Zeri Islam

MUHAMMED IBN ABDULVEHHAB


TRE THEMELET DHE ARGUMENTET E TYRE


Titulli i origjinalit:

"El-Usul’uth-thelatheti ve edil-letuha"

Përktheu dhe shënimet i bëri:

Nexhat S. Ibrahimi



Hyrje

Dr. Ahmed Smajloviq


MUHAMMED IBN ABDULVEHHAB
(1703-1791)

tc "MUHAMMED IBN ABDULVEHHAB
(1703-1791) "

Jeta dhe shkollimi i Muhammed b. Abdulvehhabit tc "Jeta dhe shkollimi i
Muhammed b. Abdulvehhabit "

Është lindur më 1703 në vendin Ujejene, në Nexhd. Fëmi­jërinë dhe mësimet e para i filloi aty. Pas mësimeve të para, për t’i vazhduar ato, shkoi në Medine. Brenda një kohe të shkurtër Abdulvehhabi u dallua te mësuesit e vet. Mirëpo, ai nuk u kënaq plotësisht me qëndrimin e vet në Medine, sepse priste të arrijë shumë më tepër. Për këtë shkak vendosi ta lëshojë Medinen dhe t’i lë mësuesit e tij. Duke dëshiruar që të mësojë diç më shumë për botën islame dhe gjendjen e saj shpirtërore, katër vjet i kaloi në Basra, pesë në Bagdad, një vit në Kurdistan, dy vite në Hemeton. Pastaj shkoi në Isfahan, ku studioi filozofinë iluministe dhe sufizmin. Më vonë kaloi në Kom, në qe­ndrën e njohur shiite, ku mbeti një kohë. Në fund të të gjitha këtyre udhëtimeve, takimeve dhe studimeve kthehet në vendlindje, tërhiqet disa muaj, i konsolidon përshtypjet, i analizon udhëtimet dhe i rezymon rezultatet e studimeve të veta, e pastaj paraqitet duke i ftuar njerëzit në kthimin mësimit burimor islam - Kur’anit dhe Sunnetit.

Ndërroi jetë më 1791, në kohën kur ishte evident personi­fikimi i theksueshëm i përpjekjeve të tij, në krijimin e shtetit të ri e të lirë islam të Arabisë Saudite.

Puna dhe synimi i Muhammed b. Abdulvehhabit tc "Puna dhe synimi i Muhammed b. Abdulvehhabit "

Pasi e mësoi botën muslimane dhe i kupoi proble­met e saj, Muhammed Abdulvehhabi në punën e vet u orientua kah problemi i besimit. Konsideronte se kjo është çështje në të cilën bota islame ka zënë në thua dhe ka rënë në gjendje të atillë, në të cilën më nuk mundej as të njihet. Të kërkuarit ndihmë nga evliatë, nga njerëzit e zgjedhur, vizitat she­jhëve të ndryshëm, kërkimi i mëshirës nga të vdekurit, vizita turbeve e të ngjashme, e shpien botën islame në idh­ujtari dhe poli­teizëm. Ndërsa ky personalitet e dinte se rrugëdalja e vetme është në përcaktimin korrekt shpirtëror, në besimin origjinal islam, që është konfirmuar gjatë hi­storisë, rruga e drejtë e të cilit e ka sjellë botën islame në kulmin e zhvillimit kulturor dhe të progresit ideor. Së këndejmi M. Abdulvehhabi të gjitha fuqitë e veta i orientoi kah parimi themelor islam: “La ilahe il-lall-llah”, në të cilin kanë ftuar të gjithë të dërguarit e All-llahut xh.sh., ndërsa Muhammedi a.s., ka pasur për detyrë ta shpjegojë dhe ta sjellë deri në fund. Domethënia e këtij parimi të parë islam është që, në botën e dukshme dhe të padukshme nuk ka fuqi tjetër të mirëfilltë që drejton me çdo gjë pos, Një All-llahut, të cilit të vetmit duhet përulur dhe të vetmin du­het adhuruar...

Ç’ndodhi me botën islame që e mbanë Kur’anin në dorë, kurse ka lëshuar rrugën e vet? Politeizmi! Kjo është përgjigjja e imam Muhammed b. Abdulvehhabit. Musli­manët, u shkojnë në haxh evliave, u paguajnë që t’u ndihmojnë, kërkojnë prej tyre t’ua falin mëkatet dhe i lusin që t’i mbrojnë, duke besuar se ata mund t’u sjellin dobi dhe dëm. Turbet nuk kanë fund. Ndërtohen në të gjitha vendet. Është krijuar ushtri e tërë e evliave, të cilët duhet vizituar dhe lutur për ndihmë. A nuk është kjo e njëjtë, sikur edhe ajo që kanë folur idhujtarët dhe politeistët arabë, të cilët shpesh përsërisin: “...Ne i adhurojmë ata vetëm të na afrojnë sa më shumë te All-llahu.” (Kur’ani, 39:3)*

“Këta janë ndërmjetësuesit tanë tek All-llahu!” (Kur’ani, 10:18)

Çfarë është kjo greminë në të cilën kanë rënë muslimanët? Si të dalin nga ajo? Përgjigjja për M. Abdulvehabin ishte e qartë! Ashtu siç kanë dalë para disa qindra vjetësh. Mund të dalin vetëm me Kur’anin dhe me Muhammedin a.s. Thjeshtë, “La ilahe il-lall-llah Muhammedurr-rresulull-llah”

Që fatkeqësia të jetë më e madhe dijetarët islamë ia mbyllën të gjitha dyert ixhtihadit. Mbyllja e ixhtihadit qe tragjedia e dytë që i goditi muslimanët. Mbretëronte imi­tacioni, kurse mendja e lirë ishte asfiksuar kudo që ishte e mundur. Krejtësisht pat harruar se Islami kërkon lirinë e mendimit, të studimit dhe të fjalës. Dyerve të mbyllura të ixhtihadit iu bashkua edhe ndalimi i Xhihadit - luftës dhe punës në emër të All-llahut xh.sh.

Thënë thjesht, kthimi Kur’anit dhe Sunnetit, hapja e ixhti­hadit dhe ngjallja e Xhihadit, ishin synimet krye­sore të jetës dhe punës së Muhammed ibni Abdeul­vehhabit. Të tri parimet e theksuara i ka aplikuar së pari në vetvete, duke grumbulluar gjatë tërë jetës së tij njerëz rreth vetes, të cilët kanë ditur si ta vazhdojnë më tej rrugën e rëndë të çlirimit, të ndërtimit dhe të rikonstruksionit të shoqërisë islame dhe botës së saj.

Iniciator i neorenesansës së botës muslimane tc "Iniciator i neorenesansës së botës muslimane "

Duke mësuar në veprat e Ibni Tejmies dhe të nxënësit të tij Ibni Kajjimit, pastaj duke i freskuar këto mësime me sje­lljen e tyre në harmoni me Kur’anin dhe Sunnetin, e duke marrë parasysh kohën në të cilën ka jetuar, punuar dhe vepruar, Muhammed ibn Abdulvehhabi, me të drejtë, kon­siderohet iniciator i epokës së neorenesansës së botës mu­slimane. Të gjitha përpjekjet e disa teorikëve që ta hedhin poshtë këtë botëkuptim janë të kota, sepse është e dukshme se shkencërisht janë të paqëndrueshme. Ky pohim mund të argumentohet edhe me dëshmi historike, që nuk do t’i përmendim veçanërisht, sepse ky shkrim më tepër është i karakterit informativ dhe para së gjihash i destinohet lexuesit tonë të përditshëm.

Ndikimi i Muhammed ibn Abdulvehhabit tc "Ndikimi i Muhammed ibn Abdulvehhabit "

Duke e pasur parasysh të ekspozuarën, sikur dhe zhvi­llimin e tendencave të mendimit modern islam, fitohet për­shtypja, se Imam Abdulvehhabi ka pasur ndikim të madh te një numër i konsiderueshëm i mendimtarëve islamë të shekullit XVIII, XIX dhe XX. Mjafton të theksohet vetëm kjo se nën ndikimin e tij kanë qenë edhe mendimtarët siç janë Xhemal-ud-din Afganiu, Muhammed Abduhu, Senusi etj. Sot kemi gjithnjë e më shumë dijetarë të botës islame, sikur edhe teorikë të Perëndimit, të cilët seriozisht studio­jnë veprën, punën dhe mendimin e tij.

Nëse gjithë kësaj ia shtojmë edhe këtë se Arabia Saudite e sotme zyrtarisht pranon idetë e tij, atëherë na bëhet e qartë çfarë ndikimi kanë idetë, mendimet dhe veprat e tij.

Veprat e Muhammed ibn Abdulvehhabit tc "Veprat e Muhammed ibn Abdulvehhabit "

Është vështirë të thuhet sa vepra ka lënë pas vetes, edhe më vështirë është që në këtë shkrim të shkurtër të bëhet analiza e veprave të tij, madje edhe të atyre më të njohura dhe më kryesore.

Përkundër kësaj, do të përpiqemi të japim shenjë në disa vepra të tij.

- Vepra “Usul-ul-iman” (Bazat e besimit), u botua në Ka­jro. Nga vetë titulli kuptojmë se vepra flet për çështjen e besimit - njohja e All-llahut xh.sh., dhe besimi në Të, be­simi në fatin, etj. Këtu trajtohet edhe çështja e determini­zmit. Pastaj flet për besimin në engjëj, lojaliteti Kur’anit, Muhammedit a.s., nxitja e Islamit për dituri dhe për mënyrat e kërkimit dhe për temat ngushtë të lidhura me këto të theksuarat.

Kësaj vepre me rastin e botimit i janë shtuar edhe veprat: “Fadl-ul-islami”, ku studiohet rëndësia, domethënia, vlera dhe paraqitja e Islamit përgjithësisht dhe disa pyetje tjera lidhur me këtë, si dhe “Kitab-ul-kebairi”, ku gjerësisht analizohet problemi i mëkatit, dënimit për kryerjen e tyre e të ngjashme.

- Vepra “Keshfu-sh-shubhati fi-t-tevhidi” (Zbulimi i dy­shimeve në tevhid - monoteizëm), u botua po ashtu para disa vitesh në Kajro. Krahasimin dhe dorëshkrimin origji­nal të veprës e ka bërë komentuesi i njohur, Muhidin el-Hatib. (Vepra ka rreth 20 faqe, N.I.)

Autori së pari jep definicionin e besimit në Një Zot, duke dëshmuar se kjo është feja e të gjithë të dërguarve të Zotit. Njëkohësisht studion edhe çështjen e politeizmit dhe idhu­jtarisë.

- Vepra “Kitab-ut-tevhid” (Monoteizmi islam), para disa vitesh është botuar në Rijad, bashkë me komentin të bërë nga Abdurrahman Ibni Hasan, e në shpenzimet e mbretit Fejsal. (Kjo vepër para pak kohe u botua në gj. shqipe, N.I.).

- Vepra “Mexhmu’atu-t-tevhid”, e përbërë prej gjashtë­mbëdhjetë traktateve të zgjedhura të Ibni Tejmies dhe Mu­hammed b. Abdulvehhabit, është botuar në Medine (ka rreth 680 faqe, N.I.).

- Vepra vijuese që do ta theksojmë në këtë shkrim është “Usulu-th-thelatheti ve edil-letuha” (Tre themelet dhe ar­gumentet e tyre), e cila disa herë është botuar në Rijad dhe në vende tjera. Vepra ndonëse për nga vëllimi është e vogël, ajo është e madhe për nga tematika dhe përmbajtja.



TRE THEMELET DHE ARGUMENTET E TYRE tc "TRE THEMELET DHE ARGUMENTET E TYRE "



Patjetër duhet mësuar katër çështjet themelore, e ato janë:

1) Njohja e All-llahut xh.sh., njohja e Pejgamberit të Tij dhe njohja e fesë islame me argumente;

2) Të veprohet sipas saj;

3) Të thirret në te; dhe

4) Të durohet gjatë vështirësive në këtë rrugë.

Dëshmi për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.:

“Pasha kohën! Njeriu me siguri është në humbje. Përveç atyre, të cilët besojnë dhe bëjnë vepra të mira dhe, të cilët porosisin për drejtësi dhe i rekomandojnë njëri-tjetrit durim!” (Kur’ani, 103:1-3)

Për këtë kaptinë të Kur’anit, Shafiu (All-llahu e mëshiroftë shpirtin e tij), ka thënë: “Sikur All-llahu xh.sh., të mos u kishte zbritur njerëzve për argument asgjë tjetër përveç këtë sure, do të mjaftonte.”

Buhariu ka thënë: “Dituria është para fjalëve dhe veprave.”[1]

Argumente për këtë janë fjalët e All-llahut të Madhëruar:

“Dije se nuk ka Zot përveç All-llahut! Kërko falje për mëkatet tua.” (Kur’ani, 47:19).

Siç vërehet, ajeti fillon me përdorimin e shprehjes “di­turia”, e pastaj vijnë shprehjet “fjala” dhe “vepra”.

Medoemos duhet ditur se çdo musliman dhe çdo musli­mane janë të obliguar t’i mësojnë tri çështjet vijuese dhe (brenda mundësive) të veprojnë sipas tyre:

1. Që All-llahu xh.sh., na ka krijuar, na ka furnizuar dhe nuk na ka lënë në mëshirë të askujt dhe të paudhëzuar, por na ka dërguar të Dërguarin e Tij (s.a.v.s.), dhe kush e dë­gjon do të shpërblehet, e kush nuk e dëgjon do të ndë­shkohet. Këtë e argumentojnë fjalët e All-llahut: “Ne ju kemi dërguar, njëmend, një Profet si dëshmitar kundër jush, mu ashtu siç i patëm dërguar Profet edhe Faraonit. Por Faraoni nuk dëgjoi Profetin, andaj e përfshimë me dënim të rën­dë.”(Kur’ani, 73:15-16)

2. Që All-llahu xh.sh., nuk lejon që në adhurim (ibadet) askush T’i shoqërohet, as engjëlli i afërt, as Pejgamberi i dërguar. Këtë e argumentojnë fjalët e All-llahut: “Me të vërtetë xhamiat janë për All-llahun, dhe mos i luteni askujt përveç All-llahut!” (Kur’ani, 72:18).

3. Që dëgjueshmëria të Dërguarit dhe njëjësimi i All-llahut nuk lejon që dikujt tjetër t’i përulemi, qoftë ai edhe farefisi më i afërt. Këtë e argumentojnë fjalët e All-llahut: “Nuk gjen popull që e beson All-llahun dhe Ditën e Gjykimit, e ta dojë atë që kundërshton All-llahun dhe të dërguarin e Tij, dhe sikur të jenë ata (kundërshtarët) prindërit e tyre, ose fëmijët e tyre, ose vëllezërit e tyre, ose farefisi i tyre. Ata janë që në zemrat e tyre (Ai) ka skalitur besimin dhe e ka forcuar me shpirt nga ana e Tij. Dhe ata do t’i shpjerë në xhennete, nëpër të cilët rrjedhin lumenj. Aty janë përgjithmonë. All-llahu ua ka pëlqyer punën e tyre dhe ata janë të kënaqur me shpërblimin e Tij. Të tillët janë palë (grup, parti) e All-llahut ta dini pra, se ithtarët e All-llahut janë ata të shpëtuarit.” (Kur’ani, 58:22)[2]

Dije se besimi i vetëm i drejtë është adhurimi i vetëm Një All-llahu, sinqerisht duke i takuar fesë së Tij, siç iu është urdhëruar kjo të gjithë njerëzve për ç’arsye edhe janë kri­juar, sikur këtë e ka thënë All-llahu i Madhëruar: “Kurse exhinnët dhe njerëzit nuk i kam krijuar për tjetër vetëm se të më adhurojnë.” (Kur’ani, 51:56).

Shprehja “ja’budun” (të Më adhurojnë), këtu do të thotë “juwehhiduni” (që vetëm Mua të më njëjësojnë - adhuro­jnë). Gjëja më e madhe që e ka urdhëruar All-llahu xh.sh., është “et-tewhidu” (monoteizmi që d.m.th., të adhurohet vetëm Një Zot, kurse gjëja më e madhe që e ka ndaluar All-llahu xh.sh., është “esh-shirku” (shoqërimi), që d.m.th., të lutet edhe dikush tjetër përveç All-llahut xh.sh. Argu­ment janë fjalët e All-llahut: “Adhurone All-llahun dhe as­një send mos e trajtoni të barabartë me Te!” (Kur’ani, 4:36)



TRE THEMELET[3]



Nëse të pyet dikush: Cilat janë tre themelet kryesore që çdo njeri do të duhej t’i dijë, përgjigju: Ta njohë njeriu Krijuesin e vet, fenë e Tij dhe Pejgamberin e Tij - Mu­hammedin (s.a.v.s.).

THEMELI I PARË tc "THEMELI I PARË "

Njohja e All-llahut xh.sh. tc "Njohja e All-llahut xh.sh. "

Nëse dikush të pyet: Kush është Krijuesi yt, thuaj: Krijuesi im është All-llahu xh.sh., që më ka krijuar dhe me begatitë e të cilit jeton tërë bota. Ai është Hyjnia ime e Vetme, nuk kam tjetër Hyjni përveç Tij.

Argument për këtë janë fjalët e All-llahut: “Lavdërimi është për All-llahun, Zot i botëravet.” (Kur’ani, 1:2). Çdo gjë që ekziston pos All-llahut xh.sh., paraqet botën kurse unë jam pjesë e kësaj bote. Nëse dikush të pyet: Si e njohe Zotin tënd, thuaj: E kam njohur përmes ajeteve të Tij dhe krijesave të Tij. Ajetet (argumentet) e Tij janë nata dhe dita, dielli dhe hëna. Krijesat e Tija janë qiejt dhe toka dhe çdo gjë që është në to dhe mbi to.

Argument janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Njëri nga argu­mentet e Tij është nata dhe dita, dhe dielli dhe hëna. Mos bëni sexhde as para Diellit e as para Hënës, por bini në sexhde për All-llahun, i cili i krijoi ata, nëse dëshironi që vetëm Atë të adhuroni.” (Kur’ani, 41:37), sikur edhe fjalët e All-llahut xh.sh.: “Pa dyshim Zoti juaj është All-llahu, i cili ka krijuar qiejt dhe tokën për gjashtë ditë e pastaj ka mbizotëruar me gjithësinë. Ai me natë e mbulon ditën, që e përcjell hap për hap, dhe Dielli dhe Hëna, dhe yjtë i nënshtrohen urdhërit të Tij. Kujdes! Vetëm Ai krijon dhe urdhëron. Qoftë bekuar All-llahu, Zot i botëravet!” (Kur’ani, 7:54).

Vetëm Krijuesi duhet të adhurohet. Argument për këtë janë fjalët e All-llahut: “O njerëz! Adhurone Zotin tuaj, i cili ju ka krijuar juve edhe ata para jush, ndoshta bëheni të de­votshëm! Ai i cili ua ka bërë tokën shtrojë, kurse qiellin kulm, dhe nga qielli ju lëshon shiun dhe me te bën që të rriten fryte, ushqim për ju. Prandaj mos i bëni shok All-llahut me vetëdije!” (Kur’ani, 2:21-22).

Ibni Kethiri (All-llahu i Madhëruar e mëshiroftë), thotë: “Krijuesi i të gjitha këtyre gjërave është meritor të adhuro­het.”

Llojet e ibadetit (adhurimit) që i ka përcaktuar All-llahu xh.sh., janë: Islami (përkushtimi), imani (besimi) dhe ih­sani (mirësia). Nga kjo janë: lutja (duaja), frika, shpresa, mbështetja (në All-llahun), dëshira, droja, frika (nga re­spekti), frikësimi, dorëzimi, kërkimi i ndihmës, kërkimi i mbrojtjes, sakrifica, zotimi dhe disa lloje tjera, të përcaktu­ara nga All-llahu xh.sh., dhe të gjitha këto janë vetëm për All-llahun xh.sh.

Argument për këtë janë fjalët e All-llahut: “Me të vërtetë xhamiat janë për All-llahun, dhe mos i luteni askujt përveç All-llahut.” (Kur’ani, 72:18). Kushdo që u nënshtrohet gjërave tjetra pos All-llahut xh.sh., dënohet: “Kurse ai, i cili përveç All-llahut lut tjetër zot, pa asnjë argument për të, para Zotit të vet do të japë llogari dhe me të vërtetë mosbesimtarët nuk do të shpëtojnë.” (Kur’ani, 23:117).

Kurse në hadithi sherif thuhet:

“Duaja është truri i ibadetit.”[4]

Argument për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Zoti juaj ka thënë: ‘Më thërrisni t’ju përgjigjem!’ Ata, të cilët nga mendjemadhësia nuk Më adhurojnë - do të hyjnë në xhe­hennem të poshtëruar.” (Kur’ani, 40:60).

Argument për frikën janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Por ju mos ju frikësoni atyre, frikësomuni Mua, nëse jeni besim­tarë.” (Kur’ani, 3:175).

Argument për shpresën janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Kush mban shpresë në takimin me Zotin e vet, le të bëjë vepra të mira, pa i bërë në adhurim asnjë shok Zotit të vet!” (Kur’ani, 18:110)

Argument për mbështetjen (tek All-llahu), janë fjalët e Tij: “...Por kini mbështetje tek All-llahu, nëse besoni!” (Kur’ani, 5:23); “Ai që mbështetet në All-llahun, Ai i është i mjaftueshëm.” (Kur’ani, 65:3).

Argument për dëshirën, drojën dhe respektin (nga frika), janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ata bënin gara që të bëjnë sa më shumë vepra të mira dhe na lutnin me shpresë dhe frikë, dhe ndaj nesh kanë qenë të përulur.” (Kur’ani, 21:90).[5]

Argument për drojën janë fjalët e Tij: “...por mos iu frikësoni! Frikësomuni Mua...” (Kur’ani, 2:150).

Argument për dorëzimin janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Dhe kthehuni tek Zoti juaj dhe dorëzohuni Atij.” (Kur’ani, 39:54).

Argument për kërkimin e ndihmës janë fjalët e të Ma­dhëruarit: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm nga Ti ndi­hmë kërkojmë.” (Kur’ani, 1:5). Në hadithi sherif, po ashtu, thuhet: “Nëse kërkon ndihmë, atëherë kërkoje vetëm prej All-llahut”[6]

Argument për kërkimin e mbrojtjes janë fjalët e All-llahut: “Thuaj: ‘Mbështetem te Zoti i njerëzve, Sundues i njerëzve’.” (Kur’ani, 114:1-2).

Argument për kërkimin e ndihmës janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Kur kërkonit ndihmë nga Zoti juaj, Ai u është përgjigjur.” (Kur’ani, 8:9).

Argument për sakrificën janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Thuaj: ‘Falja (namazi) ime dhe tradita ime, jeta ime dhe vdekja ime janë njëmend për All-llahun, Zot i tërë botërave, I cili nuk ka shok. Ashtu jam i urdhëruar dhe unë jam musliman i parë.” (Kur’ani, 6:162-163), dhe argu­mentet nga Sunneti: “E ka mallkuar All-llahu kush sakri­fikon për dikë tjetër pos për All-llahun.”[7]

Argument për zotimin - zbatimin e premtimit, janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ata e zbatojnë premtimin dhe i frikëso­hen ditës, dëmi i së cilës është gjithëpërfshirës.” (Kur’ani, 76:7).







THEMELI I DYTË

Njohja e fesë Islame me argumente tc "Njohja e fesë Islame me argumente "

Ta njohësh Islamin me argumente domethënë t’i dorëzo­hesh All-llahut xh.sh., me besim të plotë vetëm në Të, duke iu nënshtruar Atij, duke u pastruar nga politeizmi. Ky themel posedon tri gradacione: Islami, Imani dhe Ihsani, kurse çdo gradacion ka parimet e tij themelore.

Gradacioni i parë tc "Gradacioni i parë "

Islami tc "Islami "

Islami përbëhet prej pesë parimeve (rukneve): të dëshmosh se nuk ka zot tjetër përveç All-llahut dhe se Muhammedi është i dërguar i Tij, të falësh namazin, të ndash zekatin, të agjërosh Ramazanin dhe ta vizitosh shtëpinë e shenjtë të All-llahut.

Argument për dëshmimin (shehadetin), janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “All-llahu e ka dëshmuar se nuk ka Zot tjetër përveç Atij dhe engjujt dhe të diturit me veprim të drejtë dhe. Nuk ka Zot përveç Atij, të fortit dhe të urtit!” (Kur’ani, 3:18). Kjo do të thotë se nuk ka të adhuruar pos All-llahut xh.sh. Shprehja “La ilahe” mohon çdo adhurim tjetër pos Një All-llahu xh.sh., kurse “il-lall-llahu” konfir­mon adhurimin e vetëm Një Zoti xh.sh., pa pjesëmarrjen edhe më të vogël si në adhurim, ashtu edhe në pronësim, pushtet dhe në administrim. Shpjegimin e këtyre fjalëve na jep vetëm Kur’ani: “Por kur Ibrahimi i tha babait të vet dhe popullit të vet: ‘Unë heq dorë prej atyre që i adhuroni ju. Përveç Atij, i cili më krijoi, sepse Ai edhe do të më dre­jtojë në rrugë të drejtë. Dhe Ai e bën atë fjalë të përje­tshme për pasardhës të Vet. Ndoshta do të kthehen!’” (Kur’ani, 43:26-28). Disa ajete tjera të Kur’anit flasin për këtë, sikur: “Thuaj: ‘O ithtarë të Librit, ejani të bijmë në një fjalë të përbashkët edhe për ne edhe për ju, që të mos adhurojmë tjetër përveç All-llahut, që asnjë send të mos ia bëjmë shok dhe mos trajtojmë njëri-tjetrin si zotër, në vend të All-llahut.’ E nëse ata kthejnë kryet anash, thuani: ‘Dëshmone se ne njëmend jemi muslimanë!’” (Kur’ani, 3:64)

Argumenti i dëshmimit se Muhammedi a.s., është i Dër­guar i All-llahut xh.sh., janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ju ka ardhur një Profet nga mesi juaj, i vjen rëndë që do ta vëni në mundime, mezi pret të niseni rrugës së drejtë, sepse është i butë dhe mëshirëplotë ndaj besimtarëve.” (Kur’ani, 9:128). Domethënia e dëshmimit se Muhammedi a.s., është i dërguari i All-llahut xh.sh., është nënshtrimi ndaj tërë asaj që ka urdhëruar Ai, pranimi i tërë kësaj që ai na ka për­cjellë, shmangia nga të gjitha ato që na i ka ndaluar dhe që All-llahu xh.sh., nuk mund të adhurohet ndryshe por si e ka caktuar Vetë.

Argument i namazit dhe i zekatit e i komentimit të tevhidit janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Porse u qe urdhëruar të adhurojnë vetëm All-llahun, që si besimtarë të sinqertë, me sinqeritet t’i rrëfejnë fenë, dhe të kryejnë të falurit, dhe të japin zeqatin, e ajo është - fe stabile.” (Kur’ani, 98:5).

Argument për agjërimin janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “O besimtarë! Agjërimin e keni obligim të detyrueshëm, siç e kishin detyrë edhe ata që qenë para jush, ndoshta do të bëheni të devotshëm.” (Kur’ani, 2:183).

Argument për haxhin janë fjalët e Tij: “Të vizituarit e te­mpullit, për hir të All-llahut, për atë që ka mundësi të marrë këtë udhë është obligim, e kush nuk beson, ani, All-llahu me siguri nuk është i varur prej askujt.” (Kur’ani, 3:97).

Gradacioni i dytë tc "Gradacioni i dytë "

Imani tc "Imani "

Imani (besimi) është shtatëdhjetë e disa degë. Më e larta është “La ilahe il-lall-llahu” (nuk ka zot tjetër pos All-lla­hut), kurse më e ulëta është të largohet diç nga rruga. Turpi është degë e imanit.[8] Imani përbëhet prej gjashtë parimeve: “Të besosh në All-llahun xh.sh., në engjëjt e Tij, në Librat e Tij, në të dërguarit e Tij, në Ditën e Gjykimit dhe në për­caktimin e Tij.”

Argument për këto parime janë besimi në fjalët e All-llahut xh.sh.: “Nuk është bamirësi (devotshmëri) të ktheni fytyrat tuaja kah Lindja dhe Perëndimi, por devotshmëri është ajo e atij që i beson All-llahut dhe ditës së fundit, dhe engjujve, dhe librave, dhe profetërve.” (Kur’ani, 2:177).

Argument për përcaktimin e All-llahut janë fjalët e All-lla­hut xh.sh.: “Ne çdo send e kemi krijuar me masë.” (Kur’ani, 54:49).

Gradacioni i tretë tc "Gradacioni i tretë "



Ihsani

“Mirësia është një parim që njeriu ta adhurojë vetëm All-llahun xh.sh., sikur e sheh Atë, sepse edhe pse t’i nuk e sheh Atë, Ai të sheh ty.”[9]

Argument për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “All-llahu është me të vërtetë në anën e atyre, të cilët frikësohen dhe largohen prej mëkateve, dhe në anën e atyre që bëjnë vepra të mira, janë bamirës.” (Kur’ani, 16:128); dhe fjalët “Dhe ki mbështetje në të Fuqishmin, të Mëshirshmin. I cili të sheh kur ngrihesh të kryesh faljen, namazin, me të tjerët, sepse Ai, vërtet, sheh dhe dëgjon çdo gjë.” (Kur’ani, 42:217-220); sikur dhe fjalët: “Dhe ti nuk mund të bësh ndonjë punë, dhe as nuk do të lexosh prej tij, diç nga Kur’ani, dhe nuk do të bëni kurrfarë pune e Ne të mos jemi dëshmitarë derisa ju të merreni me atë punë.” (Kur’ani, 10:61). Argumenti për këtë gjendet në Sunnet, ku thekso­het biseda e njohur e Xhibrilit me Muhammedin a.s., që e transmeton Omer b. el-Hattabi: “Një ditë ishim duke ndenjur te i dërguari i Zotit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), kur u duk një njeri me rroba shumë të bardha dhe flokë shumë të zeza. Në të nuk hetohej shenja e udhëtimit dhe askush prej nesh nuk e njohu. U ul pranë të Dërguarit (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), duke i mbështetur gjunjët e vet në gjunjët e tij, i vendosi duart e veta në kofshën e tij dhe tha: ‘O Muhammed, më trego ç’është Islami?’ I Dër­guari (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem), tha: ‘Islami është të dëshmosh që nuk ka Zot tjetër, përveç All-llahut dhe se Muhammedi është i dërguar i Zotit, të kryesh namazin, të ndashë zekatin, të agjërosh Ramazanin, ta vizitosh Ka’ben nëse ke mundësi ta bësh këtë!’ Ai tha: ’Të vërtetën e the!’ Ne u çuditëm: po e pyet dhe po ia vërteton. Ai tha: ‘Më trego, ç’është imani?’ (Pejgamberi) Tha: ’Të besosh Zotin, engjëjt e Tij, Librat e Tij, të dërguarit e Tij, Ditën e Fundit dhe të besosh në të caktuarit e Tij, të së mirës dhe të së keqes.’ Tha: ’Të vërtetën e the!’ Tha: ‘Më trego ç’është ihsani?’ (Pejgamberi) Tha: ‘Ta adhurosh Zotin sikur e sheh Atë, edhe pse ti nuk e sheh Atë, Ai vërtet të sheh ty.’ Tha: ‘Më trego ç’është çasti (i fundit, dita e shkatërrimit)?’ (Pejgamberi) Tha: ‘Për këtë i pyeturi nuk di më shumë nga ai i cili pyet’. ‘Më trego për shenjat e tij?’ Tha: ‘Kur robëresha t’i lindë vetes zotëri, kur të shihen barinjtë kë­mbëzbathur, të zhveshur e të mjerë se si garojnë në ndër­timin e godinave të mëdha.’ Pastaj shkoi, kurse unë mbeta i habitur. Pastaj (i Dërguari), tha: ‘O Umer, a e njeh atë që më pyeti?’ Thashë: ‘All-llahu dhe i dërguari i Tij më së miri e dinë.’ Tha: ‘Vërtet ky qe Xhibrili, erdhi t’ua mësojë fenë tuaj’.”[10]



THEMELI I TRETË

Njohja e të Dërguarit të All-llahut - Muhammedit a.s. tc "Njohja e të Dërguarit të All-llahut
- Muhammedit a.s. "

Ai është Muhammed b. Abdull-llah b. Abdulmuttalib b. Hashim, kurse Hashimi është nga Kurejshitët, e Kurejshitët janë arabë, e arabët janë pasardhës të Ismail b. Ibrahim el-Halilit, lutjet dhe selamet më të mira qofshin mbi të dhe mbi Pejgamberin tonë. Ka jetuar 63 vjet, prej të cilave 40 vjet para pejgamberisë dhe 23 vjet si Pejgamber, i dërguar me “ikre” - lexo - dhe është dërguar në Meke.

All-llahu xh.sh., e ka dërguar t’i pengojë njerëzit nga idhu­jtaria dhe t’i thërrasë në tevhid (besim në Një Zot).

Argument për këtë janë fjalët e All-llahut: “O i mbuluar! Ngrihu dhe qorto (thirr)! Dhe Zotin tënd madhëroje! Dhe rrobat tua pastroi! Dhe nga të këqijat largohu! Dhe mos u kënaq as me shumë, por këshillo! Dhe për hir të Zotit tënd duro!” (Kur’ani, 74:1-7) Domethënia e shprehjes “kum fe endhir” (çohu dhe thirr) - domethënë pengim nga idhujtaria dhe thirrje në monoteizëm, pastaj “ve rab-beke fe kebir” (dhe Zotin tënd madhëroe) - shpreh gjithëfuqinë dhe ma­dhërinë e Zotit xh.sh., “ve thijabeke fe tahhir” (dhe rrobat tua pastroi), d.m.th., pastro veprat tua nga idhujtaria; dhe “verr-rruxheze fehxhur” (dhe nga të këqijat largohu), d.m.th., shporri, hedhi idhujt o Muhammed, lëri edhe ata dhe ithtarët e tyre. Në këtë Muhammedi a.s., ka thirrë plotë 10 vjet. E pastaj, ka shkuar në mi’raxh, kur është obliguar namazi. Në Meke ka falur tri vjet, kurse pas kësaj i është urdhëruar ta bëjë hixhretin në Medine. Hixhreti është ka­lim nga mjedisi i idhujtarisë në mjedisin e Islamit. Hixhreti është obligim i muslimanëve që të largohen nga mjedisi idhujtar, të kërkojnë dhe ndërtojnë mjedis të pastër, me plot dashuri ndaj njeriut dhe të gjitha vlerave të vërteta; dhe kjo do të mbetet obligim për muslimanët deri në Ditën e Gjykimit.

Argumente për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Kur engjujt do t’ua marrin shpirtin atyre që kanë gabuar ndaj vetvetes do t’u thonë: ‘Ç’u bë me ju?’ ‘Kemi qenë të shty­pur në tokë’, do të përgjigjen. Vallë, a nuk është toka e All-llahut e gjerë që të emigroni, lëvizni nëpër të? Prandaj vendi i tyre do të jetë në xhehennem, sa vendbanim i keq është ai! Vetëm burrat e pafuqishëm dhe gratë e fëmijët, të cilët nuk kanë pasur mundësi dhe nuk e kanë ditur rrugën. All-llahu, mbase do t’ua falë sepse All-llahu është Ai që fshin dhe fal mëkatet.” (Kur’ani, 4:97-99). Dhe: “O njerëz të Mi, që besoni, toka Ime është e gjerë, prandaj më adhu­roni vetëm Mua!” (Kur’ani, 29:56). Përkitazi me këtë ajet, Begaviu thotë se shkak i zbritjes së këtij ajeti kanë qenë muslimanët në Meke, që ende nuk e patën bërë hixhretin, e Kur’ani i thërriste që këtë ta bëjnë në emër të besimit. Ar­gument për hixhretin nga Sunneti kemi fjalët e Muha­mmedit a.s.: “Hixhreti nuk pushon derisa nuk pushon pendimi, kurse pendimi nuk pushon derisa dielli nuk lind nga perëndimi i tij.”[11]

Pasi u vendos në Medine, si obligime iu urdhëruan edhe dispozitat tjera të Islamit, siç është zekati, agjërimi, haxhi, ezani, Xhihadi, urdhëresa për të bërë mirë dhe ndalesa për të bërë keq. Përveç këtyre dispozitave, gjatë dhjetë vjetëve të qëndrimit të tij në Medine, erdhën edhe dispozita tjera. Muhammedi a.s., ndërroi jetë. Mbeti vetëm feja e tij. Kjo është feja e tij. Nuk ka të mirë e që ai nuk e ka udhëzuar popullin e tij që ta punojë, as që ka të keqe e që nuk e ka qortuar që ta lë. E mira më e madhe kah e cila e ka drejtuar tërë njerëzimin është tevhidi (njëjësia e All-llahut), dhe puna në atë aspekt çka Ai dëshiron dhe me çka është i kënaqur.

All-llahu xh.sh., e ka dërguar atë te të gjithë njerëzit, kurse argument janë fjalët e Tij: “Thuaj: ‘O njerëz! Unë për të gjithë ju jam Profet i All-llahut’.” (Kur’ani, 7:158). Me këtë All-llahu xh.sh., e plotësoi fenë, e argument për këtë janë edhe fjalët e Tij: “Sot ua kam përsosur fenë tuaj dhe e kam plotësuar dhantinë time ndaj jush, dhe jam i kënaqur që feja Islame të jetë fe e juaj.” (Kur’ani, 5:3)[12]

Argument për vdekshmërinë e Muhammedit a.s., janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ti, me siguri do të vdesish, ama edhe ata kanë për të vdekur. Dhe pastaj, në Ditën e Gjyki­mit, para Zotit tuaj do të ziheni njëri me tjetrin.” (Kur’ani, 39:30-31). Njerëzit pas vdekjes do të ringjallen dhe në këtë nuk ka dyshim. Argument janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Nga ajo (toka) ju kemi krijuar dhe në të do t’ju kthejmë edhe prapë nga ajo do t’ju nxjerrim edhe një herë.” (Kur’ani, 20:55). Sikur edhe: “All-llahu ju krijon nga dheu sikur bimët. Pastaj në të ju kthen dhe pa dyshim do t’ju nxjerrë përsëri.” (Kur’ani, 71:17-18). Pas ringjalljes do të jetë llogaria për veprat e bëra, e argument për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Të All-llahut janë gjithçka ka në qiej dhe çka ka në tokë - për t’i shpërblyer ata që kanë punuar keq sipas asaj që kanë punuar, kurse ata që bëjnë mirë me shpërblim edhe më të mirë.” (Kur’ani, 53:31).

Kush nuk beson në ringjalljen pas vdekjes është mosbe­simtar, e argument janë fjalët e All-llahut: “Mosbesimtarët konstatojnë se nuk do të ringjallen. Thuaj: ‘Po, pasha Zo­tin tim, pa dyshim do të ringjallemi, dhe për atë se çka keni punuar, gjithsesi do të informoheni!’ Ajo është lehtë për All-llahun!” (Kur’ani, 64:7).

All-llahu xh.sh., i ka dërguar të gjithë të dërguarit me la­jme të gëzueshme dhe vërejtje ndaj njerëzve. Argument për këtë janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Për profetët, të cilët kanë predikuar lajme të gëzueshme dhe vërejtje, që njerëzit pas profetëve të mos kenë te All-llahu asnjëfarë arsye­timi.” (Kur’ani, 4:165). I pari ka qenë Nuhi a.s., kurse i fundit Muhammedi a.s., i cili është vula e pejgamberëve. Argument se Nuhi a.s., është i pari, janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ne ty të japim inspirim, ashtu si i kemi dhënë in­spirim Nuhit dhe profetëve të tjerë pas tij.” (Kur’ani, 4:136).[13]

Çdo populli që All-llahu xh.sh., i ka dërguar Pejgamberin e vet, prej Nuhit a.s., e deri te Muhammedi a.s., i është ur­dhëruar që ta adhurojnë vetëm All-llahun Një, kurse i është ndaluar që ta adhurojnë djallin apo diç tjetër. Argument janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Ne me siguri i kemi dërguar çdo populli një profet: ‘Faljuni All-llahut dhe shmanguni idhujve!’” (Kur’ani, 16:36). All-llahu xh.sh., u ka ur­dhëruar të gjithë njerëzve që të mos besojnë djallit kurse t’i besojnë All-llahut xh.sh. Ibnu-l-Kajjimi po thotë: “Dome-thënia e shprehjes ‘et-tagutu’ (djall, satana, dreq, i keq) është çdo gjë që kalon kufirin e të mirës dhe të adhu­ruarës, të ndjekurës dhe të nënshtruarës. Satana (tagutë), ka shumë, kurse pesë janë kryesore: Iblisi (All-llahu xh.sh., e ka mallkuar), çdonjëri të cilin dikush e adhuron, kurse atij kjo i bën kënaqësi; çdokush që thërret njerëzit që ta adhu­rojnë atë; çdokush që pohon që di diç për ardhmërinë dhe çdokush, që sundon jashtë asaj çka ka zbritur All-llahu xh.sh. Argument janë fjalët e All-llahut xh.sh.: “Në fe nuk ka shtyrje me dhunë. Rruga e drejtë është dalluar qartë nga ajo e padrejta. Ai që nuk i beson Tagutit (djallit), por i beson All-llahut - mbahet për lidhjen më të fortë që nuk ka të këputur; kurse All-llahu dëgjon dhe sheh çdo send.” (Kur’ani, 2:256). Kjo është domethënia e maksimës “La ilahe il-lall-llah”.

Hadithi thotë: “Kreu i çështjes është Islami, shtylla e tij është namazi, kurse kulmi i tij është lufta në rrugën e All-llahut.”[14]

All-llahut i përket dija absolute!


Shënimi i përkthyesit

Mbështetje për përkthimin e Tre themeleve kemi pasur përkthimin në gjuhën boshnjake nga dr Ahmed Smajloviq me titull “Tri temelja”, Sarajevë, 1977, nga Gllasniku, 6/76, Sarajevë, dhe origjinalin në arabishte “El-Usul’-uth-thelatheti ve edil-letuha”, Rijad, 1404/1983, fq.3-25.

Parathënia është përkthyer me disa shkurtime dhe përshtatje.

16 Dhul Hixhe 1412
17 qershor 1992

--------------------------------------------------------------------------------
* Ajetet janë marrë nga Kur'ani - Përkthyer nga Feti Mehdiu, Prishtinë, 1985.
[1] Shih: El-Buharij, Sahih-ul-Buharij, I, O nauci, Prijedor, 1974, fq.97.
[2] Abdulvehhab, El-Usul-uth-thelatheti ve edil-letuha, Rijad, 1404/1983.
[3] Titulli i përkthyesit.
[4] Hadithin e transmeton et-Tirmidhi nga Enes b. Maliku r.a. Më gjerësisht për këtë shih: Muhammed ibn Abdulvehhab, op. cit., fq.8, fusnota 1.
[5] Për domethëniet e shprehjes “hushu” shih: El-Husejn b. Muhammed el-Damegani, Kamus-ul-Kur’ani ve islahu-l-vuxhuhi ve-n-nedhairi fi-l-Kurani-l-Kerim, botimi III, Bejrut, 1980, fq. 158-159.
[6] Pjesë nga hadithi më i gjatë, që e transmeton Tirmidhiu, si hadith hasen sahih.
[7] Hadithin e transmeton Muslimi.
[8] Transmetimi është sipas Muslimit. Buhariu përcjell hadithin ku thuhet: “Imani është gjashtëdhjetë e disa degë.” Shih: Muhammed ibn Abdulvehhab, op. cit., fq.14.
[9] Kjo pjesë është nga hadithi që transmeton edhe Buhariu edhe Muslimi në “Sahihët” e tyre. Shih: Imam en-Neveviu, Dyzet hadithe, Prizren, 1410/1990, fq.15.
[10] Më gjerësisht për këtë hadith, shih: Nexhat Ibrahimi, Dy hadithe të komentuara, Takvimi Shkup, 1410/1990, fq.94-104.
[11] Përmendet në: Ibn Asakir, Kunuz-ul-hakaik; shih: Muhammed ibn Abdulvehhab, op.cit., fq.21.
[12] Për shkaqet e zbritjes së këtij ajeti shih: Muhammed ibn Abdulvehhab, op. cit., fq.22.
[13] Komentin për këtë ajet shih në: Ibid., fq.23-24.
[14] Hadithin e transmeton Taberaniu, në librin e tij “El-Kebir”. Hadithin në versione të ndryshme e transmetojnë edhe Sujutiu, Menavi, etj. Shih: Ibid., fq.25.