Zekati është një nga parimet, shtyllat dhe obligimet kryesore fetare në Islam. Fjalë për fjalë zekat do të thotë "pastrim". I referohet pastrimit të pasurisë nga haku i huaj dhe pastrimit të shpirtit të besimtarëve. Pastrimi i pasurisë nënkupton mobilizimin e të gjitha potencialeve me qëllim të rritjes financiare dhe shpërndarjes së justifikuar. Pastrimi i shpirtit nënkupton çlirimin nga urrejtja, xhelozia, egoizmi, shqetësimi dhe lakmia. Konotacione të tjera kur’anore përfshijnë gjithashtu pastrimin e mëkatit.
Zekati (zeqati) është një pjesë fikse e mbledhur nga Organi përgjegjës (Bejt’ul-Mali) nga pasuria dhe fitimet e tepërta të një besimtari. Më pas ky organ përgjegjës ua shpërndan përfituesve të përcaktuar në Kur’an për mirëqenien e tyre (dhe në shtetet muslimane edhe në infrastrukturën e një shoqërie në përgjithësi). Ky kontribut paguhet nga një musliman një herë në vit.
Zekati paguhet në bilancin neto, pasi një musliman të ketë plotësuar nevojat themelore, shpenzimet familjare, të dhënat e caktuara shoqërore e individuale, donacionet dhe taksat. Çdo mashkull apo femër musliman, i cili në fund të vitit hixhri ka në posedim ekuivalentin e mbi 91.6 gramëve ari (flori) ose më shumë në para ose gjësende tregtare, duhet të paguajë zekatin e tij ose të saj në masën minimale prej 2.5 për qind.
Zekati ka një vlerë të thellë fetare, morale, humanitare dhe shoqërore-politike islame. Ky akt fetar parandalon grumbullimin e pasurisë dhe mbron dhe favorizon solidaritetin me njerëzimin, sepse pasuria e tepërt nga institucioni përgjegjës dhe kompetent shpërndahet mes të varfërve dhe kategorive që përcakton Kur’ani. Dhënia e zekatit gjithashtu ndihmon në pastrimin e shpirtit, të ndërgjegjes dhe e nxit njeriun ta falënderojë Zotin për të mirat e shumta në natyrë, rreth dhe te vetvetja.
Zekati përmendet së bashku me namazin (salat) në shumë ajete të Kur’anit. Për herë të parë u shpall në suren El-Muzzemmil, 20:
"... dhe falni rregullisht lutjet dhe jepni rregullisht sadakë, dhe huazoni Zotit një hua të bukur. Dhe çfarëdo të mirë që dërgoni për shpirtrat tuaj, do ta gjeni në praninë e Zotit, po, më mirë dhe më të madhe në shpërblim dhe kërkoni Mëshirën e Zotit, sepse Zoti falë shumë, është Mëshirues."
Në një ajet tjetër, Zoti deklaron se ata që paguajnë zekatin, përfshihen në shoqërinë muslimane:
“Por (edhe kështu), nëse pendohen, falin namazin dhe japin zekatin, ata janë vëllezërit tuaj në besim, (kështu) Ne ua sqarojmë argumentet atyre që kuptojnë.” (Et-Tevbe, 11)
Zoti në Kur’an thotë:
"Ata u urdhëruan vetëm të adhurojnë Zotin, të sinqertë në besimin e tyre vetëm në Të - dhe në fenë e drejtë - dhe të falin namazin dhe zekatin. Kjo është feja e drejtë”. (El-Bejjineh, 5)
“Ata që grumbullojnë thesare prej ari dhe argjendi dhe nuk i shpenzojnë në rrugën e Allahut, lajmërojini ata me një dënim të dhembshëm, Ditën kur ajo (pasuri) do të nxehet në zjarr, ballët dhe brinjët e tyre, shpinat e tyre shënuan me të: “Ky është thesari që keni grumbulluar për veten tuaj! Shijoni, pra, thesarin tuaj të grumbulluar!” (Et-Tevbe, 34-35).
"Të mos mendojnë ata që janë koprrac me atë që u ka dhënë Zoti nga dhuntia e Tij, se kjo është e mirë për ta, por është e keqe për ta. Ajo që e pengojnë do t'u varet në qafë në Ditën e Kijametit." (Alu Imran, 180)
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ibn Abasi se i Dërguari i Zotit e dërgoi Muadhin në Jemen dhe i tha: "Ti po shkon te një popull që ka Libër, andaj thirri ata të dëshmojnë se nuk ka zot tjetër përveç Zotit, dhe se unë jam i Dërguari i Zotit. Nëse ata i përgjigjen kësaj, atëherë mësoju atyre se Zoti u ka dhënë atyre pesë namaze në çdo ditë, të merret nga të pasurit e tyre dhe t’u jepet të varfërve të tyre. Nëse ata i përgjigjen kësaj, atëherë ruhuni nga marrja e më shumë nga pasuria e tyre! Kujdes edhe nga lutja e të shtypurve, sepse nuk ka perde ndërmjet lutjes së tillë dhe Zotit."
Pastaj lexoi ajetin: "Të mos mendojnë ata që janë koprrac me atë që u ka dhënë Zoti nga dhuntia e Tij se kjo është e mirë për ta, por është e keqe për ta. Ajo që ata e pengojnë do t'u varet në qafë në Dita e Ngjitjes.” (Alu Imran, 180)
Kushtet për zekatin
Duhet të plotësohen disa kushte para se të paguhet zekati. Këto kushte janë të nevojshme pasi zekati mund të zbatohet vetëm për ata që janë në moshë madhore dhe që posedojnë pasuri të mjaftueshme. Këto kushte kategorizohen në dy kategori të gjera, përkatësisht interpretues dhe aktiv.
Çdo musliman, i cili është i një moshe të caktuar dhe zotëron pasuri të mjaftueshme, kërkohet të paguajë zekatin.
Pasuria e zekatit
Pronësia e plotë e një muslimani do t'i kërkohet të paguajë zekatin vetëm nëse ai ose ajo ka pronësinë e plotë dhe ligjore të një aseti.
Zekati paguhet vetëm për ato pasuri që fitohen me qëllim të krijimit ose gjenerimit të pasurisë. Disa shembuj të këtij lloji të aseteve janë bagëtitë ose të korrat që tregtohen ose shiten, inventari i mallrave të përdorura për tregtim dhe investime të tilla si ari ose letra me vlerë që kanë potencial për t'u vlerësuar në vlerë. Megjithatë, zekati nuk paguhet në rastin e aseteve fikse siç janë ndërtesat, nëse ato nuk i nënshtrohen "qarkullimit të kapitalit".
Asetet që tejkalojnë një vlerë minimale
Zekati duhet të paguhet vetëm për ato pasuri që tejkalojnë një vlerë minimale. Kjo vlerë minimale llogaritet në bazë të çmimit të tregut prej 91.6 gram ar ose 595 gram argjend të pastër. Kjo vlerë minimale quhet ‘nisab’. Këshillat e Fikhut Islam dhe Kërkimit, si dhe Xhumhuri (shumica) e Ulemasë rekomandojnë që ari të përdoret si bazë për llogaritjen e nisabit.
Përfundimi i Haul
Transporti përkufizohet si periudha e përfundimit për një pasuri të zekatit. Kohëzgjatja e transportit është një vit islamik ose hixhri (1 vit hixhri = 354,5 ditë, 1 vit diellor = 365,25 ditë). Zekati paguhet vetëm për asetet që janë mbajtur të paktën për këtë periudhë.
Përfituesit e Zekatit
Kur’ani i Shenjtë (Et-Tevbe, 60) i klasifikon marrësit e duhur të zekatit në tetë kategoritë e mëposhtme.
“Allahu caktoi obligim që sadakatet t'ju takojnë vetëm: të varfërve (fukara), të ngratëve (miskin), punonjësve (që e tubojnë), atyre që duhet përfituar zemrat (të dobëtëve në besim), ata që duhet liruar nga robëria, borxhlinjve, (luftëtarëve) në rrugën e Allahut dhe udhëtarit që ka mbetur në rrugë. Allahu e di gjendjen e robërve, punon sipas urtësisë së vet.”
Zekati mund t'i shpërndahet vetëm ndonjërit prej tetë përfituesve të kualifikuar (esnaf) që përmenden në Kuran në suren Et-Tevbe, 60. Megjithatë, përparësi duhet t'u jepet të varfërve dhe nevojtarëve. Aty ku nuk ka autoritet qendror për të administruar zekatin, ai mund t'u paguhet autoriteteve zyrtare nëpërmjet mekanizmave transferues të parave.
Lëmosha është për të varfrit dhe nevojtarët, dhe ata që janë të punësuar për të administruar (fondet) (por jo edhe atyre që kanë punë të rregullt, dhe këtë ; për ata zemrat e të cilëve (kohët e fundit) janë pajtuar (me të vërtetën); për ata që janë në robëri dhe borxhe; në rrugën e Zotit; dhe për udhëtarin (kështu është) i caktuar nga Allahu dhe Zoti është plot dituri dhe urtësi." (9:60)
1. Të varfrit (fakir/fukara)
- Ata pa mjete jetese dhe pa pasuri materiale.
2. Nevojtari (miskin)
- Ata që nuk kanë mjete të mjaftueshme jetese për të plotësuar nevojat e tyre elementare. Për shembull, ata që, megjithëse mund të kenë një punë, një shtëpi dhe një makinë, por të ardhurat e të cilëve janë nën kërkesat minimale.
3. Administratorët e zekatit (amil)
- Ata të caktuar për të menaxhuar dhe administruar zekatin. Kjo kategori ndahet në kategoritë e mëposhtme:
i) Grup njerëzish që dalin në shoqëri dhe përcaktojnë ata që i përkasin kategorive Fukara dhe Miskin.
ii) Ata që mbledhin paratë e zekatit.
iii) Kontabilistin e parave të zekatit.
iv) Administratori, drejtuesi, nëpunësi ose sekretari që rregullon dosjet.
v) Ata që merren me shpërndarjen e zekatit.
vi) Audituesi që kontrollon menaxhimin dhe administrimin e përgjithshëm të zekatit.
4. Simpatizantët (muel-lefet’il-kulubuhum)
- Ata zemrat e të cilëve janë të prira drejt Islamit ose e kanë pranuar atë.
5. Lirimi i skllevërve (rikab)
- Zekati mund të përdoret edhe për lirimin e skllevërve apo robërve.
6. Ata që janë në borxh (garimin)
- Zekati mund të përdoret për të shlyer borxhet e një personi që ka marrë hua për të paguar nevojat themelore në mënyrë që ai/ajo të bëjë një jetë normale. Zekati mund të shpërndahet edhe për ata që janë në vështirësi financiare p.sh. falimentimi për shkak të humbjes së punës dhe borxhit të rëndë.
7. Ata që janë në rrugën e Zotit (Fi sebil’il-lah)
- Zekati mund të përdoret për të financuar çdo formë lufte apo pune për dashurinë ndaj Zotit. Shembujt e mëposhtëm i përkasin kësaj kategorie, p.sh. Davet: ndërtimi dhe zhvillimi i infrastrukturës së shoqërisë, mbrojtja e muslimanëve, të cilët po shtypen, asistimi i udhëtarëve të varfër dhe sponsorizimi i shpenzimeve arsimore të një studenti.
8. Ata që janë mbetur në rrugë gjatë një udhëtimi (Ibn’us-sebil)
- Zekati mund të përdoret gjithashtu për të ndihmuar një udhëtar që përballet me vështirësi në vazhdimin e udhëtimit për arsye të tilla si humbja e parave ose prishja e automjetit të tij, riparimin e të cilit ai nuk mund të përballojë.
Pejgamberi a.s. tha: “Nëse dikush jep sadakë sa ekuivalenti i një date të vetme nga fitimet e ndershme - dhe Zoti pranon vetëm atë që është e ndershme - Zoti e merr atë në Dorën e Djathtë, atëherë ia shton përgjegjësit, ashtu si njëri prej jush ngre mëz, derisa të bëhet sa një mal.”
P. S.:
Siç mund të vëreni, institucioni i zekatit dhe zekat’ul-fitrit është çështje fetare institucionale dhe jo adresë materiale individuale apo grupore. Atë e tubon dhe e shpërndan Shteti Islam ose Bashkësia Islame në mungesë të Shtetit Islam. Bashkësia Islame do t’i përmbahet këtij ajeti, në frymën e kohës ku dhe kur jetojmë dhe do të përcaktojë edhe prioritetin e grupeve. Të gjitha shoqatat apo individët e kanë haram, qoftë kur marrin apo japin, të merren me këtë ‘biznes” në emër të bamirësisë dhe e kanë haram edhe ata që e pranojnë para nga zekati apo zekat’ul-fitri nga të afërmit, fqinjët. Ajo është detyrë fetare ekskluzive e Bejt’ul-Malit të Bashkësisë Islame. N. Ibrahimi
Literatura:
- Izzet Er, Zekati nga aspekti socio–ekonomik, në:
https://www.academia.edu/26401300/Zekati_nga_aspekti_socio_ekonomik_Izzet_Er.
- Jusuf Karadavi, Fikhu Zekat, SH.B. Furkan ISM – Shkup, 2005.
- Nexhat Ibrahimi, Zekati dhe sadakat ’ul-fitri, detyrë prioritare e muslimanëve, në: https://www.academia.edu/80691116/ZEKATI_DHE_SADAKAT_UL_FITRI.
- Senad Ćeman, Problem parainstitucionalnog zekata, në: https://www.medzlisprijepolje.org/2020/05/08/problem-parainstitucionalnog-zekata/.
- Understanding zakat, në: https://www.islamicity.org/5369/understanding-zakat/?referer=ecast.
Shfletuesi i Kur'anit
Lajme