Zeri Islam

Ebu Alij Husejn ibn Abdullah ibn Sinai në Evropë është i njohur si Avicena. U lind më 370 h./980 në Belh ose Efshine, në krahinën e Buharës në Uzbekistanin e sotëm. Buhara atë kohë paraqiste njërën ndër qendrat politike dhe intelektuale kryesore të botës muslimane dhe selinë e dinastisë samanidase. Abdullahu, babai i Ibn Sinait, ishte nga qyteti i Belhit, kurse këtë e pohon edhe vetë Ibn Sinai në autobiografinë e tij: “Babai im qe banor i Belhit, prej aty kaloi në Buharë në kohën e emirit Nuh Ibn Mensurit.” Nga martesa e tyre lindën tre djem: Aliu, Husejni (Ibn Sinai) dhe Mahmudi. Kur Husejni (Ibn Sinai) i kishte rreth pesë vjeç, familja e tij qe shpërngulur nga Efshine në Buharë, ku babai i tij qe caktuar si guvernator i Harmitanit, fshat në paralagje të Buharës.[1]

Qysh si dhjetë vjeçar u bë hafiz i Kur’anit, pastaj e studioi gjuhën dhe letërsinë arabe. Edhe pse me prejardhje ishte ismailit, mësuesin e fikhut, Ismail Zahidin, e kishte hanefi. Mësoi nga mësuesit më të njohur të kohës. Një ndodhi ndërmjet tij dhe sunduesit samanidas të Buharës, Nuh ibn Mensurit, si duket do t’i japë famë dhe impuls për studime të reja. Në fakt, Ibn Sinai i kishte rreth 16-17 vjeç kur sunduesi qe sëmurë nga sindroma e kafshëve. Meqë sunduesi nuk gjeti mjekim nga mjekët më të njohur të kohës, dëgjoi për çunin Ibn Sina. Ndonëse për shkak të moshës së re të tij nuk patën shumë besim, megjithatë e ftuan në pallat. Pas ekzaminimit përkatës, Ibn Sinai pati sukses të plotë në mjekimin e sunduesit Nuh ibn Mensurit. Sunduesi si shpërblim Ibn Sinait ia vuri në dispozicion bibliotekën e pallatit samanidas. Ibn Sinai pati rastin të gjejë libra të rrallë dhe kështu të zbusë etjen e tij për lexim dhe dituri të reja, të cilat deri atëherë nuk i kishte parë e lexuar askund. Vetë Ibn Sinai këtë e përshkruan në mënyrën vijuese: “Sunduesi i Buharës në atë kohë ishte Nuh ibn Mensuri. Ai u sëmur nga një sëmundje, e cila shkaktoi huti te të gjithë mjekët. Emri im ishte i njohur në mesin e tyre për arsye se isha i njohur si lexues i madh. Për këtë shkak më theksuan në praninë e tij dhe e lutën atë të më ftojë. Erdha dhe bashkëpunova me ta në mjekimin e pacientit të pallatit. Kështu hyra në shërbimin e tij. Një ditë e luta që të më lejojë të hyj në bibliotekën e tij ta shfletoj katalogun dhe të lexoj libra nga mjekësia. Kur ma lejoi hyrjen në ndërtesën me shumë hapësira, pashë që në secilën prej tyre kishte sëndukë me libra, njëri mbi tjetrin. Në një veçallëk ishin librat për gjuhën dhe poezinë, në të dytin për të drejtën etj.. Çdo veçallëk përmbante libra vetëm nga një shkencë. E kam kontrolluar katalogun e librave të vjetër grek dhe i kërkoja ata që i dëshiroja. Këtu kam parë libra titujt e të cilëve për shumicën e intelektualëve kanë qenë të panjohur, vepra të cilat nuk i kam parë kurrë - as më herët, as më vonë. I kam lexuar këto vepra dhe kam bërë shënime. ... E, kur i bëra 18 vjet, i studiova të gjitha këto dituri ...”.[2] Lexoi çdo gjë të mundshme dhe arriti nivele të larta intelektuale. Shërbeu si nëpunës shtetëror, këshilltar por edhe si mjek në disa pallate halifësh. Ibn Sinai për shkak të famës që e gëzonte në të gjitha shtresat e popullit, ishte i njohur edhe me nofka (llagape) të ndryshme, si Esh-Shejh’ul-Re’is, pastaj me nofkën El-Hakim, El-Vezir, Huxhet’ul-hakk, Sheref’ul-milk, Ed-Dustur, Ebu Alij e tituj të tjerë, që flasin për autoritetin politik, shkencor, por edhe shoqëror e familjar të tij. Shpeshherë edhe ka ikur nga pallatet për shkak të mospajtimeve politike apo intelektuale me kreun politik e fetar. Ka udhëtuar shumë sidomos në Merv, Isfahan, Kazvin dhe Hamadan. Thuhet se ka qenë i lirë, e ka dashur jetën dhe ushqimet e mira. Por, ai thotë për veten se kurrë nuk ka shkruar ndonjë çështje të rëndë në mënyrë përfundimtare e që së pari të mos ketë marrë abdest dhe të mos ketë falur namaz istihare. Ibn Sinai konsiderohet njëri ndër dijetarët më të mëdhenj musliman dhe botëror. Ishte i shquar në logjikë, në politikë e sidomos në mjekësi dhe filozofi etj. Dhjetë vitet e fundit Ibn Sinai i kaloi në shërbim të princit isfahanas Ebu Xha’fer Ed-Dewleh. Merrte pjesë në shumë ekspedita ushtarake si mjek i princit dhe këshilltar për shkencë dhe kulturë. Mirëpo, pas shumë lëvizjesh nga vendi në vend, pas shumë vuajtjesh dhe burgosjesh, pas shumë leximesh e ligjëratash, gjatë një udhëtimi në përcjellje të një ekspedite ushtarake kundër Hamadanit, Ibn Sinai u sëmur. Ndërkaq, gjatë kohës më të madhe të jetës së tij ai ishte shëndetlig. Përkundër mjekimit intensiv që ia kishte caktuar vetvetes, dhe përkundër këshillës së miqve të tij që të punojë më pak dhe të ruhet më shumë, ai vendosi ta ndërprerje mjekimin. Miqve të tij u tha: Më shumë e dua jetën e shkurtër, por të gjerë, sesa të ngushtë e të gjatë!” Ai vdiq në Ramazan të vitit 429 hixhrij / korrik 1037), në moshën 57 vjeçe, afër qytetit Hamedan të Iranit. Vdiq me devotshmëri të plotë, i penduar për gabimet e tij, madje duke i liruar robërit e tij, kurse çdo të tretën ditë prej mëngjesit deri në mbrëmje dëgjonte Kur’an. I ofenduar nga akuzat e disa teologëve ekzoteristë dhe juristëve të skajshëm se ai është jomusliman, Ibn Sinai e shkroi një katren (rubai) në gjuhën persishte:

Nuk është e lehtë dhe e thjeshtë të quhem mosbesimtar,

Nga besimi im nuk ka besim më të fortë,

Në botë ka vetëm një njeri sikur jam unë; vallë, edhe ai mosbesimtar?

Atëherë në tërë botën nuk ka asnjë musliman.[3]

Thuhet se viteve të fundit Ibn Sinai hoqi dorë nga jeta e hareshme dhe nga begatitë e kësaj bote, duke iu drejtuar Zotit me zemër të pastër dhe sinqeritet të plotë. Ai e shpërndau si dhuratë pasurinë që zotëronte dhe u dha kryekëput pas ibadetit për Zotin e madhërishëm. Madje, përcillet se pas shumë bredhjeve nga krahina në krahinë, nga qyteti në qytet, si rezultat i problemeve politike, ai u vendos në Xhurxhan, ku u njoftua me një personalitet të rëndësishëm me emrin Ebu Muhammed Esh-Shirai, i cili i dhuroi një shtëpi Ibn Sinait. Këtë shtëpi Ibn Sinai e përdori si shkollë për t’u dhënë ligjërata nga filozofia dhe mjekësia nxënësve të tij çdo mbrëmje. Në këtë kohë Ibn Sinai filloi ta shkruante veprën kolosale nga mjekësia El-Kanun fi’t-tibb. Në Hamadan edhe sot ekziston një mauzole i Ibn Sinait, në të cilin ai përkujtohet për të mirë: si dijetar, si mjek, si respekt feje e kombi etj. Vëllimi dhe cilësia e veprës Së Ibn Sinait mahnitin. Studiuesi i veprës së tij, Jahja ibn Mehdeviu, numëron 242 vepra, kurse S. H. Nasr thotë se veprat e tij janë mbi 250 dhe përfshijnë të gjitha fushat që ishin të njohura në mesjetë.[4] Shkrimet i filloi shumë herët, rreth moshës njëzet vjeçe. Vepra e parë e Ibn Sinait është Mebhath fi’l-kuvvet’in-nefsijjeh, të cilën ia dedikoi Nuh ibn Mensurit, që do të thotë se kjo vepër ishte shkruar në moshë shumë të re, 17-18 vjeçare. Në moshën 21-vjeçare Ibn Sinai e shkroi edhe veprën tjetër me titull El-Hikmet’ul-arudijjeh, në të cilën flet për të gjitha shkencat e kohës së tij, përveç matematikës. Por, vepra më e njohur e Ibn Sinait është El-Kanun fi’t-tibb (Kanuni i mjekësisë), pastaj Esh-Shifa‘ (Shërimi), En-Nexhat (Shpëtimi), ‘Ujun‘ul-hikmeh (Burimet e urtësisë), Danishnama-yi ‘Ala’i (Libri i dijes kushtuar Ala‘ud-Dewleh) dhe El-Isharat we’t-tenbihat (Vepra mbi instruksionet dhe qortimet).[5] Si figura më unikale, më e madhe dhe më komplekse në botën muslimane, Ibn Sinai ishte i vetmi ndër filozofët e mëdhenj muslimanë i cili ndërtoi sistem të plotë dhe të përpunuar filozofik dhe i cili jetoi për disa shekuj, përkundër sulmeve të rrepta të El-Gazaliut, Er-Raziut dhe të tjerëve. Këtë e bëri jo vetëm konzistenca dhe plotënia e sistemit, por më tepër origjinaliteti dhe shpirti gjenial në zbulimin e metodave, shkaqeve dhe dëshmive, të cilat bënë që idetë e tij të jetojnë jo vetëm në botën muslimane, por edhe në perëndimin mesjetar, nëpërmjet dijetarëve kristianë, Albertit të Madh, Toma Akuinit etj. Edhe atëherë kur për Ibn Sinain flasim si për një peripatetik, sistemi i tij mban ngjyrën dhe fuqinë e personalitetit të tij dhe nuk paraqet një kompilacion të thjeshtë të peripatetizmit, por një vepër të tërë me mendime të sistemuara dhe konzistente, që di të distancohet nga Aristoteli e Platoni saherë që mësimet e tyre kundërshtohen me mësimet islame.[6]