Mendimet e individëve pa qasje në pikëpamjet e dijetarëve
Kohët e fundit përsëri është aktualizuar çështja e faljes së namazit të drekës pas namazit të xhumasë. Për fat të keq, shumica e teksteve dhe komenteve janë sipërfaqësore dhe tendencioze. Me fjalën sipërfaqësore mendojmë në atë që të theksohen përvojat subjektive dhe mendimet personale pa qasje në pikëpamjet e dijetarëve dhe juristëve të famshëm islam. Kur themi tendencioze, mendojmë në atë se nga ana e disa qarqeve në çdo mënyrë të mundshme po përpiqen ta përçmojnë traditën islame te boshnjakët, ndërsa Bashkësinë Islame në BeH ta paraqesin si patron të novatorive në Islam. Me këtë rast, ne vetëm duam të theksoj se ajo që praktikohet në xhamitë tona ka bazë në të drejtën islame.
Falja e namazit të xhumasë në një vend
Ekzistojnë tri lloje të kushteve për namazin e xhumasë: kushtet e vlefshmërisë, kushtet e obligueshmërisë dhe kushtet e vlefshmërisë dhe të obligueshmërisë njëkohësisht. Këtu ne, për shkak të hapësirës së kufizuar, do t’i theksojmë vetëm kushtet e vlefshmërisë: hutbeja, xhemati, mundësia e pjesëmarrjes në namaz për të gjithë njerëzit. Kjo kusht e vendosin vetëm hanefijtë dhe namazi i xhumasë të falen në një qytet apo fshat të vetëm në një vend. Qëndrimi i Imam Shafiut, Imam Ahmedit dhe qëndrimi më i njohur i Imam Malikut është se nuk lejohet të falet më tepër se një xhuma në qytet, pa marrë parasysh a është qyteti i madh apo i vogël. Këtë qëndrim e ka edhe Imam Ebu Hanife, ndërsa dy nxënësit e tij, Ebu Jusufi dhe Muhamedi, kanë qëndrim të ndryshëm, por shumica e juristëve hanefij e pranon qëndrimin e Ebu Hanifes. Secila nga kushtet e theksuara e ka bazën e saj në sunnetin e Pejgamberit (savs) dhe në praktikën e brezit të parë të muslimanëve. Kështu është edhe me këtë kushtin e fundit të vlefshmërisë, do të thotë, që namazi i xhumasë të falet vetëm në qytete dhe në fshatra të mëdha dhe vetëm në një vend. Nuk ka asnjë transmetim se Pejgamberi (savs) ka urdhëruar që të falet xhumaja në fshatrat përreth Medinës, edhe përkundër numrit të madh, sepse është e domosdoshme që ky namaz të kryhet në qytetete ose në atë që është brenda kufijve të një qyteti (Tuhmaz, 2002 1 / 393).
Siç transmetohet nga sahabët, pas pushtimit të disa rajoneve, ata nuk ishin të preokupuar me vendosjen e minberit dhe me vendosjen e namazit të xhumasë. Faljen e xhumasë e kanë vendosur vetëm në qytete dhe në qendrat më të mëdha (Shurunbulali, 2004:190).
Qëllimi ishte që të ruhet uniteti i muslimanëve dhe që muslimanët të mblidhen dhe njoftohen. “Nëse xhumaja falej në më shumë vende, nuk do të përmbushej qëllimi i saj më i rëndësishëm, e ky është tubimi i muslimanëve dhe afrimi i tyre reciprok. Sikur t’i lëhej secilit grup që mblidhet në pjesën e tij të qytetit, nuk do të njoftoheshin dhe afroheshin me njëri-tjetrin dhe një pjesë të qytetit nuk do ta njihte pjesën tjetër. Për këtë arsye, nuk është falur xhumaja në më shumë vende gjatë kohës së Ebu Bekrit, as Omerit, as Osmanit, as Aliut, as në kohën e tabiinëve, por kjo ka ndodhur në shekullin e tretë, afërsisht rreth vitit 276 h. Deri në atë kohë, muslimanët janë falur pas një imami. Kur është pyetur Imam Ahmedi për vendosjen e xhumasë në më shumë vende, ka thënë: “Unë nuk e di se muslimanët kanë falur xhumanë në më shumë se një vend ...” Pejgamberi (savs), e ka falur xhumanë vetëm në një xhami gjatë jetës tij, kështu kanë vepruar edhe halifët dhe sahabët pas tij, edhe pse e kanë ditur se qytetet janë zgjeruar.
Gjatë kohës së Osmanit (r.a.), Medinja u zgjeruar andaj e shtoi ezanin e tretë, kështu që ishte Ezani i parë, pastaj Ezani me ardhjen e Imamit, dhe pastaj ikameti, por nuk e ka falur xhumanë në më shumë se një vend. Pjesa e Medinës e njohur si El-'avali, gjatë kohës së Pejgamberit (savs) ishte larg nga vendi i faljes së xhumasë, por megjithatë, kanë ardhur në xhaminë e Pejgamberit (savs). Për fat të keq, sot në shumicën e qyteteve muslimane nuk bëhet dallim në mes të namazit të xhumasë dhe namazit të drekës, dmth, xhumaja falet në çdo xhami. Kështu, bashkësia është ndarë dhe njerëzit e falin xhumanë si të ishte namaz i drekës. Kjo, pa dyshim, është në kundërshtim me qëllimin e sheriatit dhe me udhëzimin e Pejgamberit (savs), dhe për këtë arsye autori kategorikisht pohon se është e ndaluar falja e xhumasë në më shumë se një vend në qytet.” (Ibnul-Uthejmin, 2002: 5/70-72).
Ky është një fakt tek i cili duhet të ndalemi dhe të mendojnë mirë. Edhe përkundër të gjitha ngjarjeve të këqija, ngatërresave dhe përçarjeve që i kanë goditur gjeneratat e para të muslimanëve, ata nuk kanë lejuar që të ndahet dhe përçahet bashkësia në namazin e xhumasë. Është e njohur nga praktika e gjeneratave të para, se ata janë falur edhe pas personave që ishin të padenjë për ta udhëhequr namazin, vetëm që ta ruajnë unitetin dhe t’i shmangen ndarjes. Është absurde që sot, nën pretekstin e ringjalljes së sunnetit dhe praktikës së gjeneratave të para, disa grupe të ndahen nga muslimanët tjerë, të formojnë të ashtu-quajturat mesxhide të sunnetit, dhe t’i falin xhumatë dhe bajramet nëpër hapësira private, në bodrume dhe livadhe! Gjithashtu, është e palejueshme që për shkak të tekeve dhe inateve të individëve, të falet namazi i xhumasë aty ku nuk ka nevojë për të, ndërsa aty në afërsi gjenden xhamitë gjysmë-boshe në namazin e xhumasë, dhe në këtë mënyrë të vihet në pikëpyetje ky ibadet madhështor dhe simbol të Islamit.
Ky qëndrim ndaj namazit të xhumasë tek gjeneratat e para na tregon se namazi i xhumasë përveç dimensionit shpirtërore e posedon edhe dimensionin social dhe politik. Duke qenë se namazin e xhumasë e kanë udhëhequr nga halifët ose mëkëmbësit e tyre, gjeneratat e para të muslimanëve, vendosjen e namazit të xhumasë në ndonjë vend tjetër pa lejen e sundimtarëve e kanë konsideruar si akt rebelimi kundër pushtetit dhe përhapje e ngatërresave dhe ndarjes. Prandaj, juristët hanefij praninë ose lejen e sundimtarit e kanë përcaktuar si kusht të vlefshmërisë dhe të detyrueshmërisë së namazit të xhumasë, ndërsa juristët hanbelij konsiderojnë se nëse falet namazi i xhumasë në dy vende pa nevojë, e vlefshme është ajo xhuma ku prezanton sundimtari ose falet me lejen e tij. Këtu është përgjigja për pyetjen se pse gjatë kohës së Pejgamberit (savs) dhe të gjeneratave të para nuk është falur dreka pas xhumasë. Ata nuk e kanë bërë këtë për shkak se në mënyrë rigoroze janë kujdesur që namazi i xhumasë të falet vetëm në një vend në qytet.
Falja e drekës pas xhumasë si masë paraprake
Siç kemi përmendur, në fund të shekullit të 3 hixhrij, për shkak të rrethanave të reja dhe nga pamundësia që namazi i xhumasë të falet vetëm në një vend në qytetet e mëdha, dijetarët islamë kanë lejuar që namazi i xhumasë të falet në më shumë vende në një qytet, por vetëm në aq vende sa ka nevojë reale. Kjo do të thotë, se në qoftë se janë të mjaftueshme dy vende, nuk lejohet që të vendoset falja e namazit të xhumasë në vendin e tretë, e kështu me radhë. Nëse, për shembull, diku është falur xhumaja në dy vende pa pasur nevojë reale, atëherë vetëm njëra xhuma është e rregullt. Disa dijetarë konsiderojnë se atëherë është ajo në të cilën merr pjesë përfaqësuesi i pushtetit, ndërsa disa (dijetarë) të tjerë konsiderojnë se është (e vlefshme) ajo e cila falet dhe kryhet e para. Në qoftë se kjo nuk mund të përcaktohet, atëherë konsiderohet se të dyja xhumatë janë të pa vlefshme. (Ibn Kudame, 1997: 3/213-214). Me atë rast, në vend të xhumasë, është e detyrueshme falja e drekës. Kështu do të veprohet nëse nuk plotësohet cilido nga kushtet e vlefshmërisë (Ibn Kudame, 1997: 3/209).
Për këtë arsye një numër i madh i juristëve islam kanë konsideruar se si masë paraprake, pas xhumasë duhet të falet namazi i drekës. Jurist i njohur hanefij, Ibn Abidini (1784 - 1836) i thekson qëndrimet e dijetareve të medhhebit hanefij për këtë çështje dhe në fund të debatit thotë: “Në bazë të asaj që u theksua më sipër, pas xhumasë do të falen dhjetë (10) rekate dhe atë: katër rekate (sun) sunnet, katër rekate ahiri dhuhri, dhe dy rekare sunetul-vakti.” (Ibn Abidin, 2003: 3/18).
Pra, pikërisht ashtu siç veprohet te ne. Juristi i madh shafiij dhe Kadi i Shamit, Shejhul-Islami Tekijjuddin Subki (683-756 h.), ka konsideruar se, së paku, është e dëshirueshme që si masë paraprake pas namazit të xhumasë të falet namazi i drekës. (Subki, 1987:1 / 183).
Sipas medhhebit shafiij, falja e namazit të drekës pas namazit të xhumasë, mund të jetë e detyrueshme, e lavdërueshme ose e ndaluar. Në qoftë se pa nevojë falen më shumë se një xhuma në një vend, atëherë është e detyrueshme. Në qoftë se në bazë të nevojës falet në më shumë vende, atëherë është e lavdërueshme që të falet namazi i drekës si masë paraprake. Ndërsa nëse xhumaja falet vetëm në një vend në qytet apo në fshat, atëherë ai namaz i xhumasë është i rregullt sipas konsensusit të dijetarëve dhe nuk është e lejuar pas tij që të falet dreka. Qëndrime të ngjashme mund të gjenden edhe te juristët e medhhebit hanbelij dhe malikij. (Zuhajli, 1985: 2/279-280) Dr. Vehbe Zuhajli, njëri nga juristët kryesorë bashkëkohor islam, pasi që e përmend qëndrimin e shumicës së dijetarëve të më parshëm, konsideron se falja e namazit të drekës pas xhumasë nuk është e detyrueshme, por as nuk është e ndaluar në qoftë se dikush dëshiron ta bëjë këtë nga arsyet e lartpërmendura (Zuhajli, 1985: 2 / 311). Ky qëndrim i Dr. Zuhajlit, i cili i pajton pikëpamjet e kundërta dhe e shqyrton realitetin e botës moderne, është edhe qëndrimi të cilin e ka Bashkësia Islame në BeH, siç e ka shpjeguar fetva-i-emini dr. Levakoviçi.
Përfundim
Namazi i xhumasë ka vend të veçantë në Islam dhe kushte të veçanta të vlefshmërisë dhe të detyrueshmërisë. Qëllimi më i rëndësishëm i përcaktimit të tij është tubimi i muslimanëve për tu afruar për ta forcuar unitetin. Gjatë kohës së Pejgamberit (savs) dhe gjeneratave të para të muslimanëve namazi i xhumasë është falur vetëm në qendrat e mëdha dhe në qytete, në xhamitë qendrore, dhe e ka udhëhequr sundimtari ose ai të cilin e ka autorizuar. Nga kjo imamët Ebu Hanife, Maliku, Ahmedi dhe Shafiu kanë ardhur në përfundim se namazi i xhumasë mund të falet vetëm në një vend në qytet. Pas zgjerimit të qyteteve dhe rritjes së popullsisë, dijetarët e më vonshëm kanë lejuar faljen e namazit të xhumasë edhe në më shumë vende, por vetëm aq sa është nevoja reale.
Në rast se namazi i xhumasë falet në më shumë vende se sa që është e nevojshme, ekzistojnë mendime të ndryshme rreth asaj se cila xhuma do të jetë e vlefshme. Për këtë arsye, një numër i madh i juristëve islamë kanë marrë qëndrim që pas faljes së namazit të xhumasë, duhet si masë paraprake të falet namazi i drekës.
Në bazë të asaj që u theksua, mund të konkludohet se falja e namazit të drekës pas namazit të xhumasë e ka arsyetimin dhe bazën e vet në veprat relevante të fikhut dhe nuk është fjala për ndonjë novatori “boshnjake” apo “ballkanase”. Kjo ka të bëjë me një çështje, rreth së cilës qysh moti ekzistojnë dilema dhe mospajtime në mes të juristëve islamë, që do të thotë, se nuk guxojmë t’i gjykojmë ata që marrin ose që ndjekin qëndrim të ndryshëm nga i yni. Në vend që të diskutojmë rreth asaj se kush ka të drejtë në këtë çështje, më mirë është të përpiqemi ta përmbushim qëllimin dhe kuptimin e përcaktimit të namazit të xhumasë, e ai është afrimi dhe forcimi i bashkësisë muslimane.
Literatura:
El-Mevsu'a El-Fikhijje (1983), Vizaretul-evkaf vesh-shuun el-islamijje: Kuvajt;
Ibn 'Abidin (2003), Reddul-muhtar, Daru alemil-kutub: Rijad;
Ibn Kudame (1997), El-Mugni, Daru alemil-kutub: Rijad;
Ibnul-Uthejmin (2002), Esh-sherh El-Mumti', Dar Ibnul-xhevzi: Ed-Demmam;
Subki (1987), Fetava, Darul-ma'rife: Bejrut;
Shurunbulali (2004), Merakil-felah, Darul-kutubil-ilmijje:Bejrut;
Tuhmaz, A. M. (2002), Hanefijski Fikh 1, Haris Grabus: Sarajevo;
Zuhajli, V. (1985), El-Fikh el-islami ve edilletuhu, Darul-fikr: Damask.
Burimi:
Përkthim nga gjuha boshnjake:
Miftar AJDINI