Zeri Islam

 

Një ndër çështjet më të debatueshme në shoqëritë moderne, ka qenë dhe është ajo që ka të bëjë me fenë dhe kombin. Shpesh e shtruar në formën e një dileme të tipit; feja apo kombi, qasja në fjalë më së shumti është rrekur të marrë poza justifikuese ndaj asaj që me plot gojë  mund të quhet patriarkana sekulare e shtrirë në territoret e shoqërive moderne. Kjo pozitë justifikuese, bazohet më së shumti mbi formulën e vjetër të modernizmit e cila thotë se; që një shoqëri të jetë moderne, duhet patjetër të jetë sekulare, dhe që ajo të jetë sekulare, duhet të zhbëjë religjionin nga roli i tij politik. Kjo “martesë” mes sekularizmit dhe modernizimit, e ndërtuar mbi premisën se çdo gjë tjetër që nuk është sekulare nuk është edhe moderne, bëhet mbi supozimin e triumfit sekularist i cili e sheh të gabuarën në anën tjetër të mendimit. Si rrjedhojë e kësaj formule, religjioni dënohet të mos jetë kurrë modern duke u profilizuar si relike plot merimanga në këndet e historisë dhe e vetmja përqasje e natyrshme me kombin, sipas kësaj pikëpamjeje, është ekskluzivisht sekularizmi.

Aq shumë është keqvendosur kjo marrëdhënie mes fesë dhe kombit, saqë është bërë i domosdoshëm një rishikim dhe rikonceptim i religjionit dhe rolit të tij, pasi Iluminizmi e impostoi keq atë duke përcaktuar hapësirën publike dhe domeinin publik, jo si një forum racionaliteti dhe barazie, por si një hapësirë përjashtuese e cila ekskluzivisht artikulohet nga pushteti. Për pasojë, kur i drejtohemi më pas lirisë për t’u shprehur në këtë hapësirë përjashtuese, e drejta pastaj reduktohet vetëm mbi mundësinë për të folur por jo domosdoshmërisht për të qenë  i dëgjuar.

Sipas shteteve me demokraci liberale, neutraliteti është baza e veprimtarisë së tyre kur bëhet fjalë për qasjen religjioze. Për këtë arsye këto shtete kanë ndërtuar  skemën e ndarjes së religjionit nga shteti dhe ekzistenca e tij (religjionit), është nënkuptuar si aktivitet i cili do të mbyllej brënda kufinjve të sferës private të individit. Pra një skemë ku hapësira publike qëndron neutrale, asnjanëse mes një pafundësi hapësirash private religjioze. Kështu, ky model i domeinit publik qëndron në një farë mënyre i rrethuar nga shumatorja e religjioziteteve private dhe merr përsipër të garantojë të drejtat individuale të anëtarëve të shoqërisë nga një terren i përbashkët afetar. Kjo traditë e hapësirës publike, bazën konceptuale të vet e ndërtoi mbi teorinë e filozofit Emanuel Kant, i cili arriti të formulonte ndarjen e përdorimit të arsyes në sferën publike dhe atë private. Sipas tij arsyeja duhet të jetë e lirë në sferën publike dhe në të njëjtë kohë ajo (arsyeja) duhet të jetë e nënshtruar, kokulur në sferën private. Në këmbim, sfera private e individit në shoqëritë sekulare e liberale, mori bonusin e mosndërhyrjes apo mosdhunimit nga ana e shtetit të kësaj sfere. Ndërkohë, sfera publike do të ishte teatri i ushtrimit të arsyes the logjikës pa kufi, qoftë kjo edhe duke shtrënguar e ngushtuar botëkuptimin privat, pra sferën private sa herë që ajo do të kërkonte të hynte në territorin publik. Pra, një aktualizim antagonist i përditshmërisë së individit i cili qënien e vet duhet ta shfaqë në formë dyjare midis religjiozitetit privat dhe sekularizmit kolektiv. Kjo formë e përcjelljes së lirisë e cila herë merr formë racionale dhe herë shfaqet irracionale, e bën anëtarin e shoqërive liberale, një individ autonom liberal, apo thënë ndryshe njeriun e ri të liberalizmit, i cili nuk ka shanse t’i shpëtojë hipokrizisë, pikërisht si pasojë e kësaj ekzistence dyjare mes hapësirës publike e private të tij.

E gjithë kjo, sepse struktura ideologjike e sekularizmit i ka rrënjët e veta të mbështetura tek doktrina e Rilindjes e konceptuar si rilindja ndaj obskurantizmit mesjetar, te koncepti i natyrës së Iluminizmit bashkë me romanticizmin e vet, si dhe tek filozofia historike e Hegelit (sekularizmi si trupëzim i së vërtetës në epokën moderne). Ajo që e bën “martesën” mes sekularizmit dhe modernitetit shumë trendy, është elementi i përbashkët i tyre i cili përmblidhet në heterogjenitetin moral si karakteristika kryesore e modernitetit, përkundrejt homogjenitetit moral të religjionit i cili e ka të paracaktuar determinizmin e vet në lidhje me çështjen. Pra, heterogjenieti moral është edhe një ndër shkaqet e “divorcit” mes modernitetit dhe religjionit sot. Mënyra se si ushqehet dikotomia mes religjionit dhe kombit, është e atillë sa nacionalizmi serviret ekskluzivisht si një koncept i një universi shoqërish nacionale, të cilat për të marrë kuptim dhe për t’u jetësuar, kanë domosdoshmërisht nevojë për sekularizmin, i cili serviret si diskutim gati-gati teologjik që e shndërron nocionin e nacionalizmit në pothuaj një religjion në vete të shteteve-kombe. Për ta bërë këtë, Benedict Anderson i referohet asaj se nacionalizmi përdor koncepte abstrakte të kohës dhe hapësirës për të treguar histori të pjesshme. Në këtë mënyrë, ndërtohet përceptimi i gabuar se ne jetojmë dhe aktualizohemi vetëm si qënie sociale ndërkohë që religjioni është thjesht produkt i imagjinatës tonë, një konstrukt alien ideologjik për sekularizmin. Por nga ana tjetër, sekularizmi është i dënuar të ekzistojë i bashkëlidhur me religjionin (pavarësisht homogjenitetit moral të tij) sepse përndryshe ai nuk do të kishte fare kuptim. Dhe ja ku jemi ketu, të “dënuar” ta kemi religjionin, përkarshi përpjekjeve për ta avulluar atë, të bashkëlidhur me sekularizmin dhe për rrjedhojë edhe me kombin, çka na bën ta çojmë formulimin më tej duke thënë se “dënimi” vazhdon,  meqë religjioni qënka prezent me sekularizmin dhe kombin atëhere rrjedhimisht ky (religjioni) na qënka edhe modern.

Pyetja plot dilema, kombi apo feja, shtrohet vetëm mbi një taban  fondamentalizmi sekular, sepse të dyja i përkasin dimensioneve të ndryshme. Religjioni është universal për nga përmasa, pra mbikombëtar dhe drejtimi i tij është vertikal, ndërsa kombi është strukturë lokale me drejtim horizontal. Religjioni ka nevojë për kombin/kombet që të aktualizohet dhe kombi/kombet kanë nevojë për religjionin që të frymëzohen. Pra janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën dhe religjioni, i servirur ashtu siç duhet, mund të transformohet në faktor pajtues për konfliktet nacionale. Është pikërisht religjioni ai që e ruan nacionalizmin kur ai trajtohet si mall tregu, atëhere kur fytyra zyrtare e nacionalizmit (lidershipi) e tradhëton  kombin, dhe është fytyra e brëndëshme e nacionalizmit e lidhur me religjionin që e ruan atë. Parë në një këndvështrim jo vetëm sekular, pyetja kombi apo feja nuk ka kuptim pasi të dy nocionet janë parasekulare si koncepte, u bënë konfliktuale atëhere kur mes tyre hyri sekularizmi.