Mjetet të cilat sot njerëzit i përdorin për komunikim të shkruar, sikurse ngjyra, lapsi, letra, libri dhe format tjera të shkrimit, gjurmët i kanë shumë të hershme. Qysh kinezët e njihnin shtypin, me bazë fshikëzën e krimbit të mëndafshit. Po në këtë kohë edhe dinastia muslimane e fatimitëve në Egjipt e njihnin shtypin , por ky shtyp ishte primitiv dhe mund të ekzekutonte pak shkrim. Vetëm zbulimi i shtypshkronjës në vitin 1450 nga Gutengergu, do të bëjë revolucion në planin e shtypit. Librat e shenjta, e në veçanti Kur’ani, po ashtu konfirmojnë se të dërguarit e Zotit gjatë historisë kanë pranuar mesazhe nga Krijuesi i tyre. Ajetet e shumta kur’anore, si El-Hixhr, 10; Er-Rrum, 47; Gafir; 78, etj. këtë qartazi e pohojnë. Mesazhet hyjnore te pejgamberët janë quajtur suhufe dhe kitabe. Musai a. s. mesazhin hyjnor e ka pranuar në formë pllakash. Burimet arkeologjike dhe librat e shenjta dëshmojnë se shkrimi dhe leximi janë nga ato më primitive drejt formave më të përsosura. Mirëpo, njohësit e kësaj fushe pohojnë se shkrimi ka kaluar nëpër tri faza kryesore: shkrimi nëpërmjet figurave; shkrimi kalimtar (mes fazës së parë dhe asaj që do të pasojë) dhe; shkrimi modern, ku çdo tingull ka shkronjën e vet. Po ashtu, kemi shkrime nga e majta në të djathtë, nga e djathta në të majtë dhe nga lartë poshtë. Këto forma të lashta por të avansuara, të transformuara dhe funksionale i kemi të pranishme edhe sot, natyrisht shumë praktike për përcjelljen e porosive ndërmjet veti por edhe te brezat e ardhshëm.
Shprehja libër, që një periudhë të gjatë kohore dominon ndër ne, është fjalë latine me kuptimin: lëkurë druri (pemësh), pergamenë e mbështjellur; kapitull, kaptinë; listë, katalog; letër, mesazh. Fillimisht shkrimi është bërë në pllaka qerpiqi, argjile, duke e bërë së pari pllakën e pastaj duke e gravuar shkrimin në pllakë. Kjo pllakë sërish është pjekur, për t’u ruajtur më gjatë. Kështu është vepruar në Asiri dhe Babiloni. Këtë e argumentojnë bibliotekat e gjetura. Në Romën e Vjetër me shprehjen libër kuptohej teksti i shkruar në letrën e papirusit … . Sipas Karl Grimbergut, qytetërimi perëndimor ia detyron arabëve fletën e parë të vërtetë prej letre. Dorëshkrimi më i vjetër mbi fletën e pambukut është zbuluar në Eskorial, pallat i vjetër mbretëror i vendosur në veri të Madridit. Ai është shkruar në arabisht dhe daton në vitin 1009.
Libri në burimet islame dhe gjatë historisë islame
Në burimet islame dituria (ngjyra, lapsi, letra, libri etj.) gëzon respekt të lartë. All-llahu xh. sh. nëpërmjet ajeteve të shumta kur’anore, (si El-Kehf 109; El-Kalem 1-5; Ali Imran 3; El-Mulk 1) nxitë leximin, mësimin dhe përsiatjen, betohet në laps dhe obligon në analizimin e shumë çështjeve të botës fenomenale. Ata që merren me statistikë konsiderojnë se ajete të tilla janë rreth 850 sosh.
Muhammedi a. s. nëpërmjet urdhëresave, porosive, rekomandimeve, miratimeve dhe veprimeve të tij, diturinë, leximin, lapsin, letrën, librin e të ngjashme i ka ngritur në shkallët më të larta. Kërkimi i diturisë prej djepit deri në varr; Kërkimi i diturisë qoftë edhe në Kinë; Kërkimi i duturisë për çdo musliman (dhe muslimane) e shumë të tjera, më së qarti flasin për këtë problematikë.
Një fjalë e urtë arabe “Çdo gjë është diç, kurse injoranca është hiç” dhe një fjalë e urtë shqipe “Sa di, aq edhe vlen”, në mënyrë eksplicite dëftojnë rëndësinë e lapsit dhe të letrës, d. m. th. të librit.
Shekujt e parë të Islamit, periudha e katër halifëve të parë, pastaj periudha emevite dhe abasite, janë themele të denja për zhvillim të gjithanshëm dhe solid të muslimanëve deri në ditët tona. Thesari i bibliotekave të Bagdadit, Kairos, Kajrevanit, Kordobës, Buharës, pastaj më vonë të Stambollit, Sarajevës, Shkupit, Prizrenit etj. dëshmojnë për qëndrimin afirmativ të muslimanëve ndaj diturisë dhe ndaj fjalës së shkruar në të kaluarën.
Si objekt trajtimi, libri e sidomos Kur’ani ka qenë tejet i respektuar nëpër shtëpitë muslimane. Libri është konsideruar si miku më i mirë që përcjellë tërë jetën, që mbron shpirtërisht e fizikisht, që rafinon shpirtin dhe mendjen. Ai është ruajtur në raft të veçant, shpesh nëpër rafte të gravuara, kurse te të pasurit është ruajtur në rafte të dekoruara me gurë të çmueshëm, me sedef, me eshtra e të ngjashme. Libri po ashtu është ruajtur edhe nëpër dollape, nëpër arka speciale etj. Kurse në xhami, Kur’ani dhe librat e tjera fetare janë ruajtur në kuti të posaçme, kurse janë lexuar nëpër peshta e rahle.
Nëse kalimthi lexojmë historinë islame ndër iliro-shqiptarët, do të lexojmë se prania e vëllimshme e librave muslimane dhe të muslimanëve në shekullin IX në mbretërinë e atëhershme bullgare (toka të pushtuara iliro-shqiptare) ka paraqitur problem për kanin bullgar Borisin dhe për papën e Vatikanit. Mirëpo, papa e eliminoi problemin duke i sugjeruar Borisit që t’i djegë librat muslimane pasi që Bibla u mjafton kristianëve.
Po ashtu, ka indikacione se letra është prodhuar edhe te ne në Ballkan, e edhe te shqiptarët në shekullin XVI e XVII, që flet mjaft se lapsi, letra, leximi e mësimi, mjetet për shkrim, zeja e përshkrimit e tj. ishin çështje me rëndësi te të parët tanë.
Kam bindjen se të parët tanë, ndonëse nga të tjerët edhe sot e kësaj dite quhen si të prapambetur e primitivë, janë udhëhequr me mësimet kur’anore e sunnetike ndaj librit. Janë udhëhequr, fjala vjen, nga mësimi i Et-Taberiut (vdiq 310 h.), i cili brenda një dite shkruante 40 faqe shkrim libri, nga shembulli i Imam Maturidiut, Imam el-Gazaliut, Ibn Arebiut, Askalaniut, Sujutiut, i Ebu Hanifes, Ebu Jusufit, Shejbaniut, Shafiut, duke udhëtuar në këmbë, me kalë e deve, me muaj të tërë për një çështje fetare si shembull për ne, nga shembulli i Suzi Prizrenit, me bibliotekën e tij të parën në Kosovë, të legalizuar në vitin 1513 , i Mesih Prishtinasit dhe bibliotekat përgjatë tokave shqiptare dhe rajonale.
Në vend të përmbylljes &
Mesazhi i veprës për lexuesin shqiptar
Por, kjo që u theksua quhet e kaluar dhe sado qoftë e shkëlqyeshme dhe e bukur, prej saj vetëm mund të mësohet por jo edhe të jetohet. Me këto rezultate mund dhe duhet të mburremi aq sa jemi në gjendje të lëmë edhe gjurmët tona në tanishmëri dhe sa jemi në gjendje të krijojmë predispozicionet për veprim të brezave të ardhshëm në ardhmëri. Gjendja aktuale e fjalës së shkruar ndër ne, përkundër përparimeve, mund të vlerësohet si e pamjaftueshme dhe e patoleruershme, e herë-herë edhe komprometuese.
Që të mësojmë nga e kaluara së pari duhet ta mësojmë atë. Për ta mësuar atë, rruga më e mirë është të lexohet e hulumtohet. Pikërisht këtë e ofron vepra e zotëri Behxhet Jasharit. B. Jashari nga vepra në vepër tregon prirje për këtë lloj pune, vullnet të pashoq dhe aftësi sintetizuese. Nëpërmjet kësaj vepre lexuesi shqiptar për herë të parë në mënyrë sistematike e analitike, por edhe popullarizuese njoftohet me thesarët e pasur të popujve dhe feve, të kulturave dhe qytetërimeve botërore nga kohët më të lashta.
Kemi bindjen se vepra është e nevojshme për lexuesin shqiptar sepse hap shtigje për punë shkencore edhe më serioze. Me këtë nënkuptoj, para së gjithash, hulumtimin e bibliotekave individuale dhe kolektive në trojet tona. Shpresoj se me përmirësimin e strukturës së lexuesve, me të drejtë duhet pritur që fjala e shkruar të dalë nga anemia dhe stereotipizmi ekzistues, nga puna individuale në atë ekipore, nga ad hoc-i në punë me projekte me planifikim. Autorit i dëshirojmë shëndet, punë edhe më të frytshme dhe shpërblim nga Allahu.
Prizren, 19. 08. 2005
Shfletuesi i Kur'anit
