Nëse gjej kohë,na javët në vijim, do të shkruaj përshtypjet e mia edhe mbiKosovën, Maqedoninë dhe Gegërinë. Vizitat e mia nëpër Toskëri nisën më datë 2 Gusht, ndërsanë Tiranë bënte një i nxehtë përvëlues, i cili me mungesëne dritave dhe ujit e kthente jetën të padurueshme. Sëbashkume një mikun tim, Agimin, morrëm një makinë me qera me tëcilën dolëm jashtë Tiranës në drejtim të Toskërisë. Dukemarrë rrugën e Elbasanit, e cila fillon pranë xhamisë sëTabakëve, makina jonë u lëshua drejt Qafës së Kërrabës përnë Elbasan. Ndërsa ngjiteshim maleve të Tiranës, kurarritëm Mushqetanë ndaluam për pak minuta në xhaminë e reqë është ndërtuar në këtë fshat me fondet e disadonatorëve, ndërmjet të cilëve edhe R. Halilit, një pallatendërtuesi tiranas. Xhamia edhe pse shumë e vogël ështëndërtuar me shumë finesë nga R. Halili. Oborri i saj indërtuar me gurë, jeshil’llëk dhe pemë e zbut zemrën evizitorit dhe i krijon përjetimet e xhenetit në mendje. Nëderën e xhamisë valëviten 3 flamuj. Ai turk me gjysëmhënëne islamit, flamuri i organizatës që e mban xhaminë dheflamuri i republikës. Pas qëndrimit disa minutësh në xhami,me makinën tonë u lëshuam drejt majave të Qafë Kërrabës.Populli i zonave malore të Tiranës dhe Elbasanit ështëislamik. Në 1915, Haxhi Qamili thuhet të ketë bërë këtu rezistencën e tij të fundit kundër invazionit serb dhe EsatPashës, të cilët shtypën shtetin jetëshkurtër islamik tëGegërisë. Sot e kësaj dite banorët e këtyre zonave shpeshrrojnë në varfëri të madhe, dhe për fat të keq shumë pak pobëhet për t’i çliruar nga varfëria.Megjithatë pas Mushqetasë ne vazhduam rrugën tonë drejtElbasanit. Kur vizitori arrin në fund të udhëtimit nëpërmalet që ndajnë Tiranën me Elbasanin dhe kalon qafat dhevargjet malore, arrin më në fund të shohë qytetin eElbasanit i cili nga maja e maleve shihet të shtrihet nënjë fushë të gjërë dhe plot gërmadha. Kur sulltan MehmetFatihu themeloi Elbasanin ky qytetet ka qënë shumë i bukur.Ama sot qyteti shëmtohet kur nga maja e tij sheh gërmadhate Metalurgjikut, apo edhe kryqin e madh që vllehët eqytetit ngulën në një nga kodrat e tij përpara disa viteshme urdhër të gjeneralit, Janullatos. Gjithësesi Elbasani që kur e ndërtoi dora e bekuar eFatihut ka ruajtur identitetin e tij islam. Islamin eElbasanit dikush e sheh që te popullata e tij që ështërreth 90% islame, te busti i Hysni Myzyrit në qendër tëqytetit, te xhamitë e shumta të qytetit që të duket sikurtë japin kudo ‘selam’ e deri te djemtë e rinjë tëselefizuar me mjekrat e tyre, apo edhe me fjalorin eturqizuar të Elbasanllive – nime. Pas Elbasanit, makina jonë u drejtua drejt Toskërisë. Nëpërtokat ku lumi Shkumbin ndërton kufirin e tij natyror meGegërinë, ku si për çudi edhe islami nis të vanitet disi.Kështu makina jonë kaloi nëpër Librazhd, e më pas Përrenjasku qyteza e vogël me qendrën e saj islame në kërthizëtregon njëfarë identiteti në krizë. Qendra islame dhexhamia e Përrenjasit duken të keqmbajtura nga ana estetikee jashtëme. Ndërsa më parë në këtë qytezë vëlonin arabët,tani qendrën islame e kanë marrë turqit. Të mirënjohur përhyzmetin e tyre ata vazhdonin punën që arabët kishin bërëdikur, për të edukuar më islam popullin e qytezës.Megjithatë kriza e Toskërisë ndjehej që këtu, ku hoxha iqendrës por edhe roja i saj ishin të dy gegë, nga malësitëe Dibrës. Ndërsa i takoja këta, mu krijua ndjesia që kanëpatur edhe vizitorët e mëparshëm të Shqipërisë, që nëShqipëri islamin e mbrojnë gegët. Këtë realitet do tavërtetoja edhe gjetkë nëpër Toskëri, si psh. në Tepelenë kuhoxha dhe muftiu ishin po ashtu gegë apo edhe nëGjirokastër ku edhe këtu hoxha dhe myftiu (Bashkim Caushiqë vinte një herë në 6 muaj sa për të marrë rrogën), ishinpo ashtu gegë. Gjithësesi nga qëndrimi dhe bisedat e mia mevendasit kuptova që muslimanët kishin qenë më të kënaqur mearabët në Përrenjas, që kishin patur qendrën më pare, sesame turqit. Turqit edhe pse kulturalisht më pranë nesh nukdemonstrojnë vitalitetin evangjelizues të arabëve, të cilëtpas 11 shtatorit kaurrët e Amerikës që sot kontrollojnështetin shqiptar, i kishin dëbuar nga Shqipëria.Pas qëndrimit për disa minuta në Përrenjas me makinën tonëu lëshuam drejt Qafë Thanës. Rruga e gjerë e cila ështëndërtuar përpara disa kohësh nga një kompani turke, e bënudhëtimin e kollajtë. Pasi udhëtari arrin majën e qafëspërpara tij shfaqet një tabelë e cila majtas dëftenMaqedoninë, ndërsa drejt të çon drejt Kazasë së Starovësapo më saktë qytetit të Poradecit. Nga maja e Qafë Thanës udhëtarit i shfaqet para syve Liqeni i Ohrit apo Pogradecit. Me një pamje magjepëse ky liqen i cili shquhetpër peshkun koran, sjell një freski të habitshme, që përnjë udhëtar që është djersitur më parë rrugëve të Gegërisë,tashmë flladi i liqenit i ndërthurur me ngjyrën xhenetoretë ujit të liqenit, e mbush me një kënaqësi të paparë.Ndërsa zbret Qafën e Thanës në anën e majtë të Liqenit tëPoradecit shtrihet Ohri, Struga dhe disa fshatra të tjerashqiptare të cilat sot janë pushtuar nga ardhacakët shuledhe vllehë që vetëquhen maqedonë. Në kohë të Osmanllisë,Ohri ishte qendra më e rëndësishme e islamit në Toskëri kushpesh, pashallarët gegë dhe toskë, si Bushatllitë apo AliPasha për shembull, shtrinin pushtetin e tyre dhe garoninpër fuqi. Ndërsa në anën shqiptare të Ohrit shtrihetPogradeci të cilin pogradecarët e quajnë Poradec. Qëndra evjetër e Poradecit ka qënë kazaja e Starovës e cila kaprodhuar një numër të madh ulemashë dhe pashallarësh qëkanë mbrojtur dhe zgjeruar islamin në Rumeli. Një ndërpashallarët që më bie ndër mend tani është Sulo Starovapsh. i cili mbante nën hyqmin e tij të gjithë kaurrëtpërreth Liqenit. Megjithatë me krijimin e republikës shqiptare, Starova humbi rëndësinë e saj, ndërsa popullatau zhvendos në brigjet e liqenit ku u bë edhe Poradeci.Megjithatë në Poradec rreth 90% e popullatës ende sot janëislamë dhe shqiptarë. Kaurrët e Poradecit siç një vendas mëtha, janë vllehë apo shule të cilët gjatë luftës së Kosovësshpesh ngrinin dolli për mëmën e tyre, Sërbinë. Por edhepse janë minoritet, ata, ashtu si në të gjithë Shqipërinë,kanë arritur që gjatë komunizmit të marrin në dorë qytetinndërsa muslimanët të kthehen në qytetarë të dorës së dytë.Këtë gjë dikush e kupton kur viziton qendrën e Poradecit.Biblioteka e qytetit quhet Mitrush Kuteli, ndërsa qendrakulturore Lasgush Poradeci. Në këtë qendër kur unë isha nëPoradec, përkujtohej një përvjetor i njëfarë Gjergji Miu tëcilin kaurrët e mbanin për shkrimtar të madh. Nga do qëhodha sytë në qendër të Poradecit nuk më ra në sy ndonjëinstitucion me emër muslimanësh. Muslimanët në Poradecashtu si edhe në Elbasan ku universiteti i qytetit ka emërkaurri, Aleksandër Xhuvani, apo në Durrës që ka emërkaurri: Aleksandër Moisiu, apo edhe në Shkodër ku universiteti quhet Luigj Gurakuqi, apo bibliotekakombëtare, Marin Barleti, janë në pozita inferiore dhe tënënshtruar ndaj herojve që kaurrët i kanë imponuarmuslimanëve.. I vetmi institucion islam që më ra në sy ishte xhamia eqendrës e cila ndërtuar në vitet 90 nga arabët, tashmëduket që është në gjendje të mjeruar dhe kërkonmirëmbajtje. Egjiptianët e kanë ndërtuar aq lesh e lixhaminë, sa që edhe kiblen nuk ja kanë gjetur si duhet dhebesimtarët falen në xhami skiç. Përkundër xhamisë keq tëndërtuar nga arabët në qendër të Poradecit, Janullatosi kandërtuar një derr kishe bizantine të cilën kishe qejf tashikoje. Në namazin e akshamit xhamia mbushej plot me djem me mjekratë cilët duken që e njohin fenë mirë. Megjithatë kur dikushdel nga xhamia sheh që populli i gjerë nuk e ka mirë idenëe fesë, dhe me vapën e Gushtit femrat e qytetit ishinzhveshur në mënyrë të atillë, sa që shalët dhe veglat etyre të lëshuara në xhiro, janë të afta të mëkatojnë edheevlijanë më të madh të rruzullit. Në bisedë me besimtarët ePoradecit kuptova se problemi më i madh që islami kishte nëqytet ishte pushtimi nga sektet e rreme të evangjelistëve,dëshmimtarëve të Jehovait, mormonëve etj. Në Starovë qënjëherë e një kohë ka qenë qendra e muslimanizmës, por qëtani nuk ka as xhami, kaurrët e Amerikës kishin ndërtuarnjë kishë, dhe një shkollë prej disa vitesh ku shkoninfëmitë e muslimanëve. Megjithatë muslimanët më thanë qëpërveç ndonjë kurve që kërkonte burrë nga Amerika apondonjë legeni që donte punë, në përgjithësi konvertët ishinshumë të pakët. Ndjenja e poradecarëve që takova përislamin mu duk e fortë. Një hoxhë më tregoi psh. sesi disaateistë muslimanë nga Starova bënin kryq për mua dheshkrimet e Abdi Baletës. Impakti i shkrimeve të muslimanëvenga Tirana, që nga gazeta Rimekëmbja e deri të IMPAKTI, kuptova që shtrihej deri në Pogradec, Korçë dhe Sarandë, kumuslimanët, qofshin këta besimtarë apo jo, të mbushur meinat ndaj mbizotërimit kaurr gjenin zërat tanë singushëllues.Pas akshamit me makinën tonë që ulërinte si tank, lamëPoradecin dhe u lëshuam drejt maleve të Korçës. Nga qëishte natë, nuk u endëm nëpër qytet por shkuam drejt e nëDevoll ku kushërijtë e mi më prisnin me sajdisjenshembullore korçare. Fshati që ne shkuam për të bujturishte Vishotica, që ndodhet 3 km në perëndim të Bilishtitdhe ndoshta rreth 6 km larg kufirit grek. Me shtëpitë e tijprej qerpiçi ai i ngjason ende fshatrave që osmanlitë lanënë Shqipëri 100 vite më parë.Pas sabahut të ditës tjetër, pasi hëngrëm mëngjes mepiperka, domate dhe qumësht taze lope, të etur për tëkuptuar më mirë Korçën dolëm që në mëngjes herët nëpërDevoll duke vizituar Bilishtin, Poloskën, Vërlenin ku disanga akrabatë e mi qëndrojnë. Çfarë të bën përshtypje të mirë në Devoll është se ndërsaudhëton buzë xhadesë sytë të shohin ngado xhamira. Çkaështë shumë prekëse të mësosh është që në Devoll populli ika ndërtuar vetë xhamitë që janë rreth 7 apo 12 (nuk mëkujtohet mirë kjo). Xhamia më e bukur e Devollit ështëxhamia e Bilishtit ndërtuar nga një kristjane francezo –kanadeze. Emri i vajzës që e ka ndërtuar xhaminë ështëMaria, por i jati i saj i quajtur Qani dhe që ështëshqiptar i ka lënë amanet vajzës së tij që pas vdekjes tindërtonte një xhami në Bilisht. E bija që i ka qëndruarbesnike të atit ndërtoi xhaminë e Bilishtit në vitet 90 nëmajë të kodrës që mbisheh qytetin. Xhamia e Bilishtit ecila të them të drejtën ishte jo e mbajtur mirë nga muftiui qytetit, nga rruga i bën karshillëk çdo kaurri që kalonapo vjen nga Greqia. Megjithatë në Bilisht mesa kam kuptuaredhe më parë, hoxhallarët nuk po punonin për fenë si duhet,ndërsa kaurrët; katolikë, protestantë etj po mundohen përditë me para dhe ndihma që ti blejnë shpirtin njerëzisë.Duke qënë se data 3 Gusht ishte e xhuma dhe që kur u nisanga Tirana kisha bërë nijet që të shkoj në fshatin më tëfamshëm të Korçës; nga doli Mehmet Aliu i Egjiptit, HafëzAbdullah Zëmblaku dhe shumë njerëz të tjerë me rëndësi, nëorën 12 u nisa drejt Zëmblakut. Kur vjen nga Bilishti,Zëmblaku shtrihet në anën e majtë buzë kodrës. Zëmblakun endan nga Cangonji dhe Devolli vetëm një kodër. Edhe pse nëndarjen e re administrative Zëmblaku i përket Korçës, përdevollitët ai i përket Devollit. Y. Merdani në poezinë etij për Devollin thotë: Që Zëmblak e deri tutje….Ku fillon gryk e CangonjitVijnë fshatrat pa shkëputjeNë dy brigjet e DevollitÇka të bie në sy kur hyn në fshatin e Zëmblakut është sepothuaj çdokush ta kthente përshëndetjen ‘selamu aleikum’.Gjatë faljes së xhumasë në xhami gjetëm rreth 30 vetë.Gjysma shumë pleq dhe të tjerët të rinj. Në xhuma mungontebrezi i 40 vjeçarëve të cilët komunizmi i bëri qafirë. NëZëmblak gjetëm shumë të rinjë të cilët dukeshin që në sy qëfenë e kishin marrë seriozisht edhe pse sipas rrugësselefite. Hytben e xhumasë e mbajti Irfan Zëmblaku, djali itë ndjerit Hafëz Abdullah Zëmblaku. Pas xhumasë, me Irfaninqë unë bisedova edhe më pare, shkuam në shtëpinë e tij kuai më tregoi librat që kishte arritur të ruajë nga i ati.Si Irfani ashtu edhe djali tjetër i tij (emri nuk mëkujtohet) ishin krenarë për babain e tyre i cili kishtesfiduar Zogun, fashistët por edhe Enverin për të mbrojturislamin. Në bisedat që bëra, Irfani më tregoi sesi në vitet1940 kur fashistët kishin sjellë në krye të KMSH-së një Selim Muçë, të quajtur Bexhet Shapati, i cili kishte dashurti bëj muslimanët fashistë dhe çojë në Itali, Hafëz Zëmblaku e kishte rrahur në mes të KMSH-së dhe thyer bastunin në kokë Bexhetit i cili donte të barazonte islaminme fashizmin. Hafëz Abdullahu ka qënë një personalitet sarebel aq edhe i zëshëm për islamin në Shqipërinë eshekullit të XX. Duke luajtur rolin e rebelit, një besimtarmë tregoi që në hytbet e tij ai këshillonte popullin që tëjetojë si musliman dhe jo si shqiptar, pasi shqiptarëtishin të vdekshëm ndërsa muslimanët jo. Megjithatë falë kokëfortësisë së tij Hafiz Zëmblaku ekishte paguar shtrejtë luftën e tij për të mbrojturislamin. Atë e kishte persekutuar sa Zogu, fashistët e mënë fund edhe komunistët. I mjeri Hafëz kishte rënë nëburgje një dy-tre herë për propagandë fetare, dhe librat etij komunistët ja kishin djegur. Megjithatë në dynjanëmatanë, hafëzi duhet të jetë në jetë të mirë sot besoj,pasi me luftën dhe sakrificat e tij për Allah ai medoemosdo të ketë marrë gradën e shehidit dhe bëhet i pavdekshëm.Për trimëritë e hafëzit në mbrojtje të fesë kuptova që igjithë fshati ndjehej krenar. Vetëm djemtë e rinjë selefiqë nuk e njohin fenë sa duhet, më thonin nën zë që hafëzika shkruar shumë mevlude… Pas takimeve me zëmblakët që na zgjatën deri në iqindi, neshkuam drejt Korçës. Qyteti që ka ndërtuar Iljaz BejMirahori sot ndodhet nën pushtimin grek. Vitet e pushtimitkomunist e kanë shndërruar Korçën në një qytet kuintelektualisht sundon ortodoksia e cila sot ka marrë nëdorë edhe të mirat materiale të qytetit. Në qendrën e re tëqytetit dikush e lexon këtë fare qartë. Në vendin ku ështëbiblioteka e Korçës psh., dhe në të majtë të saj shtrihetlagja e vllehëve dhe kaurrëve, Janullatosi ka vendosur njëkioskë kishë me kryq si për të caktuar kufirin e qytetit.Lagjet e kaurrëve duken fare mirë që janë të pasura,moderne, me rrugë të asfaltuara dhe me një mori kishash.Kur dikush shkon përpara bibliotekës së Korçës sheh 3 bustekaurrësh anti-turq. Asdreni, Thimi Mitko dhe NaumVeqilharxhi qëndrojnë në sheshin kryesor të Korçës si përtë treguar që qytetin e komandojnë kaurrët. Më lart ndodhetmësonjëtorja e Korçës që vllehët protestantë – Qiriazihapën në fillimshek. XX për të mësuar shqiptarët që tëshkruajnë më gërma latine – përkundër atyre arabe qëmuslimanët shkruanin më parë. Më tej ndodhet Kisha e Madhe e Korçës të cilën kryetari i tashëm i Bashkisë, NikoPeleshi, e ka kthyer në simbol të qytetit. Mbas kishës sëmadhe në kodër sheh një kishë tjetër, e më pas në mal tëMoravës një tjetër, dhe më pas në majë të malit një derrkryqi ortodoks i cili i bën karshillëk çdo muslimani korçarduke i hakërruar kështu terrorin e ortodoksisë. Sot Korçaka rreth 12 kisha dhe vetëm 2 xhami. Lagjet e muslimanëveqë shtrihen në pjesën perëndimore të qytetit janë tëvarfëra. Rrugët e pashtruara tamam si në Shkodër ku klani iJozefina Topallit përkrah vetëm katolikët. Edhe psemuslimanët sot përbëjnë rreth 80% të Korçës ata janë tëpërjashtuar nga jeta politike. Ndërsa vllehët dhe kaurrëtqë fituan luftën në 1913 dhe në 1944 kanë arritur tëshpallin heronjë kaurrët e Korçës, askund në qytet nuk tëzë syri ndonjë bust të Hafëz Ali Korçës, Zëmblakut, SaliButkës apo Sali Protopapës, apo edhe Malkë Zvarishtit apondonjë muslimani tjetër që kanë ruajtur këtë qytet.Diskriminimi i muslimanëve kuptohet kur viziton Varoshinnjë nga lagjet më të vjetra të qytetit. Në këtë lagje ështëedhe gurëthemeli i qytetit, xhamia e Iljaz bej Mirahorit.Kjo xhami që njëherë e një kohë ka qënë zemra e Korçës,komunistët e kanë fshehur prapa axhensisë në mesin e disapallateve gërmadha të kohës komuniste. Xhamia qëndron paminare, e brejtur nga koha, ndërsa oborri i saj ështëpushtuar nga një shtëpi private. Muslimanët që takova mëshprehën mllef për muftiun e qytetit që Selim Muça mban nëkarrike, për paaftësinë e tij qoftë për të hapur njëmedreseje, apo ndonjë fondacion turk apo arab, në tënjëjtën kohë kur qyteti është plot e përplot me kisha,misionarë dhe urdhëra të kaurrnisë. Muslimanët upersekutuan në Korçë keqas që në kohë të Republikës sëKorçës kur u vranë nga andartët. Më pas në kohë tëkomunizmit, Rita Marko dhe klani i tij i lanë pa punëra dheshkollim. Ata goditën në veçanti familjet e mëdhamuslimane, si psh. Merdanët, ndërsa familjet e mëdha vllahesi Fundot, Ballaurët, Qiriazët etj që u integruan nësistemin komunist sot janë sërisht në pozita sunduese. Pjesë e këtij 80% musliman të Korçës janë edhe evgjitët dheciganët të cilët përbëjnë pjesën më të varfër të qytetitdhe rrojnë sikur të jenë në Raxhastan dhe jo nëArnautistan. Kur erdhi vakti i jacisë sëbashku me Agimin, u kthyem përnë Devoll. Këtë natë qëndruam në Cangonj, një kodër largZëmblakut, ku fshatarët kishin ndarë një tokë nga fshati ityre dhe kishin bërë xhami. Në Cangonj u takova me hoxhën efshatit, i cili kishte bërë një punë shembullore në Devollduke i mësuar rinisë fenë. I mjeri hoxhë, nga varfëria emadhe tani do të shkonte në Greqi për të nxjerrë bukën egojës, ndërsa priftërijtë e Greqisë dhe Amerikës që endennëpër Devoll dhe renegatët e tyre myslimanë si Fatmir(Joan) Pelushi që Janollatosi ka veshur prift, marrin rroganga 1000 dollarë në muaj për të helmuar popullsinë. Nëbisedat me hoxhën kuptova që në Devoll po ka një rilindjetë fesë. Fshatarët që kanë ndërtuar vetë xhamitë po ikthehen islamit me devocion. Në Baban, Bilisht, Bitinckë,Cangonj, Trestenik, Zëmblak etj, ishin disa nga vëndet kurinia po islamizohej në masë. Vajza me shami dhe djem memjekra po lindin ngado edhe pse fshatarët muslimanë tëDevollit vuajnë me jetën e varfër dhe sfidohen ngaekstravaganca e parave kristjane. Çka nuk më pelqeu nëCangonj është se teska ime plakë, kishte krijuar idenë serinia po ndiqte një islam tjetër nga ai turk që kanëndjekur të parët tanë. Kështu psh. ndalimin e Mevludit qëata ndiqnin me nostalgji më pare, këta nuk e kuptonin dot.Ky fakt më preku shumë, pse kuptova që në shpirtin edevollitit musliman mungonte diçka nga e kaluara islame qëata mbanin mend me nostalgji nga baballarët e tyre që ithurrnin himne pejgamberit. Me djemtë e rinj që u mundovatë arsyetoj që Mevludi duhet bërë prapë në këtë zonë,kuptova që selefizmi i tyre kërkon më shumë kohë që tëpiqet dhe kuptojë rëndësinë e traditës sonë islame.Ditën tjetër pas sabahut u nisëm rrugës për në Kolonjë përtë dalë në Gjirokastër. Rruga për në Kolonjë shkon në anënperëndimore të Korçës. Rruga që nis të gjarpërojë mesmalesh lë në anë të djathtë Boboshticën qendrën e shulevenë Korçë dhe në të majtë, Voskopojën, qendrën e vllehëve.Pas pak udhëtimi dikush sheh edhe zonën ku ndodhet fshati iButkës, nga ku Sali Butka ndërtoi çetat shqiptare qëruajtën Korçën nga pushtimi ortodoks në fillim shek. XX. Pasi kaluam disa gryka malesh më në fund u gjendëm nëErsekë. Zona që nga Korça e deri në Leskovik është një ngavendet më të bukura që kam parë ndonjëherë në jetën time.Pyjet me pisha, rruga e ngushtë e ndërtuar që në kohë tëPPSH-së dhe bunkerët që të japin selam përgjatë të gjithërrugës, dhe makinat shumë të rralla që marrin rrugën për nëkëto zona të krijojnë përshtypjen se po shkon drejtxhenetit të Adnit, aty ku njerëzimi mëkatar shuhet dhenjeriu gjendet i vetëm përballë mrekullisë së Allahut.Vetëm se në Ersekë situata e islamit ishte beterr. Qytetime rreth 10 – 12 mijë banorë nuk ka asnjë xhami. NdërsaJanollatosi ka mbjellë kisha ortodokse si në qytet ashtuedhe në çdo fshat. Muslimanët e Kolonjës janë shumicë. Amaata kishin vetëm një teqe jashtë Ersekës, dhe mashtruesjaLeonorë kishte ndërtuar aty një teqe të sajën gjithashtu.Në varrezat e qytetit përkatësia fetare lexohej qartë.Muslimanët varret i kishin me hënë ndërsa kaurrët me kryq.Dy inxhinierë pyjesh që morrëm me vete dhe çuam në Gërmenjmë thanë që ishin krenarë që ishin islam dhe nuk dopranonin kurrë që të quhen Joan, Paskal apo Anastas. Ama tëshkretët nuk kishin parë ende me sy ndonjë Kuran në jetën etyre, ndërsa misionarët kaurrë me bibla dhe para ishin kudonëpër Ersekë. Gramozi që ndan Kolonjën nga Greqia dukej sikur po thyejkëtu shumë shpejt. Tabelat në hyrje dhe dalje të qytetit qëSali Butka mbrojti nga greku 90 vjet më parë, sot ishinshkruar edhe në greqisht. Kur shihja këtë situatë tragjikemë erdhi ndër mend shkrimi i Piro Priftit që kërkon tëunifikoj fetarisht shqiptarët me kaurrët e Greqisë. Grekupunon ndërsa ne flemë.Pasi lamë Kolonjën, duke kaluar nëpër disa pyje dhe livadhetë virgjëra, gryka dhe kthesa gjarpëruese malore, arritëmnë Leskovik. Leskoviku siç edhe kënga e thotë:‘Leskoviku o fryn një erë’ është një qytezë që të mahnit meekzistencën e tij në mesin e maleve, ku Greqia është vendimë i afërt i tij. Në këtë qytezë kaurrët që kanë ardhur ngafshatrat janë 60% e popullsisë. Shkolla e mesme eLeskovikut si në të gjithë vendin kishte emër kaurri; quhejJani Vreto, ndërsa në zemër të qytetit Janullatosi kishtepushtuar me dhunë xhaminë e vjetër të qytetit dhe kthyer nëkishë. Xhamia e vjetër e Leskovikut nga minarja e rrënuar etë cilës shihej Konica në anën greke, ishte pushtuar dhembushur me ikona greke nga Janullatosi i cili kërkon tëhelenizojë qytetin. Hoxha i qytetit që drejtonte xhaminë qënë qytet ka ndërtuar një fondacion anglez (të cilin në 2005e sulmuan spiunët e gazetës shqiptare) ishte nga Korça.Edhe pse i vetëm ai duket që ishte shumë i devotë për tëmbrojtur islamin. Në xhami, pas rreth 50 vitesh ndalimikishin nisur të vinë njerëz për të kryer lutjet e xhumasë.Edhe pse pakicë, muslimanët dukej që ishin në pozita tëforta në qytet, i cili dukej shumë i izoluar nga botashqiptare dhe qeverisej pak a shumë si Shqipëria e vitit1997 ku ligjin e bënte forca dhe jo ligji. Dhe si gjithmonëne muslimanët na ka shquar historia për forcë dhe më pakpër penën.Pasi lamë Leskovikun, dhe përpara nesh kishim malet eNemërçkës, me makinën tonë u lëshuam drejt jug-perëndimit.Qyteti i parë që takuam rrugës ishte Përmeti në të cilinnuk ndaluam por vetëm mjaftuam duke e parë nga larg mepallatet e tija të vjetra që të kohës së komunizmit.Dëshira ime në këtë vizitë ishte të vizitonim Frashërin.Por vendasit me të cilët folëm na dekurajuan duke natreguar që rruga dhe distanca për në Frashër ishte emundimshme. Për më tepër në fshatin ku mbi 100 vite më parërronin frashërllitë tashmë nuk kishte më banorë dheshkuarja për të zbuluar rrënjët mistike të frashërlliveishte e kotë. Por rrugës për në Gjirokastër do të ndalonimnë Këlcyrë. Qyteza që ndodhet në mes të rrugës i kishte anuk i kishte nja 3 mijë banorë. Në qendër të qytezësqëndronte një xhami e cila edhe pse ndërtuar në vitet 90kishte një pamje mjeruese. Boja xhamisë i kishte dalë dhepër dikë që e shihte nga larg i ngjante më shumë njëbunkeri sesa xhamie. Kur hymë brenda e gjetëm xhaminë çelë.Edhe pse ishte vakt yleje përreth saj nuk shihje njeri përbe. Xhamia kishte një altoparlant me të cilin unë thirraazanin. Ama edhe pas kësaj në xhami nuk u duk asnjë njeri.Përballë xhamisë bektashitë kishin ndërtuar një teqe qëkishe qejf ta shikoje. E bardhë, e bukur, e pastër, me njëflamur tip posteri të Imam Aliut dhe Baba Reshat Bardhit,teqeja e kthyer nga Vatikani, dhe jo Meka, të joshte meoborrin e saj me lule dhe të pastër – përkundër xhamisë qëishte lënë në mëshirë të fatit. Por edhe këtu nuk kishteasnjë njeri përveç një arkivoli bosh që bektashitë kishinvënë në kujtim të një dedei të kaluar dhe një arke ku babaReshati dhe Mondi vjelin paratë e njerëzisë. Në perëndim tëKëlcyrës, në majë të malit shtrihej e rrënuar kalaja ebejlerëve dhe pashallarëve të saj. Ndërsa dolëm nga Këlcyranë luginën që të shpie drejt rrugëve të Manastirit dhe Hormovës, ku buronte një burim ujëftohtë, Janullatosikishte ndërtuar një super kishë. Mesa kuptova nga roja këtëkishë e kishte financuar ministria e mbrojtjes së Greqisë.E shtrirë në një hapësirë prej afro 1 hektari, Kisha ishteobjekti më i shtrejtë që mund të kem parë të ndërtuar ngaortodoksia në Shqipëri ndonjëherë. Kisha apo salla elutjeve qëndronte në mes të kompleksit, ndërsa në anën esaj të majtë dhe pas kishte komplekse mësimore dhe zyra tëndërtuara në formën më moderne të mundshme. Çdo dhomëkishte kondicionerë, tavolina dhe karrike moderne, ndërsa igjithë kompleksi ishte i veshur me mermer të bardhë tëskalitur me merak. Në krahun e djathtë të kishës qëndrontenjë derr kryqi dhe disa dhjetra varre bosh, të cilat, siçroja na tha, do të mbusheshin me trupat e kriminelëve grekëqë Janollatosi kishte zhvarrosur në Kosinë disa javë mëparë. Megjithatë ky projekt ishte lënë në qetësipërkohësisht si pasojë e protestave të mediave në Tiranë.Si do që të jetë puna, kompleksi i Këlcyrës me bukurinë dheesktravagancë n e tij mendoj se do të joshë të gjithëbanorët e zonës që ndoshta nuk kanë parë kurrë në jetën etyre një ndërtim kaq lluksoz.Pas Leskovikut duke kaluar nëpër grykat e Manastirit dheHormovës, ku Ali Pasha 200 vite më parë masakroiç’nderuesit e familjes së tij, u nisëm për në Gjirokastër.Në Gjirokastër siç përmenda dhe më lartë situata e Islamitështë për të ardhur keq. Muftiu i qytetit, që paskësh hapurnjë biznes në Durrës vinte njëherë në 6 muaj sa për tëmarrë rrogën. Ndërsa djali që shërbente si hoxhë, ngavarfëria flinte në xhami. Nga 3 xhami që qyteti trashëgonnga koha e osmanllisë, vetëm 1 funksionon. Dy të tjerat apomë saktë njëra që gjendet në drejtim të perëndimit, qëndrongjysëm e rrënuar me çati të thyer, ndërsa KMSH-ja as që dotia dijë se çka bëhet me xhamitë e saj. Biles edhe xhaminëkryesore që drejton djali nga Tirana, lyerjen e saj emundësuan ndihma që erdhën në mënyrë individuale. Në ndryshim me qytetet e tjera, në Gjirokastër vihet re njëneglizhim i madh në pjesëmarrjet në falje. Xhemati përbëhetmë shumë nga djem të rinj, pasi këtu jo vetëm që nuk ështëpunuar për fenë, por për më tepër brezi i madh si duket kaqënë besimtar i vërtetë i qafirizmit enverian. Edhe psemuslimanët vendas duken që e urrejnë grekun, kur vjen punate feja, deklarohen ateistë. Duke parë cilësitë e këtijpopulli dikush nuk duhet të habitet me monstruozitetinkriminal të Ismail Kadaresë i cili është pak a shumëprodukt i këtij vendi të mallkuar.Pas Gjirokastrës në rrugën tonë të kthimit për në Tiranëndaluam në Tepelenë, ku turqit më në fund pas 17 viteshkishin ndërtuar një xhami madhështore e cila të linte megojë hapur për nga bukuria. Edhe këtu personat qëkujdeseshin për xhaminë ishin dy gegë. Muftiu i ri, iedukuar në Turqi, dukej i pasionuar për punën që bënte.Megjithatë ndërtimi i xhamisë në Tepelenë dukej që kishteardhur vonë. Populli i këtij qyteti nuk kishte ruajturndonjë xhematli për lutjet që bëheshin. Në këto 17 vitekaurrët amerikanë kanë mundur të konvertojnë disa dhjetratepelenas në sektet e tyre. Kështu, ngjitur me xhaminë e reqëndronte një qendër dëshmimtarësh jehovai. Në qytetvërtiteshin mormonë, protestantë etj. Misionarët kishinarritur deri aty sa në gjimnazin e qytetit të punësohen simisionarë, për 200 mijë lekë rrogë, vetëm e vetëm për tëkristjanizuar popullin. Ishte diçka shumë e dhimbshme tëshohësh sesi pasardhësit e Ali Pashait të përfundojnë nëkëtë mënyrë dhe gënjehen në fetë e rreme të shpikura nëAmerikë. Për më tepër në qendër të Tepelenës, Janullatos pondërtonte një kishë të madhe, e cila, me pozicionin e saj strategjik dhe injorancën fetare të tepelenasëve, mund tëluajë rrol të rëndësishëm në prozelitizmin e ardhshëm fetartë vendit. Megjithatë statuja e Ali Pashait në qendër tëqytetit dhe disa tepelenas krenarë që takova më japinshpresë që kaurrnizmi do ta ketë të vështirë të hedhërrënjë në Tepelenë. Pasi vizituam edhe Tepelenën vazhduam rrugën për në Tiranë.Siç kam theksuar edhe më parë, në qytetet në vijim, nëMemaliaj, Ballsh e deri sa arrin në Fier, emri xhami as qëështë dëgjuar ndonjëherë. Këtu vetëm Janullatos ështëtreguar i shkathët të ndërtojë kisha, por edhe sektetamerikane, të cilat kanë arritur të blejnë shpirtra islamëme mund dhe me para në këto 17 vitet e fundit.Në fund të vizitës sime në Toskëri erdha në konkluzion seme përjashtim të Korçës dhe Pogradecit, në Jug Islamigjendet në krizë. Në përgjithësi në qytetet ku mungontradita e qytetarisë dhe janë ndërtuar në kohë tëkomunizmit, dhe kontigjentet fshatare dominojnë, ruajtja eislamit përballë invazionit kristjan është problematike. Muslimanët në këto 17 vitet e fundit e kanë lënë Toskërinëjashtë vëmendjes. Në të gjithë Jugun me përjashtim tëGjirokastrës nuk ka asnjë medrese. Berati me medresenë etij qëndron i izoluar nga kjo tablo e zymtë. Ndërsa edhe nëGjirokastër mini-medreseja e qytetit mbushet më shumë mëstudentë nga rrethet dhe Lazarati (ku ky i fundit ështëbastioni i fundit i islamizmit në jug) sesa qyteti vetë.Muslimanët në jug vuajnë nga varfëria materiale por edheditunore për tu përballur me pushtimin kulturor dheekonomik të krishtërimit dhe pasojat e komunizmit. Nëvendet e populluara rishtas me fshatarë, si Tepelena,Memaliaj dhe Ballshi mungesa e traditës qytetare e bënrilindjen e islamit tepër të vështirë. Ndërsa në Korçë dhePogradec ku ka rrënjë islame, varfëria e muslimanëve dhemendjengushtë sia e selefizmit siç është rasti i ndalimit tëmevludeve, e ngadalësojnë populizmin e islamit. Edhe psesuperioriteti i kaurrëve sot për sot qëndron në forcënekonomike dhe burimet njerëzore të krishtërimit i cili kablerë me para mijëra shpirt në jug, për sa kohë qëkrishtërimi të vazhdojë të jetë i pasur dhe i fortë dheketë mundësi të sponsorizojë prozelitë, islami ynë në jugdo të vazhdojë të vuajë dhe pësojë tërheqje. Varfëriaekonomike e muslimanëve dhe mosorganizimi i tyre politikrrezikon që të ruajë mbi ata statusin e rajasë qëmuslimanët sot gëzojnë në shaumicën e jugut të trashëguar qënga lufta e dytë botërore. Rasti i Korçës dhe Poradecit ku muslimanët janë shumicë, por sundohen nga kaurrët sipolitikisht ashtu edhe kulturalisht mund të ndryshohetvetëm me një revolucion kulturor, ekonomik dhe politik tëmuslimanëve. Simptomat e inatit kundër sundimit kaurr ikuptova që ekzistojnë në Korçë, Poradec por edhe në Gjirokastër mes ateistëve muslimanë dhe besimtarë. Ama selefizmi që duket të ketë hedhur rrënjë në brezin e ri të muslimanëve duket qartë që nuk i ka premisat për të sjellë një ndryshim të këtillë dhe ndryshimi i pozitave të muslimanëve mund të ndodhë vetëm nëse muslimanët e jugut do të arrijnë të prodhojnë Sali Butka të rinjë dhe vendosin në vend dinjitetin e tyre në fushat fetare, politike dhe kulturore të Toskërisë.
UDHETIM NEPER TOSKERI
18 Gusht 2009, 06:09
Nëse gjej kohë,na javët në vijim, do të shkruaj përshtypjet e mia edhe mbiKosovën, Maqedoninë dhe Gegërinë. Vizitat e mia nëpër Toskëri nisën më datë 2 Gusht, ndërsanë Tiranë bënte një i nxehtë përvëlues, i cili me mungesëne dritave dhe ujit e kthente jetën të padurueshme. Sëbashkume një mikun tim, Agimin, morrëm një makinë me qera me tëcilën dolëm jashtë Tiranës në drejtim të Toskërisë. Dukemarrë rrugën e Elbasanit, e cila fillon pranë xhamisë sëTabakëve, makina jonë u lëshua drejt Qafës së Kërrabës përnë Elbasan. Ndërsa ngjiteshim maleve të Tiranës, kurarritëm Mushqetanë ndaluam për pak minuta në xhaminë e reqë është ndërtuar në këtë fshat me fondet e disadonatorëve, ndërmjet të cilëve edhe R. Halilit, një pallatendërtuesi tiranas. Xhamia edhe pse shumë e vogël ështëndërtuar me shumë finesë nga R. Halili. Oborri i saj indërtuar me gurë, jeshil’llëk dhe pemë e zbut zemrën evizitorit dhe i krijon përjetimet e xhenetit në mendje. Nëderën e xhamisë valëviten 3 flamuj. Ai turk me gjysëmhënëne islamit, flamuri i organizatës që e mban xhaminë dheflamuri i republikës. Pas qëndrimit disa minutësh në xhami,me makinën tonë u lëshuam drejt majave të Qafë Kërrabës.Populli i zonave malore të Tiranës dhe Elbasanit ështëislamik. Në 1915, Haxhi Qamili thuhet të ketë bërë këtu rezistencën e tij të fundit kundër invazionit serb dhe EsatPashës, të cilët shtypën shtetin jetëshkurtër islamik tëGegërisë. Sot e kësaj dite banorët e këtyre zonave shpeshrrojnë në varfëri të madhe, dhe për fat të keq shumë pak pobëhet për t’i çliruar nga varfëria.Megjithatë pas Mushqetasë ne vazhduam rrugën tonë drejtElbasanit. Kur vizitori arrin në fund të udhëtimit nëpërmalet që ndajnë Tiranën me Elbasanin dhe kalon qafat dhevargjet malore, arrin më në fund të shohë qytetin eElbasanit i cili nga maja e maleve shihet të shtrihet nënjë fushë të gjërë dhe plot gërmadha. Kur sulltan MehmetFatihu themeloi Elbasanin ky qytetet ka qënë shumë i bukur.Ama sot qyteti shëmtohet kur nga maja e tij sheh gërmadhate Metalurgjikut, apo edhe kryqin e madh që vllehët eqytetit ngulën në një nga kodrat e tij përpara disa viteshme urdhër të gjeneralit, Janullatos. Gjithësesi Elbasani që kur e ndërtoi dora e bekuar eFatihut ka ruajtur identitetin e tij islam. Islamin eElbasanit dikush e sheh që te popullata e tij që ështërreth 90% islame, te busti i Hysni Myzyrit në qendër tëqytetit, te xhamitë e shumta të qytetit që të duket sikurtë japin kudo ‘selam’ e deri te djemtë e rinjë tëselefizuar me mjekrat e tyre, apo edhe me fjalorin eturqizuar të Elbasanllive – nime. Pas Elbasanit, makina jonë u drejtua drejt Toskërisë. Nëpërtokat ku lumi Shkumbin ndërton kufirin e tij natyror meGegërinë, ku si për çudi edhe islami nis të vanitet disi.Kështu makina jonë kaloi nëpër Librazhd, e më pas Përrenjasku qyteza e vogël me qendrën e saj islame në kërthizëtregon njëfarë identiteti në krizë. Qendra islame dhexhamia e Përrenjasit duken të keqmbajtura nga ana estetikee jashtëme. Ndërsa më parë në këtë qytezë vëlonin arabët,tani qendrën islame e kanë marrë turqit. Të mirënjohur përhyzmetin e tyre ata vazhdonin punën që arabët kishin bërëdikur, për të edukuar më islam popullin e qytezës.Megjithatë kriza e Toskërisë ndjehej që këtu, ku hoxha iqendrës por edhe roja i saj ishin të dy gegë, nga malësitëe Dibrës. Ndërsa i takoja këta, mu krijua ndjesia që kanëpatur edhe vizitorët e mëparshëm të Shqipërisë, që nëShqipëri islamin e mbrojnë gegët. Këtë realitet do tavërtetoja edhe gjetkë nëpër Toskëri, si psh. në Tepelenë kuhoxha dhe muftiu ishin po ashtu gegë apo edhe nëGjirokastër ku edhe këtu hoxha dhe myftiu (Bashkim Caushiqë vinte një herë në 6 muaj sa për të marrë rrogën), ishinpo ashtu gegë. Gjithësesi nga qëndrimi dhe bisedat e mia mevendasit kuptova që muslimanët kishin qenë më të kënaqur mearabët në Përrenjas, që kishin patur qendrën më pare, sesame turqit. Turqit edhe pse kulturalisht më pranë nesh nukdemonstrojnë vitalitetin evangjelizues të arabëve, të cilëtpas 11 shtatorit kaurrët e Amerikës që sot kontrollojnështetin shqiptar, i kishin dëbuar nga Shqipëria.Pas qëndrimit për disa minuta në Përrenjas me makinën tonëu lëshuam drejt Qafë Thanës. Rruga e gjerë e cila ështëndërtuar përpara disa kohësh nga një kompani turke, e bënudhëtimin e kollajtë. Pasi udhëtari arrin majën e qafëspërpara tij shfaqet një tabelë e cila majtas dëftenMaqedoninë, ndërsa drejt të çon drejt Kazasë së Starovësapo më saktë qytetit të Poradecit. Nga maja e Qafë Thanës udhëtarit i shfaqet para syve Liqeni i Ohrit apo Pogradecit. Me një pamje magjepëse ky liqen i cili shquhetpër peshkun koran, sjell një freski të habitshme, që përnjë udhëtar që është djersitur më parë rrugëve të Gegërisë,tashmë flladi i liqenit i ndërthurur me ngjyrën xhenetoretë ujit të liqenit, e mbush me një kënaqësi të paparë.Ndërsa zbret Qafën e Thanës në anën e majtë të Liqenit tëPoradecit shtrihet Ohri, Struga dhe disa fshatra të tjerashqiptare të cilat sot janë pushtuar nga ardhacakët shuledhe vllehë që vetëquhen maqedonë. Në kohë të Osmanllisë,Ohri ishte qendra më e rëndësishme e islamit në Toskëri kushpesh, pashallarët gegë dhe toskë, si Bushatllitë apo AliPasha për shembull, shtrinin pushtetin e tyre dhe garoninpër fuqi. Ndërsa në anën shqiptare të Ohrit shtrihetPogradeci të cilin pogradecarët e quajnë Poradec. Qëndra evjetër e Poradecit ka qënë kazaja e Starovës e cila kaprodhuar një numër të madh ulemashë dhe pashallarësh qëkanë mbrojtur dhe zgjeruar islamin në Rumeli. Një ndërpashallarët që më bie ndër mend tani është Sulo Starovapsh. i cili mbante nën hyqmin e tij të gjithë kaurrëtpërreth Liqenit. Megjithatë me krijimin e republikës shqiptare, Starova humbi rëndësinë e saj, ndërsa popullatau zhvendos në brigjet e liqenit ku u bë edhe Poradeci.Megjithatë në Poradec rreth 90% e popullatës ende sot janëislamë dhe shqiptarë. Kaurrët e Poradecit siç një vendas mëtha, janë vllehë apo shule të cilët gjatë luftës së Kosovësshpesh ngrinin dolli për mëmën e tyre, Sërbinë. Por edhepse janë minoritet, ata, ashtu si në të gjithë Shqipërinë,kanë arritur që gjatë komunizmit të marrin në dorë qytetinndërsa muslimanët të kthehen në qytetarë të dorës së dytë.Këtë gjë dikush e kupton kur viziton qendrën e Poradecit.Biblioteka e qytetit quhet Mitrush Kuteli, ndërsa qendrakulturore Lasgush Poradeci. Në këtë qendër kur unë isha nëPoradec, përkujtohej një përvjetor i njëfarë Gjergji Miu tëcilin kaurrët e mbanin për shkrimtar të madh. Nga do qëhodha sytë në qendër të Poradecit nuk më ra në sy ndonjëinstitucion me emër muslimanësh. Muslimanët në Poradecashtu si edhe në Elbasan ku universiteti i qytetit ka emërkaurri, Aleksandër Xhuvani, apo në Durrës që ka emërkaurri: Aleksandër Moisiu, apo edhe në Shkodër ku universiteti quhet Luigj Gurakuqi, apo bibliotekakombëtare, Marin Barleti, janë në pozita inferiore dhe tënënshtruar ndaj herojve që kaurrët i kanë imponuarmuslimanëve.. I vetmi institucion islam që më ra në sy ishte xhamia eqendrës e cila ndërtuar në vitet 90 nga arabët, tashmëduket që është në gjendje të mjeruar dhe kërkonmirëmbajtje. Egjiptianët e kanë ndërtuar aq lesh e lixhaminë, sa që edhe kiblen nuk ja kanë gjetur si duhet dhebesimtarët falen në xhami skiç. Përkundër xhamisë keq tëndërtuar nga arabët në qendër të Poradecit, Janullatosi kandërtuar një derr kishe bizantine të cilën kishe qejf tashikoje. Në namazin e akshamit xhamia mbushej plot me djem me mjekratë cilët duken që e njohin fenë mirë. Megjithatë kur dikushdel nga xhamia sheh që populli i gjerë nuk e ka mirë idenëe fesë, dhe me vapën e Gushtit femrat e qytetit ishinzhveshur në mënyrë të atillë, sa që shalët dhe veglat etyre të lëshuara në xhiro, janë të afta të mëkatojnë edheevlijanë më të madh të rruzullit. Në bisedë me besimtarët ePoradecit kuptova se problemi më i madh që islami kishte nëqytet ishte pushtimi nga sektet e rreme të evangjelistëve,dëshmimtarëve të Jehovait, mormonëve etj. Në Starovë qënjëherë e një kohë ka qenë qendra e muslimanizmës, por qëtani nuk ka as xhami, kaurrët e Amerikës kishin ndërtuarnjë kishë, dhe një shkollë prej disa vitesh ku shkoninfëmitë e muslimanëve. Megjithatë muslimanët më thanë qëpërveç ndonjë kurve që kërkonte burrë nga Amerika apondonjë legeni që donte punë, në përgjithësi konvertët ishinshumë të pakët. Ndjenja e poradecarëve që takova përislamin mu duk e fortë. Një hoxhë më tregoi psh. sesi disaateistë muslimanë nga Starova bënin kryq për mua dheshkrimet e Abdi Baletës. Impakti i shkrimeve të muslimanëvenga Tirana, që nga gazeta Rimekëmbja e deri të IMPAKTI, kuptova që shtrihej deri në Pogradec, Korçë dhe Sarandë, kumuslimanët, qofshin këta besimtarë apo jo, të mbushur meinat ndaj mbizotërimit kaurr gjenin zërat tanë singushëllues.Pas akshamit me makinën tonë që ulërinte si tank, lamëPoradecin dhe u lëshuam drejt maleve të Korçës. Nga qëishte natë, nuk u endëm nëpër qytet por shkuam drejt e nëDevoll ku kushërijtë e mi më prisnin me sajdisjenshembullore korçare. Fshati që ne shkuam për të bujturishte Vishotica, që ndodhet 3 km në perëndim të Bilishtitdhe ndoshta rreth 6 km larg kufirit grek. Me shtëpitë e tijprej qerpiçi ai i ngjason ende fshatrave që osmanlitë lanënë Shqipëri 100 vite më parë.Pas sabahut të ditës tjetër, pasi hëngrëm mëngjes mepiperka, domate dhe qumësht taze lope, të etur për tëkuptuar më mirë Korçën dolëm që në mëngjes herët nëpërDevoll duke vizituar Bilishtin, Poloskën, Vërlenin ku disanga akrabatë e mi qëndrojnë. Çfarë të bën përshtypje të mirë në Devoll është se ndërsaudhëton buzë xhadesë sytë të shohin ngado xhamira. Çkaështë shumë prekëse të mësosh është që në Devoll populli ika ndërtuar vetë xhamitë që janë rreth 7 apo 12 (nuk mëkujtohet mirë kjo). Xhamia më e bukur e Devollit ështëxhamia e Bilishtit ndërtuar nga një kristjane francezo –kanadeze. Emri i vajzës që e ka ndërtuar xhaminë ështëMaria, por i jati i saj i quajtur Qani dhe që ështëshqiptar i ka lënë amanet vajzës së tij që pas vdekjes tindërtonte një xhami në Bilisht. E bija që i ka qëndruarbesnike të atit ndërtoi xhaminë e Bilishtit në vitet 90 nëmajë të kodrës që mbisheh qytetin. Xhamia e Bilishtit ecila të them të drejtën ishte jo e mbajtur mirë nga muftiui qytetit, nga rruga i bën karshillëk çdo kaurri që kalonapo vjen nga Greqia. Megjithatë në Bilisht mesa kam kuptuaredhe më parë, hoxhallarët nuk po punonin për fenë si duhet,ndërsa kaurrët; katolikë, protestantë etj po mundohen përditë me para dhe ndihma që ti blejnë shpirtin njerëzisë.Duke qënë se data 3 Gusht ishte e xhuma dhe që kur u nisanga Tirana kisha bërë nijet që të shkoj në fshatin më tëfamshëm të Korçës; nga doli Mehmet Aliu i Egjiptit, HafëzAbdullah Zëmblaku dhe shumë njerëz të tjerë me rëndësi, nëorën 12 u nisa drejt Zëmblakut. Kur vjen nga Bilishti,Zëmblaku shtrihet në anën e majtë buzë kodrës. Zëmblakun endan nga Cangonji dhe Devolli vetëm një kodër. Edhe pse nëndarjen e re administrative Zëmblaku i përket Korçës, përdevollitët ai i përket Devollit. Y. Merdani në poezinë etij për Devollin thotë: Që Zëmblak e deri tutje….Ku fillon gryk e CangonjitVijnë fshatrat pa shkëputjeNë dy brigjet e DevollitÇka të bie në sy kur hyn në fshatin e Zëmblakut është sepothuaj çdokush ta kthente përshëndetjen ‘selamu aleikum’.Gjatë faljes së xhumasë në xhami gjetëm rreth 30 vetë.Gjysma shumë pleq dhe të tjerët të rinj. Në xhuma mungontebrezi i 40 vjeçarëve të cilët komunizmi i bëri qafirë. NëZëmblak gjetëm shumë të rinjë të cilët dukeshin që në sy qëfenë e kishin marrë seriozisht edhe pse sipas rrugësselefite. Hytben e xhumasë e mbajti Irfan Zëmblaku, djali itë ndjerit Hafëz Abdullah Zëmblaku. Pas xhumasë, me Irfaninqë unë bisedova edhe më pare, shkuam në shtëpinë e tij kuai më tregoi librat që kishte arritur të ruajë nga i ati.Si Irfani ashtu edhe djali tjetër i tij (emri nuk mëkujtohet) ishin krenarë për babain e tyre i cili kishtesfiduar Zogun, fashistët por edhe Enverin për të mbrojturislamin. Në bisedat që bëra, Irfani më tregoi sesi në vitet1940 kur fashistët kishin sjellë në krye të KMSH-së një Selim Muçë, të quajtur Bexhet Shapati, i cili kishte dashurti bëj muslimanët fashistë dhe çojë në Itali, Hafëz Zëmblaku e kishte rrahur në mes të KMSH-së dhe thyer bastunin në kokë Bexhetit i cili donte të barazonte islaminme fashizmin. Hafëz Abdullahu ka qënë një personalitet sarebel aq edhe i zëshëm për islamin në Shqipërinë eshekullit të XX. Duke luajtur rolin e rebelit, një besimtarmë tregoi që në hytbet e tij ai këshillonte popullin që tëjetojë si musliman dhe jo si shqiptar, pasi shqiptarëtishin të vdekshëm ndërsa muslimanët jo. Megjithatë falë kokëfortësisë së tij Hafiz Zëmblaku ekishte paguar shtrejtë luftën e tij për të mbrojturislamin. Atë e kishte persekutuar sa Zogu, fashistët e mënë fund edhe komunistët. I mjeri Hafëz kishte rënë nëburgje një dy-tre herë për propagandë fetare, dhe librat etij komunistët ja kishin djegur. Megjithatë në dynjanëmatanë, hafëzi duhet të jetë në jetë të mirë sot besoj,pasi me luftën dhe sakrificat e tij për Allah ai medoemosdo të ketë marrë gradën e shehidit dhe bëhet i pavdekshëm.Për trimëritë e hafëzit në mbrojtje të fesë kuptova që igjithë fshati ndjehej krenar. Vetëm djemtë e rinjë selefiqë nuk e njohin fenë sa duhet, më thonin nën zë që hafëzika shkruar shumë mevlude… Pas takimeve me zëmblakët që na zgjatën deri në iqindi, neshkuam drejt Korçës. Qyteti që ka ndërtuar Iljaz BejMirahori sot ndodhet nën pushtimin grek. Vitet e pushtimitkomunist e kanë shndërruar Korçën në një qytet kuintelektualisht sundon ortodoksia e cila sot ka marrë nëdorë edhe të mirat materiale të qytetit. Në qendrën e re tëqytetit dikush e lexon këtë fare qartë. Në vendin ku ështëbiblioteka e Korçës psh., dhe në të majtë të saj shtrihetlagja e vllehëve dhe kaurrëve, Janullatosi ka vendosur njëkioskë kishë me kryq si për të caktuar kufirin e qytetit.Lagjet e kaurrëve duken fare mirë që janë të pasura,moderne, me rrugë të asfaltuara dhe me një mori kishash.Kur dikush shkon përpara bibliotekës së Korçës sheh 3 bustekaurrësh anti-turq. Asdreni, Thimi Mitko dhe NaumVeqilharxhi qëndrojnë në sheshin kryesor të Korçës si përtë treguar që qytetin e komandojnë kaurrët. Më lart ndodhetmësonjëtorja e Korçës që vllehët protestantë – Qiriazihapën në fillimshek. XX për të mësuar shqiptarët që tëshkruajnë më gërma latine – përkundër atyre arabe qëmuslimanët shkruanin më parë. Më tej ndodhet Kisha e Madhe e Korçës të cilën kryetari i tashëm i Bashkisë, NikoPeleshi, e ka kthyer në simbol të qytetit. Mbas kishës sëmadhe në kodër sheh një kishë tjetër, e më pas në mal tëMoravës një tjetër, dhe më pas në majë të malit një derrkryqi ortodoks i cili i bën karshillëk çdo muslimani korçarduke i hakërruar kështu terrorin e ortodoksisë. Sot Korçaka rreth 12 kisha dhe vetëm 2 xhami. Lagjet e muslimanëveqë shtrihen në pjesën perëndimore të qytetit janë tëvarfëra. Rrugët e pashtruara tamam si në Shkodër ku klani iJozefina Topallit përkrah vetëm katolikët. Edhe psemuslimanët sot përbëjnë rreth 80% të Korçës ata janë tëpërjashtuar nga jeta politike. Ndërsa vllehët dhe kaurrëtqë fituan luftën në 1913 dhe në 1944 kanë arritur tëshpallin heronjë kaurrët e Korçës, askund në qytet nuk tëzë syri ndonjë bust të Hafëz Ali Korçës, Zëmblakut, SaliButkës apo Sali Protopapës, apo edhe Malkë Zvarishtit apondonjë muslimani tjetër që kanë ruajtur këtë qytet.Diskriminimi i muslimanëve kuptohet kur viziton Varoshinnjë nga lagjet më të vjetra të qytetit. Në këtë lagje ështëedhe gurëthemeli i qytetit, xhamia e Iljaz bej Mirahorit.Kjo xhami që njëherë e një kohë ka qënë zemra e Korçës,komunistët e kanë fshehur prapa axhensisë në mesin e disapallateve gërmadha të kohës komuniste. Xhamia qëndron paminare, e brejtur nga koha, ndërsa oborri i saj ështëpushtuar nga një shtëpi private. Muslimanët që takova mëshprehën mllef për muftiun e qytetit që Selim Muça mban nëkarrike, për paaftësinë e tij qoftë për të hapur njëmedreseje, apo ndonjë fondacion turk apo arab, në tënjëjtën kohë kur qyteti është plot e përplot me kisha,misionarë dhe urdhëra të kaurrnisë. Muslimanët upersekutuan në Korçë keqas që në kohë të Republikës sëKorçës kur u vranë nga andartët. Më pas në kohë tëkomunizmit, Rita Marko dhe klani i tij i lanë pa punëra dheshkollim. Ata goditën në veçanti familjet e mëdhamuslimane, si psh. Merdanët, ndërsa familjet e mëdha vllahesi Fundot, Ballaurët, Qiriazët etj që u integruan nësistemin komunist sot janë sërisht në pozita sunduese. Pjesë e këtij 80% musliman të Korçës janë edhe evgjitët dheciganët të cilët përbëjnë pjesën më të varfër të qytetitdhe rrojnë sikur të jenë në Raxhastan dhe jo nëArnautistan. Kur erdhi vakti i jacisë sëbashku me Agimin, u kthyem përnë Devoll. Këtë natë qëndruam në Cangonj, një kodër largZëmblakut, ku fshatarët kishin ndarë një tokë nga fshati ityre dhe kishin bërë xhami. Në Cangonj u takova me hoxhën efshatit, i cili kishte bërë një punë shembullore në Devollduke i mësuar rinisë fenë. I mjeri hoxhë, nga varfëria emadhe tani do të shkonte në Greqi për të nxjerrë bukën egojës, ndërsa priftërijtë e Greqisë dhe Amerikës që endennëpër Devoll dhe renegatët e tyre myslimanë si Fatmir(Joan) Pelushi që Janollatosi ka veshur prift, marrin rroganga 1000 dollarë në muaj për të helmuar popullsinë. Nëbisedat me hoxhën kuptova që në Devoll po ka një rilindjetë fesë. Fshatarët që kanë ndërtuar vetë xhamitë po ikthehen islamit me devocion. Në Baban, Bilisht, Bitinckë,Cangonj, Trestenik, Zëmblak etj, ishin disa nga vëndet kurinia po islamizohej në masë. Vajza me shami dhe djem memjekra po lindin ngado edhe pse fshatarët muslimanë tëDevollit vuajnë me jetën e varfër dhe sfidohen ngaekstravaganca e parave kristjane. Çka nuk më pelqeu nëCangonj është se teska ime plakë, kishte krijuar idenë serinia po ndiqte një islam tjetër nga ai turk që kanëndjekur të parët tanë. Kështu psh. ndalimin e Mevludit qëata ndiqnin me nostalgji më pare, këta nuk e kuptonin dot.Ky fakt më preku shumë, pse kuptova që në shpirtin edevollitit musliman mungonte diçka nga e kaluara islame qëata mbanin mend me nostalgji nga baballarët e tyre që ithurrnin himne pejgamberit. Me djemtë e rinj që u mundovatë arsyetoj që Mevludi duhet bërë prapë në këtë zonë,kuptova që selefizmi i tyre kërkon më shumë kohë që tëpiqet dhe kuptojë rëndësinë e traditës sonë islame.Ditën tjetër pas sabahut u nisëm rrugës për në Kolonjë përtë dalë në Gjirokastër. Rruga për në Kolonjë shkon në anënperëndimore të Korçës. Rruga që nis të gjarpërojë mesmalesh lë në anë të djathtë Boboshticën qendrën e shulevenë Korçë dhe në të majtë, Voskopojën, qendrën e vllehëve.Pas pak udhëtimi dikush sheh edhe zonën ku ndodhet fshati iButkës, nga ku Sali Butka ndërtoi çetat shqiptare qëruajtën Korçën nga pushtimi ortodoks në fillim shek. XX. Pasi kaluam disa gryka malesh më në fund u gjendëm nëErsekë. Zona që nga Korça e deri në Leskovik është një ngavendet më të bukura që kam parë ndonjëherë në jetën time.Pyjet me pisha, rruga e ngushtë e ndërtuar që në kohë tëPPSH-së dhe bunkerët që të japin selam përgjatë të gjithërrugës, dhe makinat shumë të rralla që marrin rrugën për nëkëto zona të krijojnë përshtypjen se po shkon drejtxhenetit të Adnit, aty ku njerëzimi mëkatar shuhet dhenjeriu gjendet i vetëm përballë mrekullisë së Allahut.Vetëm se në Ersekë situata e islamit ishte beterr. Qytetime rreth 10 – 12 mijë banorë nuk ka asnjë xhami. NdërsaJanollatosi ka mbjellë kisha ortodokse si në qytet ashtuedhe në çdo fshat. Muslimanët e Kolonjës janë shumicë. Amaata kishin vetëm një teqe jashtë Ersekës, dhe mashtruesjaLeonorë kishte ndërtuar aty një teqe të sajën gjithashtu.Në varrezat e qytetit përkatësia fetare lexohej qartë.Muslimanët varret i kishin me hënë ndërsa kaurrët me kryq.Dy inxhinierë pyjesh që morrëm me vete dhe çuam në Gërmenjmë thanë që ishin krenarë që ishin islam dhe nuk dopranonin kurrë që të quhen Joan, Paskal apo Anastas. Ama tëshkretët nuk kishin parë ende me sy ndonjë Kuran në jetën etyre, ndërsa misionarët kaurrë me bibla dhe para ishin kudonëpër Ersekë. Gramozi që ndan Kolonjën nga Greqia dukej sikur po thyejkëtu shumë shpejt. Tabelat në hyrje dhe dalje të qytetit qëSali Butka mbrojti nga greku 90 vjet më parë, sot ishinshkruar edhe në greqisht. Kur shihja këtë situatë tragjikemë erdhi ndër mend shkrimi i Piro Priftit që kërkon tëunifikoj fetarisht shqiptarët me kaurrët e Greqisë. Grekupunon ndërsa ne flemë.Pasi lamë Kolonjën, duke kaluar nëpër disa pyje dhe livadhetë virgjëra, gryka dhe kthesa gjarpëruese malore, arritëmnë Leskovik. Leskoviku siç edhe kënga e thotë:‘Leskoviku o fryn një erë’ është një qytezë që të mahnit meekzistencën e tij në mesin e maleve, ku Greqia është vendimë i afërt i tij. Në këtë qytezë kaurrët që kanë ardhur ngafshatrat janë 60% e popullsisë. Shkolla e mesme eLeskovikut si në të gjithë vendin kishte emër kaurri; quhejJani Vreto, ndërsa në zemër të qytetit Janullatosi kishtepushtuar me dhunë xhaminë e vjetër të qytetit dhe kthyer nëkishë. Xhamia e vjetër e Leskovikut nga minarja e rrënuar etë cilës shihej Konica në anën greke, ishte pushtuar dhembushur me ikona greke nga Janullatosi i cili kërkon tëhelenizojë qytetin. Hoxha i qytetit që drejtonte xhaminë qënë qytet ka ndërtuar një fondacion anglez (të cilin në 2005e sulmuan spiunët e gazetës shqiptare) ishte nga Korça.Edhe pse i vetëm ai duket që ishte shumë i devotë për tëmbrojtur islamin. Në xhami, pas rreth 50 vitesh ndalimikishin nisur të vinë njerëz për të kryer lutjet e xhumasë.Edhe pse pakicë, muslimanët dukej që ishin në pozita tëforta në qytet, i cili dukej shumë i izoluar nga botashqiptare dhe qeverisej pak a shumë si Shqipëria e vitit1997 ku ligjin e bënte forca dhe jo ligji. Dhe si gjithmonëne muslimanët na ka shquar historia për forcë dhe më pakpër penën.Pasi lamë Leskovikun, dhe përpara nesh kishim malet eNemërçkës, me makinën tonë u lëshuam drejt jug-perëndimit.Qyteti i parë që takuam rrugës ishte Përmeti në të cilinnuk ndaluam por vetëm mjaftuam duke e parë nga larg mepallatet e tija të vjetra që të kohës së komunizmit.Dëshira ime në këtë vizitë ishte të vizitonim Frashërin.Por vendasit me të cilët folëm na dekurajuan duke natreguar që rruga dhe distanca për në Frashër ishte emundimshme. Për më tepër në fshatin ku mbi 100 vite më parërronin frashërllitë tashmë nuk kishte më banorë dheshkuarja për të zbuluar rrënjët mistike të frashërlliveishte e kotë. Por rrugës për në Gjirokastër do të ndalonimnë Këlcyrë. Qyteza që ndodhet në mes të rrugës i kishte anuk i kishte nja 3 mijë banorë. Në qendër të qytezësqëndronte një xhami e cila edhe pse ndërtuar në vitet 90kishte një pamje mjeruese. Boja xhamisë i kishte dalë dhepër dikë që e shihte nga larg i ngjante më shumë njëbunkeri sesa xhamie. Kur hymë brenda e gjetëm xhaminë çelë.Edhe pse ishte vakt yleje përreth saj nuk shihje njeri përbe. Xhamia kishte një altoparlant me të cilin unë thirraazanin. Ama edhe pas kësaj në xhami nuk u duk asnjë njeri.Përballë xhamisë bektashitë kishin ndërtuar një teqe qëkishe qejf ta shikoje. E bardhë, e bukur, e pastër, me njëflamur tip posteri të Imam Aliut dhe Baba Reshat Bardhit,teqeja e kthyer nga Vatikani, dhe jo Meka, të joshte meoborrin e saj me lule dhe të pastër – përkundër xhamisë qëishte lënë në mëshirë të fatit. Por edhe këtu nuk kishteasnjë njeri përveç një arkivoli bosh që bektashitë kishinvënë në kujtim të një dedei të kaluar dhe një arke ku babaReshati dhe Mondi vjelin paratë e njerëzisë. Në perëndim tëKëlcyrës, në majë të malit shtrihej e rrënuar kalaja ebejlerëve dhe pashallarëve të saj. Ndërsa dolëm nga Këlcyranë luginën që të shpie drejt rrugëve të Manastirit dhe Hormovës, ku buronte një burim ujëftohtë, Janullatosikishte ndërtuar një super kishë. Mesa kuptova nga roja këtëkishë e kishte financuar ministria e mbrojtjes së Greqisë.E shtrirë në një hapësirë prej afro 1 hektari, Kisha ishteobjekti më i shtrejtë që mund të kem parë të ndërtuar ngaortodoksia në Shqipëri ndonjëherë. Kisha apo salla elutjeve qëndronte në mes të kompleksit, ndërsa në anën esaj të majtë dhe pas kishte komplekse mësimore dhe zyra tëndërtuara në formën më moderne të mundshme. Çdo dhomëkishte kondicionerë, tavolina dhe karrike moderne, ndërsa igjithë kompleksi ishte i veshur me mermer të bardhë tëskalitur me merak. Në krahun e djathtë të kishës qëndrontenjë derr kryqi dhe disa dhjetra varre bosh, të cilat, siçroja na tha, do të mbusheshin me trupat e kriminelëve grekëqë Janollatosi kishte zhvarrosur në Kosinë disa javë mëparë. Megjithatë ky projekt ishte lënë në qetësipërkohësisht si pasojë e protestave të mediave në Tiranë.Si do që të jetë puna, kompleksi i Këlcyrës me bukurinë dheesktravagancë n e tij mendoj se do të joshë të gjithëbanorët e zonës që ndoshta nuk kanë parë kurrë në jetën etyre një ndërtim kaq lluksoz.Pas Leskovikut duke kaluar nëpër grykat e Manastirit dheHormovës, ku Ali Pasha 200 vite më parë masakroiç’nderuesit e familjes së tij, u nisëm për në Gjirokastër.Në Gjirokastër siç përmenda dhe më lartë situata e Islamitështë për të ardhur keq. Muftiu i qytetit, që paskësh hapurnjë biznes në Durrës vinte njëherë në 6 muaj sa për tëmarrë rrogën. Ndërsa djali që shërbente si hoxhë, ngavarfëria flinte në xhami. Nga 3 xhami që qyteti trashëgonnga koha e osmanllisë, vetëm 1 funksionon. Dy të tjerat apomë saktë njëra që gjendet në drejtim të perëndimit, qëndrongjysëm e rrënuar me çati të thyer, ndërsa KMSH-ja as që dotia dijë se çka bëhet me xhamitë e saj. Biles edhe xhaminëkryesore që drejton djali nga Tirana, lyerjen e saj emundësuan ndihma që erdhën në mënyrë individuale. Në ndryshim me qytetet e tjera, në Gjirokastër vihet re njëneglizhim i madh në pjesëmarrjet në falje. Xhemati përbëhetmë shumë nga djem të rinj, pasi këtu jo vetëm që nuk ështëpunuar për fenë, por për më tepër brezi i madh si duket kaqënë besimtar i vërtetë i qafirizmit enverian. Edhe psemuslimanët vendas duken që e urrejnë grekun, kur vjen punate feja, deklarohen ateistë. Duke parë cilësitë e këtijpopulli dikush nuk duhet të habitet me monstruozitetinkriminal të Ismail Kadaresë i cili është pak a shumëprodukt i këtij vendi të mallkuar.Pas Gjirokastrës në rrugën tonë të kthimit për në Tiranëndaluam në Tepelenë, ku turqit më në fund pas 17 viteshkishin ndërtuar një xhami madhështore e cila të linte megojë hapur për nga bukuria. Edhe këtu personat qëkujdeseshin për xhaminë ishin dy gegë. Muftiu i ri, iedukuar në Turqi, dukej i pasionuar për punën që bënte.Megjithatë ndërtimi i xhamisë në Tepelenë dukej që kishteardhur vonë. Populli i këtij qyteti nuk kishte ruajturndonjë xhematli për lutjet që bëheshin. Në këto 17 vitekaurrët amerikanë kanë mundur të konvertojnë disa dhjetratepelenas në sektet e tyre. Kështu, ngjitur me xhaminë e reqëndronte një qendër dëshmimtarësh jehovai. Në qytetvërtiteshin mormonë, protestantë etj. Misionarët kishinarritur deri aty sa në gjimnazin e qytetit të punësohen simisionarë, për 200 mijë lekë rrogë, vetëm e vetëm për tëkristjanizuar popullin. Ishte diçka shumë e dhimbshme tëshohësh sesi pasardhësit e Ali Pashait të përfundojnë nëkëtë mënyrë dhe gënjehen në fetë e rreme të shpikura nëAmerikë. Për më tepër në qendër të Tepelenës, Janullatos pondërtonte një kishë të madhe, e cila, me pozicionin e saj strategjik dhe injorancën fetare të tepelenasëve, mund tëluajë rrol të rëndësishëm në prozelitizmin e ardhshëm fetartë vendit. Megjithatë statuja e Ali Pashait në qendër tëqytetit dhe disa tepelenas krenarë që takova më japinshpresë që kaurrnizmi do ta ketë të vështirë të hedhërrënjë në Tepelenë. Pasi vizituam edhe Tepelenën vazhduam rrugën për në Tiranë.Siç kam theksuar edhe më parë, në qytetet në vijim, nëMemaliaj, Ballsh e deri sa arrin në Fier, emri xhami as qëështë dëgjuar ndonjëherë. Këtu vetëm Janullatos ështëtreguar i shkathët të ndërtojë kisha, por edhe sektetamerikane, të cilat kanë arritur të blejnë shpirtra islamëme mund dhe me para në këto 17 vitet e fundit.Në fund të vizitës sime në Toskëri erdha në konkluzion seme përjashtim të Korçës dhe Pogradecit, në Jug Islamigjendet në krizë. Në përgjithësi në qytetet ku mungontradita e qytetarisë dhe janë ndërtuar në kohë tëkomunizmit, dhe kontigjentet fshatare dominojnë, ruajtja eislamit përballë invazionit kristjan është problematike. Muslimanët në këto 17 vitet e fundit e kanë lënë Toskërinëjashtë vëmendjes. Në të gjithë Jugun me përjashtim tëGjirokastrës nuk ka asnjë medrese. Berati me medresenë etij qëndron i izoluar nga kjo tablo e zymtë. Ndërsa edhe nëGjirokastër mini-medreseja e qytetit mbushet më shumë mëstudentë nga rrethet dhe Lazarati (ku ky i fundit ështëbastioni i fundit i islamizmit në jug) sesa qyteti vetë.Muslimanët në jug vuajnë nga varfëria materiale por edheditunore për tu përballur me pushtimin kulturor dheekonomik të krishtërimit dhe pasojat e komunizmit. Nëvendet e populluara rishtas me fshatarë, si Tepelena,Memaliaj dhe Ballshi mungesa e traditës qytetare e bënrilindjen e islamit tepër të vështirë. Ndërsa në Korçë dhePogradec ku ka rrënjë islame, varfëria e muslimanëve dhemendjengushtë sia e selefizmit siç është rasti i ndalimit tëmevludeve, e ngadalësojnë populizmin e islamit. Edhe psesuperioriteti i kaurrëve sot për sot qëndron në forcënekonomike dhe burimet njerëzore të krishtërimit i cili kablerë me para mijëra shpirt në jug, për sa kohë qëkrishtërimi të vazhdojë të jetë i pasur dhe i fortë dheketë mundësi të sponsorizojë prozelitë, islami ynë në jugdo të vazhdojë të vuajë dhe pësojë tërheqje. Varfëriaekonomike e muslimanëve dhe mosorganizimi i tyre politikrrezikon që të ruajë mbi ata statusin e rajasë qëmuslimanët sot gëzojnë në shaumicën e jugut të trashëguar qënga lufta e dytë botërore. Rasti i Korçës dhe Poradecit ku muslimanët janë shumicë, por sundohen nga kaurrët sipolitikisht ashtu edhe kulturalisht mund të ndryshohetvetëm me një revolucion kulturor, ekonomik dhe politik tëmuslimanëve. Simptomat e inatit kundër sundimit kaurr ikuptova që ekzistojnë në Korçë, Poradec por edhe në Gjirokastër mes ateistëve muslimanë dhe besimtarë. Ama selefizmi që duket të ketë hedhur rrënjë në brezin e ri të muslimanëve duket qartë që nuk i ka premisat për të sjellë një ndryshim të këtillë dhe ndryshimi i pozitave të muslimanëve mund të ndodhë vetëm nëse muslimanët e jugut do të arrijnë të prodhojnë Sali Butka të rinjë dhe vendosin në vend dinjitetin e tyre në fushat fetare, politike dhe kulturore të Toskërisë.
Shfletuesi i Kur'anit
Lajme
- FJALA DHE TREGIMI, PENA DHE LIBRI
- Gjenocid ndaj Rohingya në Mianmar
- LARGIMI I PROFESORIT TË MADH FIKRET KARČIĆ
- Prof. Dr. Fikret Karçiq
- Demant
- Alkimia e shpirtit në epokën e tejmodernizmit
- Sfidat ndaj muslimaneve
- Hfz. Ataullah Aliu – një jetë kushtuar Kur’anit
- Përse nuk e duan Turqinë?!
- CNN: Shpikjet myslimane që i dhanë formë botës moderne
© 2003-2015 Zeri Islam.
