Para disa ditësh u takuam në Prishtinë. Lëvizja Vetëvendosje! dhe SHB “Logos-A”, duke e marrë shkas librin e Kim Mehmetit “Shkupi”, të botuar para do kohe, organizuan një promovim dhe debat për Shkupin si një qytet të rëndësishëm shqiptar si ose një qytet ku po tkurret shqiptaria. Në fakt, ky debat ose promovim ishte takimi i dytë, pas atij në Shkup, ndërsa së shpejti një i tillë do të bëhet edhe në Tiranë, për ta ngritur kështu në plan gjithëkombëtar çështjen e Shkupit.
Gjatë këtij debati moderatori, deputeti Glauk Konjufca, e shtroi edhe rolin e religjionit te shqiptarët e Maqedonisë, që nxiti përgjigjen tashmë të njohur të shkrimtarit Kim Mehmeti se “islami i shpëtoi shqiptarët e Maqedonisë nga asimilimi”. Ndonëse për neve që ishim në atë diskutim kjo ishte vetëm njëra nga temat që u fol aty, madje ndoshta më e pak e rëndësishmja, ishte për t’u habitur se si pastaj vërshuan reagimet kundër Kimit, që për pak sa nuk e shpallën “terrorist islamik”, siç bën Jankullovska me shqiptarët e Maqedonisë, ndërsa kësaj radhe në këtë rol ishin shumë media kosovare, madje edhe vetë Kisha Katolike e Kosovës.
Dhe, derisa po zhvillohet ky debat, në të cilin janë përfshirë edhe deputetë të pushtetit kosovar, të cilët mbase kanë për detyrë që ta zhvendosin vëmendjen e opinionit nga dështimet e tyre me bisedimet në Bruksel dhe të bëjnë një sulm ndaj Vetëvendosjes, se në asnjë rast tjetër nuk e kanë këtë shans, njeriu që ka qenë pjesëmarrës i këtij debati nuk mund të mos e shtrojë pyetjen se çka po ndodhë në fakt dhe kujt i shërben tash kjo.
Duke u nisur nga këto arsye, por edhe si njëri nga organizatorët e këtij takimi, ndjej detyrim moral për të dhënë shpjegime në lidhje me këtë debat dhe në lidhje me çështjet që po diskutohen. Prandaj në vazhdim do të mundohem të sqaroj se cili ishte thelbi i çështjes dhe pse është huqur kaq shumë kjo.
Si e para, kujtoj, se religjioni nuk ka nevojë për avokati. Pra, as për avokatinë e atij hoxhës në një TV të Kosovës që sa herë që flet, dëshmon për gjendjen e mjeruar të mendimit islam në Kosovë. Në këtë kontekst së pari duhet të thuhet se qëllimi i religjionit, pra edhe i islamit, nuk është që të mbrojë ndonjë etni nga asimilimi ose që ta mbrojë identitetin etnik të dikujt. Qëllimi i religjionit është ta fuqizojë lidhjen Perëndi-njeri, ta humanizojë jetën e njeriut, t’i ringjallë vlerat e mira, ta bëjë individin të lumtur në botë dhe kështu ai të reflektojë lumturi edhe në botën përreth e, rrjedhimisht, edhe në shoqërinë e shtetin/vendin e tij.
Kur kundrohet kështu, bëhet krejt e qartë se religjioni nuk duhet të kuptohet si një ekip sportiv, siç e perceptojnë atë shpesh besimtarët, sidomos besimtarët shqiptarë, të cilët sa herë që dikush e përmend religjionin e tyre në ndonjë kontekst, kjo është motiv që ata të reagojnë, qoftë duke e mbrojtur religjionin e tyre, nëse dikush ua thumbon, qoftë duke e afirmuar detyrimisht atë, nëse ndjejnë se dikush ua rrezikon. Njësoj si kur bisedohet se cili ekip është më i mirë, Reali apo Barcelona, ose se cili lojtar është më i mirë: Ronaldo apo Mesi. Që, për tifozët e religjionit i bie të thonë se “Zoti jonë është më i mirë se i juaji, se Allahu është më i mirë se Jehovai, se Jezui është më i mirë se Muhamedi” e kështu me radhë. Që, Zoti më faltë, është një blasfemi e llojit të saj. E vërteta nuk ka nevojë për avokatinë e askujt. Besimi është çështje shumë personale, është çështje shumë intime. Ashtu siç është intim raporti mes bashkëshortëve, i ngjashëm (pra, jo i njëjtë) është edhe raporti i njeriut me Zotin. Sa më intime dhe sekrete që është kjo marrëdhënie, aq më e bukur dhe më e sinqertë është. Aty nuk duhet të ketë ndërmjetës dhe ai raport është një lloj turpi nëse për të flitet haptazi në publik. Madje, nëse vihet ndërmjetës ose nëse ai publikohet në frymë tifozerie, atëherë nuk e ka më vlerën dhe bukurinë e vet. Kështu, në trajtë të tillë, marrëdhëniet e përmendura mashkull-femër të publikuara ashtu mund të bëhen pornografi, ndërsa relacionet e tilla me Zotin mund të jetë syfaqësi (te myslimanët quhet rija’ – që i bie një lloj hipokrizie me Zotin). Për fat të keq, te besimtarët shqiptarë, por edhe më gjerë, religjioni më shumë perceptohet si dueli Real-Barcelona, se si ky perceptim që e interpretuam këtu. Tjetër punë janë pastaj organizimet publike të jetës religjioze, xhamitë, kishat etj., si dhe roli i tyre në jetën shoqërore, politike, ekonomike, kulturore etj., të cilat nëse nuk nisen nga ky parim i religjionit jo rrallë më shumë shprehin tifozeri se përshpirtshmëri. Po ashtu tjetër janë edhe manifestimet e jashtme të religjionit, ritet, uniforma etj. Edhe për ato vlen rregulla e njëjtë – ato duhet të jenë manifestime të jashtme të asaj që fshihet brenda njeriut.
Ndërkaq, kur i kthehemi rastit konkret, mesazhi i asaj që e deklaroi Kimi ishte se pasuria multireligjioze shqiptare, një trashëgimi tipike shqiptare, ka ndihmuar që te shqiptarët e Maqedonisë me përkatësi islame, të rrethuar me popull sllav ortodoks, ta ruajë këtë përkatësi etnike. Dhe, kjo mbështetet me atë se shqiptarët e krishterë (katolikë dhe ortodoksë) në Maqedoni u asimiluan krejtësisht. Megjithatë, kjo nuk do të thotë aspak se islami është religjion që i mbron popujt nga asimilimi. E njëjta vlen edhe për krishterimin, i cili në rrethana të caktuara mund t’i shërbejë mbrojtjes së etnisë, por në rrethana të tjera kjo mund të mos jetë kështu. Dhe, kjo është çështje që duhet ta diskutojnë sociologët, e jo historianët e, aq më pak, teologët. Ngase, definicioni thotë se asimilimi etnik ndodhë kur pranë një etnie jeton një etni më e fuqishme që ka mundësi ta shkrijë identitetin e etnisë më të dobët. Ndërkaq mundësia më e lehtë e këtij procesi është kur këto dy etni kanë sa më pak dallime mes vete. Prandaj, sa më shumë dallime që kanë dhe sa më të fuqishme që janë ato, edhe asimilimi është më i vështirë. Ky, në fakt, është shpjegimi i asaj që e ka thënë Kimi dhe që vlen për shqiptarët e Maqedonisë: duke pasur një religjion që i ndante fuqishëm nga populli fqinj sllavo-maqedonas ortodoks, ata i shpëtuan asimilimit. Pra, jo se religjioni islam është më i mirë ose krishterimi jo aq i mirë (kjo është temë për debat tjetër), porse ky është një rregull i zhvillimeve shoqërore. Nëse kësaj do t’i qaseshim kështu, nuk do të kishte nevojë pastaj për kurrfarë tifozerie dhe për kurrfarë zhurme.
Pasi që e sqaruam këtë, do të kisha shtuar edhe diçka për debatin mbi religjionet te shqiptarët. Kam përshtypje se ne shqiptarët kemi nevojë të mësohemi të diskutojmë për religjionin pa druajtur se ashtu bëhemi terroristë dhe fundamentalistë, pa frikë se nëse jemi pak më shumë religjiozë, sidomos myslimanë, kjo mund të mos i pëlqejë Perëndimit, dhe pa ngurrim se, nëse jemi religjiozë, ashtu nuk jemi shqiptarë të mirë. Këto dy gjëra nuk kanë fare lidhje mes vete. Njeriu mund të jetë religjioz, natyrisht duke e perceptuar besimin si të drejtë personale dhe relacion të tij me Zotin, pa pasur nevojë për marketing dhe tifozeri, pra të jetë një besimtar i devotshëm dhe i përpiktë në detyrimet religjioze, të cilat atij i krijojnë lumturi shpirtërore, dhe në të njëjtën kohë të jetë një bashkëshort i mirë, një prind i mirë, një profesionist i mirë, por edhe një politikan i mirë, si dhe një aktivist në çështjet publike për afirmimin dhe fuqizimin e kombit të tij, të atdheut të tij dhe të popullit të tij. Andaj, fjala bie, nëse një mysliman ose i krishterë është veprimtar i çështjeve politike dhe i suksesshëm në këtë plan, kjo nuk do të thotë se islami ose krishterimi janë meritorë ose fajtorë për këtë. Mund të presupozohet se religjioni me mësimet e tij ndikon te njeriu në shpërndarjen e të mirës universale, por kjo nuk parakupton se akëcili religjion është më i favorshëm për këtë ose atë komb, siç na ka ndodhur neve shqiptarëve në jo pak raste duke bërë thirrje për konvertim, sepse ajo qenka në favor të kauzës kombëtare. Një veprim komik për botën e qytetëruar.
Krejt në fund, edhe pak për politikë. Lëvizja Vetëvendosje!, që ishte bashkorganizatore e këtyre promovimeve e debateve, nuk i ka hyrë këtij angazhimi për shkak të bindjeve religjioze të cilitdo anëtar të saj, por pikërisht për shkak të parimeve e përcaktimeve të saj politike. Andaj, secila zhvendosje e këtij qëllimi të saj në plane të tjera, është vërtet dashakeqe dhe tendencioze. Madje, nëse më lejohet, është kjo lëvizje që ka qenë e vetmja e balancuar në këto diskutime. E mbajmë mend diskutimin për mësim-besimin, si dhe deklarimet e tjera në këtë rrafsh. Ajo, si edhe secili njeri që është në gjendje ta kuptojë në makroplan zhvillimin e një kombi ose të një shteti, e ka afirmuar qartë se vetëm një komb i fuqishëm dhe një shtet i fuqishëm është në gjendje të prodhojë edhe institucione të fuqishme religjioze, të cilat do ta luajnë vërtet rolin e fisnikërimit të shpirtit të besimtarëve. Në të kundërtën, do të kemi hibride dhe tifozeri, ashtu siç po lexojmë dhe dëgjojmë këtyre ditëve.