Zeri Islam

I gjithë problemi është se duhet të qartësohemi mirë ose mjaftueshëm se çfarë nënkuptojmë me njohje, ose për çfarë njohjeje bëhet fjalë. Së këndejmi, le të përpiqemi të hedhim pak dritë mbi këtë subjekt.

Ajo që është themelore dhe duhet ndërmendur shpesh është se, duke qenë se prania e njeriut mbi këtë tokë nuk ka asnjë lloj gjase të jetë pa një qëllim[2] të caktuar, rrjedhimisht del që, për të përmbushur këtë qëllim duhet doemos njohja, përderisa njeriu është një qenie që mendon, dhe mbi të gjitha i lirë. Pra, në një mënyrë apo në një tjetër, synimi i njeriut është të njohë/dijë qëllimin e pranisë së tij si qenie-në-botë, pavarësisht se mund të hasim shumë njerëz që na duken sikur nuk bëjnë gjënë më minimale në këtë drejtim, duke jetuar krejt pavramendshëm e duke u mjaftuar me do kërkesa të rendit biologjik e material në përgjithësi, për të arritur kështu të paarritshmen e ashtuquajtur “mirëqenie”. Kjo do të thotë se përderisa ekziston synimi ose “kureshtja”, siç e quan Aristoteli, atëherë, gjithsesi, kjo tregon që njohja është e mundshme. Por, pyetja mbetet akoma: cila njohje? Të jetuarit është dëshmia më domethënëse që njohja që na duhet ne, duhet të lidhet drejtpërdrejt me atë se për çfarë jetojmë dhe për ku jemi nisur? Këto dy pyetje shënjojnë dallimin ndërmjet njerëzve, pasi të jetuarit është në varësi të plotë të përgjigjes, që kanë apo që nuk kanë për këto dy pyetje.

Pra, njohja është e mundur, natyrisht për aq sa është e mundur; dhe kjo duhet të na mjaftojë: në kuptimin që ne kemi nevojë urgjente për atë njohje që ka të bëjë me ne si qenie-në-botë, që ka të bëjë me përmbushjen e njerëzores duke e ruajtur atë. Është krejtësisht kundër-qenësore të merremi me të ashtuquajturat “sekretet e jetës”, “misteret e universit”, “enigmat e lashtësisë”, “jashtëtokësorët” e kështu me radhë, ndërkohë që harrojmë veten, duke e degdisur diku,  ku merr trajta e tipare që as ne vetë nuk jemi të vetëdijshëm për to, deri në pikën kur e kemi pothuaj të pamundur të njohim veten; kur nuk jemi në gjendje të përballemi më si duhet me të qenurit; kur pengesa më e madhe për veten tonë bëhet po vetja jonë.

Pyetja tjetër që duhet bërë është se cili është burimi i asaj njohjeje që na mjafton për të përmbushur ekzistencën tërësore si qenie-në-botë?

Përgjigjja është po ajo që ka qenë para Rilindjes: Zoti, Ai që krijoi çdo gjë; Ai që di çdo gjë për krijimin e Tij, për veprën e Tij. Tanimë nuk jemi më në filozofi[3], megjithëse fjala filozofi ngërthen kuptimin më të epërm për njeriun: të jesh mik i Urtësisë. Pra, njeriut i duhet të jetë mik i Urtësisë sipas kuptimit parak të filozofisë. Kështu që, kur themi se duhet të jesh “mik i Urtësisë”, nënkuptohet qartë që burimi i Urtësisë nuk është njeriu, pasi njeriu duhet të jetë vetëm mik i saj, i duhet ta pranojë e ta përqafojë atë.

Prandaj dhe, një nga emrat e Zotit (Allahut) sipas Islamit është Urtësia (El-Hakīm), burimi i jetës dhe i të jetuarit për qenien harrestare në botë.

Sikur të mjaftonte si burim njohjeje për njeriun vetë njeriu, pra përvoja e trashëguar dhe arsyeja që vepron mbi të[4], sot duhet të kishim një përgjigje[5] për qëllimin e qenies-në-botë dhe për fatin e saj! Nuk po themi që nuk ka asnjë përgjigje apo përpjekje për të dhënë njëfarë arsyetimi, – madje mund të pohojmë se e gjithë filozofia me këtë është marrë – por, çështja është cila nga këto përgjigje ka dalë nga librat e harruar bibliotekash anekënd botës e ka zbritur në jetën e njeriut? Cila nga përgjigjet i ka mjaftuar njeriut? Cila nga përgjigjet ia ka bërë së paku më të ndriçuar rrugën[6]? Cila nga përgjigjet ia ka bërë të mundur njohjen e duhur njeriut? Përgjigjet është e udhës t’ia japim vetëm vetes.

Duhet theksuar se është fundekrye absurde kur dilet në përfundime të natyrës që nëse marrim Zotin[7] si burim njohjeje, atëherë i bie që duhet të zhvlerësojmë apo mohojmë arsyen dhe përvojën. E si mund të jetë e mundur kjo, kur është pikërisht Zoti Ai që i ka dhënë arsyen njeriut, që të bëjë me të atë që është e udhës, atë që mbi të gjitha është e mundur (pa rënë në utopi)! Si mund të ketë përplasje apo kundërti ndërmjet Zotit si Burimi i njohjeje dhe arsyes së krijuar prej Tij! Përkundrazi, arsyeja gjen vendin e vet kur pranon Zotin si Burimin e njohjes dhe, më pas, këtë njohje e jetëson sipas mundësive dhe rrethanave që paraqiten.

Kështu, arsyeja nuk është ngushtësisht e vetëm pjesë e historisë së copëtuar të njeriut, por pika ku ngjizet e përkohshmja (e këtushmja) me të përjetshmen (të atjeshmen), fizikja me metafiziken, e poshtmja me të epërmen, njerëzorja me Hyjnoren. Në këtë mënyrë nuk ka më copa/pjesë, sepse të gjitha bashkohen për t’u shndërruar në një tërësi të njësuar që dëshmon pro asaj jete që të siguron Jetën.