Ibn Tufejli erdhi në kontakt me Ebu Ja’kub El-Mensurin, halifin që i përkiste dinastisë muvehhidite, dhe u bë mjeku i tij personal prej vitit 558 deri 580 h. Ebu Ja’kubi tuboi rreth vetes dijetarë dhe filozofë. Një ditë e pyeti Ibn Tufejlin që t’ia komentojë veprat e Aristotelit. Iu bashkangjit edhe Ebu Velid Ibn Rushdi dhe e përgatiti atë për këtë punë, kurse ky e kreu atë në mënyrën më të mirë. Pasi që Ibn Tufejli e lëshoi shërbimin e mjekut te sulltani, atë e trashëgoi Ibn Rushdi. Ja’kubi e pat vendosur lidhjen e fortë me Ibn Tufejlin dhe ishte pasionisht i entuziazmuar me të. Pasi vdiq Ebu Ja’kubi, i biri i tij Ebu Jusufi, sinqerisht lojal ndaj babait të vet, personalisht mori pjesë në xhenazen e Ibn Tufejlit në Marakesh.
Nga të gjitha veprat e tij mbeti vetëm një traktat me titullin Hajj Ibn Jakdhan (I gjalli i biri I Të Zgjuarit). Me këtë titull, po ashtu, është i njohur në gjuhën arabe dhe latine. E përktheu Pocock-u në shekullin e XVII. Në kohën më të re është përkthyer në spanjollishte, frengjishte, anglishte dhe gjermanishte[2]
Këtë traktat e quajnë edhe misterie të urtësisë orientale. Mjafton të drejtohemi në titullin e tij të plotë Hajj Ibn Jakdhan e të shohim se këtu ka të bëjë me misteriet e urtësisë orientale që i eksceptoi sipas përmbajtjes së fjalëve të Ibn Sinait, filozofit të famshëm. Është fakt i njohur se Ibn Tufejli ndjek filozofinë e tij orientale apo iluministe, që vetëm kalimthi e prekëm në një nga ekspozetë paraprake. Kjo, në të vërtetë, është filozofi sufiste nën ndikimin e neoplatonizmit.
Kështu Ibn Sinai, para Ibn Tufejlit, e shkroi traktatin Hajj Ibn Jakdhan duke ndjekur në të metodën simbolike. Hajj Ibn Jakdhani është simbol i arsyes, e me të është suita që simbolizon instinktet, urrejtjen dhe virtytet tjera të njeriut. Diskutimi i Hajj Ibn Jakdhanit me suitën e tij simbolizon konfliktin ndërmjet arsyes dhe instinktit.
Ibn Tufejli e ka organizuar traktatin e vet në hyrje dhe në rrëfimin e Hajj Ibn Jakdhanit. Në hyrje shpjegon synimet e traktatit që përbëhet në soditjen e Të Vërtetës në mënyrën e soditjes së sufistëve dhe vrojtimeve në suaza të velajatit. Kjo nuk është e mundur të dëshmohet në mënyrë të drejtë në vepër, por ajo që është e mundur të dëshmohet është simboli. Rrëfimi përkujton në rrugën e arritjes dhe provokimit të dëshirës për gjetjen e rrugës së të vërtetës. Në shqyrtimin hyrës, më tej, Ibn Tufejli konfirmon mendimin e vet mbi filozofinë e El-Farabiut, Ibn Sinait, El-Gazaliut dhe Ibn Baxhxhes.
Synimi themelor i rrëfimit, sipas mendimit tonë, është vendosja e harmonisë ndërmjet fesë dhe filozofisë, arsyes dhe sheriatit.
Historiani bashkëkohor spanjoll A Gonzalez Palencia i kushtoi rëndësi të madhe studimit të këtij romani dhe e përktheu në gjuhën bashkëkohore spanjolle. Profesori dhe orientalisti Gomez konsideronte se rrëfimi është marrë nga Rrëfimi mbi idhullin, mbretin dhe të bijën e tij, që ishte e përhapur në Andaluzinë e lashtë dhe se, në pajtim me këtë, Ibn Tufejli, e trajtësoi rrëfimin e vet sipas modelit të saj.
Rezimeu i shkurtër i rrëfimit i cituar sipas profesorit Gomez rrjedh si vijon:
“Në një ujdhesë të pabanuar hinduse, të vendosur nën ekuator, për shkak të temperaturës së nivelizuar, klimës së matur, të përmbushur me bukuri natyrore, lindet një fëmijë nga dheu, i cili pastaj ecë poshtë e lartë nëpër këtë ujdhesë pa baba e nënë. Sipas disa transmetimeve tjera, e hodhën valët e detit në ujdhesë, në tabutë, që e hodhi nëna e tij pasi i dha gji dhe e ushqeu. Nëna e tij ishte një grua emiri (sunduesi) që malltretohej rreptë në ujdhesën fqinje. Vendosi t’ia lë të birin valëve të detit para se të vdesë. Ky fëmijë është Hajj Ibn Jakdhani.
Në ujdhesë e birëzoi drenusha, i dha gji dhe u mëshirua sikur nëna e tij. Kështu Hajji rritej dhe filloi të sodisë e të përsias, kurse Zoti i ka dhuruar mendjemprehtësi të fuqishme, dhe vetë mësoi si të furnizohet me çdo gjë që i nevojitej. Pastaj e gjeti zjarrin, bëri vegla, mjete dhe armë. Për më tepër, vetëvetiu ishte i aftë t’i arrijë njëmendësitë më të lartësuara natyrore dhe metafizike. Me këtë erdhi deri te metodat dhe rrugët e filozofëve që e sollën deri te shkalla që, me anë të iluminimit filozofik, të provojë të arrijë unitetin e fuqishëm me Zotin. Ky unitet apo bashkim është dituria e shumtë dhe lumturia e amshueshme apogjetike. Duke lakmuar ta arrijë këtë shkallë, Hajji hyri në një shpellë dhe pandërprerë agjëroi 40 ditë, duke u orvatur ta ndajë arsyen e vet nga bota e jashtme fenomenale dhe nga trupi i vet, me anë të spekulimit absolut mbi Zotin, në mënyrë që të lidhet me Të e ta arrijë cakun e dëshiruar.
Kur e arriti këtë shkallë, e takoi një njeri të mirë të devotshëm me emrin Absal, i cili erdhi nga ujdhesa fqinje për të cilin njerëzit konsideronin se është e pabanuar dhe e shkretë. Kështu Absali filloi ta mësojë shokun e vet që shquhej me demonstrimin e vet vetjak të rrugës së të kuptuarit e të perceptuarit. Kështu Absali erdhi deri te rruga filozofike që vetes ia krijoi Hajji. Në të vërejti analizën e shkëlqyeshme të fesë në të cilën ishte i bindur sikur që vërejti edhe komentin e çdo feje të shpallur.
Pastaj Absali e përcolli Hajj Ibn Jakdhanin deri te një ujdhesë fqinje ku sundonte një sundues qëllimmirë me emrin Selman. Ai ishte mik i madh i Absalit dhe konsideronte se njerëzit duhet të jetojnë përbashkësisht, kompaktësisht dhe ka ndaluar izolimin dhe shmangien nga njerëzit. Kërkoi nga Absali t’ua komunikojë banorëve të ujdhesës njëmendësitë që i arriti. Por ky në këtë nuk hasi në mirëkuptim që ishte shkak që Absali dhe Hajji të vijnë deri te bindja që të largohen nga njerëzit, nga lojaliteti i tyre i fuqishëm ndaj feve të baballarëve dhe stërgjyshërve të vet. Kështu Hajji dhe Absali u kthyen në ujdhesën e pabanuar në mënyrë që të kënaqen në jetën e lartësuar dhe të pastër hyjnore të cilën mund ta arrijnë numër tejet i vogël i njerëzve.”[3]
Baza filozofike e këtij rrëfimi është harmonizimi i fesë dhe filozofisë dhe eksplikimi i rrugës që e ndoqën filozofët muslimanë duke ndjekur neoplatonizmin. Hajji është simbol i arsyes së njeriut, kurse Jakdhani është simbol i Zotit.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] H. Corbini cek se Ibn Tufejli u lind në Gvadis (ar. Vadi Ash) në krahinën e Granadës në vitet e para të shekullit XII. Shih: Henry Corbin, Historia e filozofisë islame, I-II, Shkup, 1997, fq. 249 (përkthyesi).
[2] Ekziston përkthimi kritik në gjuhën boshnjake me titull “Živi sin budnoga”, Sarajevë, 1985, fq. 167, përkthyesi.
[3] A. Gonzalez Palencia, Tradita ideore andaluziase, përkthimi i Husejn Mu’nisit, fq. 349-350.
Shfletuesi i Kur'anit
