Zeri Islam

Biografia e Imam Maturidiut

Në besimin (akaidin) Islam medhhebi Maturidi i atribuohet Imam Ebu Mansur Muhamed bin Muhamed bin Mahmud el-Maturidiut. Ndërsa shoqëria e cila përfaqëson këtë doktrinë (medhheb) në besim (akaid) quhen “el-Maturidije - Maturiditët”.

Alemu’l-Huda (Shenja e Udhëzimit), Imamu’l-Huda ve’l-Mutekel-limine (Prijësi i Udhëzimit dhe Apologjetikëve) që njihet me këto pseudonime Imam Maturidiu përafërsisht ka lindur më vitin 238/852 në fshatin Maturid të Semerkandit, në trojet e quajtur Maveraen-Nehru (Trojet përtej lumit).[1] Ka vdekur në vitin 333/944 në Semerkand. Imam Maturidiu ka bërë shërbime të mëdha dhe të dobishme Islamit dhe është prijësi i dijetarëve Islam. Gjithashtu në trojet e quajtura Maveraen-Nehru është themeluesi dhe përfaqësuesi i shkollës së Kelamit Ehli Sunne. Ndërsa përfaqësuesi i shkollës Kelamite të Ehlis-Sunnes në Irak është Ebu’l-Hasen el-Esha’riu (v. 324/936).

Në periudhën të cilën ka jetuar Imam Maturidiu kanë sunduar Samanitët të cilët i kanë shërbyer shkencës dhe letërsisë. Ndërsa neve sot që na kanë arritur nga veprat e Imam Maturidiut si Te’vilatu’l-Kur’an dhe Kitabu’t-Teuhid kuptojmë se Imam Maturidiu ka qenë dijetar i madh i cili ka poseduar dituri dhe njohuri të thella si në Kelam, Tefsir, Historinë e Medhhebeve (Sekteve), Fikh dhe në Metodologjinë e Fikhut (Usuli Fikh). Mësuesit e tij kanë qenë nga dijetarët të cilët kanë qenë përfaqësues të shkollës së Imam Ebu Hanifes, ata janë: Ebu Nasr el-Ijadi, Ebu Bekr Ahmed El-Xhurxhani dhe Muhamed bin Mukatil er-Razi. Ndërsa mësuesit e këtyre dijetarëve ka qenë Ebu Sulejman bin Musa El-Xhurxhan i cili ka qenë nxënësi i  Imamejnëve – Dy Imamëve (Imam ebu Jusufi dhe Imam Muhamedi) të cilët kanë qenë ndër nxënësit më të dalluar të Ebu Hanifes. Imam Maturidiu nga mësuesit e tij ka transmetuar traktatet (veprat) e Imam Adhamit: “Fikhul-Ekber”, “Er-Risale”, “El-Vasije”, “El-Fikhul-Ebsat” dhe “el-Alimu ve’l-Muteal-lim”. Gjithashtu edhe Imam Maturidia ka përgatitur dhe kanë nxjerr dijetarë të mëdhenj si Ebu Lejth el-Buhari dhe Ebu Muhamed Abdulkerim bin Musa El-Pezdevi. Këto dijetarë duke pasur dashuri dhe respekt të madh ndaj Imam Maturidiut kanë përhapur dhe zhvilluar doktrinën Maturidite duke i përforcuar argumentet e saja.

Ndërsa shkolla apologjetike Esh’arite e cila është themeluar dhe zhvilluar në Irak në të cilin vend kanë qenë të themeluara shumë shkolla novatore. Imam Esh’ariu ka qenë në debate dhe dialogë të ashpra me Rafiditët, Karamitët dhe veçanërisht me Mu’tezilitët. Ndërsa në vendin në të cilin jetoj Maturidiu ishte larg Irakut e cila ishte me trazira të shumta nga shkollat novatore. Ndërsa më vonë një pjesë e këtyre rrymave kishin filluar t’u dëgjohet zëri edhe në trojet përtej lumit në të cilin më së shumti rryma Mu’tezilite. Përfaqësuesit e shkollave novatore edhe pse ishin përfaqësues, por nga ata gjithashtu ekzistonin edhe në këto troje. Imam Maturidiu u bëri ballë me logjik dhe vendosmëri të madhe. Në pjesën Ma varae en-Nehru përveç doktrinës Mu’tezilite nga doktrinat të cilat arritën janë edhe Ed-Dehrije (Natyralistët), Thanevije (Dualistët) dhe Karamitije.

Vepra e Imam Maturidiut “Kitabu’t-Teuhid” është vepër më e çmueshme dhe dokument më i vjetër i cili ngërthen mendimet e çoroditura të rrymave novatore.

 Metoda e Imam Maturidiut

Si Esh’ariu ashtu edhe Maturidu për të ngadhënjyer Mu’tezilitët dhe doktrinat novatore (medhahibu’l-bida’) kanë marrë metodën e cila i përshtatet logjikës së shëndoshë nga armiqtë e tyre dhe janë bërë themelues të Kelamit Ehli’s-Sunne. Ndërsa ai i cili metodën më të saktë dhe shkencore që e fillon duke ju dhënë vlerë logjikës dhe naklit (transmetimit / shpalljes) dhe që i ka mëshiruar këto në esencë duke shpjeguar Akaidin Islam është Imam Ebu Mansur el-Maturidiu. Sepse në fe nuk ekziston asgjë e cila nuk është në përputhshmëri me logjikën. Cilësitë e All-llahut si të ekzistuarit të All-llahut, jeta, dituria, fuqia, vullneti edhe Pejgamberia e Muhamedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem që të gjitha vërtetohen me anë të  logjikës. Gjithashtu edhe për ato nga shpallja lidhje me lajmet metafizike për ahiretin dhe gjendjet e saja mund të tregohen mundësia e tyre edhe me logjik dhe të besojmë ashtu siç na ka lajmëruar i Dërguari i All-llahut.

Në metodën e Kelamit për të besuar parimeve dhe çështjeve duhet që të gjitha të vërtetohen me Haberus-Sadik / Lajmë i Vërtet (lajmë i arritur në mënyrë autentike deri tek ne nga Haberu’r-Resul / Lajm i të Dërguarit të All-llahut). Ndërsa kur bëhet fjalë për të vërtetuar argumentet e duhura... Nga këto tregohen gjithësisë dhe atyre që janë për to në lidhshmëri dhe përtej tyre që mbeten përdoret logjika. 

Njohuritë tona për t’i bazuar në këto tre themele burimore dhe për vlerësimin e tyre që u ka bërë shpjegime në lidhje me to është Imam Maturidiu. 

Imam Maturidiu është mutekel-limi (akaidologu) dhe dijetari i parë mysliman që ka bërë fjalë për shkaqet dhe vlerat e njohurive tona, dhe mu për këtë kelamistëve (akaidologve) pasi tij që kanë ardhur u ka hapë një epokë të re.  Ngase kelamistët pas tij në parathëniet e veprave të tyre kanë shkruar mendimet për burimin dhe shkakun e njohurive tona.

Imam Maturidiu në librin “Kitabu’t-Teuhid” thotë: “Njeriun në rrugën e shkencës që e arrin janë organet e ndjenjave të shëndosha (bërja e provave dhe vështrime me to), lajmet dhe logjika argumentuese. Nuk është e mundur që të arrihet në dije pa këto. Ngase nga këto ka grupe të njohurive që çdo njëra hynë brenda fushës së vet dhe çdo njëra fushë e dijes trasohet nëpër mjet rrugës së saj të veçantë. Ai i cili e mohon dijen e cila arrihet nëpërmjet ndjenjave është kryeneç dhe egoist”. (Kitabu’t-Teuhid, Bejrut, 1970, fq. 7-8).

Lajmet sipas Imam Maturidiut ndahen në dy lloje:

1. Lajme Mutevatir / Frekuentive (Haberu’l-Mutevatir)  të cilat duhet vërtetuar se a janë të vërteta ose jo.
2. Lajmet e Pejgamberëve (Haberu’r-Resul). Nga mrekullitë e tyre që tregojnë për të vërtetën gjithsesi që janë më të besueshme në të treguarit e lajmeve. Sepse për qartësinë e të vërtetës zemra më e qetësuar mund të jetë vetëm nga lajmet e të Dërguarve të All-llahut.

Imam Maturidiu për logjikën thotë: “Të vërtetuarit me logjik do të thotë se duhet pranuar se ekziston shkak i shkencës. Sepse nëpërmjet senseve që përfitohen njohuritë duke i menduar, radhitur dhe gjykimin e tyre që e jep është ajo. Ndërsa logjika është ajo e cila kupton ato që janë larg dhe jashtë senseve; të njohurat me lajme të cilat mund të jenë gabim ose jo. Gjithashtu edhe dallimin në mes mrekullive të pejgamberëve dhe mashtrimet e magjistarëve dhe gjërave të ndryshme se a janë të vërteta apo jo është mendja e cila i kupton që të gjitha këto. Me të medituarit me logjik në urtësitë e krijesave i kuptojmë argumentet të cilat aludojnë në ekzistencën e krijuesit i cili është All-llahu. Po ashtu me logjik mund të dallojmë All-llahun i Cili është Kadim (i përhershëm pa fillim) me krijesat të cilat janë hadith (të krijuara).” (Kitabu’t-Teuhid, fq: 78).

Imam Maturidiu në veprat “Te’vilatu’l-Kur’an” dhe “Kitabu’t-Teuhid” mbron idenë në të medituarit dhe argumentuarit me logjik dhe se shpallja (vahji) domosdo duhet të jetë me argumente logjike. Ndërsa fukahave dhe muhadithinëve të cilët mendojnë se duhet të mbështetmi vetëm shpalljes (nakl) nga frika se mendja mund të ngatërroj të mos mund me gjet të vërtetën u thotë: “Njeriun që e largon të mos e përdorë logjikën nuk janë tjetër përpos cytjet e djallit. Sepse djalli (shejtani) e pengon njeriun nga trungu i mendjes,  kështu që ai për të arritur në ato çka dëshiron ai  i trondit në bindjen e tyre. Të përdorurit e logjikës rreth gjërave është për të njohur principet dhe përfundimet e fshehura të tyre.  Pastaj nga këto se gjëja është hadith / e shpikur (e krijuar) janë argumente të cilat tregojnë se ekziston krijuesi për ata të cilët largohen nga ndjekja e epsheve të veta. Duhet ditur se ajo çka e pengon njeriun nga të përdorurit e logjikës janë cytjet e djallit dhe puna e tij.” (Kitabu’t-Teuhid, fq: 136).

Gjithashtu Imam Maturidiu për të mbrojtur mendjen nga gabimet dhe rrëshqitjet duhet që të veprohet kujdesshëm, ngase duhet të mbështet të logjikuarit me shpalljen. Në lidhje me këtë thotë: “Kush duke u mbështetur shpalljes (naklit) dhe mohon të përdorurit e mendjes me kujdes dhe atyre nga mendja që mbeten të fshehura në esencë për të kuptuar dhe nga Pejgamber s.a.v.s. duke mos pasur asnjë sinjal me logjikën jo të plotë dhe të kufizuar nëse mundohet që të gjitha urtësitë e All-llahut t’i ngërthen atëherë mendjes së tij i bën padrejtësi dhe ia mbart një barrë të cilën nuk mund që t’a mbanë.” (Muhamed Ebu Zehra, Tarihu’l-Medhahibi’l-Islamije fi Sijaset-i ve’l-Akaid, fq: 212-213)

Imam Maturidiu traktatet e Imam Ebu Hanifes të cilat i ka transmetuar nga mësuesit e tij, kështu që prej akaidit i shndërruan në Ilmu’l-Kelam, sepse këtyre traktateve ka qenë e domosdoshme të besohet se te këto kanë pasur njohuri në të cilat është shpjeguar akidja e Ehlis-Sunnes. Imam Maturidiu nga këto traktate ka sqaruar besimin dhe përforcuar këtë me argumente të tjera të shpalljes dhe e ka përkrahur logjikën me argumente të prera. Gjithashtu edhe duke detajizuar çështjet e Akaidit me argumente të prera ato i ka përforcuar. Imam Maturidiu në shtetin Maveraennehru dhe në vendet tjera Islame u bë kelamisti i shkollës së Ebu Hanifes dhe prijësi i Ehlis-Sunne ve’l-Xhema’s. Në akaid mu për këtë shkak medhhebi hanefi iu atribuo Imam Maturidiut. Kështu që të gjithë kelamistët e medhhebit hanefij u quajtën Maturidi, përveç një grupi të vogël. Ndërsa përkatësia e emrit të Imam Ebu Hanifes iu atribuo vetëm te dijetarët hanefi të fikhut. Nga shumica e kelamistëve dhe studiuesve themeluesi i shkollës Maturidite të Kelamit Ehli’s-Sunne nuk është Imam Maturidiu, por Imam Ebu Hanifja, ndërsa Maturidiu është ai i cili ka shkruar burimet e akaidit me argumente logjike dhe nakl (shpallje). Disa të tjerë sikur që thuan se Maturidiu nuk ka qenë i lidhur ndaj Imam Esh’ariut, por Imam Ebu Hanifes dhe përfaqësuseve të tij që i ka regjistruar burimet dhe që ka shpjeguar medhhebin Ehlis-Sunne dhe që e ka përkrahur dhe e ka vazhduar metodën e tij.

Imam Ebu’l-Hasen El-Esha’riu me Imam Ebu Mansur El-maturidiun në përhapjen e medhhebit ehlis-Sunne dhe në përfundim të shumë sqarimeve edhe pse janë bashkë, por që të dy metodën e Kelamit qoftë edhe shumë pak kanë një dallim njëri-tjetri. Që të dy kelamistët padyshim që akaidin të cilin e ngërthen Kur’ani janë munduar që të vërtetojnë me argumente logjike. Sepse logjika e shëndoshë me shpallje të vërtetë nuk mund që të kundërshtohet. Por Maturidiu më shumë rëndësi i jepte logjikës nga Esh’ariu. Kështu që këto shembuj do të tregojnë atë se sa i jepte rëndësi mendjes:

1. Sipas dy medhhebeve (Maturidi dhe Esh’ari) me argumente logjike të diturit ekzistencën e All-llahut është farz (obligim). “Sipas Maturidiut edhe në qoftë se nuk është dërguar Pejgamber All-llahun duhet njohur me logjik. Logjika është e cila e percepton domosdoshmërinë e njohjes së All-llahut. Edhe pse mendja ekzistencën e All-llahut dhe domosdoshmërinë e njohjes së tij mund të dije, por pa dërgim të Pejgamberit nuk mund që të dihet se cilat dispozita janë të obliguar nga All-llahu vetëm me anë të logjikës.” Qëndrimi i Maturidive në lidhje me domosdoshmërinë e përdorimit të logjikës për ekzistencën e Zotit rrjedh nga Imam Ebu Hanifja. Kemaluddin El-Bejadi (1098/1687) thotë Imam Ebu Hanifja ka thënë: “Mendja duke shikuar krijesat dhe e cila është mjeti i njohjes së Krijuesit të madh, nuk është e justifikueshme që të pranohet mos njohja e All-llahut.” (Në lidhje me këtë shiko qëndrimet e Ebu Hanifes në veprën e Kemaluddin El-Bejadi, Isharatu’l-Meram, Egjipt, 1949/1638, fq: 78).

Ndërsa Esh’aritët thonë: “Mendja edhe pse është mjet për të njohur ekzistencën e All-llahut, por ajo nuk është që e bënë të domosdoshme atë, por All-llahu është Ai i cili e bënë këtë të domosdoshme. Urdhri i All-llahut njihet nëpërmjet shpalljes dhe sheriatit (legjislacionit).”

Sipas Maturidive edhe pse All-llahu është ai i cili urdhëron për domosdoshmërinë e njohjes së Tij, por mendja mund të njoh këtë urdhër të cilin e obligon All-llahu. Por, ndonjë i cili është i mençur duke lënë argumentin logjik pa justifikim rreth ekzistencës së All-llahut dhe njëshmërisë së Tij atëherë kjo është haram (e ndaluar) si dhe është mëkatar. Sepse mendja mund të njoh All-llahun. Ndërsa për veprat e obliguara që të dy shkollat janë të një mendimi se mendja nuk mund t’i njoh ato.

1. Gjithashtu Maturidiu në lidhje me të mirën (husun) dhe të keqen (kubuh) thotë: “All-llahu një punë e urdhëron se ajo në esencë është e mirë dhe se dobia e saj është më e madhe se dëmi. (Ngase e mira është argumenti i urdhrit) All-llahu kur urdhëron për një çështje, ajo argumenton se ajo vepër është e mirë. Nëse një vepër në esencë është e keqe All-llahu ndalon atë, ngase All-llahu kur ndalon një çështje, ajo argumenton se është në esencë jo e mirë dhe se dëmi i saj është më e madhe se dobia.”

Sipas Maturidiut çështjet dhe gjërat sipas të mirës (el-husnu) dhe të keqes (el-kubh) ndahen në tre pjesë:

1. Të kuptuarit e njeriut të mirën e gjërave nga vet mendja e tij,
2. Të kuptuarit e njeriut të keqen nga vetë mendja e tij dhe
3. Të mos kuptuarit e njeriut me mendje të mirën dhe të keqen, por vetëm me urdhrin e All-llahut.

Mendja të cilën e dinë të mirë bile edhe atë All-llahu e urdhëron, dhe të keqen që e dinë All-llahu, atë e ndalon. Ngase mendja nuk është ajo e cila mban të drejtë për të obliguar. Dhe se në lidhje me detyrat e fesë, e drejta e të detyruarit është vetëm e All-llahut dhe njerëzit që i obligon është vetëm Ai.

Ndërsa sipas Esh’arive thuan: Gjërat dhe veprat në esencë nuk përmbajnë të mirë ose të keqe, por All-llahu pse ka urdhëruar është e mirë dhe pse ka ndaluar është e keqe. Mendja nuk mund të percepton të mirën ose të keqen e sendit ose veprës.

Mu’tezilitët thuan: Mendja që kupton të mirën e sendit, ajo gjithashtu obligohet me mend. Gjithashtu të larguarit nga e keqja është nga mendja e cila ndalon atë.

1. Sipas Esh’ariut All-llahu nuk vepron asnjë vepër për ndonjë shkak. All-llahu një vepër nuk mbështet në ndonjë shkak ose dobi, sepse Ai nuk mund të merret përgjegjës për atë çka vepron. Në ajetet që theksohet urtësia e All-llahut bëjnë pjesë në diturinë dhe vullnetin e All-llahut.

Ndërsa sipas Maturidiut All-llahu veten e Tij e atribuon me atributin El-Hakim (I Urti). All-llahu nga veprat e kota dhe të këqija është i pastër, sepse për çdo vepër Ai ka urtësi. All-llahu i Lartëmadhëruar si në veprat e obliguara, ashtu edhe në veprat e krijuara që detyron dhe bën obligim në atë ka urtësi dhe qëllim, sepse Ai është i vetmi i lirë çka të dëshiroj dhe çka të dëshiroj të veproj. Sepse domosdoshmëria është kundër vullnetit dhe se ia kujton se ka të drejtë te tjetri dhe se ai çka kryen atë është përgjegjës i tyre, ndërsa All-llahu nuk është përgjegjës për atë çka vepron.

1. Sipas Maturiditëve atributi i All-llahut et-Tekvin (të krijuarit) e pranojnë si atributet tjetër eternal dhe të vërtetë nga atributi el-Kudre (Fuqia). Ngase All-llahu veten e Tij në Kur’an e ka atribuar me atributin el-Halik (Krijues). All-llahu gjërat nuk i krijon me atributin el-Kudre, por, me atributin et-Tekvin.

Ndërsa Esh’aritët atributin et-Tekvin e pranojnë si lidhshmëri ndaj gjërave të reja që i krijon nga atributi el-Kudre.

Nga kjo shihet se Maturiditët kanë qëndruar të lidhur ndaj naklit (transmetimit / shpalljes)  dhe nga kjo nënshtrihje duke mos dhënë kompromis ka bërë sqarime logjike duke ia përshtatur esencës së naklit (transmetimit). Ndërsa Ismail Hakki nga Izmiri në veprën e tij Jeni Ilmi Kelam (Shkenca e Kelamit të Ri) kur përmend dallimet në mes Esh’arive dhe Maturidive thotë: Sipas Esh’arive tevbetu’l-je’s (pendimi i personit i cili gjendet në agoni të vdekjes nga të përjetuarit të dënimit të Zotit e pranon besimin) kjo teube nuk është e pranuar. Ndërsa sipas Maturidive është e pranuar. (Yeni Ilm-i Kelam, I, 115) Kjo thënie e tij është gabim ngase sipas Maturidive teubetu’l-jes në asnjë mënyrë nuk është i pranuar.

Imam Maturidiu në Te’vilat Ehlis-Sunne dhe Ebu’l-Muin En-Nesefiu në Et-Tebsira i kanë sqaruar shkaqet e mos pranimit të teubetul-je’s. Imam Maturidiu thotë: Ky besim është për largim të frikës dhe dënimit, dhe se nuk është besim i cili është arritur me vepër që atij (të vdekurit) që të jetë besim me mund dhe shpresë... (Te’vilat li-Ebi Mansur El-Maturidi, Kajseri Rashid Ef. Kytyphanesi, nr. 47, vr. 1829).

Ndërsa Ebul-Muin En-Nesefiu thotë: Ndonjëri duke qenë në agoni të vdekjes ose në botën tjetër duke përjetuar dënimin ai beson ndërsa ky besim i tij është i papranuar dhe i pavlefshëm... (Tebsiretul-Edil-le, Rashid Ef. Kytyphanesi, nr. 496, vr. 86).

Nuk është pendim (i pranueshëm) i atyre që vazhdimisht bëjnë punë të këqia dhe vetëm atëherë kur t’i vjen vdekja ndonjërit prej tyre, të thotë: “Unë tash u pendova!” e as i atyre që vdesin duke qenë jobesimtarë. Ndaj tyre kemi përgatitur dënim të ashpër. (Sure En-Nisa, 4/18)

Por besimi i tyre, kur e vërejtën dënimin tonë, nuk u bëri dobi. Ky është ligj i All-llahut (i kahershëm) ndaj robërve të Tij dhe aty, në atë ?ast, pësuan disfatë jobesimtarët. (Sure El-Mu’min, 40/85) si dhe ajete të tjera me këtë kuptim. Maturiditët nuk bine në kundërshtim me kuptimin literal të ajeteve.

Në historin Islame medhhebet të cilat trajtojnë akaidin në esencë janë katër. Këto mund t’i radhisim kështu për nga të trasuarit të rrugës së Pejgamberit dhe Sahabeve:

1. Ehlis-Sunne veçanërisht të quajturit Es-Selefije këto janë ata të cilët kanë qenë të lidhur ndaj kuptimit të teksteve (ajteve dhe haditheve) në mënyre literale dhe kanë pasur princip dorëzimin (mos përgjigjen në shumë çështje). Si dhe themelet e besimit të theksuara në Kur’an duke mos i shquartuar shumë e shumë me logjik besojnë direkt.
2. Esh’aritët: Këto duke marrë për bazë tekstet këto i mbrojnë me argumente logjike.
3. Maturiditët: Edhe këto si Esh’aritët e pranonjë metodën kelamite. Me Kur’an dhe Hadithe sahihe të lajmëruara çështje të besimit i mbrojnë më shumë me argumente logjike dhe të forta.
4. Mu’tizilet: Këto duke marrë për bazë logjikën i kanë mbrojtur tekstet me të. Disa hulumtues Maturiditët për nga Selefistët i mbështetisin më afër Mu’tezile për shkak të dhënies së logjikës rëndësi të madhe. Në këtë fushë të katërkëndshit në një kënd gjendet Selefije (Ehlul-Hadith) ndërsa në këndin tjetër Mu’tezile. Nga kjo fushë e përfundimit të këndit me Mutezilen janë Maturiditët, ndërsa me Muhaddithinët janë Esh’arit.

Imam Maturidiu këtë princip duke parë të nevojshme argumentin logjik me ndihmën e teksteve (Kur’anit dhe Hadithit) ai këtë e ka përdorur dhe në Tefsirin e tij. Ai në vepërnë e tij Te’vilatu’l-Kur’an ajetet muteshabih (jo të qarta) i ka bartuar te ajetet muhkem (të qarta. Dhe nëse gjente rrugë për të komentuar Kur’anin me Kur’an atë e përdorte. Ngase një pjesë e Kur’anit me një pjesë tjetër nuk mund të bien në kundërshtim. A nuk e përfillin ata (me vëmendje) Kur’anin? Sikur të ishte prej dikujt tjetër, përveç prej All-llahut, do të gjenin në te shumë kundërthënie. (Sure En-Nisa, 4/83). Maturidiu ajetet muteshabih nëse nuk mund të gjente ndonjë ajet të qartë për të bazuar dhe një argument të prerë atë ajet muteshabih nuk e bënte te’vil. Këtë metod të përdorur në lidhje me te’vilin e ajeteve muteshabih të njëjtën metod e ka përdorur edhe Esh’ariu. Por, nga kelamistët e vonshëm pre Esh’arive dhe Maturidive për të mos rënë njerëzit në teshbih (antrapomorfizëm) i kanë bërë ajetet te’vil. Në këto te’vile (interpretime) kanë sqaruar se kuptimi i tyre nuk është kuptim i prerë, por është në fushën e supozimit.

ZHVILLUESIT E MEDHHEBIT MATURIDI

Akaidi dhe Kelami Maturidi mësohet nga vetë metoda e kësaj shkolla nga të cilët autorët kanë shkruar vepra. Maturidi ka shkruar shumë vepra, por prej tyre shumica janë humbur, ndërsa sot ekzistojnë vetëm dy prej tyre:

Njëra prej tyre është Te’vilatu’l-Kur’an ose Te’vilat Ehli’s-Sunne. Në bibliotekat e botës supozohet se për afërsisht janë 50 kopje. Ndërsa në Stanboll thuaj se në të gjitha bibliotekat e saj gjendet ka një kopje. Ky tefsir është shumë i vlefshëm i cili është shkruar me metod të dirajes (racionale). Autori në këtë tefsir kur është bërë fjalë për çështje të akaidit në ajete ai është zgjeruar shumë në to si dhe qëndrimet e medhhebeve novatore i kundërshtonte. Kështu që kjo vepër konsiderohet një burim shumë i vlefshëm për doktrinën e akaidit Maturidi. Kjo vepër është komentuar nga Ebu Bekir Muhamed bin Ahmed Es-Semerkandi (v. 533h./1158m.).  Një kopje e saj gjendet në biliotekën Ali Pasha, nr. 283. Ndërsa vepra tjetër është Kitabu’t-Teuhid kopja e së cilës gjendet vetëm në bibliotekën e  Universitetit të Cambridge-it, e regjisturar me nr: 3651. Në vitin 1970 nga Dr. Fet’hullah Hulejf është verifikuar dhe në Bejrut është shtypur.

Medhhebi Maturidi që e ka zhvilluar dhe e ka ngritur në më në krye është Ebul-Muin Mejmun bin Muhamed En-Nesefi (417-508/1024-1115). Ky është kalmisiti më i madh i medhehebit maturidi. Imam Nesfiu ka qenë i lidhur në të gjitha çështjet me Imam Maturidiun përveç çështjes lidhje me besimin e imituar. Në kelamin Esh’arit pozita dhe vlera e Ebu Bekr Bakilanit (v. 403/1013) dhe Gazalit (v.505/1111) çka është, është e njëjtë edhe e Ebu’l-Muin En-Nesefiut. Vepra e tij Tebsiratu’l-Edil-le është një çelës i fshikëz. Ndërsa libri tjetër i tij është Et-Temhid li Kavaidit-Teuhid. Kopjet e këtij libri gjenden në disa biblioteka të Stanbollit, si në Bibliotekën Bejazid, nr: 3078, vr. 158. Gjitashtu libri Bahru’l-Kelam fi Akaidi Ehlil Islam është shtypur në Konja nga Ali Ramazan Hadimi, vitin 1327-1329h./1911m. Ky libër në të njëjtin vitë është botuar edhe në Kairo-Egjipt.

Medhhebit Maturidi edhe Nesefi të tjerë i kanë shërbyer. Qyteti Nesefi gjendet mes lumit Xhejhun dhe Semekrand. Në mes jetë në këtë qytet janë ritur shumë dijetarë të cilët kanë shkruar vepra në të gjitha degët e shkencave Islame. Ebu Hafs Nexhmeddin Omer En-Nesefi (v. 537h./1142m.), Burhanuddin En-Nesefi (687h./1289m.), Ebu’l-Berkat En-Nesefi (v. 710h.). Këto janë dijetarët mëdhenj nga qyteti En-Nesef të cilët i kanë shërbyer medhhebit maturidi. Ky i fundit  Ebu’l-Berkat En-Nesefi e ka shumë të njohur tefsirn Medarikut-Tenzil ve Hakaikut-Te’vil. Në këtë tefsir vende të ndryshme flitet në lidhje me qëndrimet e kelamit Maturidi.

Imam Ebu Mansur El-Maturidiu thotë: Një besimtar i cili nuk bazohet në argumente logjike dhe beson verbërisht duke imituar në besim, ai këtë besim nuk e ka të pranuar, ngase nuk është bazuar në një burim të fortë. Në lidhje me këtë qëndrimet e Maturidiut Ebul-Muin En-Nesefiu në Tebsiratul-Edil-le kështu i përmend: “Vëretimi i besimit të imituesit pse është pa argument ai nuk është i vlefshëm, sepse robi shpërblehet nga mundi. Ndërsa imituesi (mukalidi) për të fituar esencën e besimit nuk përjeton vështërsi. Në të kundërt për të arritur në besim përjetohet mundime duke u përballuar për të larguar dyshimet duke vështuar rregullat e të logjikarit, të sjellurit argumente dhe për të dalluar dyshim me argumente të prera… Ngase njeriu harxhon mundin vetëm para se t’i arrijë kënaqësitë dhe e braktis vetveten në këtë botë të përfiton dobi, pastaj duke mos e zhytër veteveten në mërzi dhe duke mos u përballuar beson duke imituar, atëherë ky nuk mund të përfiton sevape (shpërblime) dhe se vlerën e këtij besimi (imani) nuk mund t’a sheh. Gjitashtu edhe ai më parë duke mos pasur argument dhe kur të përjetoj dënimin atëherë beson, ky besim atij nuk i bën dobi. (Tebsiratu’l-Edil-le, Rashid Kytyphanes, nr. 496, vr 86; Fatih Kytyphanesi, nr: 2907, vr. 96-70). Këtë qëndrim të Maturidiut në krye duke qenë Nesefiu asnjë prej kelamistëve në këtë qëndrim nuk janë pajtuar, sepse besim të deklaruarit e atyreve se janë prej All-llahu dhe të Dërguarit. Besimi është i pranuar gjersa në zemër ekziston në mënyrë të prerë vërtetimi dhe e kundërta e saj rrena kur nuk ekziston. Ndërsa besimtari i cili ka mundësi që të vërteton ekzistimin e All-llahut me argumente dhe ai këtë nuk e vepron, atëherë ai është mëkatar.