Zeri Islam

Dr. Ali Bulaç


ISLAMI DHE DEMOKRACIA


Në tërë botën është i shtrirë mendimi se qeverisja demokratike në Perëndim është regjimi më i mirë i mundshëm deri te i cili njerëzimi ka mund të arrijë. Në krahasimin e regjimeve – në qoftë se mendohet që për­kun­dër demokracisë qëndron monarkia e individëve, dinastia apo aristokracia e cila shumicën e popullit me të cilin qeveris e shpie në rrafsh të të marrëve, apo edhe teokracia në të cilat klerikët (priftërinjtë) konsiderohen të pa­ga­bu­e­shëm – demokracia, në zgjedhjen e shumicës së njerëzve, pa dyshim do të marrë vend parësor.

Mirëpo, nëse dëshirohet të mbrohet mendimi se demo­­kracia është regjimi më i mirë, atëherë ajo nuk mund të krahasohet me monarkitë, aristokracitë dhe teokracitë, por, marrë në përgjithësi, me idealet koherente brenda vetë modelit; duke i marrë parasysh idealet e ngjashme në his­to­rinë e njerëzimit, duhet hulumtuar se a i kanë arritur sis­te­met tjera politike idealet e veta për të cilat edhe sot flitet, dhe vetëm me këtë arrihet vlerësimi i drejtë.

Në Perëndim, i cili në themele të kulturës së vet mani­fes­ton vetëkënaqësi dhe narcisoiditet, konsiderohet se ide­a­let që i përmban demokracia e atjeshme, në mënyrë speciale janë rezervuar për Perëndimin dhe se njerëzit, pasi që e kanë njohur demokracinë perëndimore, kanë mësuar për atë që, gjoja, ato i karakterizon: zgjedhjet, aktivitetet poli­tike, opozita, organizimi, ekzistimi i feve, kulturave dhe bashkësive etnike të ndryshme në shoqëritë pluraliste dhe grupacionet tjera shoqërore; pra, të përsiaturit e tillë, mediumet perëndimore për çdo ditë e përsërisin dhe me këmbëngulje qëndrojnë në të.[1]

Kurse, në të vërtetë, sjelljet politike për të cilat flitet u janë të njohura edhe kulturave dhe traditave tjera: në disa ato janë mjaft të suksesshme, e në disa të kënaqshme.

Shumë orientalistë perëndimorë pranojnë se tradita e fiseve të vjetra arabe bart një karakteristikë demokratike; prijësi (kryepari) i zgjedhur konsiderohej i pari ndër të barabartit dhe të gjitha vendimet më të rëndësishme i merr­te pas konsultimeve. Format e sjelljes së këtillë poli­ti­ke, me anë të mbrojtjes juridike në suaza të Islamit, janë ngri­tur në shkallë të pyetjeve mjaft të rëndësishme dhe nëpër­mjet institucioneve me ndikim aplikoheshin në jetë, madje i kanë mbrojtur harixhitët, mu’tezilitët, zejditët dhe disa mendimtarë sunnitë e shiitë.[2]

Marrë objektivisht, ardhja e Muhammedit – alejhis-se­lam (a.s.) në Medine në vitin 622 sipas Hixhretit dhe hartimi i tij i Kartës së Medines, të cilën e kanë pranuar dhe nënshkruar muslimanët, hebrenjtë dhe mushrikët, para­qet dokumentin e parë juridik, përgjithësisht i shkruar në bazë të të drejtave të barabarta për të gjithë dhe mbrojt­jes së vlerave demokratike, dhe ky dokument është shumë më i vjetër nga ato që paraqiten në shekullin XVII dhe XVIII. Specificiteti i qartë i Kartës së Medines është në atë që ajo u jep përparësi veçorive fetare, juridike dhe kulturore, e mbështet modelin pluralist dhe atë pluralizëm e vë nën garanci kushtetuese.

Në qoftë se Karta e Medines, e cila përveç unifikimit të veçorive fetare, juridike dhe kulturore, mundëson që gru­pacionet e ndryshme shoqërore si bashkësi specifike juridike të ekzistojnë në paqe njëri pranë tjetrit, do të krahasohej me sistemet pluraliste dhe demokratike të Pe­rën­­dimit, do të shihet se demokracia perëndimore për­fa­që­son filozofi politike mjaft dekadente. Sipas meje, nëse dëshi­rojmë të vijmë deri te përfundimi i drejtë për vlerat e demokracisë, atë para së gjithash duhet krahasuar me Kar­tën e Medines – frytin e një kulture politike tjetërfare, e pastaj të testohet sendërtimi i saj i idealeve që i ka para­pa­rë në praktikë.

* * *

Përgjithësisht, në qarqet e atyre që i ofrojnë përkrahje parezervë demokracisë, në aspekt të definimit të saj ekzis­ton konfuzion. Sipas sociologut italian Paret XE "Paret" it, demo­kra­cia është, më së paku, një percepcion i paqartë sikur edhe “feja”, kurse reputacioni i saj është më i rëndësishëm se vetë ajo. Duke e theksuar lirinë e vet, Perëndimi dhe KSBE (Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian, prej para do kohe Organizata për Sigurim dhe Bashkë­pu­nim Evropian (OSBE, N.I.), kanë deklaruar tre standarde: të drejtat njerëzore, demokracinë dhe ekonominë e tregut të lirë. Mirëpo, nuk është sa duhet e qartë përse ndërmjet këtyre tri vlerave detyrimisht shtrohet njëfarë lidhshmërie. Sepse, në bazë të përvojës sonë shohim që as gjatë histo­ri­së, as në epokën bashkëkohore nuk kemi argumente të forta për ekzistueshmërinë e obligueshme të lidh­shmë­ri­së ndërmjet tri vlerave të cekura; pikërisht e kundërta, në zgjidhjen përfundimtare, në lëmin e të drejtës së Sheriatit (civile, qytetare), nëse tashmë jo edhe në të drejtën zyrtare (örf), së bashku me rendin e vet të sulltanatit, qeveria osmane obligativisht i ka respektuar të drejtat njerëzore dhe atë gati gjatë tërë historisë së vet dhe me kujdes ka ruajtur cilësinë e respektit të shtetit. Natyrisht, nuk mund të thuhet se në qeverinë osmane sulltani është zgjedhur në bazë të parimeve demokratike dhe votave të zgjedhësve, por megjithatë, me sistemin e vet të sulltanatit dhe hilafetit qeveria osmane ka qenë shtet që, në planin e përgjithshëm, të drejtave njerëzore u ka kushtuar vëmendje së paku sa edhe qeveritë e tashme perëndimore (politike). Duke u kthyer prapa, gjendja e këtillë haset edhe te Selxhukët, Abasitët dhe Emevitët.[3]

Prandaj, insistimi këmbëngulës në ekzistimin e lidh­shmë­risë së fortë të të drejtave njerëzore dhe demokracisë si sistem politik i pjesës më të madhe të bashkësisë njerë­zo­re, paraqet vetëm qëndrimin teorik dhe dëshirën e indi­vi­dëve.

Lansimi i mendimit se të drejtat njerëzore janë të res­pek­tuara dhe të mbrojtura vetëm në vendet e tregut të lirë eko­nomik, është propagandë e thjeshtë. Krejtësisht e kun­dër­ta, ligjet e tregut të lirë, që vlejnë vetëm në demo­kra­­citë politike, në thelb kanë karakter garues, por sen­dër­to­hen dhe prosperojnë edhe jashtë këtij garimi. Ky është realitet dhe ne këto do t’i shqyrtojmë në kaptinat vijuese.


Përktheu Nexhat Ibrahimi
--------------------------------------------------------------------------------

Fusnotat
[1] Edhe sikur disa hulumtues nga Perëndimi të pohojnë se nuk është ashtu, kjo është krejt e pamjaftueshme. Pjesëmarrja gjithëpopullore në zgjedhje dhe në pushtet nuk aplikohet vetëm në shoqëritë perëndimore dhe nuk është e saktë se për herë të parë paraqitet te grekët e vjetër. Më gjerësisht për këtë shih: C. Narthcote Parkinson, Siyasal Dü½üncenin Evrimi (Evolucioni i mendimit politik), përktheu në turqishte M. Harmancı, Stamboll, 1976, fq. 7 e tutje.
[2] Shih: Dr. Nevin A. Mustafa, ¡slam Siyasi Dü½üncesinde Muhalefet (Opozita në mendimin politik islam), përktheu në turqishte dr. V. Akyüz, Stamboll, 1990.
[3] Për demokracinë, të drejtat njerëzore dhe ekonominë e tregut dhe theksimin e tyre permanent si vlera dominante të Perëndimit si dhe për qeverisjen te osmanlinjtë, gjerësisht shih: Ali Bulaç, ¡slam ve Fanatizm (Islami dhe fanatizmi), Stamboll, 1993; kurse për kategoritë e Sheriatit (të drejtës qytetare të vlefshme për mbarë shoqërinë) dhe örfit (të drejtës zyrtare dedikuar vetëm për anëtarët e pallatit) shih: Ibid, fq. 2 dhe 3.