Karen Armstrong
Fenë duhet ndier
Abatesha e dikurshme kristiane, autorja e shumë librave mbi religjionet boterore, duke e inkuadruar edhe islamin, anglezja Karen Armstrong, në Londër ka biseduar me Umejm Abdul-latif mbi pikëpamjet perëndimore për islamin, disponimin pas 11 Shtatorit dhe shpresat e veta në raportet më të mira ndërmjet islamit dhe Perëndimit.
“Edhe çfarë lëshimesh Perëndimi duhet bërë ndaj muslimanëve? Kur do ta tërheqim vijën dhe të pushojmë t’i sakrifikojmë idealet tona?” Pyetjen e shtroi anglezi i ri në fund të ligjëratës “Të kuptuarit e islamit” në Institutin për Studime Amerikane të Universitetit Oxford në Angli. Ndonëse pyetja shprehte shumë frika dhe brengosje perëndimore, sikur edhe shkallën deri ku ka arritur disponimi antiislam në Perëndim pas sulmeve të shtatorit të vitit të kaluar në New York dhe Washington, pasoi përgjigje e shpejtë. “Muslimanët nuk po kërkojnë nga ne që t’i braktisim idealet dhe vlerat tona. Përkundrazi, Perëndimi është ai që nuk respekton pikërisht ato ideale në mirësjellje me muslimanët dhe islamin”, u përgjigj Karen Armstrong, abatesha (kryemurgesha) katolike e cila u bë teologe kristiane, që mbajti këtë ligjëratë.
Pas studimeve të gjuhës angleze në Oxford, Armstrong bëhet abateshë, kurse 17 vjet më vonë e braktis manastirin dhe shkruan librin Through the Narrow Gate (Nëpër dyert e ngushta), 1981, duke i treguar vitet që i ka kaluar në manastir. Pasuan edhe librat tjera, ndër të cilat edhe The First Christian, Tongues of Fire, The Gospel According to Woman, Holy War and Muhammad. Në vitin 1993 boton librin e rëndësishëm për tri religjionet monoteiste The History of God: From Abraham to the Present. Libri pati kalim të mirë, kurse pas këtij libri në vitin 1996 pasoi edhe një bestseler, Muhammad: a Biography of the Prophet. Sipas mendimit të Armstrongut, 11 Shtatori zbuloi “vetëdijen e re” që godet në integritetin e kulturës perëndimore dhe në sistemin e saj të vlerave. “Ne jemi njohur si shoqëri tolerante, edhe pse kemi gjykuar nga pozicionet e ekstremit dhe irracionalitetit”, tha Armstrong, 58 vjeçare, duke folur për Weekly në bisedën ekskluzive të zhvilluar në shtëpinë e saj në Londër. Pas sulmit, Armstrongu ishte me detyrë në SHBA dhe Amerikë jugore, ku mbante ligjërata mbi islamin. Nuk ishte kjo fare punë e lehtë. “11 Shtatori konfirmoi pikëpamjen mbi islamin të vjetër me shekuj, sipas të cilit islami kongjenitalisht është i dhunshëm dhe jotolerant ndaj të tjerëve”, pohon ajo, duke raportuar nga vendi i ngjarjes mbi gjendjen në Amerikë 9 muaj pas sulmit. “Ngjarjet prezentonin shok të madh për amerikanët dhe ata tash janë në gjendje shoku dhe depresioni”, sqaron Armstrongu. “Edhe shumë armiqësi dhe zemërim është orientuar kundër bashkësisë së atjeshme muslimane. Ekzistojnë, ndërkaq, shkaqet që të besohet se ndryshimi në perceptimin amerikan nuk është i pamundshëm.” “Në bregun lindor ku kam kaluar kohën më të madhe, njerëzit masovikisht vijnë në librari dhe marrin çdo gjë që mund ta gjejnë për islamin. Deri sa disa e bëjnë këtë për t’i konfirmuar paragjykimet dhe frikat e vjetra – varësisht nga ajo se cilat vepra i marrin t’i lexojnë – shumica janë kurreshtarë në pikëpamje të islamit”. Doracaku i saj vetjak Understanding Islam, vetëm në bregun lindor të SHBA-ve është shitur në një çerek milioni ekzemplarë. Shumë pyetje që i janë shtruar Armstrongut gjatë kohës së ligjëratave të saj nuk manifestojnë vetëm ndjenjën e dëshirës që për islamin të mësohet më shumë, por edhe të paraqitjes mediale të islamit thellë të rrënjosur në psikën amerikane. Pyetja vendimtare do të mund të ishte: “Përse na urrejnë”?, pohon Armstrongu, kurse do të pasonte edhe tjetra, sikurse: “Çka mendojnë muslimanët për kristianët dhe hebraikët? A është islami kongjenitalisht religjion i dhunshëm? Përse gjithnjë dëgjojmë fjalë të shëmtuara për kristianët? Çka është me femrën në islam? A është islami kundër modernitetit?”
Duke u përgjigjur në pyetjet e tilla, Armstrongu ecë vijës së hollë ndërmjet thyerjes së stereotipeve kohëgjate dhe kalimit në defanziv. Ajo heton se pikëpamjet e saj janë miratuar llojllojshëm në SHBA dhe Evropë. “Një nga anët e mira të amerikanëve është ajo që dëshirojnë të dijnë”, thotë ajo. Ata posedojnë aftësi ta dëgjojnë tjetrin, që nuk e gjejmë në shoqëritë evropiane sikurse është Holanda për shembull. Ata janë të hapur për kritikë në mënyrën çfarë nuk ekziston në Evropë, ku njerëzit mendojnë se e dinë çdo gjë.”
Në vitin e 19 të jetës Armstrong shkoi në manastirin katolik, ku mbeti 17 vjet, kur vendosi ta braktisë në mënyrë që t’i studiojë religjionet botërore monoteiste, duke filluar nga islami. A mendon se establishmenti fetar në Perëndim – dmth. i vetë Kishës – është përgjegjës për armiqësinë perëndimore ndaj kulturës islame? “Doktrina antiislame është ndërtuar në etosin perëndimor i cili është formësuar gjatë kohës së Luftërave kryqtare”, pohon ajo. “Kjo ishte periudhë kur bota perëndimore vetëveten e ka ripërkufizuar. Shekulli 11 ka shënuar fundin e epokës së errët në Evropë dhe fillimet e Evropës së re. Luftërat kryqtare kanë qenë aspekti i parë i bashkëpunimit të pjesës më të madhe të Evropës së re dhe etosi i përgjithshëm i Luftërave kryqtare e ka formësuar psikën e aktorëve vendimtarë të asaj periudhe të rëndësishme.” “Islami ka qenë manifestim i të huajit dhe njerëzit në Evropë e kanë përjetuar me të madhe sikurse në Botën e Tretë që i përjetojnë SHBA-të. Mund të thuhet se islami në atë kohë ka qenë fuqia udhëheqëse botërore dhe e tillë ka mbetur deri në periudhën e hershme të perandorisë osmane. Muslimanë kishte kudo në Lindjen e mesme, Turqi, Iran, Azinë juglindoire, Kinë. Kudo të niseshin njerëzit ishte islam, i cili kishte fuqi dhe njerëzit e përjetonin si kërcënim.”
Periudha e Luftërave kryqtare ishte çast krucial historik në të cilin Perëndimi e ka përkufizuar vetveten, kurse islami qe bërë arshin me të cilin Perëndimi e ka matur veten. “Islami ka qenë tërë ajo që Perëndimi ka menduar se nuk është. Në këtë periudhë në Perëndim dominonte ideja se islami në esencën e tij është i dhunshëm. Evropa tërë anksiozitetin në mirësjelljen e tij vetjake e ka projektuar mbi islamin, duke vepruar njëjtë edhe me hebraikët”, pohon Armstrong.
Ajo beson se madje edhe në shoqëritë joreligjioze sikur ajo angleze rrojnë paragjykimet kundër islamit. “Mendoj se te njerëzit thjeshtë është ngulitur bindja se islami është religjion i dhunshëm.” Këto ndjenja armiqësore kanë marrë hov të ri në periudhën koloniale, beson Armstrong, sepse shumë vende të kolonizuara kanë qenë muslimane, kurse fuqitë kolonialiste në to kanë shikuar atë që sipas tyre ka qenë ‘prapambeturi’”, duke ia atribuar këtë islamit.
Edhe pse ndjen se qarqet akademike janë thuajse vendet e vetme në SHBA ku shtrohen pyetjet e mëdha, Armstrong pohon se ngjarjet e 11 shtatorit i kanë ndarë dijetarët amerikanë në dy grupe. Grupi i parë, të cilin e udhëheq Martin Kramer, udhëheqës i Institutit për Studime të Lindjes së afërm dhe të mesme në Vashington, akuzon Armstrongun, sikur edhe dijetarët si Xhon Espozitën, udhëheqësin e dialogut islamo-kristian në Universitetin Xhorxhtaun, se po i “luhasin” njerëzit në bindjen se islami nuk është kërcënim, që Krameri e mendon të gabueshme, duke i marrë si dëshmi sulmet. Vetëm disa javë pas sulmeve të shtatorit, Krameri ka shkruar një artikull Ivory Towers Built on Sand (Kullat prej fildishit në rërë), në të cilin i fajëson dijetarët për shkak se nuk kanë arritur t’i parashohin sulmet.
Armstrong shpjegon se si mediumet në SHBA janë orvatur t’i heshtin botëkuptimet e kundërta pas 11 Shtatorit. Për shembull, New Yorker ia ka besuar ta shkruaj një artikull mbi islamin, por pastaj e ka refuzuar dhe në vend të këtij ka botuar artikullin e Bernard Lewisit.
“Kanë menduar se jam mbrojtëse e muslimanëve, për arsye se artikulli fliste për Muhammedin si paqëbërës, ndërsa kjo nuk pajtohej në planet e tyre se si pajtohej artikulli i Lewisit. Të dytë, edhe Lewisi edhe Krameri janë cionistë fanatikë, të cilët shkruajnë nga pozicionet e paragjykimeve ekstreme. Por, njerëzit duhet të dijnë se islami është religjion universal dhe se nuk ka në vete asgjë agresive orientalisht apo antiperëndimore. Vija e Lewisit, nga ana tjetër, pohon se islami kongjenitalisht është religjion i dhunshëm”, pohon ajo.
Më herët, kah mesi i viteve të 80-ta, televizioni britanik Channel Four Armstrongut ia ka besuar detyrën ta punojë filmin dokumentar mbi jetën e Shën Palit. Kjo nënkuptonte vizitën Vendit të shenjtë dhe Jerusalemit. Duke shkuar në Izrael dhe duke parë çfarë racizmi dominon kundër arabëve në shoqërinë izraelite, Armstrong kuptoi se në Izrael “ndodh diç në themel e gabueshme”.
“Kam qenë thellë e shokuar se njerëzit mund t’i quajnë njerëzit tjerë ‘arabë të ndyrë’, deri sa po kjo u ka ndodhur atyre 30 apo 40 vjet më herët kur në Evropë i kanë quajtur “hebraikë të ndyrë”. Kam qenë e nemitur me paaftësinë e hebraikëve të mësojnë nga vuajtjet e tyre në të kaluarën, por, natyrisht, është në natyrën njerëzore se vuajtja nuk na bënë më të mirë. Problemi me Izraelin është në atë se ata nuk mund ta kuptojnë se kjo më nuk është viti 1939; populli izraelit emotivisht ende është në horrorin e erës naciste”, pohon ajo. …
“Perëndimi duhet ta ndajë përgjegjësinë për atë që po ndodh në Lindjen e mesme. Sikur Evropa mos t’i kishte ndjekur hebraikët, nuk do të kishte nevojë për krijimin e shtetit Izrael. Bota muslimane asgjë nuk i ka bërë hebraikëve, kurse Palestinezët po paguajnë çmimin për mëkatet e Evropës. Për këtë shkak duhet gjetur zgjidhje, sepse pa te nuk ka paqë në botë. Por, nëse Izraeli pas vetes ka Amerikën, nuk ka nevojë të mendojë çka mendon pjesa tjetër e botës. Kjo i jep ndjenjë të gjithëfuqisë. Momentalisht nuk ekziston shpresa; ata, izraelitët, mund të bëjnë ç’të dëshirojnë, sepse Amerika gjithnjë do t’i përkrahë. Do të dëshiroja që Evropa të luajë rol më të mirë, por zotëri Bleri po ngarend pas zotëri Bushit sikur kudra.
Armstrong beson se okupimi izraelit është përgjegjës për rezistencën e dhunshme nga ana e palestinezëve. “Rezistenca do të jetë e dhunshme dhe e vrazhdë sikurse okupimi”, pohon ajo. “Çdo okupim vetë e drejton formën e rezistencës me të cilin ballafaqohet.” Ajo beson se fenomeni i bombashëve vetëflijues palestinezë më shumë është me politikën dhe pashpresën se sa me fenë. “Nuk mendoj se njerëzit ulen në shtëpi dhe lexojnë Kur’an dhe thonë: “Po më duhet të shkojë ta bombardojë Izraelin”. Nuk është kjo mënyrë në të cilën religjioni vepron dhe unë shoh vetëm pashpresë të plotë në të cilën njerëzit më nuk kanë çka të humbin. Palestinezët nuk kanë aeroplanë F-16, as tankë. Nuk kanë asgjë me çka do t’i kundërviheshin arsenalit izraelit. Kanë vetëm trupat e tyre vetjak.”
“Dhuna e çdo lloji nxit vetëm dhunë, kurse vetë okupimi është akt ekstrem i dhunës, i dominimit dhe shkeljes. Mënyra se si janë zhvilluar gjerat ishte ekstreme kundër palestinezëve.”
Edhe pse beson se po vjen deri te ndryshimi i mënyrës në të cilin opinioni publik britanik po shikon në luftën palestineze, ajo tërheq vërejtjen se mbytja e civilëve mund të nxisë efekt të kundërt. “Në lajme pas çdo sulmi vetëflijues mund të shihen nënat izraelite me fëmijë se si me anglishte të qartë rrëfejnë për vuajtjet e tyre. Askush nuk shkon t’i shoh vuajtjet e njëjta të nënave palestineze dhe të fëmijëve të tyre, edhe pse ato janë ana më e dobët në konflikt.”
Armstrong mendon se akuzat për antisemitizëm në Evropë janë lodra në duar të lobit cionist në Amerikë, sepse “kjo do ta diskreditojë çdo gjë që Evropa fletë. Ata thonë se Evropa është anisemitike sepse për herë të parë bëhet e vetëdijshme për gjendjen palestineze. Kjo është pjesë e fushatës që të diskreditohet kontributi evropian në çfarëdo procesi të ardhshëm paqësor.”
Duke folur për ngjitjen momentale të të djathtës ekstreme në politikën evropiane, Armstrong ndien se ajo më shumë është armiqësore ndaj muslimanëve se sa ndaj hebraikëve.
Ajo, ndërkaq, thotë: “Mendoj se kjo më tepër ka të bëjë me racën se sa me religjionin, sidomos në Britani, ku njerëzit janë të paniteresuar për religjionin. Konfliktet në vendet sikur në Bradford, për shembull, kanë motive racore. Në Evropën veriore ka pak interes për fenë ose për njohjen e saj. Këtu nuk është rasti se njerëzit janë të ushqyer me mostolerancë fetare kur i largojnë muslimanët, sepse fare nuk janë të interesuar për fenë. Në Amerikë, nga ana tjetër, njerëzit janë të interesuar për fenë dhe dëshirojnë të dijnë në çka besojnë muslimanët. Këtu nuk qajnë kokën, thjeshtë nuk i dëshirojnë muslimanët në vendin e tyre. Ata e dëshirojnë Anglinë e bardhë për anglezët e bardhë.”
“Duhet t’i kemi seriozisht parasysh grupet e djathta ekstreme. Kjo është forma evropiane e fundamentalizmit, sepse ne nuk e shfaqim pakënaqësinë në formën religjioze. Kjo është dëshira që t’i përkitet grupit qartë të definuar me frikë rrënuese nga tjetri – ndjenja e tërbimit dhe dëshpërimit me shoqërinë multikulturale sjellë deri te ky emocion, që shpie drejt fundamentalizmit.”
Libri i saj Muhammad: a Biography of the Prophet nga paraqitja e tij më 1996 është shitur me miliona ekzemplarë, dhe ajo është mësuar në akuzat se është mbrojtës i islamit”, dhe nuk merrë parasysh retorikën e këtillë. “Është bukur të mendojnë njerëzit se librin e ka shkruar ndonjë musliman”, pohon ajo, por çdo dijetar fetar përpiqet që me me imagjinatën e tij të penetrojë në religjionin e caktuar në mënyrë që të kuptojë jo vetëm besimet, historinë dhe doktrinën, por edhe ndjenjën e brendshme fetare, kurse unë këtë përpiqem me të gjitha religjionet, jo vetëm me islamin. Këtë e kam bërë edhe kur kam shkruar historinë e judaizmit, njëjtë bëjë edhe tash kur po e shkruaj biografinë e Budës.”
Armstrong momentalisht punon edhe në historinë e periudhës nga viti 800 p.e.r. deri në vitin 200 e.r., në të cilën janë krijuar shumë besime të mëdha botërore. “Evropa është” pohon ajo “gati i vetmi vend ku nuk përfillet shumë religjioni. Njerëzit në Evropë do të duhej t’i shpërlajnë trutë e tyre nga teologjia e vet e keqe dhe përtace. Njerëzit në Evropë ende nuk kanë shtruar pyetje të mëdha mbi religjionin; kanë tentuar të largohen nga format primitive të religjionit, por ajo që sot shpesh e shohim në kisha pikërisht është ai lloj i religjionit së cilës këta njerëz përpiqen t’i largohen… Jezusi do të shqetësohej me praktikën e sotme kishtare. Do të dëshiroja t’ia tregoj Vatikanin, ku kristianët madje nuk mund ta ndajnë kishën e njëjtë. Do të nemitej, sikurse që do të nemitej edhe Muhammedi (a.s.) kur të mësonte se 11 Shtatori është bërë në emër të islamit.”
Si të afrohet, sipas mendimit të saj, Perëndimi dhe islami? A kanë diç të përbashkët?
Armstrong beson se të dy anët do të duhej ta ngadhënjejnë ekstremizmin në rradhët e tyre. “Perëndimi është, e dëshiroi këtë dikush apo jo, fakt jetësor”, pohon ajo. “Muslimanët do të duhej të tentonin t’i përdorin mediat; duhet të mësojnë të lobojnë sikurse hebraikët, duhet ta formojnë lobin musliman. Nëse dëshironi, ky është xhihad i llojit të vet, luftë, kjo është shumë me rëndësi. Nëse dëshironi t’i ndryshoni mediat, duhet të bëni që njerëzit të shohin se islami është forcë në të cilën duhet llogaritur në pikëpamje politike dhe kulturore. Organizoni marsh deri te Ground Zero (tekstualisht ‘pika zero në tokë”), e përdorur për vend eksplodimi të bombës atomike, tash emërtim për rrënojat e WTC – përkthyesi) dhe quane “Muslimanët kundër terrorit”. Muslimanët duhet të mësojnë si të udhëhiqet me mediat dhe të bëhet prezantimi në to.”
“Ngjashëm me këtë, perëndimi duhet të mësojë ta ndajë planetën me të barabartët me veten, e jo me inferiorët. Kjo do të thotë t’i jepet hapësirë e barabartë në konfliktet sikurse ai ndërmjet Izraelit dhe Palestinës. Kjo nuk do të thotë vetëm shfrytëzimi i strukturave pushtetare që të fitohet nafta: një ditë e promovoni Sadamin, ditën vijuese ai është armik numër një. Perëndimi ka promovuar njerëzit sikurse shahun iranian thjeshtë për shkak të pangopësisë së tyre për naftën, edhe pse ai ka bërë vepra të egra ndaj popullit të vet. Më nuk bën të ekzistojnë standarde të dyfishta, sepse standarde të dyfishta janë kolonializmi në formën e re. Perëndimorët po ashtu duhet t’i braktisin paragjykimet e trashëguara për islamin.”
«Muslimanët mund ta formojnë shtetin modern në mënyrën islame dhe kjo është diç që Perëndimi do të duhej parë … Ka shumë mënyra në të cilat njerëzit mund të jenë modern, kurse muslimanëve duhet mundësuar që këtë ta arrijnë në mënyrën e vet, duke i dhënë modernitetit kontributin e tyre specifik.”
Përktheu: Nexhat Ibrahimi
Burimi: http://www.b92.net/invboard/lofiversion/index.php/t11829.html