Në Islam, Allahu është e Vërteta përfundimtare (El-Hakk). Ai është Krijuesi dhe krijimii Tij përfaqëson shfaqjen e atributeve të Tij të shenjta. Krijimi është gjithashtu një përmbledhje eshenjave (ajeteve) që përparon, si dhe lehtëson leximin e botës, e cila, nga ana tjetër, çon në njëkuptim dhe vlerësim të Krijuesit.Njohuria, vijon, është e lidhur ngushtë me të vërtetën. Bëhet ?alë për njohjen egjendjeve të vërteta dhe aktuale të gjërave në çdo nivel të realitetit ekzistencial, qofshin ato mëmadhështore apo më të parëndësishme. Ajo që ka rëndësi është e vërteta, jo dimensionet ematshme të gjërave. Në të vërtetë, dija dhe e vërteta janë dy faqe të së njëjtës monedhë.
Për më tepër, njohuria është njohje ose vetëdije për gjërat, për aq sa ato janë të lidhura me tëvërtetën dhe Krijuesin e tyre. Proceset që lidhen me njohurinë nënkuptojnë rrugët që, nëpërmjetshkallëve progresive të pohimit, përfundimisht çojnë në një bashkim me të vërtetën. Vetë dituriaështë furnizimi më i mirë për udhëtimin.
Prandaj, njohuria është një mjet, jo një qëllim në vetvete. Në tërësinë e saj, ajo duhetvënë në shërbim të së vërtetës, duke vepruar por për një rend më të lartë kuptimi dhe përjetimi.Nuk ka gjë të tillë si dituria për hir të dijes, apo njohuria për qëllime të kota.Prandaj, për një arsye mesazhi i Pejgamberit lidhet me diturinë, pasimi i tij me marrjendhe mbajtjen pas asaj dijeje, dhe udhëtimi në një rrugë për në Xhenet shoqërohet me udhëtiminnë një rrugë në kërkim të diturisë. Askush tjetër përveç të diturve nuk është i kuali?kuar për tëqenë pasues i vulës së Pejgamberëve dhe për të udhëhequr shoqëritë, në atë që prej tyre varenfatet e njerëzve dhe qytetërimi njerëzor. Pozitivisht, asnjë kuali?kim, aftësi ose talent nuk mundtë zëvendësojë forcën e "trashëgimtarëve të Pejgamberëve", reputacioni dhe kontributet e tëcilëve festohen në nivelet e pranisë së kësaj bote dhe të botës tjetër.
Dija është e shenjtë
Dituria në Islam, vetëkuptohet, është e shenjtë. E gjithë dituria i përket Allahut.Mundësitë dhe kapacitetet për të mësuar, dhe vetë njohuria, janë favore hyjnore që i janë dhënënjerëzimit. Njohuria është një mjet i lidhjes së përhershme me qiellin. Është e ngjashme me njëlitar të shtrirë nga lart, në mënyrë që njeriu, nëse dëshiron, të mund të zgjidhë veten ngaprangat e materies dhe kësaj bote kalimtare në përgjithësi dhe të ngrihet. Kështu, ai ështëvendosur t'i afrohet gjithnjë e më shumë origjinës së tij qiellore, vetvetes së tij fillestare dhesigurisht Krijuesit dhe Mjeshtrit të tij.Sipas Ibn Haldunit, ekzistojnë tre nivele të ndërlidhura ngushtë të përvetësimit dhezbatimit të njohurive që i mundësojnë njeriut:
1. Të sigurojë jetesën e tij (vetëzhvillimin dhe përmbushjen personale);
2. Të bashkëpunojë me njerëzit e tjerë për të siguruar jetesën e tij dhe për qëllimet endërtimit të kohezionit dhe qytetërimit shoqëror (aktualizimi dhe zhvillimi shoqëror);
3. Studioni dhe njihni Zotin e tij (Allahun e Madhëruar) të cilin ai e adhuron(aktualizimi ontologjik dhe shpirtëror).Për të tre nivelet, njeriu duhet të përfitojë nga aftësia e tij e brendshme për të menduardhe eksploruar, dhe në dhuratën qiellore të dijes së reveluar që iu dha njeriut nëpërmjetpejgamberëve të shenjtë, duke vendosur një ekuilibër delikat midis dy llojeve të njohurive dhe juridiksioneve të tyre përkatëse.Islami nuk njeh ndarjen e diturisë përgjatë vijave ideologjike. Në fakt, ajo e konsideron botën e dijes si aq holistike dhe universale saqë çdo diseksion, qoftë edhe për qëllime thjeshtarsimore, ngre një sërë enigmash.
Nuk ka, për shembull, shkenca (dije) fetare dhe jofetare, ashtu siç nuk ka institucione mësimore fetare dhe jofetare, as dijetarë fetarë dhe jofetarë.
Uniteti i dijes
Ekziston vetëm një njohuri, dhe kaq, ashtu siç ekziston vetëm një realitet ekzistencialdhe vetëm një siguri. Pavarësisht se si dijetarët myslimanë i ndajnë dhe i kategorizojnë shkencat(dituritë) islame - kryesisht për hir të pedagogjisë dhe teorisë epistemologjike në dritën einteresave ose përfitimeve publike mbizotëruese (el-mesalih ‘ul-murseleh) dhe përshtypjes sëobjektivave (mekasid) të Sheriatit - më së shumti që mund të thuhet është se dija mund tëndahet dhe klasifikohet vetëm në përputhje me afërsinë e saj, së bashku me intensitetin, për sa ipërket objektivave shpirtërore të jetës.Është e vërtetë që të gjitha njohuritë janë të rëndësishme, por, pa dyshim, disa forma janë më të rëndësishme, dhe për rrjedhojë më të kërkuara se të tjerat, sepse e para është më edomosdoshme për vetë-realizimin e dikujt dhe për përmbushjen e misionit tokësor të njerëzimitnë përgjithësi se kjo e fundit. Prandaj, zakonisht përdoret një renditje e njohurive (shkencave) bazuar në rëndësinë dhe ndikimin.Si shembull, ekziston dituria teorike dhe praktike, dituria farz ajn (detyrë individuale)dhe farz kifaje (detyrë kolektive), dituri (e pastër) fetare dhe (plotësuese) intelektuale, dituri (epastër) fetare dhe (plotësuese) e kësaj bote. Ibn Halduni madje foli për shkencat (dituritë) eqenieve njerëzore, shkencat (dituritë) e engjëjve dhe shkencat (dituritë) e pejgamberëve tëshenjtë, të gjitha duke shtuar njëra-tjetrën dhe duke përbërë një tërësi të shenjtëruar.Kjo është arsyeja pse Pejgamberi a.s. tha se kërkimi i diturisë është i detyrueshëm përçdo musliman (Sunen Ibn Maxheh, vëll. 1, Libri 1, Hadithi nr. 224).
Besohet se dituria në këtë rastnënkupton njohjen e Sheriatit. Megjithatë, fjala Sheriat nuk duhet kuptuar ngushtë.
Në kuptimin e tij më të gjerë, Sheriat nënkupton Islamin në tërësinë e tij, i cili, nga ana tjetër,tregon një mënyrë jetese të përgjithshme. Nuk është çudi që, fjalë për fjalë, Sheriati paraqet njërrugë (model ose paradigmë) që të çon në ujin jetëdhënës. Prandaj, Sheriati rregullon jo vetëm praktikat dhe ceremonitë fetare të muslimanëve, por edhe aktivitetet e tyre të përditshme.
Me fjalë të tjera, Sheriati drejton, jep, administron dhe mban jetën. Allahu thotë kështunë Kur’an:
“O ju që keni besuar, binduni Allahut dhe të Dërguarit kur ai ju thërret në atë që ju jep jetë.” (El-Enfal, 24).
Dituria dhe jeta
Prandaj, kur Pejgamberi a.s. i udhëzoi muslimanët të kërkonin dituri, ai synonte t'iudhëzonte ata që të kërkonin mënyra dhe mundësi për të jetuar jetën e tyre jo sipas dëshiravedhe planeve të tyre apo të dikujt tjetër, por sipas dëshirave dhe planeve të Krijuesit dheMbajtësit të jetës. Jeta është ajo që është jeta, jo ajo që njerëzit do të donin të ishte. Kjo është përshkak se nuk ka jetë të vërtetë apo autentike përveç me Islamin dhe shkakun e tij, i cili përfshininteresat e qiellit dhe të tokës.
Po kështu, nuk ka kënaqësi të vërtetë, as lumturi, përveçse me udhëzimin islam, i cili vetëmmund t'i kalojë s?dat e vështira të jetës dhe të sigurojë kënaqësinë e Zotit dhe lumturinë eXhenetit për njeriun.
Islami është jetë dhe dituria mbështetëse e tij. Anasjelltas, joislami është një mënyrë ekalimit të vazhdueshëm, për të cilën mungesa e dijes së vërtetë është përgjegjësia më e madhe.Edhe pse ata nuk janë plotësisht të barabartë, por një musliman i mirë duhet të jetë i ditur, dhenjë musliman i ditur duhet të jetë i devotshëm dhe i mirë. Nëse një musliman është injorant,atëherë ka diçka seriozisht të gabuar me Islamin e tij. Në të njëjtën mënyrë, nëse një musliman iditur nuk është mjaftueshëm i devotshëm dhe i mirë, ka diçka seriozisht të gabuar me diturinë etij.Për këtë arsye Pejgamberi a.s. paralajmëroi kundër recituesve të Kur'anit, recitimi i tëcilëve nuk do të shkojë më tej se fyti i tyre (duke nënkuptuar kështu besimin sipërfaqësor dhe tëpasinqertë islam, si dhe praktikën). Pejgamberi a.s. gjithashtu kërkoi strehimin e Allahut kundërformave të dijes që nuk u sjellin asnjë dobi zotëruesve të tyre në lidhje me misionin e tyre jetësor.Për më tepër, Su?an Thevriu tha se dituria e detyrueshme është ajo dituri për të cilënnjë person nuk do të ketë asnjë justi?kim për të mos e ditur (d.m.th. njohuri për pjesëtthelbësore të Islamit dhe gjithashtu jetën).
Në mënyrë të ngjashme, transmetohet se Ebu‘d-Derda ka thënë se askush nuk mund të jetë idevotshëm nëse nuk është i ditur dhe askush nuk mund të gëzojë (dhe vlerësojë) diturinë nësenuk e zbaton atë praktikisht (për qëllimet e përcaktuara të nderit).
Rasti i xhahilijetit modern
Së fundi, nëse kërkimet e dijes ku?zohen vetëm në materies (botën ?zike), duke mosmarrë parasysh kushtet dhe përcaktimet e botës meta?zike, atëherë njeriu është i detyruar tëgërmojë gradualisht veten në një "vrimë ontologjike".Ajo qe ai normalisht do ta konsideronte si dije ne disa rrethana do te është një rërëthithëse nga e cila nuk do te ketë shpëtim. Sa me shume te përpiqej ai të dilte nga ajo aq methellë do te fundosej. Në këtë rast – shpesh herë - e vërteta do të këmbehet me të pavërtetën dhedituria me injorancën.Absurditetet dhe trivialitetet do të përkrahen dhe promovohen në emër të iluminizmitdhe kulturës së ra?nuar, dhe skepticizmit, pesimizmit dhe mosbesimit në emër të kërkimit të gjoja të së vërtetës. E thënë ndryshe, njohuria dhe gjithçka që e shoqëron atë do të jetë njëmashtrim i madh. Ajo do të jetë vetëvrasje.
Se fundmi, rruzulli gjithnjë në zgjerim i shkencës laike ka marrë mantelin e një doktrine ose një besimi fetar, dija është e destinuar të provojë një mesi të rremë.
Është e panevojshme të thuhet se sistemet arsimore muslimane janë të detyruara tëpromovojnë dhe lehtësojnë vetëm kuptimin islam të dijes. Duhet të ketë një vijë të përcaktuarqartë ndërmjet saj dhe llojeve të tjera të diturisë, të cilat janë ose të dyshimta, për shkak tëshkallëve të ndryshme të kontaminimit, ose janë lloje të drejtpërdrejta të injorancës (xhahilijetmodern). Kjo e fundit mund të studiohej deri diku, por vetëm për qëllime krahasuese dhe përhir të optimizimit të rastit të dijes islame.
Përktheu: N. Ibrahimi
Burimi i perkthimit:
Spahic Omer, The Meaning of True Knowledge in Islam, në:h?ps://www.islamicity.org/79999/the-meaning-of-true-knowledge-in-islam/.
Shfletuesi i Kur'anit
