sintezës, ndarjes dhe bashkimit.

Ai është Një në qenien e vet. Kjo do të thotë se Ai nuk copë­tohet në vete, nuk është në kundërshtim dhe nuk kundërshtohet, por tek Ai kundërshtitë takohen (El-Xhebbâr, Err-Rrahîm, El-Muizz, El-Mudhil-l, En-Nâfi’, Ed-Dârr - I Fuqishmi, Mëshirë­ploti, I Cili lartëson, I Cili nënçmon, I Cili krijon fitimin, I Cili krijon dëmin) në një unitet të atillë të përkryer ku nuk ka kon­trast as konflikt. Prej këtu edhe emrat e Tij “Es-Selâm” dhe “Es-Samed” (Paqja dhe Ekzistenca e përgjithshme). Në Të nuk ka ndryshime, krahas asaj që përmban kontraste; tek Ai nuk ka luftë, edhe pse përmban kundërshtitë... Ai është “Es-Selâm” (Paqja).

Ai është “El-Hajj” (I Gjalli).

Është i Gjallë vetvetiu dhe nuk ka nevojë për krijues i cili do t’i japë jetë. Ai jeton me jetë të përsosur, ashtu që nuk mbështetet në tjetrin, që është në kundërshtim të plotë me jetesën tonë të mangët, e cila nuk mund të ekzistojë pa ndihmën e Tij.

Ai është “El-Kajjim” (I Cili mban çdo gjë). Ai çdo gjë e mban të gjallë dhe u jep jetë jo të gjallëve.

Çdo gjë ekziston varësisht nga All-llahu.

Yjet në kupën qiellore i mbajnë ligjet e Zotit, kështu që edhe ato janë të varura nga Ai. Drurët rriten varësisht nga Ai dhe me ndihmën e tij, gjë që manifestohet në aspekt të dritës, diellit, ujit dhe tokës.

Ne çdo ditë ekzistojmë të varur nga Ai dhe me ndihmën e Tij.

Shohim me ndihmën e Tij, dëgjojmë me ndihmën e tij... me anë të dhuntive që na ka dhënë. Tërë kozmosi ia ka borxh ekzis­timin e vet All-llahut. Ai mban çdo gjë.

Ai do të na ringjallë në Ditën e gjykimit.

Ai me kujdesin e Vet përfshin çdo gjë në këtë botë, prej atomit deri në kozmos. Ai është I Gjithëmundshmi.

Ai është “Es-Semî’” (I Cili dëgjon në mënyrë të përsosur), pa organe të dëgjimit... Ai dëgjon vetvetiu.

Ai është “El-Besîr” (I Cili sheh) pa pamje, pa sy dhe pa nerva të shqisës së të parit. Ai sheh vetvetiu.

Ai është “El-Mutekel-lim” (I Cili flet) pa konsonante, pa fjalë, pa gjuhë dhe pa buzë. Ai flet vetvetiu. Na i dërgon kuptimet të cilat ne i dëgjojmë në gjuhën në të cilën do Ai.

Ai është “El-Evvel” (I Pari). Ka ekzistuar para kohës dhe para krijimit të botës kur asgjë s’ka pasur.

Ai është “El-Âhir” (I Fundit). Do të ekzistojë kur të mbarojë koha, kur të arrihet fundi i botës dhe çdo gjë t’i kthehet Atij.

Ai është “El-Bâki” (I Amshueshmi). Ai do të mbetet edhe pasi të zhduket çdo gjë. Asgjë s’është para Tij, asgjë s’ka pas Tij.

Ai është “Edh-Dhâhir” (I Qartë) sipas veprave të Tij.

Ai është “El-Bâtin” (I Fshehtë) sipas qenies së vet.

Ai është “El-Muntekim” (Hakmarrës) ndaj nesh e jo ndaj Vetes.

Ai është “El-Xhebbâr” (I Fuqishëm) ndaj tiranëve.

“El-Mudhil’l” (Nënçmues) ndaj atyre që meritojnë  nënçmim. “El-Mutekeb-bir” (I Lartësuari dhe i Madhi) ndaj mendje­mëdhenjve. Ai që i ka këto virtyte, vërtet meriton lartësim dhe madhësi.

Madhëria i takon vetëm Atij.

Atij i takon madhësia në qiej dhe në tokë.

All-llahu në një hadith kudsij thotë:

“Madhëria është veshja ime, kurse madhësia është mbulesa ime dhe kush m’i konteston ato, do ta shkatërroj”.

Ai është vërtet “El-Adhîm” (I Madhi), sepse i plotëson kushtet e madhësisë dhe lartësimit.

Pos kësaj Ai u shpreh dashuri atyre që i janë të dashur dhe gjithnjë u kushton kujdes, bujari dhe mëshirë. Ai është “El-Hannân”, “El-Mennân” (I Përdëllueshmi, Mirëbërësi).

Dënimi i tij është pjesë e mëshirës së Tij. Ai është “Err-Rrah­mân” (I Gjithëmëshirshmi) i cili denjon që të zgjojë, të qortojë dhe të mësojë. Ai është “Err-Rrahîm” (Mëshirëploti) i cili jep mëshirën e Vet atëherë kur këtë e do... Mëshira e Tij gjithnjë është mbi zemërimin e Tij... Ai dërgon të dërguarit dhe librat dhe i tregon shenjat e Veta të qarta në qiej dhe në tokë për akëcilin që shikon... Vetëm pas kësaj pason dhënia e llogarisë, pas kësaj agon Dita e gjykimit, dita e zemërimit për atë që e meriton zemërimin... Ai është “Es-Sabûr” (I Durueshmi) dhe nuk nxiton me dënimin. Ai jep rast të ri, e vazhdon afatin... Ai është “Et-Tevvâb” dhe “El-Gaffâr” (pranon pendimin dhe fal) për çdonjërin që pendohet dhe që i kthehet.

Ai është “El-Vâsi’” (I Pakufishmi dhe Gjithpërfshirësi).

Di shumë.

Fal shumë.

Mëshira e tij është e pafund.

Ai është i pafund dhe absolut.

Melekët (engjëjt) i flasin:

“Zoti ynë, çdo gjë e ke përfshirë me mëshirën dhe dijen Tënde, prandaj fali ata që pendohen dhe e ndjekin rrugën Tënde!”

Melekët flasin vetëm sipas shpalljes, urdhrit dhe fjalës së Tij...

Ai është burim i mëshirës dhe bujarisë. Ai frymëzon me falje dhe pendim.

Atij i qoftë falënderimi, “Dhu-l-Xhelâli ve-l-ikrâm” (Atij që i përket madhëria dhe respekti).

Shkronjat dhe fjalët nuk kanë aftësi, kurse mendimet dhe kupti­met s’ia dalin dot që të arrijnë në vendin e Tij të paarritshëm ku gjendet.

Aty “ku” nuk është më “ku”.

Aty “tek” nuk është më “tek”.

Aty ndalet mendja.

Aty heshten gjuhët.

Thahen penat.

Përmbysen fletët.

 

Koha dhe historia nuk lëvizin horizontalisht, por në rrathë. Historia përsëritet në cikle. Dita përsëritet gjatë ndërrimit të pandërprerë të ditës dhe të natës. Stinët vjetore pasojnë njëra pas tjetrës, dhe ato, duke u përsëritur në intervale të caktuara kohore, na sjellin kohën e njëjtë, korrjen e njëjtë dhe sëmundjet e njëjta të kohëpaskohshme.

Edhe vetë njeriu, i cili është herë në ëndërr, e herë në zhgjën­dërr, ndien se edhe ai sillet në rreth... Fillon që ta kryejë, pastaj e kryen që ta fillojë, atëherë fillon rishtazi, dhe përfundon që sërish të fillojë.

Kjo e vërtetë edhe ia ka hapur sytë para konkludimit të qartë se do të vdesë që të lindet, dhe se vdekja nuk është gjë tjetër pos ndarje nga trupi, e cila është e ngjashme me fenomenin e nxjerrjes së përkohshme të gjarprit nga zhargu dhe të insektit nga membrana, fenomene që për çdo ditë vërehen në natyrë, që kohë pas kohe të bëhet ripërtërirja dhe rimëkëmbja.

Kjo është natyra dhe karakteristika e krijimit.

Nga Kur’ani kuptojmë se kjo, po ashtu, është atribut i Krijuesit.

Nga emrat e Tij të bukur lexojmë se Ai është “El-Mubdiu ve-l-Muîdu” (Ai nga fillimi krijon dhe pas vdekjes në jetë kthen).

Domethënia e parë e këtyre fjalëve që na kujtohen është se Ai është Krijues i kësaj dhe botës tjetër, se do të na ringjallë pas vdekjes dhe se na pret kthimi.

Domethënia e dytë e plotëson të parën, d.m.th. se ky është ligj i Krijuesit në krijimin e Tij dhe se çdo gjë në mbretërinë e Tij sillet sipas ligjeve të caktuara të fillimit, të kthimit dhe lëvizjes në cikle.

Akëcila nga këto dy domethënie e konfirmon tjetrën. Ciklet e fillimit dhe kthimit, që i vërejmë rreth nesh, vetëm konfirmojnë se vdekja assesi nuk do të thotë fund, por mbarim i një periudhe pas së cilës menjëherë pason tjetra; ajo është, në të vërtetë, sikur ëndrra që zgjat një kohë të caktuar e pas së cilës zgjo­hemi.

Ngjashëm është edhe me të folurit për ringjalljen, konfirmimin e së cilës e gjejmë në ringjalljen e gjelbërimit dhe zgjimin e na­tyrës çdo pranverë, pas plogështisë dimërore.

Ai është “El-Mubdiu ve-l-Muîdu” (Krijon nga fillimi dhe pas vdekjes në jetë kthen).

Është Ai që nga fillimi krijon, pastaj pas vdekjes sërish kthen në jetë, që për Të është edhe më lehtë.

Kthimi në jetë gjithnjë është më i lehtë se krijimi i vërtetë.

Ai është “El-Muhji ve-l-Mumît” (I Cili jep jetën dhe vdekjen).

“Ai bën që farat dhe bërthamat të mugullojnë”.

Kokrra pëlcet që nga ajo të shfaqet vegjetacion i ri.

Fara pëlcet që nga ajo të rritet druri.

Bërthama e qelizës me rastin e çdo cikli të shumëzimit ndahet dhe nga një qelizë bëhen dy.

Bërthama atomike shpërthen ashtu që nga ajo të krijohen atome të reja, me ç’rast lirohet sasi e madhe e energjisë.

Shpërthimi gjithnjë është fillimi i ciklit dhe fillimi i lindjes.

Ndarja dhe veçimi pasojnë gjithnjë pas tërësisë.

“A nuk po shohin jobesimtarët se qiejt dhe toka kanë qenë një tërësi, dhe Ne i kemi ndarë ato”. (El-Enbija, 30).

Përkatësisht kanë qenë një materie, mjegullirë e gaztë, e cila është ndarë në komplekse të mëdha nga të cilat janë krijuar Dielli, Toka dhe yjet me atmosferat e veta.

Kjo është tradita dhe ligji i Tij në krijim.

Ai është “El-Mubdiu ve-l-Muîdu” (Krijues i çdo gjëje nga filli­mi dhe Ai pas vdekjes kthen në jetë).

Ai është “El-Mukaddim ve-l-Muehhir” (I Cili çon përpara dhe lë pas dore).

Ai u cakton afate të gjitha sendeve.

Ai e shtyn vdekjen deri në çastin e caktuar.

Ai është Krijues i kohës së tërësishme.

Ai i ka krijuar shkaqet që shpien deri te rezultatet e caktuara dhe ka bërë që ato shkaqe t’u paraprijnë rezultateve të cilat pasojnë menjëherë pas tyre.

Ilaçin e ka bërë mjet shërimi.

Për arsye se Ai është shkak i të gjitha shkaqeve, Ai është “Esh-Shâfi el-Muâfi” (Ai që shëron dhe mjekon) e jo ilaçi, sepse Ai është vullneti absolut i cili qëndron pas të gjitha shkaqeve... Nëse përmirësimi i shëndetit është vullneti i Tij, ajo gjë do të arrihet me ilaç, operacion ose me çfarëdo mënyre tjetër. Mirë­po, nëse ajo nuk është në qëllimin e Tij, me siguri nuk do të ndihmojnë as mjekësia e as ilaçi, sepse Ai është e vërteta e plo­të, ndërsa fenomenet tjera janë mjetet e Tij fanitëse.

Të gjithë ne, megjithatë, gjurmojmë për këto shkaqe, sepse kjo është traditë e Tij të cilën e ka vendosur në tokë.

Ka bërë që angazhimi dhe vullneti i fortë të jenë shkak i sukse­sit, prandaj për atë që e dëshiron suksesin është e domosdoshme që ta kërkojë me angazhim, zell dhe vullnet të fortë.

Nuk mund të themi se suksesi është paracaktuar nga fillimi. Përse atëherë vigjëlojmë aq net dhe punojmë me zell? Ky është të kuptuarit e gabuar të fatit... Ligji i Zotit është edhe caktimi i Tij ... Sipas ligjit të Zotit, i cili edhe ne na ka nënshtruar, vull­neti i fortë është dukuri përcjellëse dhe parakusht i suksesit.

Ai është “Err-Rrekîb” (Ai që përcjell çdo lëvizje)... “Esh-She­hîd” (Dëshmitar i çdo gjëje). Ai e di të fshehtën dhe sekretin, i di mendimet dhe i sheh “shikimet e palejuara”. Atij asgjë nuk mund t’i përvidhet, sepse Ai çdo gjë dëgjon, çdo gjë sheh dhe çdo gjë di.

Në dijen e Zotit nuk ka vend për dyshim... Për këtë shkak njëri nga emrat e tij është “El-Mu’min” (I Cili e konfirmon premti­min dhe ofron sigurinë), sepse të gjitha njohjet e Tij janë të sigurta dhe të vërteta... Pos kësaj Ai është strehim dhe shpëtim.

Ai është “El-Vekîl” (Për çdo gjë kujdeset dhe brengoset), sepse çdo gjë ndodh sipas lejes së Tij dhe të gjitha gjërat i janë lënë Atij.

Ai është “El-Muhejmin” (Mbi çdo send qëndron me vigji­len­cë), sepse nuk ka vullnet mbi vullnetin e Tij, nuk ka vullnet paralel me vullnetin e Tij, nuk ka askush që mund ta kontestojë vendimin e Tij, nuk ka askush që mund të bëjë vërejtje në caktimin e Tij.

Ai është “Es-Sabûr” (I Durueshmi) ndaj shërbëtorëve të vet, u jep furnizim dhe jetë edhe krahas asaj që ata e mohojnë dhe nuk e pranojnë... Ai, pa nxitim, secilin send e lë për kohën e tij, i jep përparësi atij që përparësia i nevojitet, kurse e prolongon atë që mund të shtyhet. Tërë këtë Ai e bën me urti dhe durim të madh.

Ai është “Esh-Shekûr” (Mirënjohësi) i cili dhjetëfish shpërblen për veprat e mira... Kjo është mirësia dhe simpatia skajore... Qoftë i falënderuar! Nuk ka kufij për bujarinë e Tij, nuk ka fund për dashurinë e Tij. Asnjëri nga ne s’ka pse të mos i falënderohet, sepse nuk mund t’i numërojë begatitë e Tij që na i ka dhënë, as që mund të arrijë t’i kuptojë të gjitha veprat e Tij.

I Dërguari i All-llahut në lutjen e tij thotë:

“I lavduar je, o Zot! Nuk mundem që mos të të falënderoj... Ti je i atillë si i ke bërë miradi vetvetes”.

Askush nuk mund t’i falënderohet All-llahut, duke përfshirë çdo gjë, pos All-llahu... Askush nuk e njeh All-llahun, pos All-llahu... Për këtë falënderimi ynë është falënderim nga aspekti i pafuqisë... Kurse, falënderimi i All-llahut është falënderimi nga aspekti i njohjes, gjithpërfshirjes, përvojës dhe fuqisë.

All-llahu është “El-Melik” (Sundues absolut) i të gjitha botëve, i cili me qenien dhe atributet e veta nuk ka nevojë për asgjë ek­zistuese, derisa çdo gjë, nga atomi deri te galaktika, ka nevojë për Të. Ai me anë të ligjeve të veta mban çdo send dhe me urtinë e vet drejton çdo gjë.

Njeriu është sundues i vogël... Ushtarët e tij janë lakmia, urrej­tja dhe epshi, ndërsa ithtarët e tij janë gjuha, sytë dhe duart. Në­se ai sundon me ta e nuk sundojnë ato me të, nëse ato i nën­shtrohen këtij, e nuk u nënshtrohet ky atyre, e arrin shkallën e sunduesit në botën e vet të vogël, në trup. E nëse sundimi i zgjerohet dhe mundet pa njerëzit të cilëve ai u nevojitet, bëhet sundues në këtë botë, që është shkalla e pejgamberit, siç thotë Imam Gazaliu.

Mirëpo, ai gjithnjë është i udhëzuar nga All-llahu; nuk ec, nuk merr frymë dhe nuk jeton pa ndihmën e tij.

Njëherë një princ i tha një mistiku të varfër:

“Më thuaj ç’të nevojitet?”

Kurse i varfri u përgjigj:

“Nga ti të kërkoj, kur unë i kam dy shërbëtorët e mi që janë zotërinjtë e tu? Unë i kam fituar ata, kurse ata ty, unë i posedoj ata, kurse ata ty”.

Princi, në këtë, pyeti:

“E kush janë këta?”

“Lakmia dhe epshi” - u përgjigj mistiku.

All-llahu është “El-Kuddûs” (I Shenjti). Ai është i pastër dhe i privuar nga çdo krahasim me të cilin ne do të mundnim me fantazi ta paraqesim dhe me imagjinatë ta ekspozojmë. Ai nuk është vetëm larg nga atributet e mangësisë sonë, por është, po ashtu, i privuar edhe nga atributet e përsosurisë sonë, e cila është mangësi në raport me qenien e Tij! Të flitet për “Të Shenjtën” se është privuar nga të metat është afër të folurit pa përgjegjësi...  Korrekte është të themi se Ai është i pastër nga të gjitha atributet që neve na kujtohen, e ku bëjnë pjesë edhe atri­butet e përsosurisë sonë.

Për këtë arsye afrimi i emrit të këtillë All-llahut kërkon që shpirti të pastrohet dhe të privohet nga të gjitha negativitetet, dhe nuk u vihet pas epsheve, nuk i jepet zemërimit, nuk vrapon pas pasurisë, nuk u dorëzohet dëfrimeve, ushqimeve, veshjes, skenave. Sikur t’i ofrohej xhenneti dhe begatitë e tij, do të abstenonte nga dëshira e madhe për Krijuesin e vet... Nga e tërë bota, e kënaq vetëm Krijuesi i tij. Sipas madhësisë së kërkesës matet edhe madhësia e shpirtit.

All-llahu është “El-Hâkim” (Gjyqtar) i cili çdo gjë e ka bërë me urtësi dhe çdo gjë ngahershëm e ka caktuar. Ai ka vendosur ligje, raporte dhe rregulla të forta stabile, sipas të cilave lëvizin botët materiale.

Sikur që ndërtesa së pari ekziston në aspekt të projektit dhe botëkuptimit intelektual në kokën e inxhinierit, ashtu edhe çdo gjëje që ndodh në këtë botë, i ka paraprirë dija në amshu­esh­mëri... Konstrukti i kozmosit është i ndërtuar në pajtim me vull­netin dhe urtësinë e Zotit... Zoti është Ai që çdo gjë me urtësi e ka krijuar, pastaj e ka udhëzuar.

Çdo gjë që hyn në ekzistencë, hyn në dyer të domosdoshmërisë dhe është e detyrueshme që të ndodhë në bazë të caktimit të amshueshëm dhe të pashmangshëm... Për këtë nuk ka nevojë për brengosje. Njeriu është i obliguar që ta arrijë furnizimin e shpirtit të qetësuar dhe të mendjes së qetë... Kjo nuk do të thotë që të bëhet përtac e pasiv, duke u mbështetur në atë që i është caktuar dhe gjykuar. All-llahu na ka sqaruar se Ai suksesin e jep atëherë kur përmbushen kushtet e Tij. Në hadithin e Pej­gamberit tonë qëndron:

“Dhe punoni çdonjëri atë që ju është e lehtë dhe për çka jeni të predisponuar”.

Nuk ka sukses pa punë!

Ky është bazamenti i ligjit të Zotit.

All-llahu e jep ose e merr suksesin, tashmë sipas meritës së çdo pjesëmarrësi, kjo d.m.th. lehtësim ose vështirësim.

Ai është “El-Kâbid” (Ai që shtrëngon). “El-Basit” (Ai që jep dhe ofron).

Ai i merr shpirtrat, jetët dhe zemrat.

Ai i siguron kushtet e përparimit.

E tërë kjo ndodh dhe lëviz në kufijtë e një urtësie të lartë.

Ai është “El-Hakîm” (I Urti) i cili i realizon gjërat më të vlef­shme me mjetet më të mira.

 

Ti, unë dhe të gjithë udhëtarët e kësaj anije kozmike që quhet Tokë, e dimë se ajo, së bashku me planetët tjerë të sistemit die­llor, tashmë me miliona vjet depërton nëpër kozmos... Kurse Dielli, në shoqëri të qindra mijëra milionë yjeve tjerë formon, duke lundruar, qytetin, emri i të cilit është galaktikë... Ka edhe me qindra mijëra miliona galaktika të cilat sikur kjo, lundrojnë në gjatësinë dhe gjerësinë e padukshme dhe të pafund të koz­mosit.

Vetëm një shikim në qiell dhe në këtë arkitekturë kolosale koz­mike, gjatë natës së errët e të qetë, nxit mahnitje.

Ku po shkojmë?

Ç’është fundi?

Kush është ai që e ka krijuar?

Si?

Përse?

Shkenca na thotë se kjo arkitekturë gjigante me gjithë madhësh­tinë dhe madhësinë e vet është ndërtuar nga një element dhe një materie, se e tëra është projektuar në një stil dhe sipas një plani dhe se u është nënshtruar ligjeve të njëjta.

Kurse arsyeja do të na thotë se është e domosdoshme dhe e ne­vojshme që krijuesi dhe arkitekti të jenë një.

Nëse kthehemi dhe e hedhim shikimin mbi tokën dhe mendoj­më për fenomenet e saj, jetën, florën, faunën, njeriun..., do ta gjejmë gjënë e njëjtë, ligjet e njëjta, një materie, një element, një stil dhe një plan në çdo gjë.

Ai që e ka ndërtuar qiellin, është po Ai që drurit ia ka dhënë gjethin... Ai është i cili akrepit ia ka dhënë helmin, trëndafilit erën e këndshme, njeriut arsyen.

Ai është Ai që çdo gjë e ka krijuar nga qelizat reciprokisht të ngjashme... po ashtu sikur që shtëpitë ndërtohen nga materiali i njëjtë.

Uniteti i ligjeve arkitektonike na konfirmon edhe unitetin e Kri­juesit i cili pavarësisht e ka ndërtuar çdo gjë dhe në punën e të cilit nuk ka pasur pjesëmarrje dorë tjetër, pos e Atij.

Ky është Ai, All-llahu.

Një i Vetmi.

Ai është Krijuesi i mirëfilltë dhe nuk ka rival.

Nuk mund të themi: “E kush e ka krijuar Atë?”

Krijuesi i vërtetë nuk mund të jetë i krijuar.

Ai krijon nga asgjë, krijon me fjalën: “Bëhu!” dhe bëhet.

Të gjitha krijesat janë fjalët e Tij.

Fjalët e Tij janë të pashtershme.

Në fillim jemi krijuar në mbretërinë qiellore në formë shpirt­rash... Ka qenë kjo në botën e urdhrave... Në botën e fjalëve... Edhe para shfaqjes në mitrën e nënës.

Pastaj na ka çliruar dhe na ka dhënë të drejtë në ekzistencë, ngjashëm me mbretin i cili ndan medaljen, e ai që e ka fituar medaljen, fiton të drejtën ta bartë. Ai është “El-Bâriu” (I Cili bukur krijon).

Në mitrën e nënës na ka trajtësuar në formën materiale... Ai është “El-Musavvir” (I Cili jep formë)

E në këtë botë shpirtrat tanë janë paraqitur në formën që ka dëshiruar Ai.

Kemi zbritur nga bota “e urdhrave”, bota e fjalëve të Zotit, në botën e “krijimit”, ku çdo fjalë është bërë formë dhe ku vullneti i All-llahut, përkatësisht shpirti i krijuar, është bërë trup që lëviz.

Ai është “El-Vehhâb” (Dhurues i pashtershëm) i cili dhuratat dhe mirënjohjet e Veta i jep pakufishëm dhe me bujari, dhe nuk pret që t’i kthehen.

Mirëpo, njeriu dhuron me qëllim të caktuar; pret shpërblim, eviton fatkeqësinë, kërkon mirënjohje, dëshiron të arrijë famë ose të mbahet mend. Ai edhe All-llahun e adhuron nga frika nga xhehennemi i Tij, ose që shpreson në xhennetin e Tij, ose, në rastin më të mirë, nga dëshira që Ta shohë, gjë që sërish paraqet fatin më të madh, dhe nuk ka vlerë, fat dhe shpërblim më të madh nga shikimi në qenien e All-llahut, nga afërsia dhe jeta e tij në shoqërinë e Krijuesit të madhëruar.

Njeriu nuk është privuar kurrë nga interesi i caktuar dhe nuk mund të jetë “Dhënës i pashtershëm” sikur All-llahu.

Njeriu nuk jep nga vetvetja, sepse asgjë nuk posedon... Në fakt, jep prej asaj që ia ka besuar All-llahu dhe i ka dhënë trashë­gimi... Jep në kufij të caktuar.

Në këtë qëndron dallimi ndërmjet atributeve tona dhe të Tij. Sa i Lartësuar dhe i Madh është AI!

Atributet tona janë të kufizuara.

Atributet e Tij janë të pakufishme.

Ai është “El-Kerîm” (Fisniku)... Pakufizueshëm ua jep dhuratat e veta krijesave të cilat janë të shumënumërta.

Ai kur premton, e përmbush premtimin.

Kur jep, jep pakufishëm.

Nuk i intereson sa dhe kujt i jep.

Nuk e zhgënjen Atë ai që I kthehet dhe I drejtohet.

Atij nuk i nevojiten mjete as ndërmjetës.

Na ka dhënë mbi nevojat tona, kurse na ka obliguar nën mun­dësitë tona; na ka ofruar fatin e amshueshëm, e për kompensim që të punojmë sado pak vepra të mira në këtë botë.

Imam Gazaliu thotë se ai tek i cili gjenden, natyrisht e jo artifi­cialisht, karakteristikat e këtilla, është fisnik i përsosur, e ky është vetëm All-llahu i Lartësuar.

Ai është “El-Âlim” (I Dituri), i cili përsosurisht di... Dija e Tij nuk është arritur me njohjen e gjërave, as me empirizëm, as me sjelljen e përfundimeve. Ajo është gjithëpërfshirëse dhe e amshuar.

Ai është “El-Alijj” (I Larti) sipas pozitës dhe rangut, e jo sipas vendit. Mendja është më e madhe se epshet, intelekti nga mend­ja, synimi nga mjetet, butësia nga zemërimi... Mirëpo, pozita e Tij është mbi të gjitha pozitat.

Kur themi se Ai është mbi fron, kurse është e njohur se arshi, froni, është diç më e madhe që ka krijuar ndër trupat shpirtërorë dhe trupat qiellorë, mendojmë se Ai, sipas pozitës së Vet, është më i madh nga çdo gjë që ka karakter trupor... dhe nuk men­dojmë se Ai është ulur në fron sikur mbreti... ose se është mbi fron në aspektin hapësinor. Madhësia e All-llahut është e karak­terit absolut e jo hapësinor, sepse Ai është privuar nga koha dhe hapësira.

Ai është “El-Hasib” (Mjaft) dhe i mjaftueshëm për akëcilin me të cilin është, sepse më tej askush edhe nuk i nevojitet.

Nëse të nevojitet ushqim, pije, bukë, rroba, nuk ke nevojë për askend, përpos Atij, në fakt të nevojitet vetëm All-llahu, sepse Ai është që t’i ka mundësuar të gjitha këto gjëra, që i ka krijuar bimët dhe shtazët, florën dhe elementet në të cilat e ka depozi­tuar aftësinë dhe cilësinë e shërimit.

Po ashtu foshnja kur e vë gjirin e nënës në gojë, ajo merr ushqi­min nga duart e Mëshirëplotit, sepse Ai është Ai që ka krijuar gjirin dhe i dha qumësht. Ai është që nënës ia mbolli dashurinë, mëshirën dhe e përudhi foshnjën e posalindur si do ta thithë thithën.

Ai është më i fuqishmi dhe askush s’është i barabartë me Të.

Ky është dallimi ndërmjet absolutitetit mbi të cilin zë fill froni i Zotit dhe kufizueshmërisë në të cilën ne jemi të lidhur me zin­xhirët e kohës, hapësirës dhe materies.

Prandaj nuk është në rregull të bëhet krahasimi ndërmjet atribu­teve tona dhe të Tij.

Nuk lejohet as të bëhet përngjasim ndërmjet fisnikërisë sonë dhe të Tij, ndërmjet butësisë sonë dhe të tij, ndërmjet mëshirës sonë dhe të Tij, ndërmjet dashurisë sonë dhe të Tij, ndërmjet je­tës sonë dhe të Tij.

Ai është All-llah.

Nocioni nuk ka aftësi ta paraqesë qenien e Tij.

Para Tij nuk posedojmë asgjë pos hutisë dhe konfuzionit.

Sikur që në matematikën e pastër paraqesim shenjën e pafundë­sisë, përveç asaj që nuk kemi mundësi që t’i japim status mate­rial dhe të prekshëm, ashtu është edhe qenia e Zotit abstraksion i pastër, dhe kur për Të themi se është Dritë dhe se një nga em­rat e Tij është “En-Nûr” (Drita), nuk mendojmë me këtë dritën diellore, të mëngjesit ose të përditshmen, sepse këto janë shfaq­je materiale të dritës të cilat zhduken.

Nuk është kjo as drita e zemrës.

Nuk është as drita e edukimit të brendshëm.

Por, kjo është dritë e së vërtetës absolute. Ai është dritë, sepse vetvetiu shfaqet dhe u zbulon të tjerëve... Ai është dritë, sepse të gjitha qeniet i nxori nga terri i mosekzistencës, kurse nuk ka terr më të madh se jovlera.

Ai është “El-Hakk” (E Vërteta Absolute) të cilën po përpiqemi ta njohim nëpërmjet pengesave materiale, nëpërmjet maskës së trupit, shpirtit dhe epshit, dhe nëpërmjet personalitetit të shfaq­jeve mashtruese. Ai është e Vërteta, kurse të gjitha shfaqjet ja­në të pavërteta.

Nga Ai synojmë atëherë kur ndjenja jonë zhvillohet deri në atë nivel që shpirti të na shpie nga bukuria e Tij... Shpirti ynë është prej Tij... një frymë e Tij, por edhe pas kësaj nuk bën të themi se All-llahu është shpirt, sepse edhe ai është krijim i Tij... Shpirti i Xhibrilit... Ademit... Isait a.s.... shpirti i secilit prej nesh... është fjala e Tij... caktimi i Tij.... krijimi i Tij....

All-llahu është “El-Muteâli” (I Mbilartësuari, Shkëlqesia) mbi të gjitha krijesat e veta.

Çdo lidhje ndërmjet All-llahut dhe krijesave të Tij zë fill në “largimin” dhe “afrimin” e assesi në identifikimin, sepse Ai është Një, i Vazhdueshëm dhe i Vetmi në qenien e Vet e cila me asgjë nuk identifikohet.

Për këtë relacioni ndërmjet nesh dhe Atij është relacion i largimit ose afërsisë... Largësia është karakteristikë e jona dhe ajo bëhet nga ana jonë; ajo nuk është e karakterit hapësinor, por emocional; Ky është largim me zemër dhe preokupim me diç që nuk është Ai; kjo është mospërfillje e Tij.

Afërsia dmth. kthimi Atij, prezenca me Të dhe preokupimi me Të.

Mirëpo, Ai është gjithnjë me ne, kudo që të gjendemi, edhe në qoftë se E kemi mospërfillur dhe lënë pas dore.

Ai është gjithnjë “në shoqëri” me ne dhe me të gjitha krijesat e Veta. Asgjë nuk na ndan nga Ai, pos padijes sonë.

Kjo “shoqëri” e përhershme është kuptimi i dashurisë dhe kuj­desit të Tij. Ne shkojmë dritës së Tij, shohim me ndihmën e dri­tës së Tij dhe dëgjojmë me ndihmën e dëgjimit të Tij.

Neve nga ekzistimi ynë, nuk na takon asgjë pos jovlerës.

Sikur që lidhjen e Zotit me ne nuk bën ta tregojmë si identi­fi­kim, po ashtu nuk bën të tregohet si inkarnim... Ai është i pastër nga inkarnimi, siç është i pastër edhe nga identifikimi. Ai në këtë është sikur zjarri i cili cilësinë e vet e përcjell te uji, vetëm se gjendet në afërsi të tij, dhe uji bëhet i ngrohtë dhe valë, e të mos vijë në kontakt me zjarrin.

Shembull për këtë është edhe fotografia e diellit e cila shkëlqen në sipërfaqe të liqenit, edhe pse nuk gjendet në ujë.

Këta janë vetëm shembuj të afërsisë.

Mirëpo, All-llahu përherë mbetet në madhësinë, përsosurinë dhe abstraksionin absolut, sepse Ai është “I Lartë” ... “I Mbi­lartësuari”... Të Cilit i takon uniteti i vërtetë, i privuar nga inkarnimi dhe përfshirja me kohë dhe hapësirë.

* * *

Ai është “El-Adl” (I Drejti). Drejtësia pritet vetëm prej Tij, sepse Ai e ka përfshirë çdo gjë me dije... Kur të caktojë që nje­riun ta godasë fatkeqësia, garanton se ajo paraqet fitim, reformë dhe edukim.

Çdo e keqe e kësaj bote përmban në vetvete të mirën, sepse kjo është vepër e drejtë e Mëshirëplotit.

Nëse hidhërohemi, nevrikosemi, e shajmë dhe mallkojmë fatin kur na ndodh ndonjë e keqe, i përngjasim fëmijës të cilin prindi e çon nën skalpel të kirurgut, që t’ia operojë kancerin i cili ende s’është bërë i rrezikshëm. Fëmija në këtë ndërmarrje nuk sheh asgjë, pos armiqësi dhe gjakderdhje për të cilën po përgatiten thikat dhe skalpelat, nuk sheh fitimin e fshehtë në këtë fatkeqësi evidente, prandaj këtë angazhim e merr me mospranim, britmë, protestë, me fyerje dhe gjykon mbi të se ajo është padrejtësi e pastër... Babai, ndërkaq, tërë kohën është i udhëhequr me më­shirë... Ai këtë fatkeqësi e ka caktuar nga dashuria ndaj djalit. Sikur ta kishte lënë duke iu dhimbsur, kjo do të ishte dëm më i madh, shkatërrim evident dhe e keqe e qartë.

Po ashtu, njeriu që e ka humbur shqisën e të parit ose një nga ekstremitetet e poshtme, nuk mund të parashikojë ç’do të bënte me të parit e vet ose me këmbën po mos ta godiste ajo që e ka goditur, sikur që nuk mund ta parandjejë se humbja e një shqise mund të kompensohet me talentin në anën tjetër, ose me aftë­sinë e re e cila deri atëherë qe e panjohur, por këtë fatkeqësi e shikon sikur fëmija duke konsideruar se e ka shkatërruar koha dhe duke sjellë gjykim negativ për vete.

Ne tash e dimë se sëmundjet krijojnë imunitet në organizëm, si­kur që edhe mikrobet e paralajmërojnë organizmin që të sekre­tojë antitrupa. Po ashtu dimë edhe atë se ngrohtësia, të ftohtit, acari dhe kushtet e rënda të jetës ndikojnë te njeriu dhe krijojnë tek ai aftësinë e qëndresës.

Pastaj e dimë se tërmeti, pos asaj që shkakton me mijëra vikti­ma, shpëton rruzullin tokësor dhe banorët e tij nga shkatërrimi, ashtu që i shemb kodrat dhe sërish i kthen në vendet e tyre... kodrat janë, siç është e njohur, shtylla dhe bartës që e ruajnë sipërfaqen e tokës nga shpërthimi nën presionin e bërthamës së tokës e cila është në gjendje të zjarrtë dhe e cila gjithnjë po zgjerohet duke krijuar presion të madh, i cili kërcënohet me zhdukje të sipërfaqes së tokës ku jetojmë... Për këtë, kohë pas kohe vjen deri te erupcionet e vullkanit dhe tërmetet të cilët sërish e rivendosin baraspeshën.

Edhe në botën e insekteve shohim se posa një lloj shumëzohet deri në atë shkallë sa e tejkalon mesataren dhe sasinë, paraqitet lloji tjetër i cili e shkatërron të parin, dhe kështu ia kthen baras­peshën e nevojshme llojit të caktuar.

Kjo peshojë e fshehtë, e cila drejton dhe nivelizon me të gjallët dhe jo të gjallët, na zbulon “Drejtësinë e të Urtit”, i cili ka dëshiruar që në kozmos, të cilin e ka krijuar, të zotërojë rendi e jo rrëmuja.

 

“All-llahu” është emër në njëjës.

Ky është emër i fshehtësisë e cila në vete përmban të gjithë em­rat, atributet dhe veprat... Përfshin çdo gjë në mënyrë të përsosur...

Është me karakteristika të plota...

Ky është emër personal i qenies së Zotit i cili është mbështjell me fshehtësi... Të gjithë emrat e Tij të tjerë janë në korelacion me këtë emër, andaj për ta thuhet se janë emra të Zotit, esmâ­ull-llah... Kurse, nuk është korrekte të thuhet se ata janë, për shembull, emra të Atij që është i qëndrueshëm dhe të cilit çdo gjë i drejtohet “esmâus-samed”.

Shehadeti është korrekt vetëm me këtë emër, dhe themi: “La ilahe il-lall-llah” (Nuk ka zot tjetër pos All-llahut), e nuk mund të themi: “La ilahe il-lessabûr” (Nuk ka zot tjetër, pos të Duru­eshmit), ose “La ilahe il-lelgaffâr” (Nuk ka zot tjetër pos Atij që fal shumë)... Emri personal është emri i vetëm, më i lartë­suari që përfshin çdo gjë...

Lejohet që edhe ne të marrim pjesë në emrat tjerë, e që për ndo­njërin prej nesh të thuhet se është i butë, fisnik, i mëshirshëm, i madh...

Mirëpo, askujt nuk i lejohet të thotë se është All-llah.

Asnjë krijesë nuk ka pjesë në këtë emër. Ai është emër personal i Krijuesit. Ky është emër që qëndron vetvetiu, nuk është nxje­rrë nga askush, as nuk i nënshtrohet ndryshimit...

Kur’ani pyet:

“A di se dikush e ka emrin e Tij”?

Përkatësisht, a njeh dikë që do ta quaje All-llah, pos All-llahut?

Çdo emër ka një kuptim.

Por, domethëniet e këtij emri madhështor nuk kanë fund. Ky emër privon kundërshtitë... Ai nuk ka domethënie të kundërt.

Nëse i shikojmë shkronjat e tij do të konstatojmë se fillon me elif.

Elifi qëndron në ballë të alfabetit.

Ai është Adem i konsonanteve.

Njëzet e tetë shkronja kanë lind nga elifi, sikur të gjithë bijtë e Ademit nga Ademi... Të gjitha shkronjat janë bërë me kombini­min e elifit vertikal dhe thyerjeve të tij, dhe kështu lindën BÂ, HÂ, NÛN, KÂF...

Vlera numerike e elifit është “një”. Një është fillimi i të gjithë numrave dhe ai përmban aluzionin në shtyllën e njëjësisë së Zo­tit... Prej njëshit, me ndarje, i fitojmë të gjithë numrat.

Mendimtari Ibn Ataull-llah në meditimin e tij thotë se krijimi filloi me Ademin, e ngjashëm me këtë edhe elifit, i cili është vertikal, i drejtë, proporcional, i rregullt dhe i bukur, i është dhënë nder e respekt.

Konsonanti tjetër është Lami.

Ai udhëzon në Lamin që dmth. përkatësi. “Lil-lahi” (All-llah­ut).

“All-llahut i takon çdo gjë që është në qiej dhe në tokë”.

“Pyet: E kujt është ajo që është në qiej dhe në tokë? Thuaj: E All-llahut”.

Në këtë mënyrë ky emër e ruan kuptimin e vet pas marrjes së konsonantit të parë. E kur abstrahohet edhe konsonanti i dytë, atëherë mbetet “Lehû” (Atij).

“I bekuar qoftë Ai që i takon pushteti në qiell dhe në tokë”.

Ky është Lami i dytë i cili po ashtu dtth. përkatësi dhe i cili na udhëzon në kuptimin e njëjtë. Nëse edhe atë e shpërfillim, mbe­tet vetëm konsonanti HÂ të cilin e shqiptojmë “HÛ” kur e shqiptojmë emrin e plot “All-llahu”.

“Hû” është aluzion në fshehtësinë e pastër, e cila, në fakt, është qenia e Zotit.

“Hû” është një nga emrat e All-llahut të cilin e përsërisin ata që shpesh e përmendin, duke thënë:

“Ja Hu, Ja Hu... Ja men la ja’lemu ma Huve il-la Huve...” (O Zot, O Zot, o Ti i cili i vetmi e di ç’është Ai).

Kështu emri “All-llah” na zbulon bukurinë e konstruksionit të vet...

Ai është emër komplet që përudh në domethënien e caktuar me tërësinë e vet, me pjesët e veta individuale dhe konsonantet e veta, dhe krahas asaj që i abstrahohen shkronjë pas shkronje, ai, më në fund e ruan domethënien e vet.

* * *

Ai që e përmend All-llahun, së pari fillon Ta përmend me gju­hë, përkatësisht me të folur dhe me fjalë.

Pastaj e vazhdon me zemër, me anë të së cilës vijnë në shprehje lojaliteti dhe bindja.

E atëherë njohja i plotësohet, All-llahu i bëhet krejt çka sheh dhe përmendja e Tij kalon në botën e evidentes, të sigurtës dhe të shikuarës. Edhe për të në këtë botë nuk ekziston asgjë pos All-llahut.

Ekzistencë është vetëm All-llahu dhe vepra e Tij, nuk ka gjë tjetër.

Ky edhe veten e kundron vepër ndër veprat e Zotit... Ashtu vep­ron edhe me të tjerët. Në këtë e harron edhe shpirtin e vet i cili ka karakteristika të qenies së pavarur, e edhe ate nuk e sheh ndryshe por si vepër të Zotit... Ashtu sillet me çdo gjë rreth ve­tes... Çdo gjë që i vie, vjen nga All-llahu dhe me All-llahun, çdo gjë që i ndodh, ndodh me caktimin e Zotit.

Kjo dmth. njohje te besimtari.

Ibnu Ataull-llah Es-Skenderi na thotë:

“Njohja është botëkuptim, e jo dije.

Ajo është evidentshmëri, e jo lajm.

Ajo është pamje, e jo përshkrim.

Ajo është shpallje, e jo perde.

Ajo është ndjenjë, e jo diskutim.”

Me këtë ai mendon atë lloj të botëkuptimit sipas të cilit, në atë çka shikon, sheh vetëm All-llahun, veprat e Tij dhe atë në çka vie në shprehje vullneti i Tij... Dhe kur pi, pi nga dora e Zotit, e jo nga gota... Kur ta djeg dorën, All-llahu është ai që e ka dje­gur, e jo zjarri... Ai që zjarrit i ka dhënë aftësi të djegies është All-llahu, ai që ujit i ka dhënë cilësinë e shuarjes së etjes, është All-llahu... All-llahu është Ai që të ngopë me ujë dhe Ai është Ai që djeg.

“Ai është Ai që më furnizon dhe ma shuan etjen; Ai është Ai që kur të sëmurem do të më shërojë”.

Ai është Ai që kur të dojë ia merr zjarrit aftësinë e djegies, dhe ai bëhet i ftohtë dhe shpëtim, siç është theksuar në rrëfimin për Ibrahimin.

Kjo dmth. njësinë e Zotit kur ajo bëhet ligj i jetës.

Kjo është “La ilahe il-lall-llah” kur ajo bëhet zemra e besimta­rit dhe shpirti i tij, e jo vetëm fjalë në gjuhë.

Ai nuk sheh me syrin e vet, por me dritën e Zotit.

Nuk dëgjon me shqisën e vet të dëgjimit, por me anë të All-llahut. Me anë të Tij edhe kupton, me anë të Tij edhe jeton.

Nëse dikujt i jep diçka, ai nuk është ai që jep, por All-llahu është Ai i cili e ka bërë objekt të së mirës... Ai është vetëm si­kur depoisti që disponon me ato që nuk i posedon...

Ai punon kujdesshëm, sinqerisht dhe me zell. Nuk është i preo­kupuar vetëm me fitim. Nëse nuk ka sukses, nuk dëshpërohet; nëse arrin sukses të mirë, nuk krekoset... Të gjitha këto janë masa që rrjedhin sipas vullnetit të Zotit.

Nuk është përtac as pasiv dhe nuk flen duke pritur furnizimin, sepse e di se ligji i Zotit dhe vullneti i Tij kërkojnë të punojmë, e di që All-llahu i ka vendosur raportet të cilat duhet t’i zbu­lojmë, e di se All-llahu e ka bërë suksesin të varur nga anga­zhimi dhe zelli.

Për këtë ai në punë sheh nënshtrimin, adhurimin dhe përuljen urdhrave dhe ligjeve të Zotit.

Nuk hesht para padrejtësisë, nuk mbyll veshët para të pavër­tetës, sepse e di se All-llahu ka caktuar që tiranëve shkatërrimi t’u vijë nga duart e atyre të cilëve u është bërë padrejtësi, e di se All-llahu ia ka dhënë këtë detyrë vetes që ta ndihmojë atë që i ndihmon Atij dhe ligjit të Tij.

Ai është në luftë të vazhdueshme. Mirëpo lufta e tij, sipas thel­bit dhe motiveve të veta, dallon nga lufta e njeriut tjetër, i cili beson vetëm në vetvete dhe i cili është indiferent ndaj ekzisten­cës së All-llahut...

Ai ka shpirtin e qetë, frymën e përmbajtur dhe zemrën e qetë­suar. Për të mjafton kur është në pyetje dhënia e kontributit dhe pjesëmarrjes vetjake, që të punojë. Është i gatshëm të pranojë dhe të durojë edhe fitimin edhe humbjen, duke besuar se All-llahu posedon urtësi e cila nuk arrihet me arsye. Së këndejmi, shqetësimi, moskujdesi, nepsi dhe interesi tek ai nuk kanë vend. Bëhet i fortë, i vendosur dhe energjik kur është në pyetje të ndihmuarit e së vërtetës të cilën e mbron pa kurrfarë frike, hamendjeje dhe ambiciesh personale.

Njeriu tjetër, i cili beson vetëm në vete, me vete në luftë bart edhe brengat, shqetësimet, nepsin dhe epshin e vet... Për këtë shkak atij, në rast se pëson humbje, nuk i mbetet më kurrfarë shprese për të cilën do të jetojë... Urtësinë, kuptimin dhe syni­min e vetëm në këtë botë e sheh në atë çka e fiton, dhe kur nuk i përmbushen dëshirat, atëherë me këtë zhduket edhe çdo gjë tjetër.

Ai është në dilemë të përhershme, sepse mbështetja e vetme në të cilën beson është dora e tij e cila është krijuar që të lodhet, sëmuret, plaket, moliset dhe të mbarojë në pafuqi dhe rras­ka­pitje.

Për këtë ai shkon nga frika në frikë, nga shqetësimi në bren­gosje dhe dëshpërim... E shan kohën... I mallkon yjet... Të vet­met që i gjen në jetë janë argëtimi dhe kotësia në të cilat nuk sheh kurrfarë fitimi. Jetën e jeton në momente, nga dëbimi në dëfrim dhe nuk beson se tek ai ka farë urtësie, synimi ose caku që meriton që për të të sakrifikohet.

E përqesh besimtarin e devotshëm dhe konsideron se është i privuar nga ëmbëlsitë që i shfrytëzon ai... E, në të vërtetë, ai është ky që është i privuar.

Ai vetveten e ka privuar nga më të vlefshmet në jetë:

- Caku, synimi dhe urtësia.

- Mbështetja dhe ndihmuesi.

- Mëshira.

- Përkrahja.

- Nga Qenia absolute e së Vërtetës me anë të së cilës jeton, me anë të së cilës vdes dhe me anë të së cilës sërish do të ringjallet.

Për këtë shkak Kur’ani, duke e treguar besimin, e krahason me ringjalljen e personit:

“Vallë ai kush ka qenë i vdekur dhe Ne e ngjallëm dhe i dhamë dritë me anë të së cilës shkon ndër njerëzit...” (El-En’am, 122).

Kurse Ibnu Ataull-llahu, duke e karakterizuar njësinë e Zotit, thotë se ajo është “shpëtim i shpirtit nga dënimi më i vogël në këtë botë dhe më i madh në botën e ardhshme”.

Derisa All-llahu në hadithi kudsij thotë: “La ilahe il-lall-llah” (Nuk ka zot tjetër pos All-llahut) është fortifikata Ime, e kush e shqipton këtë hyn në fortifikatën Time, e kush hyn në for­tifikatën Time, është i sigurt nga dënimi Im”.

Ajeti vijues pikërisht mendon në ata që e pranojnë njësinë e Zotit:

“Do të jenë të sigurt vetëm ata që besojnë dhe besimin e vet me idhujtarët nuk e përziejnë, ata do të jenë në rrugë të drejtë”. (El-En’am, 82)

Këta janë ata që veten dhe çdo gjë të tyre e ia kanë dorëzuar All-llahut.

* * *

Besimtari e do All-llahun dhe kënaqet në bukurinë e Tij. Është e njohur se secili që do me zemër, është i lidhur për atë që e do, dhe madje përpiqet t’i pranojë edhe shprehitë e tij. Po ashtu edhe besimtari përpiqet që të formohet dhe të trajtësohet në fry­mën e etikës dhe moralit të All-llahut, dhe, sa është kjo e mun­dur, është i mëshirshëm, fisnik, i butë, falës, i durueshëm, mirë­njohës, i urtë, i ditur.

Kjo dmth. sjellje dhe mirësjellje në rrugën e vërtetë.

Emrat e All-llahut janë rruga e mirëfilltë deri tek Ai dhe afërsia e Tij... Ata janë udhëheqës në rrugën deri te Ai...

Termi “Afërsia e All-llahut” tregon afërsinë e cilësive e jo afër­sinë e vendit, në atë mënyrë që ne me veçoritë tona orvatemi t’u afrohemi veçorive të Tij.

Kjo është rruga të cilën mund ta durojë vetëm luftëtari që është në gjendje të luftojë me vetveten dhe të bëjë luftë kundër vetes në ngadhënjimin e shprehive të veta të këqija.

Kjo është lufta për të cilën Pejgamberi ynë alejhis-selam thotë se është luftë e madhe, më e madhe nga lufta dhe beteja në luf­të, sepse konflikti luftarak është i karakterit kalues, kurse kjo luftë është e vazhdueshme, zhvillohet tërë jetën, gjatë çdo rrah­jeje të zemrës dhe kapsallitje të shpirtit.

Për këtë edhe shpërblimi për atë që fiton në këtë luftë është ngritja në nivel të melekut dhe zënia e vendit në fronin e së vër­tetës te Sunduesi i Gjithmundshëm... Dmth. që cilësitë e Zotit të atij që i ndjek dhe i imiton e ngrenë në botën më të lartë, të All-llahut.

* * *

Muxhtehidët përmendin edhe emrat tjerë të Zotit, pos nëntë­dhjetë e nëntë të njohur, sikur:

El-Murid (Ai që dëshiron); El-Fe’âl (Bërësi); El-Mevxhûd (Ek­zistuesi); Esh-Shej’u (Sendi vetvetiu); Edh-Dhât (Qenia); El-Ezelijju (I Amshueshmi - I Ngahershmi); El-Ebedijju (I Amshu­eshmi - I Përhershmi); El-Xhemîl ( I Bukuri); El-Kâshif (Zbu­luesi); El-Fâsil (Kompetenti); El-Kâdi (Që vendos); Ed-Dejjân (Atij që i jepet llogari)...

Disa, sërish, në Kur’an kanë gjetur emra tjerë, sikur këta:

El-Kâfî (I Mjaftueshmi); El-Mubîn (I Qarti); El-Mudebbir (Drejtues, Nivelizues); El-Mevlâ (Zotëriu); El-Gâlib (Fituesi); En-Nâsir (Ndihmuesi); En-Nesîr (Mbrojtësi); El-Ekrem (Më Fisniku); Err-Rrab (Krijuesi); El-Melik (Sunduesi); El-Karîb (I Afërti); El-Al-lâm (I Gjithdijshmi).

Të tjerët madje theksojnë edhe emrat që përbëhen nga fjalët e përbëra, sikur:

Kâbil-ut-Tevbi (Pranuesi i pendimit); Gâfiru-dh-dhenbi (Falësi i mëkateve); Shedîdu-l-Ikâbi (Dënon rreptë); Dhit-tavli (I Fuqishmi); Dhi-l-meârixh (Pronari i rrugëve të ngritjes).

Ka edhe të atillë që thonë se emri “Ramadan” është një nga emrat e Zotit.

Disa madje flasin për emrat me të cilët All-llahu vetes ia ruan vendin në gajb (transcendencë)... Thonë se ndër ata emra është edhe “Ismu-l-a’dham” (Emri më i madh) i cili, nëse me të i lu­ten All-llahut, bën që lutja t’u pranohet.

Thonë se me ndihmën e këtij emri Asif b. Berhja ia ka përcjellë fronin e Belkises Sulejmanit, për më pak se një përpëlitje të syrit.

Ka edhe të atillë që thonë se All-llahu ka një mijë emra.

Edhe shumë gjëra janë thënë në lidhje me këtë.

* * *

Shkurtimisht, emrat d.t.th. se “me të vërtetë nuk ekziston asgjë pos All’llahut”. Ai është Ai vullneti i të cilit vjen në shprehje. Ai është bërës. Në gjithësi nuk ka asnjë gjë, ndodhi, masë ose plan, që nuk e paraqet manifestimin e vullnetit të Tij, gjurmën e veprës së Tij, shenjën e urtësisë dhe udhëheqjes së Tij...

Ai është i gjallë dhe me ndihmën e Tij çdo gjë jeton.

Ai është Një i Vetmi i cili me të drejtë mund të thotë: Unë... “Unë jam ai i cili është Unë”.

Sa na përket neve, ne të gjithë jemi krijuar prej Tij dhe Atij do t’i kthehemi, andaj askush nuk ka të drejtë të thotë: “unë”. Askush nga ne nuk e posedon këtë “ego” në të cilën Ai ka të drejtë. Për ne ajo është vetëm bamirësi e dhuratë nga All-llahu.

Nuk ka zot tjetër pos All-llahut.

Vetëm Ai është krijues i vërtetë, vetëm Ai vërtet ekziston, ve­tëm Ai është i përhershëm, vetëm Ai krijon dëmin dhe dobinë...

Mirëpo, mosnjohja jonë e gjërave dhe vorbulli i përditshmërisë nuk na lejojnë të bëhemi të vetëdijshëm për këtë fakt, supo­zoj­më se helmi është ai që mbyt kurse serumi ai që shpëton, duke harruar gjatë kësaj në dorën e fshehtë, e cila gjendet pas shka­kut dhe në relacion në të cilët ndodh që helmi të pikojë nga dhëmbët e gjarprit dhe nga serumi të fitohet ilaç.

Ne hipim në anije dhe mendojmë se ajo do të na shpie ku dëshi­rojmë dhe kur të dëshirojmë, duke harruar se po hipim në ligjë­sitë e gatshme që për ne i ka përgatitur Krijuesi, se All-llahu është ai që na bart me anë të ligjeve dhe shkaqeve të veta dhe se ne vetëm i kemi zbuluar këto ligje me iluminacionin e Tij dhe i shpikëm mjetet me të cilat translocohemi me revelacionin dhe udhëzimin e Tij.

Ai i ka thënë Nuhit:

“Dhe ndërtoje anijen sipas udhëzimit dhe frymëzimit Tonë”.

Ai është Ai që e

“... mësoi njeriun për atë që nuk e ka ditur”.

Ato që ne i quajmë kushte, mjedis dhe rrotë e historisë, pikë­risht paraqesin tërësinë e shkaqeve, ligjeve dhe rregullave që i ka vendosur Krijuesi... Sikur që yjeve ua ka caktuar rrugëtimin dhe orbitat në kozmos, ashtu edhe gjinisë njerëzore ia ka cak­tuar ligjet e lëvizjes në kohë... Kur ne i ndërrojmë format e sho­qërisë dhe raportet në to, këtë e bëjmë ekskluzivisht me anë të forcës të cilën Ai na e ka dhënë dhe me anë të largpamësisë me të cilën Ai na ka dhuruar.

“Ne i kemi dhënë fuqi në Tokë dhe i kemi treguar shkakun e çdo gjëje që e ka ndjekur ai”.

Kështu thotë Kur’ani për sukseset e Dhul Karnejnit, duke thek­suar se çdo fitore që e ka arritur, është mundësia e dhënë nga ana e All-llahut dhe ndihmë shkaqeve dhe arsyeve që e kanë trasuar rrugën deri në fitore.

Kjo e thënë nuk d.t.th. se njeriu rri ulur duke mos u angazhuar... Përkundrazi, shohim se vendosmëria e fuqishme është kusht i domosdoshëm për vendosjen e këtyre shkaqeve.

“All-llahu nuk e ndërron jetën e njerëzve të cilët vetë nuk e për­mirësojnë dhe ndërrojnë”.

All-llahu e ka bërë vendosmërinë faktor të nevojshëm për arrit­jen e çdo gjëje.

Këto shkaqe janë ligjet gjithpërfshirëse të cilat i ka vendosur Krijuesi, që në pajtim me to të sillet kozmosi. Format e botës materiale që i shohim rreth vetes paraqesin vetëm grumbull të shkaqeve të cilat i ka vendosur Krijuesi, kurse të cilat duhet t’i bëhen perde vullnetit të Tij që vepron fshehtas pas atyre shkaqeve.

Atje pas kësaj perdeje, e cila është përbërë nga pjesë të shumta shumëngjyrëshe, kurse emri i së cilës është bota materiale, atje në fshehtësitë e fshehtësive gjendet qenia e Zotit.

Besimtarit që beson në njësinë e Zotit, nuk i mjafton vetëm kjo, por konsideron se edhe ai vetë, përkatësisht personaliteti i tij, është perdeja e dytë e cila është e përbërë nga shumësia e pje­sëve, dhe çdo gjë që kundërshtohet në te, ëndjet, epshet, dëshira për pushtet, dashuria ndaj luksit dhe lojaliteti ndaj vlerave ma­teriale, paraqet perde, paravane të dendura dhe mënyrën vazhdi­misht të pranishme të luftës e cila e largon nga All-llahu, nga Fshehtësia e lartësuar e të gjitha fshehtësive... Madje edhe arsy­eja e tij e kufizon me pikëpamjet e logjikës dhe e vë në robëri të kategorive dhe teorive, dhe thjesht, nga lojaliteti ndaj këtyre te­orive, nuk sheh asgjë pos adhurimit të idhujve të rinj abstraktë.

Për këtë shkak konsideron se është e domosdoshme që të arrijë deri tek All-llahu dhe Ta kuptojë, që ta tejkalojë botën materi­ale, pastaj ta tejkalojë veten dhe më në fund ta tejkalojë arsyen e vet... Për këtë arsye është në aksion të pandërprerë të ardhmë­risë, kujdeset dhe druan që mos të shpërfillë ndonjë çast, kur ndonjëra prej këtyre perdeve do t’ia verbojë sytë dhe do ta lar­gojë nga Madhësia e tij e vetme... Krijuesi i tij... të Cilin e ka bërë kible të udhëtimeve të veta dhe cak të ecjes së vet... Për këtë gjithnjë ik nga provokimi i femrës, provokimi i pasurisë, provokimi i pushtetit, provokimi i vetvetes, provokimi i arsyes së vet... Lutja e tij të cilën e bën çdo çast është:

“O Zot, më merr te Ti prej meje, më mundëso ta lë vetveten dhe mos lejo të magjepsem me veten dhe të mbulohem me pasionet e mia...”

Tërë kujdesi i tij është të ngrihet mbi vetveten dhe ta ngadhë­njejë personalitetin e vet... Shpresa e tij skajore është që të sak­rifikohet, duke rënë në luftë ose duke dhënë çdo gjë prej vetes në rrugën e sendërtimit të misionit të vet, vetëm nga dëshira e afrimit All-llahut dhe dashuria ndaj qenies së Tij, e cila është e vetmja e amshueshme.

Udhëzuesi i tij në pashtegësinë e madhe është deviza: “La ilahe il-lall-llah”, me të cilën ia mohon aksionin çdo subjekti... dhe nuk ka subjekt pos All-llahut.

Ai e mohon edhe aksionin e vet. Ai është i pari që abstenon nga fitoret e veta kur fiton... Ai nuk thotë... kam fituar... por... All-llahu më ka ndihmuar.

Motoja e tij çdo mëngjes është:

“O Zot, me Ty jam zgjuar dhe me Ty kam fjetur.

O Zot, me Ty jam ngritur.

O Zot, me Ty ec dhe punoj. Krenaria dhe lavdia nuk më përka­sin mua”.

* * *

Këto janë fjalët udhëheqëse të të gjithë atyre që besojnë në një­sinë e Zotit dhe trashëgimtarin më të mirë të fjalëve “La ilahe il-lall-llah”, Muhammedin a.s.

Kapërcimi i kufijve të arsyes për besimtarin konstruktiv nuk dtth. përçmim i aftësive të tij, por pikërisht shfrytëzim i mundë­sive të tij deri te kufijtë maksimalë dhe dëgjimi i zërit të tij deri atëherë kur thotë krejt çka ka dhe nuk e arrin skajin e absur­ditetit. Vetëm atëherë besimtari i drejtohet njohjes dhe ndjenjës së vet të brendshme që ta përfundojë rrugën... Dhe nuk ka kon­tradiktë ndërmjet arsyes dhe njohjes së brendshme, sikur që nuk ka mospajtim ndërmjet sheriatit dhe hakikatit, respektivisht for­mës dhe përmbajtjes... Arsyeja është sikur feneri, e hedh dritën deri te kufiri i caktuar, e pastaj fillon territori i territ, ku nuk ka udhëzues pos dritës së njohjes së brendshme dhe udhëzimit të zemrës.

Po ashtu edhe zotërimi i kësaj bote për muslimanin nuk do të thotë rekomandim i varfërisë, shtrirje në trotuar dhe veshje e leckës... Ajo përbëhet nga ajo që veten mos ta vësh në shërbim të pasurisë tënde, por që pasurinë tënde ta vësh në disponim për vete dhe të tjerët... Kjo dtth. të kesh pronën tënde dhe t’ia nën­shtrosh atë të mirës së përgjithshme, e jo që ty të të posedojë pasuria dhe të të nënshtrojë deri në atë masë që t’i kthehesh vetëm shtimit të saj... Kjo, me fjalë të tjera, do të thotë të domi­nosh me pasionet tua, t’i frenosh dhe të mos jesh rob dhe shër­bëtor i tyre... Vetëm në këtë mënyrë do ta kapërcesh provo­ki­min, ta hedhësh pas shpinës sate, ta mbash në sundimin dhe dorën tënde... dhe të jesh zotërues i botës e jo rob i saj.

E ato drejtime që apelojnë në asgjësimin e arsyes, varfërisë, lypjes dhe veshjes së leckave, duke i dhënë të drejtë vetes të thonë se kjo është rruga deri tek All-llahu, vërtet janë devijim në fe dhe nga rruga e vërtetë.

Feja e madhëron pastërtinë dhe apelon për punë.

Pejgamberi ynë për varfërinë ka thënë: “Sikur varfëria të ishte njeri, do ta mbysja.”

Pasuria me Kur’an është sinonim për të mirat dhe begatitë kur angazhohet për çështjen e përgjithshme, pos asaj që i shërben pronarit të vet... Ajo është edhe fatkeqësi kur grumbullohet dhe nuk ka funksion tjetër pos lakmisë dhe epshit.

Muslimani nuk e shpërfill këtë botë... por e bën rrugë deri te bota tjetër dhe vend ku fiton vepra të dobishme të cilat do t’i bashkangjiten pas vdekjes së tij.

Zuhdi, përkatësisht modestia dhe maturia, për muslimanin dmth. flakje e pushtetit të pasurisë, e jo hedhje e pasurisë si pagë merituese në emër të punës, ose shpërblimit të drejtë për angazhimin...

Zuhd dmth. brengosja dhe kujdesi për jetën se si ajo të mos shkatërrohet me furnizimin me luks dhe bollëk të kotë.

Besimtari modest dhe i devotshëm kënaqet me nevojat e do­mosdoshme, vetëm që të ketë më tepër kohë që mund t’ia për­kushtojë arritjes së dijes më të ndershme, njohjes së All-llahut...

Tërë kujdesi i tij, çdo mendim i tij, tërë preokupimi i tij është orientuar në atë që ta njohë vetëm Atë... All-llahun.

Ai nuk flet... unë. Nuk flet... ti... Nuk flet... ata... Nuk flet... ne.

Por thotë... Ai.

E sheh vetëm Atë.

Vetëm nga Ai synon.

Nuk ka zot tjetër pos Tij.

Nuk i frikësohet askujt pos Tij, nuk e adhuron askënd pos Atë... Çdo aksion ia atribuon vetëm Atij... Vetëm Ai sheh të duksh­men dhe të padukshmen...

E kur han, han prej furnizimit të Tij...

Kur pi, pi nga natyra e Tij.

Kur ka ç’të hajë, e di se është prej Tij, e kur nuk ka, e di se edhe kjo është me caktimin e Tij.

Kur ia cakton fatkeqësinë, e di se është me caktimin e Tij.

“Thuaj: E tëra është prej All-llahut”.

Kur është i durueshëm, duron me ndihmën e All-llahut dhe në emër të Tij.

Kur drejtohet, i drejtohet vetëm All-llahut.

Kur kërkon ndihmë, e kërkon vetëm prej All-llahut.

Kur kërkon strehim, e kërkon vetëm tek All-llahu.

Ç’është, përfundimisht, satana, pos sprovë që All-llahu ua eks­pozon njerëzve... Ç’është gjithësia, pos manifestim i emrave të Zotit dhe shprehje e cilësive dhe veprave të Tij.

Ai në çdo gjë sheh vetëm All-llahun dhe veprën e All-llahut... Kjo dmth. unitet absolut.

Kjo është skajore që emrat e Zotit mund t’i porosisin zemrës së besimtarit.

Që ta shpiejë deri te uniteti absolut...