Shqyrtime paraprake
Katër-pesë dekadat e fundit kanë qenë në shenjë të terrorizmit majtist, sikurse Fraksioni i Armatës së Kuqe në Gjermani (gjer.: Rote Armee Fraktion; RAF, angl.: The Red Army)[1] apo Brigadat e Kuqe (ital.: Brigate Rosse, angl.: The Red Brigades)[2] në Itali. Edhe pse këto grupe apo të ngjashme veprojnë edhe sot me intensitet më të ulët, megjithatë, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, këtë rol disi e morën grupet me parashenjë islamiste apo në shenjë të militantizmit musliman. Këto grupe lidhen me dhunën, jomirëkuptimin ndaj tjetrit dhe të ndryshmit, luftërat me fqinjët, sulmet vetëvraëse etj.
Edhe pse askush nuk i ka gjykuar gjermanët për shkak të veprimit të Armatës së Kuqe, apo italianët për shkak të Brigadës së Kuqe, kjo nuk po ndodh me Islamin dhe muslimanët, të cilët për shkak të veprimit të disa grupeve të skajshme (së paku në dukje të skajshme) akuzohen rëndë. Islami si fe dhe muslimanët si praktikues së fesë islame akuzohen në mënyrën më të ashpër. Edhe dy-tre viteve të fundit, me të ashtuquajturën Pranverën arabe, Islami dhe muslimanët sërish janë në qendër të interesimit të opinionit publik por në pikëpamje agresive, jotolerante, luftarake.
Fillimet e militantizmit në historinë islame
Islami është feja më e re nga trungu ibrahimian në shekullin 7. Pejgamberi i kësaj feje ishte Muhammedi i biri i Abdullahut, nga fisi Kurejsh, në Mekë, i fundit në vargun pejgamberik. Ai njëkohësisht ishte edhe shtetar, edhe komandant lufte por edhe shpjegues e mësues i Kur’anit.
Edhe pse Muhammedi a.s. dhe muslimanët ikën në Medinë, duke braktisur çdo gjë që kishin në Mekë, kjo nuk mjaftoi për bashkëvendësit e tyre. Mekasit edhe në Medinë filluan t’i rrezikojnë muslimanët dhe shtetin e tyre të porsaformuar, që e detyruan Muhammedin a. s. të mendojë për mekanizma mbrojtës, e ndër këto është edhe lufta e armatosur. Duke përdorur shkathtësi politike dhe aftësi ushtarake, në vitin 630 Muhammedi a. s. u kthye në Mekë si fitues (Çlirimi i Mekës), pa vrasje, pa shkatërrim, pa hakmarrje, që i detyroi shumë ish-armiq të pranojnë Islamin dhe të bëhen ushtarë të denjë të Islamit. Fushatat ushtarake të muslimanëve, edhe pse herë-herë interpretohen si të dhunshme, megjithatë nga historianët objektivë shpjegohen si luftëra për zgjerimin e shtetit islam por jo edhe të fesë islame, sepse sipas Kur’anit, dhuna në përhapjen e fesë është e ndaluar: “Nuk ka dhunë në fe” (El-Bekare, 256). Rezultat i kësaj gjendjeje kemi praninë e bashkësive hebraike dhe kristiane në të gjitha shtetet dhe qytetet muslimane deri në ditët e sotme.[3]
Mirëpo, me vdekjen e Muhammedit a. s. më 632, dhe në mungesë të një trashëgimtari të përcaktuar nga ai, përkundër zhvillimit të hovshëm dhe rritjes së shtetit musliman, filluan të paraqiten edhe pakënaqësitë e para të brendshme.[4] Gjendja u përkeqësua sidomos pas vrasjes së halifit të tretë Osmanit r. a. dhe ardhjes në sundim të Aliut r. a.[5] Përkrahësit e Aliut r. a. mendonin se ai ka të drejtë në halifat, duke arsyetuar se ai është mënjanuar edhe në tre rastet e para. Në anën tjetër, Muaviu, mëkëmbësi i Shamit, gjithashtu mendonte se ka të drejtë në halifat dhe kishte përkrahjen e një numri të madh njerëzish. Kjo gjendje solli edhe deri te konflikti i përgjakshëm i njohur si Beteja e Sifinit, me ç’rast arbitrazhi (tahkimi) ishte në favor të Muaviut dhe ai u bë halifi i pestë me radhë dhe me këtë filloi sundimi shumëvjeçar i dinastisë emevite.[6]
Edhe pse përkrahësit e Aliut r.a. nuk u pajtuan me Muaviun dhe pastaj me Jezidin, të birin e Muaviut, kjo nuk e ndryshoi gjendjen për të mirë, përkundrazi, i thelloi armiqësitë. Kështu, së pari, më 17 ramazan të vitit 40 hixhri, u vra Aliu r. a. nga një harixhit, e pastaj, më 680 Husein ibn Aliu u përballë në Kerbelë me njësitë e Jezidit, me ç’rast vdiq bashkë me shumë përcjellës të tij. Kjo datë edhe sot shënohet në mesin e shi’itëve pothuajse me të njëjtin ritëm. Në këtë rrëmujë, më së shumti për skajshmëri u shquan harixhitët, fillimisht përkrahës së Aliut r.a. e më vonë kundërshtarë të tij të përbetuar. Ky grup, një kombinim i ideologjisë egalitare dhe dhunës së skajshme i shkaktuan probleme të mëdha sunduesve muslimanë. Muslimanët që nuk pajtoheshin me bindjet e tyre konsideroheshin të pafe dhe mund të sulmoheshin nga ata si detyrim fetar.[7]
Islamizmi, ideologji moderne e militantizmit musliman
Nëse me Islam nënkuptojmë fenë islame të shpallur burimisht nga Allahu, me islamizëm nënkuptojmë aspektin praktikë të Islamit, aspektin historik të tij. Vetëvetiu ky term nuk nënkupton ndonjë të keqe, por nga kundërshtarët interpretohet si ideologji moderne politike që synon islamizimin, përkatësisht futjen e sheriatit në të gjitha segmentet e jetës, në politik, ekonomi, kulturë, arsim etj.
Intelektuali boshnjak, Tarik Kullenoviq, konsideron se fillet e mendimit politik modern islam duhet kërkuar në veprat e autorëve muslimanë të shekullit 19, siç janë Xhemaludin Afganiu, Muhammed Abduhu etj.[8] Kjo lëvizje të do intensifikohet faktikisht vetëm me Hasan Benën (1906–1949), i cili me bashkëmendimtarë, në vitin 1929 e formoi grupin me emrin Ihvan’ul-muslimin (Vëllezëria Muslimane).[9] Për dallim nga vehabizmi, kjo lëvizje nuk e refuzoi sufizmin, kurse ndër angazhimet kryesore të saja ishte arsimimi, duke mos e lënë anash edhe aspektin militant varësisht rrethanave shoqërore që imponohen. Për shkak të rrezikimit të rendit shtetëror të asaj kohe, shteti ndërmori masa represive dhe e ndaloi këtë grup kurse Hasan Benën e likuidoi në vitin 1949. Më vonë do të ekzekutohet edhe njëri prej personaliteteve më të mëdha, Seid Kutbi (1906-1966), lider i Ihvanëve pas vrasjes së Hasan Benës.[10]
Edhe pse në fillim Vëllazëria Muslimane ishte në krah të Lëvizjes së Oficerëve të Lirë (Free Officers Movement) në përmbysjen e Mbretit Faruk në Egjipt, në krye me Xhemal Abdunaserin (1918-1970), madje edhe në ndihmë direkte të tyre, në vitin 1954 kjo lëvizje sërish u ndalua nga Ofirecët e Rinjë kurse anëtarët e saj u përndoqën, torturuan, burgosën, vranë etj. Anëtarët tjerë të shquar të shpëtuar, u shkapërderdhën nëpër vende të ndryshme, e sidomos u strehuan në Arabinë e Saudëve, e cila atë kohë kishte nevojë për fuqi punëtore intelektuale.[11]
Lëvizja tjetër që meriton kujdes intelektual dhe shoqëror është sekti radikal militant vehabist, i shfaqur në gadishullin arab në shekullin 18. Këtë lëvizje e themeloi Muhammed ibn Abdulvehhabi, i lindur në Ujejne, në krahinën Nexhd, në Arabinë e tanishme në vitin 1703. Pas bredhjeve andej-këndej, Abdulvehhabi shpalli doktrinën e tij e cila theksin kryesor e vendosi në eliminimin e shtresimeve kohore (bid’a) në besim, të cilat nuk ekzistonin në kohën e Muhammedit a. s. dhe shokëve të tij dhe në këtë mënyrë u bënë politeistë (mushrikë). Sidomos ky grup e ashpërsoi veprimin ndaj sufinjve dhe shiinjve. Mësimet e tij morën krahë kur gjeti përkrahës jo në vendlindjen e tij, jo në familjen e tij, por në Der’ijeh, vend ku sundonte Muhammed ibn Saudi, dhe me të cilin lidhi aleancë në vitin 1744, e cila aleancë është në fuqi deri sot. Gjatë historisë së tyre shpesh kanë organizuar kryengritje kundër halifatit islam të osmanlinjve, kanë masakruar popullatën vendore dhe në fqinjësi, duke shkaktuar vrasje të mëdha të të gjithë atyre që nuk pajtoheshin me mësimet e tyre ekstreme. Këto ide pajtoheshin edhe me planet e fuqive të jashtme, kështu që me ndihmën politike por edhe ushtarake të anglezëve pushtuan gadishullin arab në vitet e njëzeta të shekullit 20.[12] Këtë dinasti e fuqizoi edhe bashkëpunimin me amerikanët, të cilët bënë zbulimin e naftës dhe eksploatimin e saj[13] deri në ditët e sotme. Rrymat e ndryshme të kësaj lëvizjeje sot paraqesin militantizmin e skajshëm në përmasa rajonale dhe globale.[14]
Një lëvizje tjetër militantiste e kemi në nënkontinentin e Indisë, të cilën e themeloi Ebu’l-A’la El-Mewdudi (1903-1979). I mbërthyer nga rrethanat e vështira fetare, politike e ekonomike, ai e theksoi angazhimin e tij militant dhe përfaqësonte idenë e një revolucioni global. [15] Për këtë qëllim ai e formoi partinë e tij Xhemaat-e-islami.[16] Ai synonte që nëpërmjet xhihadit të formojë shtetin islam dhe jetën personale dhe shoqërore të rregullojë sipas sheriatit. Në këtë aspekt pati pjesërisht edhe ndihmën e kryetarit të Pakistanit Ziaul-Hak. El-Mewdudi ka ndikuar te një numër i madh dijetarësh tjerë, e ndër ta edhe te Sejjid Kutbi.
Edhe pse ka pasur përpjekje që edhe disa dijetarë muslimanë në ish-Jugosllavi të etiketohen si militantistë muslimanë, si Husein Gjozo, Alija Izetbegoviq, mendoj se hedhja e këtyre paralelizmave është e paqëndrueshme.[17]
Lëvizjet militantiste ndërkombëtare të proveniencës muslimane
Bashkimi Sovjetik i dikurshëm e pushtoi Afganistanin për qëllimet e tij kryesisht politike e ekonomike. Mirëpo, së shpejti filloi revolta e shtresave të vetëdijësuara. Ata u përkrahën nga SHBA, Pakistani dhe Arabia Saudite, secila për qëllimet e veta. Në krah të tyre i kemi edhe vullnetarët nga vendet e ndryshme të botës[18]. Ideatori i të ashtuquajturve arabëve afganistanezë ishte Abdullah Jusuf Azzami (1941–1989), palestinez dhe anëtar i Vëllazërisë Muslimane, luftëtar kundër Izraelit, me doktoratë të Ez’herit dhe ligjërues bë Xhidë të Arabisë. Ishte i ndikuar nga Kutbi dhe Mewdudi, por edhe nga vehabizmi. Ndër muxhahidinët e huaj në Afganistan veprimtaria e tij synonte një xhihad global ("Jihad and the rifle alone: no negotiations, no conferences and no dialogues" që domethënë: "Xhihadi dhe vetëm pushka: nuk ka negociata, nuk ka konferenca dhe nuk ka dialogje.").[19] Me këtë veprim të tij dhe bashkëmendimtarëve, filloi të instalohej një drejtim i ri, ultramilitar në islamizëm nën ndikimin e vehabizmit, të cilin bota do ta quajë me emërtime të ndryshme si xhihadizëm, selefizëm, neoharixhizëm,vehabizëm etj.[20] Në bindjet e kësaj rryme të re në skenën politike-fetare selefistët ishin ata që të vetmit e kuptojnë Islamin dhe të vetmit ata mund ta interpretojnë. Burimi i tyre shpirtëror ishte shkolla hanbelite e interpretimit tejmijist-vehabist.
Azzamit iu bashkua edhe studenti i tij nga Xhida Usama bin Lladeni (1957–2011)[21], pjesëtar i njërës nga familjet më të pasura mbretërore. Ky milionerë i ndihmoi muxhahidinët edhe ideologjikisht edhe materialisht, por edhe si luftëtar në fushëbetejë. Pas tërheqjes së Bashkimit Sovjektik nga Afganistani, një pjesë e luftëtarëve u kthye në vendet e veta, kurse një pjesë u zhvendos në disa vende ku ekzistonte problemi i pazgjidhur i Islamit. Ndër këto vende ishte Algjeria. Aty në vitin 1991 zgjedhjet e lira i fitoi Fronti për Shpëtimin Islam (The Islamic Salvation Front & الجبهة الإسلامية للإنقاذ, al-Jabhah al-Islāmiyah lil-Inqādh), mirëpo, partia në pushtet i anuloi zgjedhjet dhe vendosi pushtetin e grushtit. Kësaj gjendje iu kundërvu Grupi i Armatosur Islam (الجماعة الإسلامية المسلحة & Armed Islamic Group - AIG)[22], grup me ideologji xhihadiste-selefiste, përkatësisht me bindje neoharixhite. Disa grupe të vogla të tyre kanë marrë pjesë edhe në Bosnjë, Somali, Indinezi, Jemen e vende tjera dhe kudo të shkuan erdhën në konflikt me ulemanë vendore për shkak të bindjeve të tyre vehabiste.
Mirëpo, pas sulmeve në SHBA më 11 shtator 2001, SHBA-ja i shpalli luftë Osama Bin Lladenit dhe talibanëve, me arsyetim të luftimit të terrorizmit botëror. Por, edhe pas luftës disavjeçare të SHBA dhe aleatëve të saj, Perëndimi nuk pati sukses. Madje suskes nuk pati as me vrasjen e Osama bin Lladenit më 2011.[23]
Talibanët
Në kohën kur u vra Abdullah Jusuf Azzami, më 1989, në rrethana të pasqaruara, Bashkimi Sovjektik u tërhoq nga Afganistani, kurse muxhahidinët vazhduan luftën kundër qeverisë komuniste të Naxhibullahut. Në këtë mënyrë filloi një luftë e përgjakshme qytetare mes sekteve e fiseve të shumta.
Për shkak të dhunës së vazhdueshme të muxhahidinëve lokalë, u paraqit një lëvizje me emrin Talibanët, e cila shumë shpejt u bë forca kryesore e rebelimit. U formua në vitin 1994 afër Kandaharit me nismën e Muhamed Omarit. Pakistani dhe Arabia i kanë ndihmuar grupet e caktuara të muxhahidinëve, sidomos Hizb-i islami të Gulbedin Hikmetjarit dhe Ittehad al-Islami të Abdurresul Sajafi, një vehabist aktiv.[24] Ndihma e Arabisë ndikoi edhe në aspektin ideologjik, duke marrë ata rite e praktikë vehabiste. Ky grup kishte edhe rivalët e tyre në Afganistanin verior,
Ideologjia e talibanëve nuk ishte as lëvizja xhihadiste-selefiste as vehabiste, por një degë e skajshme e lëvizjes reformiste të lëvizjes së medresesë së Deobandit, e cila lindi në Indi në shekullin 19 si reaksion ndaj pushtuesit anglez.[25]
Militantizmi shi’it
Është mendim i pranuar se brenda proveniencës shi’ite militantizmin në kohën moderne e ka zhvilluar Ali Sheriati (1933-1977). Për shkak të dallimeve të caktuara në çështje të besimit dhe ritualeve, shi’izmi ndoqi një rrugë tjetër, në pritje të Mehdiut të pritur, edhe në pikëpamje organizative edhe në pikëpamje hierarkike.[26] Ndoshta Ali Sheriati ndiqte një politikë të majtë në kundërvënie kolonializmit. Ky ndikoi edhe te Imam Homeini, protagonisti më i madh politik shi’it në shekullin 20, i cili më 1979 e përmbysi Reza Pahllavin dhe e vendosi Republikën Islame në Iran. Ardhja e tij në pushtet i trembi mbretëritë fqinje, të cilët për të mbetur në sundim angazhuan forca perëndimore dhe u armatosën nga perëndimorët. Ndikimi i rrymave të përmendura ka qenë edhe ndër palestinezë, pastaj në Liban etj.[27]
Ç’mund të thuhet për fund
As Islami si fe, as islamizmi si ideologji (historike) nuk është sinonim i dhunës, forcës, vrasjes, terrorizmit, por i veshur në petkun e vehabizmit apo të ndonjë grupi tjetër ekstrem, islamizmi herë-herë kalon kufijtë e lejuar. Përkundër këtij fakti, skajshmëria e grupeve islamiste nuk ishte e drejtuar kundër evro-perëndimit por kundër regjimeve e pushteteve të caktuara arabe-muslimane.
Kjo ideologji xhihadiste-vehabiste-selefiste është e pranishme në shumë vende të botës dhe lufta kundër tyre nuk duhet të bazohet në aeroplan bombardues stealth apo në fluturake pa pilot por në mësimin, arsimimin dhe informimin aktiv të popullatës e sidomos rinisë.
Literatura
-
Ahmed Rashid: Talibani: Islam, nafta i nova velika igra u Srednjoj Aziji, Zagreb 2001.
-
Dzelaluddin Sujuti, Povijest halifa, Sarajevë, 2003.
-
Enes Karic, Kur’an u savremenom dobu, II, Sarajevë, 1997.
-
Enes Karic, Tumacenje Kur’ana i ideologjie XX stoljeca, Sarajevë, 2002.
-
Filip Hiti, Istorija arapa, Sarajevë, 1983.
-
Gilles Kepel, Jihad: The Trail of Political Islam, Cambridge, 2002.
-
http://en.wikipedia.org/wiki/Armed_Islamic_Group_of_Algeria.
-
http://en.wikipedia.org/wiki/Islamic_schools_and_branches.
2. Anvar el-Sadat, U potrazi za identitetom: autobiografija, Zagreb, 1979.
10. http://en.wikipedia.org/wiki/Ittehad-al-Islami.
11. http://en.wikipedia.org/wiki/Osama_bin_Laden.
12. http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Army_Faction.
13. http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Brigades .
14. http://en.wikipedia.org/wiki/Saudi_Aramco.
15. http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Abdullah_Yusuf_Azzam.
16. http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=25&h=al-kaida.
17. Muhammed Asad, Rruga për në Mekë, Shkup, 2003.
18. Muhammed Hamidullahu, Muhammedi a.s. – jeta dhe vepra, Shkup, 2011.
19. Nexhat Ibrahimi, Zhvillimi i sekteve në historinë e mendimit islam, Tetovë, 2006.
20. Sayyid Abdul A’la Maududi: Jihad in Islam, Lahore 1983.
21. Tarik Kulenović, Politički islam, Zagreb, 2008.
22. Tarik Kulenoviq, Islami politik, Shkup, 2012.
23. Alija Izetbegoviq, Vepra, 1-5, Shkup, 2013.
24. Husein Djozo, Djelo, 1-5, Sarajevë, 2010.
[1] Shih të dhënat kryesore për këtë lëvizje: http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Army_Faction.
[2] Shih të dhënat kryesore për këtë lëvizje: http://en.wikipedia.org/wiki/Red_Brigades .
[3] Muhammed Hamidullahu, Muhammedi a.s. – jeta dhe vepra, Shkup, 2011.
[4] Nexhat Ibrahimi, Zhvillimi i sekteve në historinë e mendimit islam, Tetovë, 2007, fq. 27-51.
[5] Dzelaluddin Sujuti, Povijest halifa, Sarajevë, 2003.
[6] Filip Hiti, Istorija arapa, Sarajevë, 1983, fq. 183-267.
[7] Për harixhitët shih: Nexhat Ibrahimi, Zhvillimi i sekteve, po aty, fq. 76-85.
[8] Shih: Tarik Kulenović, Politički islam, Zagreb, 2008, fq. 89 ose përkthimi shqip: Tarik Kulenoviq, Islami politik, Shkup, 2012, fq. 143 e tutje. (Kjo vepër ka shërbyer si pikë reference për shumë fragmente ose orientime).
[9] Për këtë grup shih: Enes Karic, Tumacenje Kur’ana i ideologjie XX stoljeca, Sarajevë, 2002, fq. 121 deri 340.
[10] Enes Karic, Tumacenje Kur’ana po aty, fq. 89 e tutje.
[11] Shih gjerësisht për lëvizjen e Oficerëve të Lirë dhe për lëvizjen e Vëllazërisë Muslimane: Anvar el-Sadat, U potrazi za identitetom: autobiografija, Zagreb, 1979.
[12] Muhammed Asad, Rruga për në Mekë, Shkup, 2004.
[13] Kompania ARAMCO-Arabian-American Oil Company, në: http://en.wikipedia.org/wiki/Saudi_Aramco.
[14] Nexhat Ibrahimi, Zhvillimi i sekteve, po aty, fq. 123-152.
[15] Sayyid Abdul A’la Maududi: Jihad in Islam, Lahore 1983, fq 20.
[16] Enes Karic, Kur’an u savremenom dobu, II, Sarajevë, 1997, fq. 169-196.
[17] Shih veprën: Husein Djozo, Djelo, 1-5, Sarajevë, 2006 dhe Alija Izetbegoviq, Vepra, 1-5, Shkup, 2013. Edhe personalisht unë jam lexues i veprave të El-Mevdudit, Gjozos dhe Alija Izetbegoviqit, por assesi nuk kam bindjen se bëj pjesë ndër ekstremistë. Përkundrazi, jam njeri i paqes, i pranimit të diversitetit fetar dhe nacional por edhe njeri i luftës nëse shteti i caktuar dhunon të drejtat elementare të njeriut, çfarë ishte për shembull Serbia në Kosovë e Bosnjë, Izraeli në Palestinë, Rusia në Çeçeni etj.
[18] Kishte luftëtarë nga Uzbekistani, Algjeria, Arabia, Egjipti etj. Shih: Ahmed Rashid: Talibani: Islam, nafta i nova velika igra u Srednjoj Aziji, Zagreb 2001, fq.199.
[20] Gilles Kepel, Jihad: The Trail of Political Islam, Cambridge, 2002, fq. 220, Shih: Tarik Kulenović, po aty.
[23] Nexhat Ibrahimi, Përse ekzistimi i Al-Kaidas i përgjigjet Perëndimit?, sipas: http://www.zeriislam.com/artikulli.php?id=25&h=al-kaida.
[25] Sipas: http://en.wikipedia.org/wiki/Islamic_schools_and_branches. Krahaso: Tarik Kulenoviq, Islami politik, Shkup, 2012.
[26] Enes Karic, Kur’an u savremenom dobu, po aty, fq. 197-222.
[27] Enes Karic, Tumacenje Kur’ana, po aty, fq. 341-379.