Zeri Islam

Dr. Ali Fuat Bilkan

Studimet e fundit të bëra në fushën e studimeve orientale nga dijetarë në Turqi dhe vende të tjera islame, janë mjaft tërheqëse.[1]

Duke e vështruar shpesh orientalizmin si “patrulla mbikëqyrëse e kolonializmit,” dyshimet rreth orientalizmit kanë gjetur vend tek dijetarët e Lindjes, që nga fillimi i saj. Veçanërisht, një brez i ri dijetarësh të botës islame, të demistifikuar nga njohja se debatet dhe artikujt e përditshëm rreth Kur’anit, Profetit Muhamed a. s., historisë islame etj., nuk janë gjë tjetër përveç se çështje dhe probleme të formuluara nga njerëz të tjerë, të përziera në rivlerësimet e studimeve të orientalistëve në perëndim. Si përfundim i një rivlerësimi të këtillë, libri “Oryantalistlerin Yanılgıları, Oryantalistlerin İslam Araştırmaları Üzerine Düşünceler” nga Prof. Dr. Suat Yıldırım përqendrohet në mënyrë të veçantë në komentet që kanë të bëjnë me Kur’anin dhe paragjykimet/konceptet e gabuara rreth librit të Allahut, Kur’anit.

Yıldırım beson se arsyeja e konfliktit në mes të dy qytetërimeve, atij lindor dhe atij perëndimor, shtrihet në dështimin dhe ngecjen e tyre për të kuptuar njëra-tjetrën në mënyrë të drejtë, duke pohuar se “Orientalizmi ka dështuar që t’i shmanget kolonializmit” dhe “ta prezantojë Islamin tek perëndimoret ashtu siç është.” Ai shkon më tutje duke thënë se “sikur orientalizmi ta paraqiste pasqyrën e vërtetë të Islamit në perëndim, padyshim se perëndimi do të kishte shansin të gjejë të vërtetën hyjnore, të pajisur me ‘La Şarkıjje vela Garbijje’ – nuk ka as lindje e as perëndim (f. 14).

Duhet pohuar se orientalistët, qysh nga fillimi i studimit të orientalizmit, qenë të zhytur me paragjykimin se “Lindja është Lindje, Perëndimi është Perëndim, dhe këta të dy nuk duhen takuar asnjëherë”. Më pas, kur ata shpikën një Islam të bazuar në imagjinatat e tyre, në vend që ta kuptonin atë, Yıldırım i referohet dëshmive të Edward Said, i cili thotë se “Orientalizmi nuk pasqyron Lindjen e vërtetë, por atë që ata dëshironin ta shihnin.” Ai thotë: “Si rezultat i këtij reflektimi dhe pasqyrimi të gabuar, orientalizmi e humbi cilësinë e vet të studimit të një qëllimi, mirëpo ai u shndërrua në një qëllim, i cili doemos duhet të jetë temë (subjekt) studimi” (f. 15).

Duke pranuar identitetin e një dijetari të vërtetë, Yıldırım e shfaq qëndrimin e tij objektiv në lidhje me këtë çështje në pohimin e tij, duke thënë se “Sikur të ishte kryer e njëjta gjë nga muslimanët, do të kishte qenë një qëndrim i ngjashëm, i cili domosdo do të ishte kritikuar.” Ç’është e vërteta, sot, “ekziston një dëshmi e fortë se në perëndim kanë ngjarë ndryshime në qëndrimet e tyre. Shkencëtarët amerikanë të shkencave shoqërore, siç janë S. Huntington dhe Fukuyama, kohët e fundit kanë ripërsëritur dëshmitë dhe argumentet e tyre të ngjashme” (f. 15). Deri më tani, siç është konstatuar nga autori, “orientalistët e ndërgjegjshëm, si Annemarie Schimmel, Thomas Michel, John Esposito, kanë bërë përpjekje që ta informojnë popullin e tyre rreth Islamit të drejtë” (f. 15), gjë e cila është me të vërtetë një fenomen pozitiv.

Libri përbëhet nga katër kapituj. Kapitulli i parë (f. 19-71) na jep përmbajtjen dhe historinë e orientalizmit. Kapitulli i dytë (f. 75-131) përqendrohet te orientalistët kryesorë si dhe në argumentet e tyre. Kapitulli i tretë (f. 137-264) përmban kundërpërgjigjet ndaj pretendimeve të orientalistëve. Kapitulli i katërt, i cili është kapitulli i fundit (f. 269-297), sjellë vlerësime të komentimeve kur’anore në perëndim. Titulli i mbylljes quhet “Një zgjidhje e frymëzuar nga Gazaliu për ballafaqimin e pafund.”

Bazuar në të dhënat e autorit, numri i librave të botuara nga orientalistët prej gjysmës së shekullit 19 deri në vitin 1960, arrin në 60.000 sosh. Në anën tjetër, hulumtimet dhe studimet e bëra si kundërpërgjigje ndaj tyre, si vepra përgënjeshtrimi dhe reagimi, numërojnë shumë pak. Autori e konsideron si një përgjegjësi “paraqitjen e Islamit në perëndim ashtu siç është” dhe për ta “paraqitur qytetërimin islam në një mënyrë të drejtë.” Si përfundim, “studimet shkencore dhe të arsyeshme” (f. 29) duhen transmetuar.

Orientalistët, fillimisht kishin për qëllim përpilimin e fjalorëve dhe enciklopedive. Fatkeqësisht, Enciklopedia Islame, e cila qe përkthyer dhe botuar nga Ministria e Arsimit, e më vonë ishte shpërndarë pothuajse në të gjitha libraritë e vendit tonë (në Turqi), në realitet ishte një përmbledhje të dhënash e akorduar me “dëshirën e perëndimit që t’ia mësojnë Islamin sipas perspektivave të tyre (f. 31). Në atë enciklopedi, titujt të cilët synonin të ngrinin pyetje rreth të drejtave (ligjeve) themelore islame, në përgjithësi qenë shkruar nga priftërinjtë dhe misionarët, dhe “ka pasur përpjekje për të ngjallur dyshime rreth parimeve themelore të Islamit duke mohuar shpalljen për hatër të qasjes kritike, si dhe duke lënë përshtypjen se Muhamedi a. s. e kishte themeluar Islamin nga dituria që ai kishte mësuar nga çifutët dhe klerikët e krishterë, dhe se kjo e ashtuquajtur lëvizje shoqërore më vonë u shndërrua në religjion duke futur këtu dhe vepra të tjera” (f. 34).

Duke pohuar se modelet e ngurta që janë themeluar në perëndim gjatë shekujve në lidhje me qasjen ndaj botës islame janë ende në veprim, Yıldırım beson se për botën islame është një zhvillim me rëndësi që ajo të jetë e aftë për burimet e saj informative dhe që të fillojë të interpretojë parimet themelore në një disiplinë enciklopedike. Në fakt, “Qendra për Kërkime Islame (CIS), e themeluar në vitin 1988 nga Fondacioni Turk për Çështje Fetare, i ka përqendruar veprimtaritë e saj në hulumtimet islame dhe studimet orientale në mënyrë që të prodhojë vepra shkencore, të organizojë takime dhe konferenca shkencore në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, dhe të përkrahë hulumtuesit/studiuesit e këtyre shkencave” (f. 58). Qendra në vazhdën e aktiviteteve ka përgatitur një Enciklopedi të re të Islamit, dhe po themelon degë të ngjashme me këtë edhe në vende të tjera islame: në Fakultetin Kullijetu’d-Da’ve në Medine, Departamenti për Studime Orientale, në Akademinë e Shkencave në Delhi të Indisë, Daru’ul-Musannifin, etj.

Duke pohuar se orientalistët zgjodhën që të përqendrohen në çështjen e thellë të tesavufit në vend të konceptimit dhe shpjegimit të Islamit siç është në të vërtetë, autori thekson se madje edhe orientalisti francez L. Massignon, i cili kishte diapazon të gjerë të njohurive në fushën e tij, kishte leverdi në çështjet e tilla dhe “iu kushtua të gjitha aftësive të tij, me sa duket, qëllimit themelor të lavdërimit të një tesavufi të llojit të Mensurit dhe duke e lidhur atë me ndikimin e krishterimit, d.m.th., idealin e vetësakrifikimit përmes kryqëzimit” (f. 66). Prandaj, një pikë tjetër tërheqëse është se ne mësojmë se “Massignon ishte këshilltar i ministrit francez të Punëve të Jashtme, vetëm pas vdekjes së tij.” Para së gjithash, këtu nuk ka diçka për t’u çuditur. Në të vërtetë, sot, “shumë prej atyre të cilët merren me Islamin në universitetet amerikane” janë dijetarë që punojnë “në departamentin e shkencave politike ose të marrëdhënieve ndërkombëtare, dhe jo në departamentin e teologjisë” (f. 67).

Në këtë libër, Prof. Dr. Yildirim i ndanë orientalistët në dy kategori:

“Të vjetrit: Gerbert d’Aurillac apo Shën Thomas d’Aquin dhe të fundit: Carra de Vaux apo Goldizher.

Për sa i përket prirjeve të tyre drejt lëvdatave apo kritikave ndahen: ata të cilët e lavdërojnë qytetërimin islam dhe të tjerët që e nënvleftësojnë atë” (f. 140).

Muslimanët të cilët nuk janë përfshirë në asnjë prej këtyre grupeve dhe të cilët ligjëratat e orientalistëve i shprehin nën ndjenjat e poshtërimit, atëherë ata formojnë një grup tjetër. Pasuesit e këtij grupi, pranojnë si të vërtetë rolin dhe rëndësinë e bashkëpunimit me ta, apo të qenit përfaqësues të tyre, si rezultat i paaftësisë për t’iu përgjigjur pretendimeve të orientalistëve. Në këtë rast, çështja dhe problemi kryesor në të cilën autori është përqendruar, tashmë është bërë e qartë: Orientalistët e përgjumur dhe të ngjashëm të cilët zbuluan gjeniun musliman dhe të cilët i shfrytëzuan penat e tyre për t’i ringjallur ata!

Objektivi parësor i orientalistëve ka qenë Kur’ani Famëmadh, i cili është shtylla kryesore e fesë islame. Në vendin e dytë, ata janë orvatur të ngrenë dyshime rreth ritualeve të namazit, agjërimit, pijeve alkoolike, etj., duke përhapur shpifje të pabaza rreth tyre. “Kur’ani ishte përkthyer në gjuhën latine pesëqind vite pas shpalljes së tij, kurse ky përkthim u botua katërqind vite pas përfundimit të tij” (f. 269).

Të dëmtuar nga një vonesë e tillë për të njohur Kur’anin, perëndimi herë pas here zgjidhte metoda indirekte për të refuzuar muslimanët të cilët frymonin nën sundimin kolonial që të njiheshin nga afër me Kur’anin. Kolonialistët  e paraqitën Kur’anin si “një libër të përkthyer, i cili është i paarritshëm” dhe ndaluan mësimdhënien në arabisht. Shpjegimet e përkthimit të parë të Kur’anit, të siguruara nga autori dhe qëllimet e mëtutjeshme prapa këtij përkthimi, janë të një rëndësie të veçantë për të kuptuar tiparet e orientalizmit: “Përkthimi i parë i Kur’anit në Evropë, u realizua nën mbrojtjen dhe rrethanat e  Pierre (Le venerable, i nderuari), kryeprifti i Manastirit të Cluny, në jug të Francës. Përkthimi në fjalë ishte organizuar nga një këshill, i cili përbëhej nga Robert Ketton, Hermannus dhe një prift spanjoll, emri i të cilit është i panjohur. Sipas A. Bedevi, ai mund të ketë qenë një arab musliman me emrin Muhamed, brenda tri viteve, 1141 dhe 1143. Për këtë nismë, Pierre qe akuzuar për shtrembërim dhe çoroditje. Mirëpo, si vetëmbrojtje, ai tha: “Ne jemi caktuar për ta përkthyer Kur’anin, dhe jo për ta përhapur Islamin, por për ta kundërshtuar atë.” Në fakt, ky përkthim vuan nga mungesa të tilla, siç janë: ndryshimet në Kur’an, largimi i disa pjesëve nga ai dhe shtimi i disa komenteve në mënyrë të qëllimshme. Sido që të jetë, përpjekja e parë serioze e të kuptuarit të Kur’anit në perëndim, është domethënëse. Me gjithë faktin se ai qe botuar pesë shekuj pas përfundimit (përkthimit) të tij, evropianët e përdorën këtë përkthim në debatet e tyre që kishin me muslimanët për pesë shekuj me radhë. Përkthimi i Kur’anit në gjuhën latine u botua në vitin 1543, me titullin “Machumentis Saracenorum principis” nga një zviceran, me emrin Th. Bibliander.

Në kapitullin e tretë të librit, bazuar në burimet themelore të Islamit, autori sjellë përgjigje dhe reagime të hollësishme për bindjet e gabuara dhe diskutimet e orientalistëve, të cilët orvateshin për të mbjellë dyshime rreth Islamit, të dërguarit Muhamed a. s., si dhe rreth Librit të Shenjtë, Kur’anit. Çështja më e rëndësishme këtu është ajo se pohimet dhe pretendimet e orientalistëve janë të dëmshme, shkatërruese dhe synojnë ngjalljen e dyshimeve rreth Islamit.

Një çështje e përmendur nga autori në fillim të librit, që ka shumë rëndësi është: ekzistimi i qëllimit të dijetarëve perëndimorë të cilët po mundohen të kuptojnë Islamin ashtu siç ka zbritur. Libri i autorit John L. Esposito, një dijetar i tillë, i titulluar “The Islamic Threat: Myth or Reality?”[2] (Kërcënimi i Islamit: Mit apo Realitet?), është lajmëtari i një nisme të re.

Kam përshtypjen se, libri i Prof. Dr. Suat Yıldırım është mjaft me rëndësi, pasi që është shkruar me një “stil të përkryer trajtues.” Në lidhje me Gazaliun, autori ka treguar kriterin e “vetëpërmbajtjes dhe drejtësisë”, si një metodë e domosdoshme shkencore, e cila na bën të kuptojmë domethënien e këtyre koncepteve për të njohur dhe kuptuar në mënyrë të drejtë dhe reciproke.

Përgjigja e botës islame, e cila në të kaluarën është ballafaquar me qytetërime të ndryshme, si dhe modeli i saj në shkëmbimin e raporteve me ta, meriton çdo lëvdatë.

“Ata bukur mirë e zotëruan dijen sesi t’i përvetësojnë këto kultura apo qytetërime, ditën sesi t’i marrin elementet e dobishme të atyre qytetërimeve, asimilimin e tyre dhe shfrytëzuan atë që morën prej tyre në mbrojtje të Islamit, dhe ata disi përpiqeshin se si ta shfrytëzonin trashëgiminë e përbashkët dhe të rëndomtë të njerëzimit” (f. 302). Për t’u kapur me modelin e ngjashëm dhe për të bërë përparimin duke ecur para me një qëllim të vullnetshëm, pa refuzuar mendimet dhe idetë nga paragjykimi, duhet të jenë cilësitë e nevojshme të një shkencëtari. Do kishim pasur dëshirë ta falënderonim autorin e librit, në të cilin ai jo vetëm që përshkroi synimet dhe objektivat e orientalistëve në diskutimet e tyre të gabuara të një qytetërimi, por ai shpjegoi gjithashtu mënyrat për kulturat e ndryshme, në mënyrë që ta kuptojmë njëri tjetrin ashtu si duhet.

Dr. Ali Fuat BILKAN

Fatih University

Ankara-Turkey

afbilkan@fatih.edu.tr

Përktheu nga gjuha angleze:

Mr. Fehim DRAGUSHA