Zeri Islam

Gjatë Luftës së Parë Botërore, një grup studiuesish dhe luftëtarësh indusë të udhëhequr nga ligjëruesi kryesor në Dar ‘ul-'Ulum Deoband, Shejh Hind Mevlana Mahmud Hasan u internua nga aleatët në ishullin e Maltës në Mesdhe për anti-aktivitetet koloniale. Historia e tyre është e përkushtimit, luftës dhe qëndresës, diçka që ka mahnitur imagjinatën e shumë brezave të njerëzve nga nën-kontinenti.[1] Si rezultat, globetrotistët modernë muslimanë që vizitojnë Maltën shpesh komentojnë se ka pak informacion se ku u burgosën pikërisht këta luftëtarë indusë të lirisë nga shkurti 1917 deri në lirimin e tyre në vitin 1920. Ky punim diskuton shkurtimisht se ku mendoj se ata u internuan dhe arsyen pse kam ardhur në këtë përfundim.

Ishulli i Maltës në Mesdhe u bë pjesë e Perandorisë Britanike në vitin 1814 dhe mbeti i tillë deri në pavarësinë e saj në 1964. Ishulli u përdor si një stacion transporti dhe seli e flotës nga Britania, dhe ishte veçanërisht i rëndësishëm pas hapjes së Kanalit të Suezit në vitin 1869. Ai u konsiderua një ndalesë e rëndësishme në rrugën për në Indi nga Britania e Madhe dhe gjatë Luftës së Parë Botërore u bë e njohur si Infermierja e Mesdheut për shkak të numrit të madh të ushtarëve të plagosur aleatë të vendosur atje. Kryeqyteti i ishullit, Valletta, ishte gjithashtu vendndodhja e selisë së Flotës Mesdhetare të Marinës Mbretërore përpara Luftës së Dytë Botërore. Kjo komandë u zhvendos më pas në Aleksandri, Egjipt në vitin 1937.

Pak më shumë se një kilometër nga porti i Vallettas ndodhet Fort Verdala (e njohur gjithashtu si Kazerma Verdala)[2], që britanikët e ndërtuan në vitet 1850 dhe e përdorën për të strehuar ushtrinë britanike deri në vitin 1977. Gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, Fort Verdala u përdor si një kamp internimi për të burgosurit e luftës (POW). Verdala kishte gjithashtu një seksion të njohur si Retrenchment i Shën Klementit.[3] Gjatë Luftës së Parë Botërore, të burgosurit u mbajtën në disa kampe në Maltë, të vendosura në një distancë të shkurtër nga porti i Vallettas, ku ishte selia e Flotës Mesdhetare të Marinës Mbretërore. Këto kampe të të burgosurve ishin Kazermat Verdala, Kalaja Salvatore dhe Kazermat Polverista.[4]

Ka disa libra që përmendin Shejh Hindin, Shejhul-Islam Mevlana Husain Ahmed Medani, Lëvizja e Shamisë së Mëndafshit dhe burgosjen e tyre në Maltë: Naksh-i-Hayat, Asiran-i-Malta, Tahrik-i-Reyshmi Rumal, Husain. Ahmad Madani – Xhihadi për Islamin dhe lirinë e Indisë nga Barbara D. Metcalf, dhe Maulana Husain Ahmad Madni – Një studim biografik nga D. R. Goyal. Të gjithë këta libra janë burime të shkëlqyera për të kuptuar kontributin e studiuesve muslimanë indusë në luftën për pavarësi. Ndërsa të gjithë përmendin se këta luftëtarë indusë të lirisë ishin në Maltë gjatë Luftës së Parë Botërore, ata nuk specifikojnë se ku u internuan saktësisht.

Ndoshta libri më i detajuar për kohën e të moshuarve tanë në Maltë është në Safarnama Asir-i-Malta të Shejh ‘ul-Islam. Ka disa arsye pse unë besoj se studiuesit u internuan në Fort Verdala. Në udhëtimin e tij, Hazret Medani përmend se me të mbërritur në një port maltez më 21 shkurt 1917, Shejh ‘ul-Hind u transportua në kampin e internimit me automjet, ndërsa Hazret Medani dhe pjesa tjetër e grupit marshuan në 'kamp'. Duke qenë një ishull, me shumë mundësi do të kishte disa porte në Maltë dhe do të kishte kuptim vetëm që aleatët të kishin sjellë POW në portin e saj ushtarak, i cili ndodhej në portin e Valletës. Do të supozohej gjithashtu se me kaq shumë të burgosur në tranzit, vendi i internimit të tyre duhet të jetë afër portit të Vallettas. Me të mbërritur, Shejh ‘ul-Hind u transportua me një automjet për shkak të pleqërisë, ndërsa shokët e tij marshuan për në vendin e tyre të varrimit, diçka që na tregon se kampi i të burgosurve duhet të ketë qenë në këmbë larg nga porti i Vallettas. Fort Verdala është rreth 1.2 km nga porti.

Fortifikata e Shën Klementit, Maltë

Në udhëtimin e tij, Hazret Medani nuk e përmend Fort Verdala në vetvete. Në vend të kësaj, ai e përshkruan vendin e burgosjes së tyre si një kështjellë ose fortesë e madhe (kila‘) e përbërë nga mure të fortifikuara, hendeqe, llogore, hapësira të hapura dhe shumë ndërtesa. Ai gjithashtu përmend se kjo kala është ndërtuar për ushtarët dhe është përdorur si kamp i robërve gjatë luftës. Fort Verdala i përshtatet këtij përshkrimi, pasi u ndërtua fillimisht në vitet 1850 si një kazermë ushtarake. Ai gjithashtu përmend se kalaja u nda në zona të ndryshme duke përdorur tela me gjemba ku secilës zonë iu dha një emër i ndryshëm p.sh. Kampi Rogate, Kampi i Shën Klementit (i njohur gjithashtu si Kampi Gjerman), Kampi Bullgar, Kampi i Romës, Kazerma e Shën Klementit (e njohur gjithashtu si Kampi Arab), Kazerma Verdala, Dalfarasta (ndoshta Polverista ) dhe Verdala e Re. Vini re përdorimin e fjalës Verdala në sa më sipër. Ne e dimë gjithashtu se, sipas biografisë së një agjenti special osman të quajtur Eshref Bej, i cili u internua në Fort Verdala, ekzistonte një kamp i Shën Klementit në Verdala (më shumë informacion mbi Eshrefin më poshtë).

Hazreti Medani përmend se grupi i tyre fillimisht ishte vendosur në kampin Rogate dhe më pas në shtator ose tetor të vitit 1917 u zhvendos në kampin arab. Kampi Rogate përshkruhet si një qytet tendash i vendosur në gropë ose në rrëzë kalasë dhe ishte afër portës kryesore të fortesës. Ky kamp u përdor gjithashtu për të strehuar të burgosur të rangut të ulët dhe oficerë ushtarakë. Kampi Arab (Kazermat e Shën Klementit), nga ana tjetër, ishte një ndërtesë solide e përdorur për të strehuar të burgosur të rangut më të lartë. Duke qenë se të burgosurit ishin të shumë etnive dhe adhurues të një sërë fesh, të internuarit strehoheshin sipas kombësisë ose besimit. Të burgosurit muslimanë (ushtarakë dhe civilë) ishin vendosur në kampet Rogate dhe Arabe.

Ai gjithashtu përmend se Kazerma Verdala ishte një ndërtesë dykatëshe dhe e përshkruan atë si të shkëlqyer dhe plot me objekte të mira. Një pjesë e madhe i ishte dedikuar oficerëve të lartë dhe civilëve të rangut të lartë. Dalfarasta (ndoshta Polverista?) ishte një ndërtesë trekatëshe e vendosur jashtë kufirit të fortesës. Dhomat e saj ishin të një standardi më të mirë se ato në Verdala.

Sipas Hazreti Medanit, në të gjithë kalanë kishte rreth 3000 të burgosur, shumica e të cilëve ishin gjermanë. Ai gjithashtu përmend se kalaja ishte jashtë qytetit dhe se të burgosurit, për qëllime rekreative, nuk lejoheshin të hynin në qytet. Megjithatë, të burgosurit do të shkonin në not dhe në ekskursione ndërsa ishin nën roje. Rreth shtatorit ose tetorit të vitit 1917, grupi i Shejh ‘ul-Hindit u zhvendos nga kampi Rogate në kampin arab (i njohur gjithashtu si Kazerma e Shën Klementit).

Hazreti Medani përmend me hollësi edhe Varrezat Ushtarake Osmane në Marsa dhe jep një diagram të shtrirjes së saj. Pikërisht këtu Hazreti Medani lau dhe mbuloi një të burgosur osman, i cili u ekzekutua për vrasje dhe më pas u varros. Shejh ‘ul-Hindi dhe shokët e tij gjithashtu shpesh vizitonin varrin e këtij ushtari sa herë që vizitonin varrezat. Kjo varrezë është rreth 4 km nga Fort Verdalas dhe për shkak të vizitave të studiuesve në këtë vend bën të besohet se pleqtë tanë ishin me shumë gjasa në Fort Verdala. Kur njëri nga grupi i Shejh ‘ul-Hindit, Hakim Nusrat Husai, ndërroi jetë më 9 Dhu ‘l-Ka'de 1336 (rreth 16.8.1918), ai gjithashtu u varros në këtë varrezë.

Ndoshta prova më bindëse se Shejh ‘ul-Hind dhe grupi i tij ishin në Fort Verdala qëndron në biografinë e një agjenti special osman të quajtur Kolonel Eshref Bej (Eshraf Beu i njohur gjithashtu si Eshref Kushçubashi) (1873-1964) nga Benjamin C. Fortna. Çerkezi – Jeta e Eshref Beut, kryengritësit të vonë osman dhe agjentit special.

Pasi iu dha akses në letrat personale të Eshrefit nga pasardhësit e tij, rrëfimi i Fortna-s në anglisht është ndoshta një nga më të detajuarat për një individ që shpesh përshkruhet si 'Lorenci turk i Arabisë'. Fortna shkruan se Eshrefi mbërriti në portin e Vallettas, Maltë, më 18.4.1917 nga Aleksandria, Egjipt. Rruga e udhëtimit të tij për në Maltë duket se është e ngjashme me atë të Shejh ‘ul-Hindit dhe shokëve të tij. Ai ishte zënë rob në Hixhaz (në betejën turke në Hajber) rreth muajit prill 1917, u dërgua në Xhidë nëpërmjet Rabig, më pas në Kanalin e Suezit, Kajro, Aleksandri dhe më në fund në Maltë. Në Maltë ai u internua në Fort Verdala, i cili, sipas Fortna-s, ishte shndërruar në një kamp të POW-ve dhe përfshinte "kazermat e Verdalas dhe muret e St Clement Retrenchmentit". Eshrefi ishte vendosur në kazermën Verdala dhe si një figurë e lartë ushtarake qëndrimi i tij u bë i rehatshëm dhe robërit i dhanë atij protokolin e duhur. Ai u konsiderua gjithashtu kreu i osmanëve në Verdala dhe iu dha një shtëpi verore në kampin e Shën Klementit ku mbaheshin Shejh ‘ul-Hindi dhe grupi i tij. Biografia nuk jep shumë detaje mbi ndërveprimet e Eshrefit me ndonjë indus. Megjithatë, përmendet se "ndonjëherë ai [Eshrefi] bisedonte me një figurë fetare të quajtur Mevlana Mahmud Husejni", që ndoshta i referohet Shejh ‘ul-Hindit.

Këto ndërveprime me Shejh ‘ul-Hindin duhet të kenë qenë më se domethënëse. Në epilogun (tatimma) e Safer-names Asir-i-Malta, Hazreti Medani përmend se Eshrefi u internua në të njëjtin vend ku ata mbaheshin. Ai gjithashtu ofron një rrëfim të shkëlqyeshëm të tij, bëmat e tij dhe se si ai zhvilloi një marrëdhënie të ngushtë me Shejh ‘ul-Hindin. Duke parë rrëfimin, duket se dijetarët indusë kaluan kohë të konsiderueshme me Eshref beun, duke diskutuar për fenë, politikën, prejardhjen e Eshrefit, familjen dhe bëmat e tij, dhe Perandorinë Osmane etj. Kur Hakim Nusrat Husain vdiq, Eshrefi pagoi shpenzimet e transportin rreth 50 robërve të burgosur që udhëtuan nga vendi i tyre i internimit për në Varrezat Ushtarake Osmane për të marrë pjesë në varrim. Kjo pagesë arrinte në disa paund dhe paguhej pa e ditur Shejh’ul-Hind dhe grupi e tij deri pas varrimit, diçka që i preku thellë dijetarët. Eshrefi pagoi gjithashtu për një gurë lapidar në varrin e Hakim Nusretit, i cili ishte i gdhendur me fjalë në arabisht, siç sugjeroi Shejh ‘ul-Hind. Prandaj, do të kishte kuptim që Shejh ‘ul-Hind ishte me shumë mundësi, i ngjashëm me Eshref Beun, i internuar në Fort Verdala, pasi kishte mbërritur në portin e Valetës.

Afati kohor i të burgosurve të Maltës:

24 Safar 1335 (rreth 20.12.1916): Hyni në paraburgim britanik në Xhidë pasi ishte arrestuar nga Sherifi në Mekë (Naksh-i-Hajat);

18 Rabi‘ul-Evvel 1335 (rreth 12.1.1917): Nisja nga Xheda për në Suez me anije (Naksh-i-Hajat);

22 Rabi’ul-Evvel 1335 (rreth 16.1.1917): Mbërritja në Suez, dërguar me tren në Kajro, në burgun e Gizës (Naksh-i-Hajat);

23 Rabi’uth-Thani 1335 (15.2.1917): Janë dhënë pasaporta dhe janë urdhëruar të dërgohen në Maltë (Asiran-i-Malta dhe Safarnama Asir-i-Malta);

24 Rabi al-Thani (16 shkurt 1917): Udhëtoni për në Aleksandri nga Kajro me tren. Anija lundron për në Maltë të njëjtën ditë;

29 Rabi’uth-Thani 1335 (21.2.1917): Mbërritja në Maltë (Naksh-i-Hajat dhe Asiran-i-Malta);

Shtator ose tetor 1917: Kaluan nga kampi Rogate në kampin arab (Asiran-i-Malta);

2 Xhumad’eth-Thani 1338 (rreth 22.2.1920): Larguar nga Malta pas afërsisht 3 vjetësh (Naksh-i-Hajat);

25 Xhumad’eth-Thani 1338 (15.3.1920): Arritëm në Aleksandri dhe mbahen në burg (Naksh-i-Hajat);

13 Rexheb 1338 (2.4.1920): Dërguar në Suez dhe mbajtur në një kamp burgu (Naksh-i-Hajat);

5 Ramazan 1338 (23.5.1920): Hipën në një vapor për në Indi (Naksh-i-Hajat);

12 Ramazan 1338 (rreth 30.5.1920): Arritën në Aden (Naksh-i-Hajat);

20 Ramazan 1338 (8.6.1920): Arritën në Bombei (Naksh-i-Hajat).[5]

Përktheu: N. Ibrahimi