I gjithë lavd-falënderimi i takon Allahut. Paqja dhe shpëtimi i Allahut qofshin mbi Resulullahun.

Dije që, gjykimet racionale (hukm aklijje) ndahen në tre kategori: të domosdoshme, të pamundshme, dhe të mundshme.

Të domosdoshme janë ato, mos-ekzistencën e të cilave mendja nuk mund ta përfytyroj; të pamundshme janë ato ekzistencën e të cilave mendja nuk mund ta përfytyroj; dhe të mundshme janë ato ekzistencën dhe mos-ekzistencën e të cilave mendja mundët ta përfytyroj [njëlloj].

Sipas sheriatit, është detyrim për çdo Mukelef  [personi i ngarkuar me obligime fetare] që të dijë çka është e domosdoshme për Zotin (mewlana) tonë të lartëmadhërishëm, dhe çka është e pamundshme dhe çka është e mundshme [për Të].

Është gjithashtu e detyrueshme që [mukelefi] t’i dijë këto gjëra sepse këto aplikohen për të Dërguarit – paqja dhe shpëtimi i Allahut qoftë mbi ta.

Disa prej atyre që janë të domosdoshme për Zotin tonë të lartëmadhërishëm janë njëzet atribute. Ato janë: ekzistenca, pafillimsia, pafundësia, pangjashmëri absolute me të gjitha gjërat e krijuara, vetëekzistenca – që domethënë Ai nuk ka nevojë për një vend ose një ndikues, dhe [pastaj] njëshmëria – që domethënë nuk ka të dytë si Ai në Qenien e Tij, në Atributet e Tij ose në Veprimet e Tij.

Këto janë gjashtë atribute gjithsej. E para, ekzistenca, është vetë-treguese, e atributet tjera janë mohuese.

Veç këtyre, janë edhe shtatë atribute tjera të domosdoshme për Të, i lartësuar është Ai, dhe ato quhen atribute kuptimore (me’anij). Ato janë: fuqia (kudreh) dhe vullneti (iradeh) – dhe të dyja këto kanë të bëjnë me të gjitha gjërat e mundshme. Dija (‘ilm) – që ka të bëj me të gjitha gjërat e domosdoshme, të mundshme dhe të pamundshme. Jeta (hajat) – që nuk ka të bëj me asgjë. Pastaj Dëgjimi (sem’u) dhe të Parit (beseru) – që të dyja kanë të bëjnë me të gjitha gjërat ekzistuese. Dhe të Folurit (kelam) që nuk është as me shkronja as me tinguj – që ka të bëj me ato që ka të bëj edhe Dija.

Pas këtyre, janë shtatë atributet e quajtura pohuese (manevijjeh), dhe janë të pandara nga shtatë atributet e përmendura sipër. Këto janë: të qenit e Tij i gjithëfuqishëm, të qenit i vullnetshëm, të qenit i gjithëdijshëm, të qenit i gjallë, të qenit dëgjues, të qenit parës, të qenit folës.

Dhe disa prej atyre që janë të pamundshme për Të, i lartësuar është Ai, janë njëzetë atribute, dhe janë të kundërtat e atyre që u përmenden më herët. Ato janë: mos-ekzistenca, kontingjenca (huduth), të pasurit fund, ngjashmëria me gjërat kontingjente – si të qenit substancë përmes së cilës Qenia e Tij zë hapësirë, ose të qenit aksidencë që ekziston brenda një substance, se të qenit në një drejtim në raport me substancën, ose Ai të ketë drejtim (xhihe) në raport me veten e Tij, ose të qenit e Tij i kufizuar nga koha (zaman) ose hapësira  (mekan), ose Qenia e Tij përshkruhet me kontingjenca, ose që Ai përshkruhet me vogëlsi ose madhësi, ose që Veprimet dhe vendimet (ahkam) e Tij të kualifikohen nga motivet.

Ngjashëm, është e pamundshme për të, i lartësuar është Ai, të mos jetë vetëkzistues[1] (ka’imen bi nefsihi) – si të qenit e Tij një atribut që ekziston në një vendqëndrim ose të pasurit nevojë për një ndikues[2].

Është gjithashtu e pamundur për Të, i lartësuar është Ai, të mos jetë Një – si të qenit e Tij i përbërë në Qenien e Tij, ose të ekzistuarit e diçkaje që i përngjan Atij në Qenien dhe Atributet e tij, ose që të ekziston diç tjetër pos Tij që posedon kauzacion të pavarur në veprime.

Është po ashtu e pamundshme për Të, i lartësuar është Ai, që të jetë i pamundshëm që të ndikoj çfarëdo gjëje të mundshme, ose të sjellë në ekzistencë në këtë botë diçka që Ai e urren dhe nuk dëshiron që të ekzistoje [me fjalë të tjera, diçka kundër dëshirës së Tij].

Po ashtu [e pamundshme që Ai që të sjell në ekzistencë diçka] përmes hutesës (dhuhul) [3], shkujdesjes (ghafleh), kauzacionit (ta’lil)[4], natyrës (taba)[5].

Ngjashëm, është e pamundshme për Të, i lartësuar është Ai, që t’i atribuohet mosdija, ose diç që mund të ketë përmbajtje dhe kuptim të ngjashëm, dhe [është e pamundur] vdekja, shurdhësia, verbëria dhe memecëria.

Dhe të kundërtat e atributeve kuptimore janë plotësisht të qarta.

Ndërsa ato që janë të mundshme për të, i lartësuar është Ai, është që Ai të bëj ose mos të bëj çdo gjë të mundshme.

Sa i përket dëshmisë [racionale] për ekzistencën e Tij, i lartësuar është Ai, është kontingjenca (huduth) e botës. Sepse, nëse bota nuk do të kishte krijues (muhdith – shpikës, origjinator) dhe u krijua vetvetiu, kjo do të thotë që njëra prej dy gjërave të barabarta ndërmjet veti është mbizotëruese ndaj tjetrës pa ndonjë kauzë të jashtme, e kjo është e pamundshme.

Dëshmia për kontigjencën e botës është pandashmëria e saj prej aksidencave në krijim si lëvizja dhe qetësia etj., dhe ajo gjë që është e pandashme nga një kontingjent është po ashtu kontingjente.

Dhe dëshmia për kontingjencën e aksidencave është ndryshimi që vërehet në to, si mos-ekzistenca në ekzistencë, dhe prej ekzistencës në mos-ekzistencë.

Ndërsa për dëshminë e domosdoshmërisë së përhershmërisë së Tij, i lartësuar është Ai: nëse Ai nuk do të ishte i përhershëm, Ai do të kishte qenë kontingjent dhe kështu i nevojshëm për krijues, dhe do të kishte një cikël të pafund të regresit infinitiv.

Ndërsa për dëshminë e domosdoshmërisë të pafundësisë së Tij, i lartësuar është Ai: nëse do të kishte qenë e mundshme për Të që të takohej me mos-ekzistencën pas ekzistimit të Tij, përhershmëria do t’i hiqej Atij, sepse ekzistenca e Tij në këtë rast do të kishte qenë e mundshme, jo e domosdoshme, dhe një ekzistencë e mundshme nuk mund të jetë tjetër pos kontingjente. Si mund të jetë ndryshe kjo kur sapo u vërtetua që përhershmëria e Tij dhe pafundësia e Tij, i lartësuar është Ai, janë të domosdoshme?

Sa për dëshminë e pangjashmërisë absolute të Tij, i lartësuar është Ai, prej qenieve kontingjente: të kishte qenë Ai i ngjashëm me çfarëdo gjëje prej tyre, edhe Ai do të kishte qenë kontingjent, e kjo është e pamundshme sepse ju mësuat më herët që përhershmëria e tij dhe pafundësia janë të domosdoshme.

Sa për dëshminë e vetëekzistencës së Tij, i lartësuar është Ai: të kishte qenë Ai nevojshëm për një vendqëndrim, Ai do të kishte qenë një atribut, e një atribut nuk mund të cilësohet me kuptime cilësore e as pohuese – por Zoti ynë i lartëmadhërishëm, duhet të cilësohet nga këto, prandaj Ai nuk është atribut. Dhe nëse ai do të kishte qenë i nevojshëm për ndikues, Ai do të kishte qenë kontingjent. E si mund të jetë kështu, kur prova e domosdoshmërisë së përhershmërisë së tij dhe pafundësisë u vërtetuan?

Sa për dëshminë e domosdoshmërisë së njëshmërisë së Tij, i lartësuar është Ai: nëse Ai s’do kishte qenë Një, kjo do nënkuptonte që asgjë në botë nuk do të ekzistonte, sepse nënkupton që Ai është i paaftë.

Sa për dëshminë e domosdoshmërisë së Fuqisë, Vullnetit, Dijes dhe Jetës së Tij: nëse njëra prej këtyre do të mohohej, asnjë kontingjent nuk do ekzistonte.

Sa për dëshminë e të Dëgjuarit të Tij, të Parit e Tij dhe të folurit e Tij, është Libri, Sunneti dhe konsensusi; krahas kësaj, nëse Ai nuk do të ishte cilësuar me këto, do nënkuptohet që Ai është i cilësuar me të kundërtat e këtyre, që janë mospërkryerje (naks), dhe është e pamundur për të, i lartësuar është Ai, të ketë mospërkryerje.

Sa për dëshminë që të bërit ose të lënit e gjërave të mundshme është e mundshme për Të: nëse ndonjëra prej tyre do kishte qenë ose racionalisht e domosdoshme ose [racionalisht] e pamundshme, e mundshmja do të ishte bërë diçka e domosdoshme ose e pamundshme, e kjo është e papërfytyrueshme.

Sa për të Dërguarit – paqja dhe shpëtimi i Allahut qoftë mbi ta (a.s.) – ajo që është e domosdoshme për ta është: sinqeriteti, besueshmëria, dhe përcjellja (transmetimi) i asaj që janë urdhëruar për ta përcjellë tek krijesat.

Të kundërtat e këtyre atributeve janë të pamundshme për ta (a.s.). Ato janë: të gënjyerit, tradhtia – duke bërë diçka që ata e kanë ndaluar, qoftë e ndaluar ose e urryer, ose fshehja e çfarëdo gjëje që janë urdhëruar t’i përcjellin krijesave.

Është e mundshme për ta (a.s.) që t’i nënshtrohen gjendjeve normale njerëzore që nuk qojnë në zvogëlimin e gradave të tyre fisnike, si sëmundja e të ngjashme.

Sa për dëshminë e domosdoshmërisë së sinqeritetit të tyre (a.s.): të mos kishin folur ata (vetëm) të vërtetën, kjo do të nënkuptonte që Allahu ka gënjyer kur ka konfirmuar sinqeritetin e tyre përmes mrekullive të paimitueshme që marrin pozitën e Tij duke thënë: “Robi im është i sinqertë në çdo gjë që përcjell prej Meje.”

Sa për dëshminë e domosdoshmërisë së besueshmërisë së tyre (a.s.): nëse ata do silleshin me pabesi duke kryer një vepër të ndaluar ose të urryer, e ndaluara ose e urryera do bëhej bindje për ta, sepse Allahu, i lartësuar është Ai, na ka urdhëruar t’i imitojmë ata në thëniet dhe veprimet e tyre, e Allahu nuk urdhëron atë që është e ndaluar ose e urryer. E para është në vetvete dëshmi e domosdoshmëri së të tretës.

Sa për dëshminë e mundësisë që Pejgamberët (a.s.) t’i nënshtrohen gjendjeve normale njerëzore, kjo qëndron në faktin që këto gjendje janë dëshmuar prej tyre, [ata i kanë marrë ato] ose për të zmadhuar shpërblimet e tyre, ose për të nxjerrë ligje, ose për ngushëllim në këtë botë, ose për të sjellë vëmendjen tek pavlefshmëria e botës te Allahu, i lartësuar është Ai, ose sepse Allahu nuk është i kënaqur me të [dynjanë] si vend për shpërblim për Pejgamberët (a.s.) dhe Evliatë duke pas parasysh mësimin nga gjendjet e tyre.

Domethëniet e të gjitha këtyre besimeve janë të mbledhura në fjalët: “Nuk ka zot përveç Allahut dhe Muhammedi është i Dërguari i Allahut.” (La Ilahe Ilallah Muhammedun Resulullah)

Kjo sepse domethënia e hyjnisë domethënë që Zoti të jetë i lirë nga të pasurit nevojë për ndonjë gjë pos Tij, ndërsa çdo gjë përpos Tij është e nevojshme për Të.

Prandaj domethënia e frazës Nuk ka zot përveç Allahut është: Nuk ka asnjë që s’ka nevojë për dikë tjetër pos Tij, ndërsa çdo gjë përpos Allahut, i lartësuar është Ai, është i nevojshëm për Të.

Sa për Të, i lartëmadhërishëm është Ai, të qenit i lirë nga të pasurit nevojë çfarëdo gjëje pos Tij, kjo bën të domosdoshme ekzistencën, përhershmërisë, pafundësinë, pangjashmërinë absolute prej gjërave kontingjente, vetëekzistencën, dhe transcendenca nga mospërkryerjet.

Kjo po ashtu përfshin domosdoshmërinë e të Dëgjuarit, të Parit, dhe të Folurit e Tij,  sepse nëse këto atribute nuk do të ishin të domosdoshme, Ai do te kishte qenë i nevojshëm për ndonjë ndikues ose vendqëndrim, ose për dikë që mund t’i mënjanoj mospërkryerjet prej Tij.

Prej kësaj fraze po ashtu nxirret që Allahu është transcendent mbi [të pasurit] motive në veprimet dhe vendimet e Tij, sepse nëse kjo nuk mohohet, do të nënkuptonte që Ai është i nevojshëm për ato gjëra që përmbushin motivin e Tij. E si mund të jetë kjo kur ai, i lartëmadhërishëm është Ai, është i pastër nga të pasurit nevojë për çdokënd pos Tij?

Nga kjo frazë po ashtu nxirret që nuk është e domosdoshme për Allahun që të bëj ose të lej një akt të mundshëm, sepse nëse diçka e kësaj natyre do të ishte racionalisht e domosdoshme për të, i lartësuar është Ai, si shpërblimi [i robërve], atëherë Ai, i lartësuar është Ai, do të kishte qenë i nevojshëm për këtë për të përmbushur qëllimin e Tij – prandaj, asgjë nuk është e domosdoshme për Të përpos gjërave që përfshijnë përkryeshmërinë për Të. Por si mund të jetë kjo, kur Ai, i lartëmadhërishëm është Ai, është i pastër nga të pasurit nevojë për çdo gjë tjetër pos Tij?

Sa i përket nevojës së të gjitha gjërave tjera për Të, i lartëmadhërishëm është Ai, kjo bën të domosdoshme për Të jetën, fuqinë e përgjithshme, vullnetin, dhe dijen. Sepse nëse ndonjëra prej këtyre do mohohej nuk do të kishte qenë e mundshme për asnjë kontingjent që të ekzistoj, sepse asgjë nuk është i nevojshëm për Të. Por si mund të jetë kjo kështu, kur çdo gjë është e nevojshme për Të?

Njëshmëria (vahdanijjeh) është po ashtu e domosdoshme për Të, i lartësuar është Ai, sepse nëse Ai do të kishte qenë i dyti në hyjni asgjë nuk do të kishte pasur nevojë për Të sepse kjo me këtë nënkupton që të dy janë të pamundshëm. E si mund të jetë kjo kështu, kur çdo gjë është e nevojshme për Të?

Nga kjo fazë po ashtu nxirret që e gjithë bota është kontingjente, sepse të kishte qenë ndonjë pjesë e saj e përhershme ajo pjesë nuk do kishte pasur nevojë për Të, i lartësuar është Ai. Por si mund të jetë kjo kështu, kur çdo gjë është e nevojshme për Të?

Nga kjo frazë po ashtu nxirret që nuk ka kauzacion të pavarur për asnjë gjë të krijuar në veprimet e saj, sepse të kishte qenë ashtu kjo do implikonte që akti nuk ka nevojë për Zotin tonë të lartëmadhërishëm. Por si mund të jetë kjo, kur çdo gjë është e nevojshme për Të në çdo aspekt?

Sidoqoftë, kjo është nëse ju supozoni që ndonjë prej krijesave mund të sjellin ndonjë ndikim përmes natyrës së tyre qenësore; në anën tjetër, nëse ju supozoni që efikasiteti i saj është përmes fuqisë që Allahu e ka vënë përbrenda saj – siç pohojnë shumë njerëz injorantë – kjo është po ashtu e pamundshme, sepse në atë rast Zoti ynë i lartëmadhërishëm do të kishte qenë i nevojshëm për një ndërmjetësues për të bërë disa veprime të caktuara, dhe kjo është e gabuar sepse siç e keni mësuar është e domosdoshme që Ai, i lartëmadhërishmi, nuk ka nevojë për asgjë përpos vetvetes së Tij.

Prandaj ju është bërë e qartë si fraza “Nuk ka zot përveç Allahut” përfshin tre kategoritë që çdo mukelef duhet të njoh për Zotin e tij, i lartëmadhërishëm është Ai: çka është e domosdoshme, e pamundshme dhe e mundshme për të, i lartësuar është Ai.

Ndërsa fjala jonë që Muhammedi është i Dërguar i Allahut (s.a.v.s.), kjo përfshinë besimin në të gjithë Pejgamberët e tjerë, si dhe në engjëjt dhe librat qiellor të shpallur, dhe besimin në ditën e fundit. Kjo sepse ai (s.a.v.s.) erdhi që të konfirmoj besimin në të gjitha këto gjëra.

Nga kjo frazë po ashtu nxirret që sinqeriteti është i domosdoshëm për të Dërguarit (a.s.) dhe që të gënjyerit është e pamundshme për ta, sepse përndryshe ata nuk do të kishin qenë të Dërguar dhe emisarë të besueshëm të Zotit tonë, njohësit të të gjitha gjërave të fshehta, i lartëmadhërishëm është Ai.

[Po ashtu nga kjo frazë nxirret] që është e pamundshme për ta që ata të kryejnë ndonjë veprim të ndaluar, sepse ata janë dërguar për të mësuar njerëzit përmes fjalëve, veprimeve dhe miratimeve të heshtura të tyre, që bën të domosdoshme që asnjë prej tyre të mos kundërshtoj urdhrat e Zotit tonë të lartëmadhërishëm, i cili i përzgjodhi ata nga pjesa tjetër e krijesave të Tij dhe u besoj atyre fshehtësinë e shpalljes së Tij.

Nga kjo frazë po ashtu nxirret që është e lejuar për ta [Pejgamberët] të përjetojnë gjendjet normale njerëzore, sepse ato nuk e reduktojnë gradën e tyre të lartë tek Allahu, i lartësuar është Ai; por, ato i ngritin ata në të.

Prandaj ju është bërë e qartë se si dy frazat e dëshmisë së besimit, edhe përkundër numrit të vogël shkronjave në to, përmbajnë çdo gjë që një person i ngarkuar me përgjegjësi [mukelef] duhet të njoh në lidhje me shtyllat e besimit sepse ato kanë të bëjnë me Allahun, i lartësuar është Ai, dhe të Dërguarit e Tij (a.s.).

Dhe mbase është për shkak të shkurtësisë së saj dhe faktit që përfshinë të gjitha që i kemi përmendur që Sheriati e ka bërë këtë një shprehje për atë që është e Islamit në zemër, dhe nuk ka pranuar besimin e askujt pa të.

Prandaj, i ka hije personit të mençur që të jetë i shpeshtë në përsëritjen e saj, duke sjellë në mendje shtyllat e besimit që përfshihen në të, derisa kuptimet e saj përzihen me mishin dhe gjakun e tij. Sepse në bën këtë, ai do dëshmoj për sekretet dhe mrekullitë e saj, InshaAllah, që nuk mund të kufizohen.

Dhe prej Allahun është suksesi. Nuk ka Zot tjetër pos Tij, dhe nuk ka të adhuruar tjetër pos Tij.

Ne i kërkojmë Atij, i lartëmadhërishëm është Ai, që të na bëj neve dhe të dashurve tanë prej atyre që me dituri të vërtetë thonë dëshminë e besimit (shehadetin) në kohën e vdekjes tonë.

Allahu dërgoftë përshëndetje mbi zotërinë tonë Muhammedin sa herë që ai përmendet nga ata që merren me përkujtim, dhe sa herë që ai nuk përmendet nga të shkujdesurit.

Allahu qoftë i kënaqur me të gjithë shoqëruesit (sahabët) e të Dërguarit të Allahut si dhe me pasuesit (tabi’in) e tyre, dhe me ata që i ndjekin këta me ekselencë deri në ditën e fundit.

Paqja qoftë mbi të gjithë të Dërguarit, dhe gjithë lavd-falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve.