Zeri Islam

Formulimi “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”  أهل السنة و الجماعة-  që do të thotë “ndjekësit e Sunnetit dhe të bashkësisë”, përbëhet prej dy fjalëve, e para është: “es-sunnetu”, kurse e dyta është “el-xhemaatu”. Për ta kuptuar emërtimin ehlus-sunneti vel xhemaati, është më se e nevojshme që ta sqarojmë domethënien e dy nocioneve nga aspekti etimologjik dhe terminologjik.

 

I.1. Domethënia e nocionit ‘es-sunnetu’

 

1)      Domethënia etimologjike e nocionit

‘es-sunnetu’

Nga aspekti gjuhësor ‘es-sunnetu’ ka shumë domethënie:

• Es-sunnetu do të thotë rrugë, traditë (الطريقة) dhe jetëshkrim i një personi (السيرة)[1], pa marrë parasysh se ka të bëjë me të mirën apo me të keqen. Dallimi i tij kuptohet sipas kontekstit të fjalisë.[2]
• Es-sunnetu, i thuhet vendimit të Allahut në krijimin e Tij (سنة الله),[3]
• Es-sunnetu, i thuhet traditës së Pejgambeti a.s. (سنة النبي)
• Es-sunnetu, në sheriat i thuhet veprës që është e lavdëruar në fe, por që nuk është as obligim e as detyrim (ألعمل المحمود في الدين مما ليس فرضا و لا واجبا);
• Es-sunnetu, i thuhet asaj që është e natyrshme dhe e rëndomtë (الطبيعة و الخلق);
• Es-sunnetu, i thuhet mënyrës (ألوجه),
• Es-sunnetu, i thuhet formës (الصورة)…etj.[4]

 

2)      Domethënia terminologjike e nocionit

‘es-sunnetu’

 

Ndërsa në aspektin terminologjik, rreth nocionit sunnet ekzistojnë disa definicione, varësisht se nga cili aspekt kundrohet. Le të themi se tjetër definicion japin dijetarët e hadithit, tjetër definicion japin dijetarët e usuli fikhut, e tjetër japin dijetarët e usulid-dinit. Mirëpo, në të gjitha definicionet, sunneti parimisht referon rrugën e Resulullahit a.s. dhe transmetimin e tij në çështjet e fesë. Dallimet ndërmjet tyre, janë nga aspekti kontekstual i pragmatizmit të shkencës përkatëse.

Në aspektin terminologjik të shkencës së akaidit, prej definicioneve që reflekton një gjithëpërfshirje parimore të nocionit Sunnet, është ky:

فاعلم أن السنة طريقة رسول الله صلي الله عليه و سلم و التسنن بسلوكها و هي أقسام ثلاثة: أقوال، أعمال و عقائد

“Dije se es-sunnetu është rruga e Resulullahit a.s. dhe përvetësimi i mënyrës së saj, e cila bashkon tri aspkete: fjalët, veprat dhe çështjet besimore.”[5]

 

 

I.2. Domethënia e nocionit ‘el-xhemaatu’

 

A)    Domethënia etimologjike e nocionit

‘el-xhemaatu’.

 

“El-xhemaatu” në aspektin etimologjik (لغة) do të thotë: عدد كل شيئ و كثرته – numri i çdo gjëje dhe kuantiteti i madh i tij.”[6] Po ashtu kjo fjalë nënkupton:  طائفة من الناس يجمعها غرض واحد – një grup (komunitet, parti, fraksion) të njerëzve të cilët i bashkon një synim i vetëm / i njëjtë[7]

Sipas domethënies së parë, pra, عدد كل شيئ و كثرته – numri i çdo gjëje dhe shuma e madhe e tij”, fjala “el-xhemaatu” e ka domethënien: “shumicë”. Do me thënë: “ndjekësit e Sunnetit (të Pejgamberit a.s.) dhe shumicës, ndërsa sipas domethënies së dytë: طائفة من الناس يجمعها غرض واحد – një grup (komunitet, parti, fraksion) të njerëzve të cilët i bashkon një synim i vetëm/i njëjtë” ajo e ka domethënien: “bashkësi”, sepse fjala ‘bashkësi’ konsiston shoqërinë e cila është e bashkuar, unike dhe e papërçarë. Domethënë: “ndjekësit e Sunnetit (të Pejgamberit a.s.) dhe bashkësisë”. Edhe njëri aspekt edhe tjetri, në kontekst të përbërjes “ehlus-sunneti vel xhemaati”, kanë mbështetje në hadithe të Pejgamberit a.s., të cilat reflektojnë se ymmeti i tij, që do t’i qëndrojë besnikë rrugës së tij, do të jetë edhe shumicë në kuadër të përmasave të muslimanëve, po edhe unikë në bazat e besimit.

Në hadithin të cilin e transmeton Ibni Umeri, Pejgamberi a.s. ka thënë:

إِنَّ اللَّهَ لَا يَجْمَعُ أُمَّتِي أَوْ قَالَ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى ضَلَالَةٍ وَيَدُ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَمَنْ شَذَّ شَذَّ إِلَى النَّارِ

“Allahu nuk e bashkon ummetin tim (ose ka thënë: Ummetin Muhamed) në dalalet (humbje). Dora e Allahut është me shumicën (bashkësinë). Kush ndahet nga bashkësia (shumica), është ndarë për në xhehennem.”[8]

Pjesa e parë e hadithit “Allahu nuk e bashkon ummetin tim…”, lë të kuptohet se “Allahu nuk e bashkon gjithë ummetin në dalalet”, e që asocon kuantitetin e madh të tij. Kështu duke e bërë garant të rrugës së drejtë, shumicën e ummetit, ndërsa ndarja nga ajo është ndarje në drejtimin e shtrembër.

Po ashtu, ekzsiton hadithi tjetër, që është më i drejtëpërdrejtë në këtë, sipas të cilit Pejgamberi a.s. ka porositur:

عَلَيْكُمْ بِالْجَمَاعَةِ وَإِيَّاكُمْ وَالْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ الْوَاحِدِ وَهُوَ مِنْ الِاثْنَيْنِ أَبْعَدُ مَنْ أَرَادَ بُحْبُوحَةَ الْجَنَّةِ فَلْيَلْزَمْ الْجَمَاعَةَ

“… Kapuni për xhematin (shumicën) dhe ruajuni prej ndarjes, sepse shejtani është me atë që është i vetëm, kurse është më larg prej atyre që janë dy. Kush e dëshiron bollëkun e xhennetit le të kapet për xhemaatin – shumicën…” (Ebu Isa thotë se ky hadith është ‘hasenun sahihun’, kurse ‘garib’ në këtë aspekt).[9]

 Ndërsa në një hadith tjetër, të cilin e transmeton El-Harith El-Esha’rij, Pejgamberi a.s., përçarjen e bashkësisë e konsideron një barrë shumë të rëndë. Pejgamberi a.s. thotë:

قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا آمُرُكُمْ بِخَمْسٍ اللَّهُ أَمَرَنِي بِهِنَّ السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ وَالْجِهَادُ وَالْهِجْرَةُ وَالْجَمَاعَةُ فَإِنَّهُ مَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ قِيدَ شِبْرٍ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ عُنُقِهِ

“Unë ju urdhëroj juve për pesë gjëra, me të cilat më ka urdhëruar Allahu: dëgjueshmërinë, nënshtrimin ndaj Allahut, luftën në emër të Fesë, hixhretin dhe unitetin e muslimanve, gjersa kush e përçanë xhemaatin sa një pëllëmbë, atij i bie në qafë litari i Islamit.”[10]

Në këtë hadith, fjala ‘xhemaat’, ka ardhur si antipodë i ‘përçarjes’.

 

B)    Domethënia terminologjike e nocionit

‘el-xhemaatu’.

 

Ndërkaq, në aspektin terminologjik (إستلاحا), rreth përkufizimit të domethënies së fjalës “el-xhemaatu” ekzistojnë mendime të ndryshme. Imam Shatibiu, Allahu e mëshiroftë në librin e tij voluminoz, përmend pesë domethënie të mundshme të fjalës ‘el-xhemaatu’: Ai thotë:

1. El-xhemaatu - është “es-sevadu’l-a’dham” – shumica absolute e pjesëtarëve të Islamit (إنها ألسواد الأعظم من أهل الإسلام). Transmeton Ebu Halef El-A’ma nga Enes bin Malikun, i cili ka thënë:

سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ إِنَّ أُمَّتِي لَا تَجْتَمِعُ عَلَى ضَلَالَةٍ فَإِذَا رَأَيْتُمْ اخْتِلَافًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الْأَعْظَمِ

E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut duke thënë: “Ymmeti im nuk do të bashkohet në humbje (dalalet). Kur të shihni mospajtueshmëri, e keni obligim ndjekjen e asaj në të cilën është shumica absolute e pjesëtarëve të Islamit.”[11] Këtë e argumenton thënia e Ebu Galibit, i cili thotë: “es-sevadul adham” janë të pastër prej pikëpamjeve të fraksioneve dhe se atë (rrugë) që ata e ndjekin për çështje të ndryshme fetare,  ajo është e vërteta. Kush i kundërshton ata, dhe vdes në këtë gjendje, ka vdekur me vdekje të xhahilijjetit (mosbesimtar), pa marrë parasysh se kundërshtimi i tij ka të bëjë me ndonjë çështje të sheriatit apo rreth imametit (prijësit) apo sundimit, ajo është kundërshtim i rrugës së vërtetë.[12]

2. El-Xhemaatu – është bashkësia e imamëve të dijetarëve muxhtehidë (إنها جماعة أئمة العلماء المجتهدين). Kush del jashtë asaj që janë dijetarët e ummetit, ai vdes me vdekje xhahilijje, sepse Allahu i ka bërë ata argument për të gjitha botërat dhe pikërisht ata janë të veçuarit në thënien e Resulullahit a.s.: إِنَّ اللَّهَ لَا يَجْمَعُ أُمَّتِي عَلَى ضَلَالَةٍ –“Allahu kurrsesi nuk e bashkon ummetin tim në humbje (dalalet)”. Shtresat e thjeshta të muslimanëve, i marrin nga ata çështjet e fesë, te ata mbështeten për të gjitha çështjet dhe me këtë parim ata udhëheqën. Prandaj domethënia e fjalës së Pejgamberit a.s. “kurrë nuk bashkohet ummeti im në dalalet”, është: لن يجتمع علماء أمتي علي ضلالة – “kurrë nuk bashkohen dijetarët e ummetit tim në dalalet.” Prej atyre që e thonë këtë janë edhe Abdullah bin El-Mubareku, Is’hak bin Rahevejh dhe një pjesë mjaft e madhe e selefit, ky është edhe mendimi i dijetarëve të Usulit.

3. El-xhemaatu – është bashkësia e sahabëve në mënyrë të veçantë (إن الجماعة هي جماعة الصحابة علي الخصوص). Ata janë që i kanë vendosur bazat e fesë dhe pikat kyçe të saj dhe ata janë të cilët në parim nuk mund të bashkohen në dalalet, ndërsa të tjerët përpos tyre nuk e kanë këtë. A nuk e ke vërejtur thënien e Resulullahit a.s.: “Nuk ndodh Kijameti për askë derisa thotë Allahu, Allahu!”, dhe thënia e tij: “Nuk ndodhë kijameti, përveçse për shkak të prishjes së njerëzve”. Prandaj Pejgamberi a.s. ka lajmëruar se do të ketë periudha në të cilat bashkohen (njerëzit) në dalalet (humbje) dhe kufër (mosbesim).

4. El-Xhemaatu – është bashkësia e pjesëtarëve të Islamit (إن الجماعة هي جماعة أهل الإسلام), kur janë unikë në ndonjë çështje, ndërsa për të tjerët prej popujve tjerë është obligim që t’i pasojnë ata. Ata janë, për të cilët Allahu i ka garantuar të dërguarit e Vet a.s. se nuk i bashkon në dalalet (humbje). Nëse ndërmjet tyre ka mospajtueshmëri për ndonjë çështje (ihtilaf) është detyrë identifikimi i të drejtës në atë që kanë polemizuar.

5. El-Xhemaatu – është ajo që e ka zgjedhur Imam Taberiu se “el-xhemaatu” është bashkësia e muslimanëve, të cilët janë bashkuar rreth një prijësi – emiri (إن الجماعة جماعة المسلمين إذا إجتمعوا علي أمير). Pejgamberi a.s. ka urdhëruar për dëgjueshmëri ndaj tij dhe ka ndaluar nga përçarja e ummetit në atë që janë bashkuar për zgjedhjen e tij.[13] Pejgamberi a.s. thotë:

من جاء إلي أمتي ليفرق جماعتهم فاضربوا عنقه كائنا من كان

“Kush vjen në ummetin tim me qëllim të përçarjes së unitetit të tyre, mbytejeni pamarrë parasysh se kush është.”[14]

 

Shënim:

Këto janë domethëniet kryesore terminologjike të fjalës ‘el-xhemaatu’. Në këtë aspekt përdorimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në kontekst të përbërjes “ehlus-sunneti vel xhemaati”, bart mundësinë e përdorimit të saj në njërin prej këtyre kuptimeve të mundshme. Mos koncenzusi i dijetarëve rreth precizimit dhe të përcaktimit eksplicit të synimit të fjalës ‘el-xhemaatu’, ashtu si u parashtrua më lartë, legalizon mundësinë e komentimit të tij në kontekst të sheriatit.[15]

Dijetarët që ndjekin vijën konservatore, pa hezitim thonë se fjala ‘el-xhemaat’, ka të bëjë me sahabët dhe jo me dikë tjetër. Ata këtë e kanë thjesht një përdorim rutinë dhe me qëllim të caktuar. Me këtë dhe forma të tjera, ata e justifikojnë konservatorizmin e tyre doktrinor, pasi që ‘ehlus-suneti vel xhemaati’ posedojnë epitetin e grupit (xhemaatit) i cili duhet të ndiqet dhe respektohet, mundohen që këtë përbërje me çdo kusht ta vënë në shërbim të tyre edhe në qoftëse nuk kanë të bëjnë asgjë me të, apo vetëm pak dhe sipërfaqësisht. Pa dyshim se ky është vetëm një qëndrim provincial dhe i njëanshëm, prandaj dhe nuk përbën kurrfarë rëndësie në shkencë.

Është më se e vërtetë se të gjithë dijetarët kanë mundur të thonë se me fjalën “el-xhemaatu” janë për qëllim sahabët. Sepse, secili prej muslimanëve, në kuptimin gjithëpërfshirës të tyre si ‘ehlulkible’, i admiron ata dhe është i bindur se e ndjek rrugën e tyre, dhe kështu ndjek rrugën e Resulullahit a.s.. Mirëpo, ata duke i qëndruar besnikë interpretimit shkencor kanë paraparë për fjalën ‘el-xhemaatu’ edhe domethënie tjera simotra të kësaj, ndërkohë që kjo nuk e zbehë fare, të vërtetën e ndjekjes së rrugës së sahabëve.

Prandaj, “fjala bashkësi (xhemaat) e përdorur këtu, ashtu siç nënkupton “as’habi kiramin”, nënkupton edhe shumicën dërrmuese të muslimanëve të çdo periudhe (sevadi a’dham), dijetarët muxhtehidë, ose bashkësinë e muslimanëve që i janë lidhur të njëjtit udhëheqës shteti”[16]etj. Ibni Tejmije r.h. qe pyetur për hadithin që përmend se ymeti i Pejgamberit do të përçahet në 73 grupe, dhe pasi kishte përmendur hadithin në fjalë pati thënë:

“Pejgamberi a.s. grupin e shpëtuar e ka cilësuar të jetë ehlus-sunneti vel xhemaati, e ata janë pjesa më e madhe dhe shumica absolute e muslimanëve të një epoke (و هم الجمهور الأكبر و السواد الأعظم). Kundrejt kësaj është e papranueshme paraqitja e disa fraksioneve në këtë kohë e që e quajnë veten ehlus-sunneti vel xhemaati, ndërsa të gjithë muslimanët tjerë i akuzojnë për dalalet. Si mund ta quajnë veten ‘elxhemaatu’, kur është e qartë se ata nuk përfaqësojnë as edhe 2 % të muslimanëve!?”[17]

 

C) Nocioni ‘el-xhemaatu’ - tipar i rrugës së drejtë

 

Asocimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në korrelacion me sahabët në përbërjen doktrinore të epitetit “ehlus-sunneti vel xhemaati”, mund të vështrohet nga dy aspekte:

1. Nga aspekti vertikal, i cili nënkupton cilësimin; dhe
2. Nga aspekti horizontal, i cili nënkupton përcaktimin / identifikimin.

• Nga aspekti vertikal, sipas të cilit ‘el-xhemaatu’, simbolizon vazhdimin apo lidhshmërinë e gjeneratave të mëvonshme me pararendësit e tyre sahabët, rreth artikulimit të tërësisë doktrinore të bazave të besimit nëpër kohë, gjeneratë pas gjenerate, deri në Ditën e Kijametit, e në pajtueshmëri të plotë të artikulimit të tyre sipas frymës së sahabëve, atëherë kjo fjalë asocon plotësisht në sahabët, sepse ato parime të besimit që janë transmetuar nga Pejgamberi a.s., respektivisht nga sahabët, po ato janë edhe të gjeneratave tjera me radhë që i kanë ndejtur apo do t’i qëndrojnë besnikë transmetimit të tyre dhe që muslimanët i kanë akceptuar apo do t’i akceptojnë me kabul / pranim, e i cili grup në gjeneratat e më vonshme (pas shekullit të tretë sipas hixhretit) do të njihet me epitetin “ehlus-sunneti vel xhemaati”.

Në këtë relacion, asocimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në sahabët, është e karakterit cilësues apo përshkrues, e jo identifikues apo përcaktues. Që do të thotë se ‘ehlus-sunneti vel xhemati’ janë ata që mbajnë rrugën e drejtë, rrugën e Resulullahit a.s. dhe të shokëve të tij në sferën e akaidit (besimit) dhe në të gjitha çështjet e tjera të fesë. Atribuimi i fjalës ‘el-xhemaat’, me sahabët, është për shkak se sahabët janë të denjë apo janë “emblemë” që i bartin dhe i gërshetojnë cilësimet me të cilat më vonë do të karakterizohet ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, sikurse janë: “el-ferkun-naxhijetu” – grupi i shpëtuar[18], pastaj “et-taifetu’l-mensuretu’ - grupi i ndihmuar[19], dhe të tjera, por jo se kjo fjalë në aspektin teknik ka të bëjë me sahabët në relacionet kohore, kur dihet se ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ me këtë përbërje të plotë ka zënë fill pas kohës së sahabëve. Sikur ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ me këtë përbërje të plotë, të ishte themeluar në kohën e sahabëve, atëherë nuk do të vinte në shprehje absolutisht përdorimi i  alternativave të domethënieve tjera të kësaj fjale, porse do të thuhej se me të janë për qëllim sahabët, dhe me këtë nuk ka kush që nuk do të pajtohej. Mirëpo, ja që realiteti bën që për këtë fjalë të parashihen dhe domethënie të tjera.

Pra, me “ehlus-sunneti vel xhemaati” është për qëllim konkluza e dispozitës së subjektit, në këtë rast e shprehur përmes sahabëve, si njerëz që identifikojnë ‘simbolikën’ e transmetimit korrekt të besimit të drejtë nga Resulullahi a.s. Në këtë aspekt është thënia e Esh’ariut, i cili në disa vende të veprës voluminoze të tij “Mekalati’l-islamijjin”, pjesëtarët e Sunnetit dhe xhemaatit i quan: “ehlus-suneti vel istikameti” – ithtarët e Sunnetit dhe rrugës së drejtë.[20] Pra, në këtë kontekst, fjala ‘el-istikametu’ po ashtu i synon sahabët, bazuar në konceptin se ata janë prijatarët e rrugës së drejtë.

• Nga aspekti horizontal, sipas të cilit ‘el-xhemaatu’ identifikon orientimin doktrinor të masës së gjerë të muslimanëve në përmasat globale të botës islame, në periudha të caktuara historike, kah një drejtim apo shkollë e caktuar akaidore, e cila në përmbajtjen e saj ka frymë autentike të rrugës së Pejgamberit a.s. dhe sahabëve të tij në interpretimin e çështjeve të fesë. Nga ky këndvështrim, rezulton se kjo fjalë nuk i asocon sahabët, por duke e ruajtur me korrektësi origjinalitetin e tyre, i identifikon shkollat akaidore që e kanë trasuar rrugën e Resulullahit a.s. dhe të shokëve të tij, me metodat e kohës, e të cilat ymmeti i mbështet masovikisht, gjersa bëhen identitet i tyre, sikurse është Ebu Mensur El-Maturidiut dhe Ebu’l Hasen El-Esh’ariut.

Prandaj, ky aspekt, është objekt i vështrimit të fjalës ‘el-xhemaatu’ në kuadër të përbërjes “ehlus-sunneti vel xhemaatit”, si dhe është aspekt i përcaktimit të përdorimit të tij në literaturën shkencore dhe jo aspekti i parë.

Sepse, sipas aspektit të parë, ekziston mundësia kur një musliman (zakonisht i shtresës së gjerë), i artikulon bazat e besimit në pajtim të plotë me mënyrën se si i kanë interpretuar sahabët, por thotë me vetëdije të plotë se është pjesëtar që i takon ta zëmë ‘havarixhëve’ apo një grupi që sipas dijetarëve nuk konsiderohët brenda ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’. Ky musliman, për shkak se artikulimin e bazave të besimit e ka të drejtë, mirëpo në mënyrë të pavetëdijshme (rutinore) dhe të pajustifikueshme identifikohet si simpatizues i një sekti, apo për shkak të imitimit, i tilli, është kushtimisht “ehlus-sunneti vel xhemaati” vetëm sipas aspektit të parë, pra, sipas cilësimit doktrinor të tij, por jo edhe sipas përcaktimit apo emërtimit. Mirëpo sikur ai të dëshmojë se është ndjekës i njërit prej grupeve që bëjnë pjesë në “ehlus-sunneti vel xhemaati’ e të cilat do t’i potencojmë pak më poshtë, atëherë i tilli, konsiderohet pjesëtar i “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” edhe sipas aspektit të parë edhe sipas aspektit të dytë. Pra, edhe sipas cilësimit edhe sipas përcaktimit.

Po ashtu, ekziston mundësia, kur një musliman thotë se e ndjek rrugën e sahabëve, ndërkohë që nuk e praktikon besimin e tyre, por e praktikon sipas fraksionit prapë ta zëmë “havarixh”, i tilli nuk është “ehlus-sunneti vel xhemaati”, as sipas cilësimit, e as sipas përcaktimit. Pra, as sipas mënyrës së parë e as sipas mënyrës së dytë.

Ndërsa, ai i cili deklaron se është ndjekës i njërit prej grupeve - pjestarë të ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, edhe nëse është me pozitë të ‘taklidit’ – imitimit, pamarrë parasysh se sa ka përgatitje profesionale për njohjen e bazave të fesë, i tilli konsiderohet pjestar i “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” edhe sipas cilësimit edhe sipas përcaktimit.

Kështu nga ky aspekt, është shumë vështirë, që të tërhiqet paralelja, e cila vijëzon kornizat e përcaktimit të kësaj fjale.

Për këtë arsye e përmendëm më lartë se objekt vështrimi i fjalës ‘el-xhemaatu’ në përbërjen ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ është aspekti i dytë, pra, ai i përcaktimit apo identifikimit.

Në bazë të këtij elaborimi, fjala ‘el-xhemaatu’ asocon në sahabët, sipas cilësimit, që nënkupton “bashkimin në bazat e besimit”, por jo edhe sipas përcaktimit apo identifikimit. Sepse sikur të pranohej teza se kjo fjalë i asocon ata edhe sipas përcaktimit apo identifikimit atëherë, për gjeneratën e sahabëve do të konstatohej se ata janë: ‘pasuesit e Sunnetit dhe vetvetes”, gjë kjo, që paraqet një paradoks.

 

I.3. Mbështetja e “ehlus-sunneti ve’l-xhemaati”

 

Formulimi “ehlus-sunneti ve’l-xhemaati”, nuk është një sajesë apo risi sikurse mund të ngatërrohet, por ka mbështetje në hadithe të Pejgamberit a.s.

Në këtë aspekt ekziston hadithi emblematik i njohur si hadithi i ndarjes së ummetit (hadithu iftirakil ummeti), të cilin e transmetojnë një grup i madh i sahabëve, sikurse janë Enes bin Malik, Ebu Hurejrete, Ebu Derdai, Xhabiri, Ebu Seid El-Huderij, Ubej bin Ka’b, Abdullah bin Amer bin El-As, Ebu Umamete, dhe të tjerë.[21] Pejgamberi a.s. ka thënë:

 و إن بني إسرائيل تفرقت علي ثنتين و سبعين ملة، تفترق أمتي علي ثلاث و سبعين ملة كلهم في النار إلا ملة واحدة. قالوا: من هي يا رسول الله؟ قال: ما أنا عليه و أصحابي

“... Beni Israilët janë ndarë në 72 grupe, kurse ymmeti im do të ndahet në 73 grupe. Të gjithë do të përfundojnë në xhehennem, përpos një grupi të vetëm. Ata (sahabët) i thanë: cili është ai grup o i Dërguari i Allahut? (Pejgamberi a.s.) Tha: Ai që ndjek rrugën time dhe të shokëve të mi”[22]

Fjala e Pejgamberit a.s. “ai që ndjek rrugën time” argumenton Sunnetin, kurse thënia e tij: “dhe të shokëve të mi” argumenton fjalën “el-xhemaatu” Edhe pse kjo e fundit, ndoshta nuk precizohet tekstualisht, megjithatë ajo nuk mund të ketë alternativë tjetër. Kjo bëhet edhe më e qartë kur e kemi parasysh një transmetim tjetër të cilin e transmetojnë Imam Ahmedi dhe Ebu Davudi nga Muavija r.a. ku thotë:

و واحد في الجنة و هي الجماعة

“…Një (grup) do të jetë në xhennet, e ajo është bashkësia”[23], e që domethënë se fjala ‘el-xhemaatu’ identifikon bashkësinë e sahabëve r.a.

Me këtë hadith vërtetohet se formulimi “ehlus-sunneti ve’l-xhemaati”, në kontekstin terminologjik ka mbështetje në praktikën pejgamberike (sunnetin) dhe atë të sahabëve (el-xhemaati). Mbase, ky hadith qartazi shpjegon se fjala el-xhemaatu me të cilën synohen sahabët, shërben si pikë referimi për gjeneratat pas sahabëve që ata (sahabët) të konsiderohen shembulli më ideal në demonstrimin e rrugës së Pejgamberit a.s. Për këtë arsye, ndarja (doktrinare) e ymmetit që e ka sinjalizuar Pejgamberi a.s. nuk i aludon sahabët, për arsye se përçarja është përçmuese (devijuese), kurse për të drejtën e sahabëve janë transmetuar shumë hadithe favorizuese sa që dashurinë dhe urrejtjen e tyre e ndërlidhin me dashuri dhe urrejtje të Pejgamberit a.s..[24] Mirëpo, hadithi në fjalë i vë në akcent gjeneratat e mëvonshme.

Në një hadith tjetër, citohet se Pejgamberi a.s. drejpërdrejt e ka theksuar formulimin ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’. I Dërguari i Allahut thotë:

ستفترق أمتي علي ثلاث و سبعين فرقة، ألناجية منها واحدة و الباقون هلكي، قيل: من الناجية؟ قال: أهل السنة و الجماعة، قيل: ما السنة و الجماعة؟ قال: ما أنا عليه اليوم و أصحابي

“Ummeti im do të ndahet në 73 grupe, një prej tyre është i shpëtuar kurse tjerat janë në shkatërrim. i është thënë: cili prej tyre është i shpëtuar? Ka thënë: ehlus-sunneti vel xhemati’. I është thënë: Kush është ehlus-sunneti vel xhemaati? Ka thënë: Janë ata të cilët e ndjekin atë  rrugë, në të cilën unë jam sot dhe shokët e mi.”[25]

Ndërsa në hadithin e mëposhtëm, e në përforcim të veçantisë së ehlus-sunnetit si grupi i shpëtuar, sjellim thënien e Pejgamberit a.s., i cili ka thënë:

لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِينَ لَا يَضُرُّهُمْ مَنْ يَخْذُلُهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّهِ

“Një grup prej ummetit tim, gjithmonë zëshëm do të qëndrojë në të vërtetën. Askush nuk mund t’i pengojë deri sa të vijë urdhëri i Allahut (Kijameti).”[26]

 

I.4. Definicioni i “Ehlus-suneti ve’l xhemaati”

 

Ekzistojnë definicione të ndryshme rreth përbërjes ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, varësisht nga orientimet ideologjike. Tjetër përkufizim japin ata që nuk e shohin si një objekt që duhet shkuar kah ai. Tjetër përkufizim japin ata që të gjithë të tjerët që nuk mendojnë sikur ata i hedhin në jobesimtar, e tjetër sigurisht jep ai i cili për një musliman që beson bazat e imanit dhe të Islamit, ka frikë ta gjykojë për jobesimtar.

Mirëpo, prej definicioneve më adekuate dhe gjithëpërfshirëse duket të jetë ky:

إعلم أن أهل السنة و الجماعة كلهم قد إتفقوا علي معتقد واحد فيما يجب و يجوز و يستحيل و إن إختلفوا في الطرق و المبادئ الموصلة لذلك

“Dije se ‘ehlus-suneti vel xhemaati’ janë të gjithë ata të cilët janë pajtuar për një besim të vetëm në fushat e domosdoshmërisë / obligueshmërisë, të lejueshmërisë dhe të pamundësisë, edhe në qoftëse kanë mospajtueshmëri në rrugët dhe principet që të çojnë tek ai (besimi i vetëm)[27].

Ashtu sikurse shihet, ky definicion është mjaft adekuat, sepse të gjithë ata që besimin e kanë një, apo që bazat e besimit i kanë unikale, por për ta vërtetuar atë përdorin rrugë dhe metoda të ndryshme, varësisht prej rrethanave, ata janë pjesëtarë të “ehlu’s-sunnetit ve’l xhemaati”. Ky definicion është që i druhet përgjegjësisë, kurse ka definicione të tjera të papërgjegjshme që shumicën e muslimanëve i konsiderojnë jashtë Islamit, më se dhe sipas tyre muslimanët kategorizohen si pakicë apo grupi më i vogël në botë, sepse ata që gjykojnë kështu janë një përqindje shumë e vogël e muslimanëve.

Ky term që nënkupton “ndjekësit e rrugës së të Dërguarit të Allahut dhë të bashkësisë së pasuesve të tij (as’habëve) në fushë të akaidit” (أهل سنة رسول الله و جماعة الأصحاب في باب العقائد)[28] përdoret më shumë në formën e shkurtuar “ithtarët e Traditës (pejgamberike)”(ehlu’s-sunne). Disa herë, për të shprehur këtë koncept, përdoret edhe termi “ithtarët e të Vërtetës” (ehlu’l hakk).[29] Ebil Hasen El-Esh’arij i quan edhe me “ehlus-suneti vel istikameti” – ithtarët e Sunnetit dhe rrugës së drejtë[30]

 

I.5. Kush bën pjesë në “ehlu’s-sunneti ve’l xhemaati”?

 

Nga sa u tha, “Ehlus-sunneti vel xhemmaati” përbëhet prej dy grupeve kryesore: simpatizuesve të Ebi Hasan El-Esh’ariut dhe simpatizuesve të Ebi Mensur El-Maturidiut.[31]

Ahmed Shihab Ed-Din el-Kajlubi në vëllimin e katër të librit “Kanzur-rragibin” thotë: “Çdokush që heq dorë nga ajo që El-Esh’ariu dhe El-Maturidiu e kanë transmetuar nuk është ehli sunneh vel xhema’a! Këta dy i ndoqën gjurmët e Pejgamberit a.s. dhe as-habëve (All-llahu qoftë i kënaqur me ta!)”. Po ashtu edhe Ahmed ibën Haxher el-Hajthemi në librin e tij “Fadhu’l- xhevad”, pjesëtarët e ehli sunneh vel xhema’a i identifikon me besimin që unanimisht është bartur prej ehli sunneh vel xhema’a. Ai thotë: “Ky unanimitet, në fakt, është transmetuar nga dy dijetarët e mëdhenj – el-Esh’ariu dhe el-Maturidiu (All-llahu i mëshiroftë!).”[32]

Dijetari i njohur Kemalud-din Ahmed El-Bejadij në librin e tij “Isharatu’l-meram min ibarati’l-imam” thotë: “kur nocioni ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ përgjithësohet (أطلق) me të synohen esh’arinjtë dhe maturidinjtë”[33].

Po ashtu dr. Alij Xhuma (kryemufti i Egjiptit), i pyetur për “ehlus-suneti ve’l xhemaati”, thotë: “Drejtimi i “Ehlus-suneti ve’l xhemaati” e këta janë esh’arinjtë dhe maturidinjtë, është një drejtim i qartë në të gjitha kapitujt e shkencës së akaidit (مذهب واضح في جميع أبواب علم التوحيد)”.[34]

Mirëpo, meqë secili besimtar duhet ta synojë unifikimin e masave të gjera të muslimanëve, krahas ndarjes së tyre në shumë grupacione, dijetarët e mëvonshëm e kanë preferuar që nocioni ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’ të përdoret për të gjithë ata muslimanë që bazat e besimit i kanë të njejta, pra që janë unikë në ato, porse mënyra për të arritur deri tek ai përmban rrugë të ndryshme.

Kështu në mënyrë të përgjithshme (بالجملة), mbi bazën e induktimit, “ehlus-sunneti vel xhemaati” janë tre grupe:

Grupi i parë janë: ithtarët e hadithit (أهل الحديث ), të cilët principet e tyre i mbështesin në argumentet e dëgjimit – Kur’ani, Sunneti dhe Ixhmai’

Grupi i dytë janë: ithtarët e vrojtimit racional (أهل النظر العقلي ), e të cilët janë esh’arinjtë dhe hanefinjtë. Dijetari i esh’arinjve është Ebu’l Hasen El-Esh’ariu, ndërsa dijetari i hanefinjve është Ebu Mensur El-Maturidiu... Ata janë pajtuar në të gjitha çështjet besimore, përpos në disa prej tyre.

Grupi i tretë janë: ithtarët e ndiesisë dhe zbulimit (أهل الوجدان و الكشف ) dhe ata janë sufinjtë. Në fillim ata për principe të tyre i kanë principet e dy grupeve të para, ndërsa në fund, ata për principe e kanë zbulimin / relevimin dhe inspirimin (ألكشف و الإلهام).[35]

Renditja në këtë formë e këtyre tri grupeve, nuk është bazuar në epërsi të vlerës, sepse nëse do të veprohej sipas kësaj, atëherë grupi i dytë do të duhej të printe i pari, ngaqë përbën ‘mazhorancën’ absolute të muslimanëve sunnitë në përmasa botërore. Por, renditja është bërë sipas principit të rrethanave historike.

Sikurse duket, grupet që janë pjesëtarë të Ehlus-sunnetit vel xhemaatit, përbëjnë shumicën e mbarë muslimanëve. Ky është një përcaktim real, pa pasur nevojë që të përfshihen me emra të veçantë edhe nëngrupet e tjera veç e veç sikurse janë: specialistët e leximit të Kur’anit, tefsirologët, pastaj dijetarët e sarfit – morfologjisë, nahvit – sintaksës, lugat-it- linguistikës etj. Mirëpo, të gjitha këta rreshtohen në njërin prej tri grupeve.

Me këtë përcaktim, nuk synohet të thuhet se grupet tjera nuk janë pjesëtarë të Islamit, porse me këtë dëshirohet të vëhët në pah grupi i pa alternativë në rrugën e drejtë dhe që duhet të ndiqet.

Sepse, askush nuk ka të drejtë që muslimanët t’i përjashtojë nga Islami. Mënyrat se si e konceptojnë atë, duhet parë si diçka që janë të pashmangshme. Për faktin se, ato kanë filluar të ekzistojnë menjëherë pas vdekjes së Pejgamberit a.s.. Në ato shekuj, për të cilët Pejgamberi a.s. ka thënë se janë më të mirët se të gjithë shekujt tjerë.

Këtë më së miri e shpreh Imam Ebu’l Hasen El-Esh’ariu i cili thotë: “Njerëzit pas (vdekjes së) Pejgamberit sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem janë ndarë në mendime të ndryshme rreth shumë gjërave (eshjain kethiretin). Disa prej tyre, rreth këtyre gjërave, i kanë hedhur disa të tjerë në devijim (ضلّل) duke u distancuar njëri nga tjetri, më se dhe u transformuan në fraksione kontradiktore (فرقا متباينين) dhe parti të shpërndara (متشتتين  أحزابا). Mirëpo, Islami është ai që i tubon të gjithë ata dhe i pranon në gjirin e vet (يجمعهم و يشتمل عليهم  الا ان الإسلام)”[36]

Sa i përket qëndrimeve ekstreme dhe përçarëse të sekteve konzervatoriste, të motivuara nga aspiratat injorante, kur thonë se: “esh’arinjtë, maturidinjtë dhe të tjerë nuk janë prej “ehli Sunnetit ve’l xhemaatit[37], më se dhe marrin guximin që t’i gjykojnë me përjashtim shumicën absolute të muslimanëve nga grupi i ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, përkatësisht duke i përjashtuar mu themeluesit e “ehlus-sunetit vel xhemaati”, disi bie në përngjasim me qëndrimin kryeneç të krishterëve që e mbajnë ndaj muslimanëve. Muslimanët e pranojnë pejgamberinë e Isait a.s., ndërsa ata (të krishterët) nuk pranojnë pejgamberinë e Muhamedit a.s. E njëjta gjë po ndodh këtu. Hanefinjtë /maturidinjtë i pranojnë në gjirin e ‘ehlus-suneti vel xhemaatit’, të ashtuquajturit “selefinjë” – “vehabinjë” pakicë, ndërsa ata nuk i pranojnë maturidinjtë dhe esh’arinjtë shumicë në ‘ehlus-suneti vel xhemaati’. Absurd.

 

a) Fukahenjtë dhe muhadithinët

Fukahenjtë dhe muhadithinët, parimisht konkluzionet besimore i mbështesin në tri burimet e lartëcekura, duke mos i dhënë pjesëmarrje parimore arsyes dhe burimeve tjera të njohjes në arsyeshmërinë e konkluzioneve të besimit. Zakonisht ky grup, për gjatë gjithë historisë është dalluar me konzervatorizëm të tepruar dhe nuk ka treguar pragmatizëm në paraqitjen e besimit të argumentuar para muslimanëve dhe jomuslimanëve. Vazhdimisht kanë pësuar disfatë në diskutime me fetë tjera dhe intelektualet tjerë të profileve racionale dhe filozofike, sepse të tillët dijën e tyre e argumentojnë vetëm me këto burime, ndërsa është fare e qartë se këto burime janë të respektuara vetëm për muslimanët, e jo për jobesimtarët të cilët as nuk i pranojnë dhe as nuk i llogarisin për argumente.

Dijetarët e këtij grupi, zakonisht janë intelektualë të ‘oborrit të xhamisë’, pra për shtresat e thjeshta të muslimanëve. Ndërsa, në kohën bashkëkohore, nuk tregojnë ndonjë përformancë aktive kundrejt trendeve botërore dhe kërcënimit që po vjen nga rrymat e kohës të natyrës së ekzistencializimit / materializmit, modernizmit, ateizmit, sekularizmit dhe /izmave të tjerë. Këto rryma, dijetarët e këtillë, i sulmojnë vetëm nga distanca dhe hamendja, pasiqë nuk interferojnë përgatitje intelektuale adekuate të proviniencës profesionale islame për diskualifikimin e tyre, sepse ajo që do të mund t’i ndihmonte në këtë drejtim është shkenca e ‘kelamit’ (apolegjetika islame). Ndërsa pjesa dërrmuese e fukahenjve dhe muhadithinëve, këtë shkencë nuk e preferojnë për ta mësuar, madje e konsiderojnë të ndaluar. Prandaj, dhe për këtë shkak, këta dijetarë, përballë arritjeve të mahnitshme të shkencës, mbeten vazhdimisht të padenjë për ta mbrojtur me anë të argumenteve multidimensionale dhe multishkencore, sovranitetin e besimit të pastër islam.

Tani në kohën kur të arriturat shkencore kanë përparuar mjaft shumë, të mendosh se metoda e krahut ‘selefije’, vetëm përmes ‘nassit’ (argumenteve tradicionale), mjafton për ruajtjen e integritetit të pastër të akides islame, është më tepër se dështim.

 

b) Maturidinjtë dhe Esh’arinjtë

Maturidijje -maturidinjtë paraqesin krahun e madh të kelamistëve të Ehlus-sunnetit që ndjekin rrugën e të Dërguarit të Allahut dhe të pasuesve të tij (as’habëve) në fushë të akaidit, por që gjatë parashtrimit dhe vërtetimit kanë përvetsuar metodën e kelamit. Krahun tjetër e formon Esh’arijje (esh’arinjtë)[38]

 Maturidizmi dhe esh’arizmi janë dy entitete të ndara, mjaft të përafërta në metodë. Në raste të caktuara “esh’arizmi e përfaqëson maturidizmin, sikurse është rasti kur “esh’arijje përmendet si antitezë e sajuesve (ehli bid’at), brenda saj nënkuptohet edhe Maturidijje”[39]. Sikundër, në anën tjetër Maturidiu përfshin më vete identitetin e “ehlus-sunnetit vel xhemaatit”, sikurse janë epitetet: reisu ehlis-sunneti vel xhemaati ( رئيس أهل السنة و الجماعة ) – kryetari i ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, pastaj ‘alemu’l huda ( علم الهدي ) – shenjë e udhëzimit në rrugën e drejtë, imamu’l huda ( إمام الهدي ) – prijatar i udhëzimit në rrugën e drejtë, etj.

Maturidinjtë dhe esh’arinjtë, janë quajtur ithtarë të meditimit dhe vrojtimit, për arsy se përpos mbështetjes në argumentet tradicionale, i japin sovranitetin e duhur edhe mendjes dhe krahasimeve logjike. Është tepër primitivizëm të mendohet se ky grup nuk bazohet në argumentet tradicionale. Përkundrazi. Argumentet tradicionale e kanë pozitën e pazëvendësueshme në vërtetimin e dispozitës së çështjeve besimore. Mirëpo, si maturidizmi ashtu edhe esh’arizmi, synojnë që konkluzionet e besimit të perceptohen nëpërmjet formës së argumentimit (el-istidlal), dhe jo nëpërmjet dorëzimit të pajustifikueshëm. Qasja që ata ofrojnë, mundëson prehjen shpirtërore dhe vetëdijën e konkluduar për një çështje të caktuar. Madje, koha e pas shekullit të dytë, për shkak të zhvillimit të retorikës dhe dijeve filozofike, e kishte bërë të pashmangshme një qasje të këtillë. Kishte ardhur koha, kur për pranimin e konkluzioneve të besimit, nevojitej edhe sqarime karakterizuese, që burojnë nga fryma parimore e Kur’anit dhe Sunnetit të Pejgamberit a.s..

Një metodë e këtillë, përbënte funksionalizim adekuat të parimeve besimore dhe kishte mbështetje në praktikën e sahabëve. Sepse “bashkë me këtë, për të gjallë të Muhamedit a.s., në universitetin mendor të as’habëve, lidhur me çështjet e besimit, nuk është me vend të thuhet se s’kishte asnjë lëvizje mendimi, gjykimi dhe argumentimi. Disa rrëfime (rivajete) të ardhura gjer tek ne si të vërteta, na njoftojnë për përpjekjet e as’habëve për lartësimin në nivelin e besimit të argumentuar (ألإبمان الإستدلالي). Sipas rrëfimit të Ebu Hurejres (v. 59/677), një grup nga as’habët kishin shkuar pranë Pejgamberit a.s. dhe i kishin thënë kështu”:[40]

جَاءَ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَسَأَلُوهُ إِنَّا نَجِدُ فِي أَنْفُسِنَا مَا يَتَعَاظَمُ أَحَدُنَا أَنْ يَتَكَلَّمَ بِهِ قَالَ وَقَدْ وَجَدْتُمُوهُ قَالُوا نَعَمْ قَالَ ذَاكَ صَرِيحُ الْإِيمَانِ

“Në vetvete ndiejmë gjëra të tilla që secili prej nesh e sheh për të madhe edhe t’i thotë: (I Dërguari i Zotit) Tha: “Me të vërtetë keni ndjerë një gjë të tillë?” Po. (Pejgamberi a.s.) Tha: “Kjo është çiltërsia e imanit / besimit”[41]

Ndërsa në transmetimin e Alkames nga Abdullahi, citohet: “Pejgamberi a.s. është pyetur për drojtjen (vesvesen) dhe ka dhënë këtë përgjigje:

تِلْكَ مَحْضُ الْإِيمَانِ

“Është çiltërsia e besimit”[42]

Edhe nga ibni Abbasi (v. 68/687), përafërsisht transmetohet një ngjarje e këtillë:

جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي أُحَدِّثُ نَفْسِي بِالشَّيْءِ لَأَنْ أَخِرَّ مِنْ السَّمَاءِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَتَكَلَّمَ بِهِ قَالَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَدَّ كَيَدَهُ إِلَى الْوَسْوَسَةِ

“Një njeri ka ardhë te Pejgamberit a.s. dhe ka thënë: Në vetveten time flas për një gjë, por më me dëshirë do të hudhesha nga qielli se sa ta them publikisht atë: Pejgamberi a.s. tha: “Allahu Ekber (Allahu është më i Madh) Allahu Ekber (Allahu është më i Madh) Allahu Ekber (Allahu është më i Madh). Falënderimi i takon Allahut, i Cili, intrigat e shejtanit ndaj robit, i ka shndërruar në drojtje / vesvese!”[43]

Këto transmetime, tregojnë se ideja për ta përjetuar besimin në mënyrë të argumentuar, nuk ka qenë praktikë e huaj për muslimanët. Përkundrazi ajo është promotor i gjallërisë dhe funksionalizimit të konkluzioneve të besimit islam.

Në vazhdim le të sjellim disa shembuj të këtij perceptimi të konkluzioneve të besimit.

 

1. Vërtetimi i cilësive të Allahut me anë të arsyes

Gjersa krahu konzervator mendon se cilësitë e  Allahut nuk mund të vërtetohen me anë të arsyes[44], porse vetëm me anë të argumenteve tradicionale, gjoja arsyeja nuk ka mundësi që të arrijë njohjen e tyre, maturidinjtë pohojnë të kundërtën se, përpos vërtetimit të argumenteve të Kur’anit dhe hadithit ndaj emrave dhe cilësive të Allahut, edhe mendja ka mundësi që t’i vërtetojë ato.

Në lidhje me këtë, kryesuesi i ‘ehlus-sunneti vel xhemaati’, imam Ebu Mensur El-Maturidiu thotë:

 “Edhe mendja i vërteton ato, sepse kur vërtetohet se Allahu xh.sh. ka krijuar gjëra (sende) që përbëhen prej substancave dhe aksidencave të veçuara me veçori dhe specifika të ndara, atëherë kjo argumenton se veprimet e Tij nuk janë veprime të natyrës, por janë veprime me anë të zgjedhjes (ألإختيار)”.[45]

Gjithashtu harmonizimi i veprimeve suksesive (të mbarëvajtshme) të shfaqura pa kurrfarë çrregullimi dhe as thyerje të rregullit të caktuar, vërteton ekzistimin e të vepruarës nga vepruesi me anë të preferencës-zgjedhjes, dhe vërtetohet se krijimi është me veprimin e Tij të vërtetë (të planifikuar)… Ndërsa kur vërtetohet (ekzistimi) i preferencës-zgjedhjës, vërtetohët pjesëmarrja e “fuqisë” (ألقدرة) dhe e “vullnetit” (ألإرادة) në krijim, në mënyrë që  krijimi të jetë sipas asaj që Ai dëshiron të jetë.[46] Ndërsa, ‘fuqia’ dhe ‘vullneti’ janë prej cilësive të Allahut xh.sh. Kështu sipas këtij elaborimi, pra edhe me anë të mendjes vërtetohën cilësitë e Allahut, me karakter absolut përkatës, për veprime të caktuara, si p.sh. knaqësia e Allahut është kur njeriu ndjek rrugën e tij, e jo e kundërta.

 

2. Të kuptuarit e tekstit alegorik

Pjesëtarët e grupit konzervator, thonë se tekstet e Kur’anit duhet kuptuar tekstualisht, pa marrë parasysh se aspekti i jashtëm i tyre, përshfaq antropomorfizëm ndaj Allahut xh.sh.. Ndërsa, dijetarët e “ehlus-sunnetit vel xhemaatit” pohojnë se pa iu larguar tekstit, pra pa e mohuar dukjen tekstuale të tyre, ata duhet të komentohen në dritën e ajeteve të qarta, në të kundërtën vjen deri te kundërshtimi i Kur’anit me Kur’an, apo te kundërshtimi i pikëpamjeve besimore, ndërsa një gjë e tillë është absurde që të ndodhë. Le ta ilustrojmë këtë me një shembull nga Kur’ani:

Allahu xh.sh. thotë:

نَسُواْ اللّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

“…Harruan Allahun (nuk iu binden), prandaj Ai i harroi (nga mëshira)…” (Et-Tevbeh, 67).[47] Po ashtu Allahu i Madhëruar thotë:

فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُواْ لِقَاء يَوْمِهِمْ هَـذَا

“Sot, pra ne i harrojmë ata sikurse e patën harruar takimin e kësaj dite të tyre…” (El-A’raf: 51)

Në këto ajete potencohet se Allahu ‘harron’. Mirëpo, si mund të lejohet që harresa (en-nisjan) t’i atribuohet Allahut të Madhëruar, ku dihet se ajo është prej llojit të pakujdesisë (gafletit), më se dhe Allahu është i pastër nga kjo. Madje, Vetë i Lartësuari e ka mohuar një cilësim të këtillë, dukë thënë:

وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا

“…E Zoti yt nuk është që harron.” (Merjem, 64).

Sipas kuptimit të dy ajeteve të para, shihet se Allahu ‘harron’, ndërsa sipas ajetit të fundit, shihet se Allahu nuk harron. Faktikisht, pamja e jashtme e ajetve është kundërthënëse, ndërkohë që dihet se ata nuk mund të jenë të këtillë, sepse këtë e ka dëshmuar vetë Allahu:

لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ

“Atij (Kur’anit) nuk mund t’i mvishet e pavërteta nga asnjë anë; është i zbritur prej të urtit, të Lavdishmit.” (Fussilet, 42), pastaj citati:

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا

“…Sikur ai (Kur’ani) të ishte prej dikujt tjetër, përveç prej Allahut, do të gjenin në te shumë kundërthënie.” (En-Nisa, 82).

Tani paraqitet nevoja se si mund ta harmonizojmë  kuptimin e vërtetë të këtyre ajeteve, pasi është vërtetuar se ato në pamje të tyre sipërfaqësore janë totalisht kundërthënëse. Këtë nuk do të mund ta bëjmë derisa nuk e pranojmë të vërtetën se fjala ‘nisjan’ në këto ajete është me kuptim alegorik, dhe se patjetër duhet që ajo të interpretohet nën dritën e ajeteve të qarta. Fundja ky është obligim.

Pra, nuk lejohet për asnjë çast të thuhet “Ai (Allahu) është që harron”. , sepse harresa e Tij nuk është sikurse  të harruarit tonë, apo mos ndoshta është harresë që lidhet vetëm me Allahun????[48]. Jo, kjo është metaforë e qartë dhe duhet të komentohet kontekstualisht, sikurse thotë Ibni Atijjeh:

Thënia e Allahut të Madhëruar: “ نَنسَاهُمْ…Ne i harrojmë ata…”^[49], është  prej lajmërimeve të Tij të Lartmadhërishmit, se çfarë do të veprojë me ta, dhe se “nisjan – harresa” këtu është në kuptim të lërjes – braktisjes (الترك) (dhe jo se kjo ka të bëjë me harresë). Do të thotë, ky ajet (El-A’raf, 51), përkthehet kështu: “Sot, pra, ne i lëmë në dnim ashtu sikurse ata e kanë injoruar takimin e kësaj dite”.^[50]

Këto janë dy shembuj konkret, që demonstrojnë nevojën e arsyes në të kuptuarit e konkluzioneve të besimit. Imam Maturidiu, duke u bazuar në parimet e shpalljes (Kur’anit dhe Synnetit) përdorimin e arsyes në të kuptuarit e konkluzioneve besimore e konsideron si obligim të pashmagshëm. Imam Ebu Zehre thotë: Maturidiu e obligon shikimin me anë të mendjes, duke i kundërshtuar me këtë fukahenjtë dhe muhad-dithinët, të cilët obligojnë mbështetjen vetëm sipas  transmetimit, dhe se të vërtetën duhet kërkuar prej transmetimit e jo në ndonjë gjë tjetër pas kësaj, në shenjë frike se mendja mund të bie në lajthitje e të humbët. Ai (Maturidiu), duke e refuzuar këtë rezonim, në librin e tij “Kitabu’t-tevhid” thotë:

“Me të vërtetë, kjo është prej intrigave të shejtanit dhe prej vesveseve të tij, sepse ai që mohon rolin e meditimit, nuk mund të ketë argument tjetër përpos vetë meditimin   (و ليس لمنكري النظر دليل إلا النظر ). Nga këtu, kjo ua obligon atyre thënien për nevojën e domosdoshme të meditimit (en-nadhru). Si mund që ata ta mohojnë meditimin ndërkohë që Allahu i Madhëruar u ka bërë thirrje robërve të Tij për meditim dhe i ka urdhëruar me të menduar dhe persiatje ( و أمرهم بالتفكر و التدبر ) dhe i ka obliguar me të mësuar (menduar) dhe me shqyrtime (بالإتعاظ و الإعتبار)? Kjo është argument se meditimi dhe të menduarit janë një burim prej burimeve të dijës.”[51]

Kjo ka bërë që esh’arinjtë dhe maturidinjtë të shquhen për përkrahjen e masës së gjerë të muslimanëve. Ngase, aplikimi i këtyre metodave mundëson edhe kultivimin e vetëdijës së pjekur në të kuptuarit e besimit islam, në njërën anë, po edhe në anën tjetër mëvetësinë e besimit islam kundrejt tendencave të armiqëve që synojnë ta rrënojnë këtë besim. Duke e përdorur argumentin logjik dhe pa e kundërshtuar fare Kur’anin dhe Sunnetin, mund të vihet te përfundimi i drejtë edhe për muslimanët edhe për armiqtë, të cilët nuk e konsiderojnë Kur’anin e as Sunnetin e as ixhmain për argument, por vetëm logjikën dhe bazat e saj.

Islami e ka fytyren e vërtetë të tij vetëm atëherë kur është në gjendje që të ofrojë verzionin më të mirë për të gjithë njerëzit, qoftë kjo edhe në të kuptuar. Vetëm kështu mund ta tregojë cilësinë apriori të pakrahasueshme. Nuk mund të bëhet fjalë për një islam burimor e që ai të mos jetë në gjendje t’i arsyetojë bazat doktrinare të tij sikurse që në këtë aspekt kanë pësuar humbje të rëndë në kohën e herëshme, muhadithinët dhe një pjesë e fukahenjve. Doktrina e Fesë islame është e prekshme dhe krejtësisht natyrore për njeriun, sepse ka zbritur për nevojat e njeriut, e jo për Allahun.

Pretendimi për kufizimin e rolit të arsyes, dhunti kjo që Allahu i Madhëruar ia ka dhënë, jo vetëm se është keqkuptim i teksteve të Kur’anit dhe Sunnetit, kjo nuk diskutohet, porse është edhe kundërshtim i qartë që i bëhet urdhërave të Allahut. Ngjashmërisht me këtë, të mendohet se sot në kohën tonë mund të luftohen rrymat moderne, sikurse janë ‘ekzistencializmi / materializmi’, ‘sekularizmi’ dhe të tjera me gjithë hovin e madh të tyre, vetëm me anë të ‘nassit’ (argumenteve tradicionale), kjo do të thotë, hiq më pak se brohoritje e dështimit të metodave të fesë Islame.

Metoda që e kishte përdorur Maturidiu, përmes shkencës së ‘kelamit’, (apolegjetikës), jo vetëm se ishte e nevojshme në atë kohë të retorikës dhe kur muhadithinët dhe fukahenjtë kishin dështuar në përpjekjet e tyre për ta ruajtur sovranitetin e besimit islam, por ishte e domosodoshme. Ai luftoi që akideja islame ta ketë unitetin e saj, dhe mund të themi se ishte protagonisti kryesor, që krahas sfidave të kohës kontribuoi, që akaidin islam ta unifikojë në të kuptuar sa që është e pamundur që në të të gjesh kontradiktë.

Në këtë kontinuitet, prof.dr. Muhamed Seid Ramadan El-Buti, thotë: “Pas gjithë kësaj që u tha, dije se metoda e selefëve në kohën e tyre ka qenë më e vlefshme, më e sigurt dhe më e përshtatshme, me besimin e natyrshëm të mbështetur në logjikë dhe në zemër. Kurse edhe metoda e halefëve në kohën e tyre është bërë fakt përfundimtar, prej të cilit nuk mund të largohet. E gjithë kjo për shkak të formimit të shumë shkollave dhe zhvillimit të debateve shkencore dhe për shkak të paraqitjes së retorikës, e cila mbështet në norma të termave apo shprehjeve figurative, për shkak të alegorisë dhe metaforës”.^[52]

Është më se e kuptueshme se, koha e sahabëve është krejt tjetër për besimin se sa koha e pas shekullit të dytë, sikurse koha jonë që është po ashtu krejt tjetër. Qasja për ta argumentuar besimin duhet t’i përgjigjet kohës, e jo për shkak të metodave të bëhemi viktimë e saj.

Secila kohë ka kërkesat veta, të cilave duhet t’i përgjigjemi me pedantëri etike dhe shkencore. Idetë konservatore, se gjoja shkenca e Kelamit është një sajesë, të cilën nuk e kanë bërë sahabët, është një intrigë tepër e prapambetur. Kur jemi këtu le ta prezantojmë qëndrimin e Ebu Hanifes që i pati dhënë një nxënësi që nga hutia e pashpjeguar e kontestonte diskutimin e disa çështjeve fetare, besimore me arsyetimin se për gjërat e tilla (?) nuk kanë diskutuar sahabët. Nxënësi po e pyet Ebu Hanifen r.h.:

“Kam takuar disa njerëz, të cilët thonë se mos hyni kurrësesi në këto çështje, ngase shokët e Pejgamberit të Allahut a.s., nuk kanë hyrë (diskutuar) në asnjë çështje prej këtyre çështjeve. Ajo që u ka mjaftuar atyre, do të mjaftojë edhe ty. Njerëzit e këtillë më kanë shtuar një mjegulli (shqetësim). Ata, disi po më përngjajnë me shembullin e një njeriu, i cili ka hyrë në një lumë me ujëra të thella (dhe nuk di ku të gjejë shpëtim). Kundrejt kësaj paditurie të tij për ta gjetur bregun (shpëtimin), dhe gati sa nuk fundoset, shoku i tij që gjendet pranë i bërtet: qëndro në vendin ku je, dhe mos kërko kurrsesi bregun (shpëtimin)!?

Ebu Hanife përgjigjet: “Po shoh se ti paske vërejtur disa prej dobësive të tyre dhe argumentet kundër tyre. Mirëpo, kur ata të të thonë se a nuk të mjafton ty ajo që u ka mjaftuar shokëve të Pejgamberit a.s., ti përgjigju kështu: Po të jetoja edhe unë në kohën e tyre, patjetër se do të më mjaftonte ajo që u ka mjaftuar atyre, por realiteti i tanishëm është tjetër nga ai që ishte në kohën e tyre. Ne, sot jemi sprovuar me ata, të cilët synojnë të na japin thikë prapa shpinës dhe që e lejojnë derdhjen e gjakut tonë, prandaj, në këtë gjendje, nuk mjafton që mos ta dijmë se kush është në gabim prej nesh e kush është në të drejtë? Shembulli i shokëve të Pejgamberit a.s. është sikurse shembulli i një populli, të cilin nuk kishte kush ta sulmonte, andaj ata nuk do të preokupoheshin me mbajtjen e armëve. Ndërsa, ne në kohën tonë, jemi sprovuar me ata që dëshirojnë të na japin thikë nga mbrapa shpinës, dhe që e lejojnë gjakun tonë. Përballë kësaj, nëse njeriu e përmban gjuhën e tij nga involvimi në atë që njerëzit kanë mendime të ndryshme, për sa kohë dëgjon për to, ai nuk mund ta mbajë në kontroll zemrën e tij, e cila patjetër ose do ta urrejë një çështje prej çështjeve, ose do t’i urrejë të gjitha. Mirëpo, që t’i dojë dy çështje që janë të kundërta, kjo nuk mund të ndodhë. Kur zemra anon kah e keqja, fillon t’i dojë akterët e saj, e kur i donë ata, atëherë ai është prej tyre. Dhe në anën tjetër, kur zemra anon kah hakku (e vërteta), dhe i do akterët e saj, ai është prej tyre. Kjo do të thotë se demonstrimi i të vërtetës së veprave dhe fjalëve, mund të arrihet vetëm nga pranimi i zemrës.”[53]

Kjo thënie e Imamit, drejtpërdrejt argumenton se koha prej kohës ka dallime, dhe secila kohë kërkon çasjen e vet.

 

c) Sufinjtë / mistikët

Sufizmi (tesavvufi) është drejtim shpirtëror, i cili manifeston ndjesinë e njeriut në kontekstin e përjetimit të adhurimit. Ai nuk është fraksion sikurse janë shiitët, havarixhët, mu’tezilët, etj., më se është e mundshme, që sufisti potencialisht të jetë pjesëtar i ehlus-sunnetit vel xhemaatit apo i ndonjë fraksioni tjetër.

Ndonëse, pikëreferimi i shkencës së Kelamit dhe tasevvavufit është i të njëjtës linjë, pra njohja e mirëfilltë e Allahut, megjithatë ndërmjet tyre ekziston dallimi. Shkenca e Kelamit, e cila, para së gjithash flet për Qenien dhe Njëshmërinë e Allahut, përpiqët që të gjitha konceptet besimore t’i arsyetojë nëpërmjet mendjes (arsyes), gjithnjë duke u bazuar në Kur’an dhe Sunnet. Ndërsa tesavvufi është njohja edhe me zemër e Allahut të Lartësuar, të karakterizuar nga atributet e përsosmërisë, të pastër nga atributet relative si dhe transcendental, pra, njohja intuitive e Allahut, e shprehur me terminologjinë e tesavvufit ma’rifetullah.[54]

Sipas shumicës dërrmuese të dijetarëve, misticizmi përqëndrohet në adhurimin ndaj Allahut xh.sh. duke iu përkushtuar me tërë qenien obligimeve ndaj Tij; është heqje dorë nga dëfrimet e kësaj bote; është edukim i shpirtit dhe pajisja e tij me moral të lartë islam.[55] Ai ndikon në dobësimin e fuqive fizike dhe metafizike që i nxisin mëkatet, kurse në vend të tyre i vendos ata që mundësojnë punë të mira. Njeriu mëkatet kryesisht i bën me shtatë organe: veshë, sy, gjuhë, dorë, këmbë, bark dhe organet gjenitale. Këto janë ligësitë e botës fizike. Ndërsa burimi i sëmundjeve metafizike është në dukuritë e nefsit (un-it). Edhe këto dukuri janë shtatë: kryelartësia, zilia, hidhërimi, hipokrizia, narcizmi dhe dashuria për pasuri dhe pozitë. Kundrejt këtyre, qëllimi i tesavvufit është ngritja e njeriut në gradën e përsosshmërisë morale, vendosja e fesë mbi nefsin dhe edukimi i ndërgjegjes në baza fetare.[56] Parimisht, konceptet e tesavvufit duhet të vlerësohen si mjete të përsosjes shpirtërore. Këta koncepte, gjegjësisht terme, mund të përmblidhen në tri grupe:

• Makamat - gradët shpirtërore,
• Ahval - gjendjet shpirtërore, dhe
• Tedhavvuk - kënaqësitë shpirtërore.[57]

Është me rëndësi të theksojmë se burimi i tesavvufit është Kur’ani dhe Sunneti dhe praktika e sahabëve. Sufizmi, modelin e njeriut të përsosur e sheh në aplikimin e jetës modeste, ngase një jetë të këtillë ka vepruar Pejgamberi a.s.. Adhurimi i shumtë i Pejgamberit a.s., namazet nafile, sikurse është namazi i natës dhe namaze të tjera përpos pesë kohëve të namazit, pastaj agjërimi vullnetar, përpos agjërimit të obligueshëm, janë manifestim i një jete të denjë shpirtërore dhe bazë e tesavvufit. Po kështu jeta e tërhequr nga kënaqësitë fizike, ka qenë një model i përvetësur edhe për shumë shokë të Pejgamberit a.s..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.

 

Ehlus-sunnetit vel xhemaati nën thjerrzën e retrospektivës dhe perspektivën e së ardhmes

 

II.1. Hyrje

 

Pa dyshim se Ehlus-sunneti vel xhemaati, bartin epitetin e grupit, i cili është identitet i rrugës së drejtë, sepse ai është hallkë e pakëputur e rrugës së Pejgamberit a.s. dhe e shokëve të tij (sahabëve). E tillë do të jetë gjithmonë deri në Ditën e Kijametit. Për këtë kemi cituar edhe hadithe të Pejgamberit a.s. që e vërtetojnë një gjë të tillë.

Periudha për të gjallë të Pejgamberit a.s., përbën gjenezën themeltare të ehlus-sunneti. Ishte kjo koha, kur Resulullahi a.s. ishte i pranishëm fizikisht dhe Kur’ani zbritej pjesë-pjesë dhe kohë pas kohe për çështje të caktuara. Të gjithë sahabët, ishin drejtuar me trup dhe shpirt kah Resulullahi a.s.. Ata e përcillnin, e zbatonin dhe e respektonin çdo urdhër të Allahut të Madhëruar, sqarim të Pejgamberit a.s. dhe nuk e kontestonin asnjë çështje të besimit nëse ajo është kështu apo ashtu. Askush nuk mund të jepte komente mbi sqarimet e Pejgamberit a.s. apo të nxitonte para tij. Për çdo paqartësi besimore, i drejtoheshin vahjit të gjallë - Pejgamberit a.s., dhe pasi e merrnin përgjigjen për pyetjet e shtruara, arrinin prehjen shpirtërore.

 

II.2. Besimi islam është formësuar në kohën e Pejgamberit a.s.

 

Besimi islam, formën e vet të prerë e ka arritur që në të gjallë të Muhamedit a.s.. Vdekja e Pejgamberit a.s., ka ndodhur vetëm pasi e ka përmbyllur misionin e tij. Ky është besimi i ehlus-sunnetit dhe këtë duhet ta ketë të qartë secili besimtar musliman.

Mirëpo rrugët për t’i kuptuar konkluzionet e besimit, janë të hapura dhe relative. Prandaj edhe në definicionin e ehlus-sunnetit, kemi përmendur se pjesëtarë të ehlus-sunnetit llogariten të gjithë ata që bazat e besimit i kanë të njëjta, anipse dallojnë në rrugën që çojnë te i njëjti besim.

 

II.3. Aplikimi i metodave të kohës si domosdoshmëri

 

Është metodike të përmendim se periudha e tre shekujve të parë, të cilët veçohen si shekujt më të ndritshëm të ummetit, për ehlus-sunnetin përbënin një kohë kur për vërtetimin e çështjeve të ndryshme besimore, ndiqej një metodë. Kjo ishte metoda e fukahave dhe muhadithinëve, e bazuar në Kur’an dhe Sunnet, dhe nuk shoqërohej me aspekte të tjera, që interferojnë pjesëmarrjen e arsyes dhe logjikës si rrugë të përfitimit të dijes. Ndonëse ishte metodë shumë e zgjedhur, legjitimitetin e së cilës askush nuk mund ta kontestojë, megjithë këtë, në ecurinë e sigurtë të ehlus-sunnetit, dhe për shkak të trendit të kohës, duke filluar veçanërisht nga shekulli i II-të, sikur vërehej një zbrazëti në korrelacion me aplikimin e metodave më të mira të mundshme. Ishte kjo koha, kur dituritë (lexo shkencat) e ndryshme, paten filluar profilizimin e tyre shkencor. Metoda e bazuar vetëm në nass – citatet tradicionale, nuk kënaqte zemrat e njerëzve për shumë çështje fetare, kundrejt shpjegimeve logjike, që paraqiteshin në formë të zbukuruar dhe konkrete. Tani, gjatë shekullit të dytë, brenda muslimanëve ekzsitonin dy metoda kryesore: metoda e ehlus-sunneti dhe metoda e Kelamit, me të cilën dispononte mutezilja si fraksion racional, duke mos e përfshirë këtu edhe metodën filozofike, që kishte bërë emër me filozofin e parë islam El-Kindiun (v. 252/866).

Me që mu’tezilja për shumë çështje besimore, ndiqte një hapërim të tepruar, pati shkaktuar një neveri dhe frikësim tek fukahatë dhe muhadithinët, po edhe te pjesa dërrmuese e muslimanëve për rrëshqitje nga rruga e drejtë. Ishte kjo arsyeja, që ehlus-sunneti, vazhdonte të mbrohej në parime lakonike, pa u thelluar në shqyrtime dhe interpretime, gjë të cilën e bënte mu’tezilja nëpërmjet formës së Kelamit. Kjo heshtje e ehlus-sunnetit, nuk tregohej si zgjidhja e vetme. Në këtë ambient, ndihej nevojë e vërtetë, korespondimi në metodat që koha i kishte prodhuar dhe ishin bërë fakt përfundimtar. Në anën tjetër, Ehlus-sunneti nuk duhej ta lëshonte këtë mundësi, sepse ai gjithmonë do të duhej të ishte avangard në më të mirën, e assesi të ndjek zhvillimet vetëm nga mbrapa. Në vorbullën e metodës së ehlus-sunnetit, nevojitej plotësimi, që do t’i rri përballë të gjitha intrigave dhe me metodat adekuate ta ruajë sovranitetin e besimit islam. Ky plotësim, assesi nuk duhet të mendohet si një kriter mbi Kur’anin dhe Sunnetin në vendosjen e konkluzioneve të besimit, por si një zë i tyre.

Më lartë e kemi theksuar se këtë detyrë e kryen dy dijetarët e mëdhenj: Imam Maturidiu dhe Imam Esh’ariu, të cilët proklamuan Kelamin e ehlus-sunnetit.

Metoda e Kelamit, që i jep rëndësi mendjes bashkë me pranimin e përcjelljes si pikënisje, në fushë të teologjisë e mbron mendjen nga rënia në gabim. Sipas opinionit të kelamistëve, në metodën fetare nuk ka asgjë që mund ta anulojë mendja dhe logjika veç se mund të ketë gjëra që s’mund t’i gjejë mendja. Këto gjëra feja i shpall, kurse mendja i pëlqen.[58] Në këto kushte, mendja është një mjet që e përforcon përcjelljen, që kupton urtësinë e parimeve dhe konkluzioneve që sjell përcjellja. E kështu, mendja mbrohet nga gabimet me anë të paralajmërimit dhe udhëzimit të revelacionit (vahj).[59]

 

II.4. Merita për kryesimin e ehlus-sunnetit vel xhemaatit është varësi e aplikimit të metodave adekuate

 

Pas vdekjes së Resulullahit a.s., për ehlus-sunnetin, fillon një periudhë me sfida të vështira dhe atë për dy arsye:

1. Resulullahi nuk ishte më në mesin e tyre; dhe

2. Kërkesave të reja të kohës duhej dhënë përgjigje adekuate.

Në këtë stad, ehlus-sunneti nuk mund të dorëzohej para kërkesave të kohës. Secila kohë ka specifikat e veta. Në raport me këto specifikat, duhet gjetur metodat adekuate për fushëveprim. Mësimet e Kur’anit dhe Sunnetit, janë të atilla që në çdo kohë dhe vend, japin frymëzimin e duhur për metodën e duhur. Mirëpo, vetëm nevojitet koncentrim dhe organizim në funksionalizimin e tyre.

Nga vështrimi i ecurisë së shoqërisë muslimane, që prej themelimit e deri në ditët tona, mbase edhe në periudhat që do të pasojnë deri në ditën e gjykimit, me lehtësi vërejmë se epiteti i ehlus-sunnetit i takon asaj elite të shoqërisë, që konceptin e fesë e funksionalizon në kohë të caktuar dhe në periudha të caktuar. Periudha për të gjallë të Muhamedit a.s., ndryshon nga periudha e pas vdekjes së tij, sikurse që kjo e fundit ndryshon nga ajo që e pason atë, e kështu me radhë. Kjo, sepse zhvillimi i shoqërisë evoluon, më se dhe kërkesat e tyre, si pasojë e mentalitetit të tyre shfaqen në këtë natyrë. Disa prej këtyre mund të paramendohen si tërësi, e disa assesi, për shkak se njeriu nuk e di të ardhmen. Nga ky aspekt, ka logjikë se dera e ixhtihadit është gjithmonë e hapur dhe e pambyllur.

Le të themi se në kohën e Pejgamberit a.s. relativisht ishte e nevojshme, që mjetet e grumbulluara nga zekati të shpërndaheshin në njërin prej tetë grupeve të njohura.[60] Pjesë e këtyre tetë grupeve ishte edhe “el-muel-lefetu kulubihim” – investimi i mjeteve të zekatit për përfitimin e zemrave të njerëzve, që ata ta pranojnë Islamin. Kjo ishte e nevojshme, sepse shoqëria islame ishe në konsolodim e sipër dhe hyrja e një personi në Islam (veçanërisht kur bëhej fjalë për ndonjë prijatar të fisit), kishte jehonë dhe ndikim të madh në aspektin politik, fetar, social dhe strategjik për muslimanët. Madje, kjo konsiderohej si një ndër metodat e forta për forcimin e radhëve të muslimanëve.

Mirëpo, kur shoqëria muslimane, u forcua, u rrit dhe filloi përhapjen masive nëpër vende të ndryshme, konvertimi apo jo i një njeriu në Islam nuk kishte shumë rëndësi sikur më parë. Duke e vërejtur këtë zhvillim, Hzr. Omeri r.a. halifi i dytë pas Pejgamberit a.s., bie fetvanë (vendimin juridik) për pezullimin e fondit “elmuel-lefetu kulubihim” – që të mos derdhen mjete prej zekatit për përfitimin e zemrave të atyre që nuk janë muslimanë,

Pikërisht ky shembull i Omerit r.a. duke e stopuar kategorinë “el-muel-lefetu kulubihim”, përbën argumentin tipik se dhënia rol arsyes në zgjedhjen e metodave, brenda hijës së Kur’anit dhe Sunnetit, në interpretimin dhe funksionalizimin e parimeve besimore, është elementi qëndror që ravijëzon meritën për kryesimin e ehlus-sunnetit vel xhemaatit. Nëse hazreti Omeri, si njeri i parë i shoqërisë muslimane, nuk do të bënte strategjinë më të mirë, duke funsionalizuar parimet besimore kundrejt kërkesave të kohës, kjo do ta dëmtonte ecurinë e shtetit islam dhe interesin e përgjithshëm të muslimanëve. Mençuria e tij dhe guximi për të marrë një vendim të këtillë, pa pasur mbështetje në ndonjë praktikë të Pejgamberit a.s., tregon se principet e besimit islam, thërrasin për funksionalizim në secilën periudhë në proporcion të plotë me trendin e kohës dhe nga njerëzit kompetentë. Omeri r.a. duke e pushuar këtë kategori, ka bërë që arsenali ekonomik i shtetit të orientohet në atë që është më e nevojshme dhe prioritet i kohës.

Ngjashmërisht me këtë, paraqitja e shkencës së Kelamit të ehlus-sunnetit në fund të shekullit III-të dhe fillim të shekullit IV-ër, përmes imam Maturidiut dhe imam Esha’riu, që dolën nga gjiri i ehlus-sunnetit, ka ndikuar në fuqizimin e konkluzioneve të besimit dhe forcimin e doktrinës islame. Atëbotë, muslimanët masovikisht e përqafuan këtë koncept. Kjo ishte domosdoshmëri e kohës. Nëse ehlus-sunneti nuk do ta bënte një gjë të tillë, padyshim do të reflektonte pafuqishmërinë e vet për ta ruajtur epitetin e ehlus-sunnetit. Mirëpo, gjersa ai e bëri këtë, padyshim se edhe konsiderohen si bartës i këtij epiteti. Fakti se Imam Maturidiu, është bërë i njohur me epitetin reisu ehlis-sunneti vel xhemaati ( رئيس أهل السنة و الجماعة ) – kryetari i ‘ehlus-sunnetit vel xhemaatit’, asocon se kryesimi për ehlus-sunnetin vel xhemaatin, është varësi e kontributit të madh, zgjedhjen e metodave të duhura dhe ofrimin e saj në mënyrë unikate te të gjithë njerëzit pa dallim.

 

II.5. Doktrina e Ehlus-sunneti vel xhemaatit pajiset me parime aktive të besimit

 

Besimi islam përbëhet prej parimeve të tij, të cilat përbëjnë bazën e doktrinës së fesë Islame. Këto parime, apo le të themi trungu i tyre, konsiderohet si pjesë e pandashme e të gjitha shpalljeve që nga pejgamberi i parë e deri te i fundit Muhamedi a.s..

Mirëpo, përveç  këtyre parimeve, ehlus-sunneti vel xhemaati në rrugëtimin e vet, pas vdekjes së Pejgamberit a.s., ka përvetësuar edhe parime të tjera besimore, përveç  parimeve që kanë qenë të njohura në kohën e Pejgamberit a.s., e që mund t’i quajmë si parime aktive të besimit islam. Disa prej këtyre parimeve janë vendosur për të parën herë, e disa të tjera vetëm janë rishfaqur pasiqë kanë ekzistuar edhe më parë në kuadër të doktrinës së besimit islam. Prandaj, për nga aspekti i klasifikimit të parimeve të besimit islam, rezultohet se parimet e besimit sipas rrugës së ehlus-sunnetit vel xhemaatit janë dy sosh:

1. parimet standarde të besimit islam
2. parimet aktive të besimit islam

 

A) Parimet standarde të besimit islam

Në këtë grup bëjnë pjesë të gjitha parimet besimore, të cilat konsiderohen Doktrina e Fesë Islame. Ato as nuk ndryshojnë e as nuk evuluojnë. As nuk shtohen e as nuk pakësohen. Për këto parime janë pajtuar të gjithë pjesëtarët e ehlul kibles, sikurse janë: Allahu është një i vetëm; bota ka fillimin e vet; Allahu është krijues i gjithësisë dhe i gjithçka tjetër që ekziston; Allahu posedon cilësitë e përsosura dhe ezelijje, të Qenies dhe të Veprës; ekzistimi i engjujve; zbritja e librave; dërgimi i pejgamberëve para pejgamberit tonë Muhamedit a.s.; Muhamedi a.s. është pejgamber i fundit dhe për të gjithë njerëzimin deri në Ditën e Kijametit; ndodhia e Kijametit; Ringjallja pas vdekjes është e vërtetë; ekzistimi i Xhennetit dhe Xhehennemit; Kur’ani është fjalë e Allahut, i zbritur nga Ai te Muhamedi a.s.; Feja e vetme e pranuar është islami; obligueshmëria e namazit, zekatit, agjërimit, haxhit dhe parime të tjera, të cilat përmenden në burimet e fesë Islame.

 

B) Parimet aktive të besimit islam

Këto parime, në shumicën e tyre, janë veçanti e doktrinës së ehlus-sunneti vel xhemaati. Përveç  parimeve standarde, që i përmendëm më lartë, ehlus-sunneti vel xhemaati, në kuadër të doktrinës së vet,  ka fituar edhe parimet aktive të besimit, të cilat janë rezultat i kërkesave të kohës, e të cilat kanë arritur të bëhen pika të domosdoshme të besimit. Këto parime, janë ato që nuk kanë ekzistuar gjatë kohës së Pejgamberit a.s., por që pas vdekjes së tij, e kanë marrë formën e prerë të vërtetësisë. Le t’i përmendim disa prej këtyre parimeve:

1) Hilafeti pas vdekjes së Pejgamberit a.s. i ka takuar Ebu Bekrit, pastaj Omerit, pastaj Osmanit dhe pastaj Aliut, kënaqësia e Allahut qoftë mbi të gjithë ata. Këtë parim, që ka marrë karakter të deklarimit besimor, nuk e kemi gjatë jetës së Pejgamberit a.s., e as menjëherë pas vdekjes së Pejgamberit a.s.. Ky parim vjen në shprehje pas gjysmës së dytë të shekullit të parë, për të vërtetuar legjitimitetin e hilafetit të halifëve besimdrejtë (hulefair-rrashidin). Sepse, me përfundimin e hilafetit të halifit të katër, Aliut r.a., kishin dalë në sipërfaqe grupe të atilla që e mohonin legjitimitetin e tre halifëve, sikurse janë fraksioni i shiitëve. Për t’i eliminuar të gjitha dyshimet, dijetarët e ehlus-sunnetit, deklarimin për vërtetësinë dhe legjitimitetin e katër halifëve besimdrejtë, e kanë bërë pjesë aktive të doktrinës së ehlus-sunnetit vel xhemaatit.

2) Kur’ani, është Fjalë e Allahut të Lartësuar i pakrijuar. Ai është i përhershëm dhe nuk përbëhet prej tingujve dhe shkronjave. Diskutimi rreth (mos)krijimit të Kur’anit, ka bërë një bujë të madhe në historinë e mendimit islam. Sipas burimeve historike, i pari që e ka shprehur publikisht fitnen e madhe se Kur’ani është i ‘krijuar’, është El-Xha’d bin Derhem në vitin 124 h. Pas Xhadit, bajraktarin e këtij bidati të rrezikshëm e ka trasuar El-Xhehm bin Safvan në vitin 128 h.[61] Pra, shohim se kjo çështje nuk ka ngjarë në kohën e Pejgamberit a.s., e as në kohën e sahabëve, kur dihet se periudha e sahabëve, përfundon me fundin e qindvjeçarit të parë, por ka ngjarë pas tyre. Ndërsa, sot parimi se Kurani është fjalë e Allahut i pakrijuar, është prej parimeve aktive të ehlus-sunnetit vel xhemaatit.

3) Mëkati i madh, nuk e nxjerr besimtarin nga besimi. Nuk mohohet se kjo çështje, si parim ka ekzistuar edhe për të gjallë të Muhamedit a.s., pasiqë për këtë ekzistojnë ajete dhe hadithe, mirëpo, nuk njihej si parim i zëshëm. Ndërsa me daljen në skenë të havarixhëve, të cilët plasuan idenë se mëkati i madh besimtarin e nxjerrë nga besimi, kjo çështje u aktualizua, për t’u bërë pjesë e pandashme e deklarimit të të vërtetave besimore.

4) Allahu është send, por jo sikurse sendet tjera. Po ashtu edhe kjo çështje për të gjallë të Muhamedit a.s. nuk ka ekzistuar. Por më vonë, kur paraqiten diskutimet në subjekte të ndryshme të besimit, kjo çështje bëhet trajtim në vete. Në lidhje me këtë Ebu Hanife deklaron: Ai (Allahu) është Diç - send (ekzistencë), por jo sikurse sendet tjera. Domethënia e të qenurit e Tij Diç (por jo sikurse sendet tjera) nënkupton vërtetimin e Qenies së Tij, pa (i përshkruar) materie (objekt), as substancë, as formë (aksidencë), as përkufizim, as të kundërt, as rival e as ekuivalent.”[62]

Përveç këtyre çështjeve ka edhe të tjera, që kanë marrë identitet pas vdekjes së Pejgamberit a.s..

 

II.6. Ehlus-sunneti vel xhemaati në periudhat e ardhshme

 

a) Shkenca e Kelamit sunnitë platformë e ehlus-sunnetit

Është e qartë se kryesimin e ehlus-sunnetit, pas daljes në sipërfaqe të Kelamit të ehlus-sunnetit, që përfaqësohej nga dy dijetarët e mëdhenj Imam Ebu Mensur El-Maturidiu, dhe Ebil Hasen El-Esh’ariu, i takon këtyre dyve. Shqyrtimet e tyre mbi shumë çështje delikate, mbeten një kontribut platformë për të gjitha gjeneratat. Metoda e Kelamit, të cilën ata e aplikuan për konkluzionet e besimit, mungonte deri në  atë kohë. Mirëpo, kjo pritej të ndodhte, sepse pjesëmarrja e arsyes në konkluzionet fetare, nuk mund të qëndronte indiferente gjithmonë. Domethënë, përfaqësimi i arsyes në metodë, e që kishte marrë identitet me metodën e Kelamit, e përmbushi gjithë zbrazëtinë e nevojshme, njëherë e përgjithmonë. Me këtë nuk është për qëllim vetë Kelami si shkencë, por është fakti se deri me daljen në skenë të kësaj shkence, roli i arsyes ka qenë tej mase i limituar dhe se lindja e Kelamit si shkencë dhe metodë, duke i dhënë rolin e merituar arsyes, ka qenë një domosdoshmëri e pritur për të ndodhë. Pas konsolidimit të shkencës së Kelamit, në masë të konsiderueshme është kompletuar aspekti i metodave të mundshme.

Nga ky aspekt, themi se rruga e ehlus-sunnetit vel xhemaatit, identifikohet  me Kelamin sunnitë. Kelami i ehlus-sunnetit, mbetet një platformë e të gjitha metodave të tjera që mund të lindin, duke filluar prej pas shekujve të parë. Ai as nuk mund të anulohet e as të mospërfillet. Madje, metoda më të qëlluar, pas paraqitjes së Kelamit të ehlus-sunnetit, gati se nuk ka. Por edhe nëse ka, akëcila metodë, patjetër duhet të kalojë nëpër shkencën e Kelamit. 

 

b) Identifikimi i rrymave që sulmojnë besimin islam

Ehlus-sunneti vel xhemaati, në periudhat e ardhshme, duhet ta shfrytëzojë shkencën e Kelamit sunnitë, si një metodë adekuate për funksionalizimin e konkluzioneve të besimit islam kundrejt paraqitjeve të interpretimeve devijante. Ashtu sikurse në çdo periudhë tjetër, edhe në periudhën e re, ehlis-sunneti vel xhemaati duhet t’i luftojë me argumente të gjitha ato rryma joislame, që me mjete dhe metoda perfide, depërtojnë në dellin e vetëdijës së muslimanit. Të merret aktivisht me doktrinën e tyre; të analizojë në mënyrë të hollësishme secilën prej tyre; dhe t’i mohojë me argumente nga Kur’ani, Sunneti dhe realiteti objektiv se janë të dëmshme dhe e kërcënojnë sovranitetin e qenies së njeriut. Duke vepruar kështu, padyshim se do të dalë në shesh epërsia e vlerës së doktrinës së besimit islam.

 

c) Të kuptuarit e besimit sipas trendit të të arriturave shkencore

Pa dyshim se, interpretimi i besimit, duhet të korespondojë në mënyrë të plotë me të arriturat shkencore dhe logjike si të vërteta ekzakte. Në kohën moderne, çdo gjë vrojtohet nën thjerrzën e eksperimentit. Në këtë aspekt, për asnjë moment, besimi islam, nuk guxon të shfaqë nuanca të prapambeturisë. Sepse, mësimet e saja janë unikate, dhe në asnjë rrethanë apo kohë, nuk vjetërsohen. Funksionalizimi i tyre në realitetin e ri, është detyrë e intelegjencisë fetare të kohës. Interpretimet duhet të bëhen, të studiuara mirë, dhe atë në mënyrë ekipore. Me këtë rast është e domsodsoshme, që në shqyrtimin maksimal të një çështjeje të caktuar, kundrejt kësaj, të pranohet se gjithdituria për secilën çështje i takon Allahut të Lartësuar. Kjo, ndërsa paraqet relativitetin e faktorit njeri, në anën tjetër do të justifikonte shqyrtimet e mangëta të njeriut, që do mund të vëreheshin eventualisht, në një periudhë tjetër të ardhshme. Le ta demonstrojmë këtë me një shembull: po e marrim ajetin kur’anor: وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ – “Ai e di se çka në mitra (të nënave).” (Lukman, 34). Në kohën kur ka zbritur ky ajet, as që ka ekzistuar ideja në mentalitetin e asaj kohe, se njeriu mund ta dijë se çfarë gjinie ka fëmija në barkun e nënës. Për këtë periudhë, parimisht mund të themi se do të mjaftonte mësimi se njeriu nuk mund të dijë se çfarë ka në barkun e nënës. Kundër kësaj nuk do të dilte kush e të mospajtohej. Mirëpo, me zbulimin e ultrazërit, aparat ky, që mundëson shikimin e embrionit të nënës, dhe  dallimin e gjinisë, paraqitet nevoja e vërtetë për sqarime fetare kompletuese, në mënyrë që unikalizmin e ajetit kur’anor, dhe perceptimi i ‘dijes’ së Allahut, të mos kontestohen asnjëherë. Prandaj, me ajetin në fjalë, synohet dija gjithëpërfshirëse e Allahut ndaj fetusit në barkun e nënës, dhe atë duke përfshirë të gjitha karakterizimet qeniesore të tij prej para lindjes, pas lindjes dhe pas vdekjes në këtë jetë. Domethënë, përpos gjinisë, fizionomisë dhe të tjera, që mund të arrihen nga ultrazëri, Allahu i Lartësuar e di se edhe çfarë tipare do të ketë, pastaj sjelljet e tij, gjatësinë e trashësinë e tij në secilën periudhë të zhvillimit, veprimet që do t’i bëjë; përjetimet emocionale sikurse është gëzimi dhe hidhërimi, sëmundjen dhe shëndetin, vetminë dhe shoqërinë, dhe gjithçka që mund të perceptohet.

Kjo është ajo që mund të kuptohet nga ky ajet, dhe mbështetet në të kuptuarit e vërtetë të cilësisë së dijes së Allahut të Lartësuar, ku thuhet “e di” (يعلم). Duke e kuptuar drejt perceptimin absolut të cilësive të Allahut, pra të besimit islam, mund të reflektohet triumfalisht dhe pozitivisht në secilën periudhë, pa marrë parasysh, nëse përfytyrohen apo jo sfidat e ardhshme sikurse dikur nuk ishte menduar se do të ekzistojë një aparat ultrazë, që do të transmetojë foto nga errësira e barkut të njeriut, më se ndoshta nuk ishte e nevojshme (domosdoshmëri) të përmenden në atë kohë, të gjitha mundësitë e të kuptuarit të këtij koncepti të dijes së Allahut të Lartësuar.