I. JETA, SHKRIMET DHE POZITA E TIJ
Imam Ebu Mensur Maturidiu është themeluesi i shkollës maturidite, një nga shkollat e Pasuesve të Sunetit dhe Xhematit ( ??? ????? ???????? ). Emri i tij i plotë është Ebu Mensur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud Maturidi Samarkandi.
Maturidiu lindi në Maturid dhe është i lidhur ngushtë me vendbanimin Maturid, një lokalitet në Samarkand në Transkosani (???? ???? ?????). Ai lindi gjatë epokës së sundimit të halifit abasid Mutevekkilit.
Maturidiu mësoi shkencat e fesë ( ???? ????? ) që nga fëmijëria e tij. Dijen e mori nga një varg shejhësh (dijetarësh), zinxhiri i transmetimit të diturisë së të cilëve arrin tek Imam Ebu Hanife Nu'mani.
Imam Maturidiu shkroi shumë vepra, duke përfshirë kelamin (teologjinë), por pa u kufizuar vetëm në të:
- “Kitab ‘ut-Tevhid / ???????”,
- “Kitab ‘ul-Mekalat / ????????”,
- “Er-Rreddu ale’l-keramita / ???? ??? ????????”, -
- “Bejanu vehmi’l-Mu'tezileh / ???? ??? ???????? ”,
- “Reddu ‘l-usuli’l-hamse li Ebi Muhammed El-Bahilij / ?? ?????? ?????? ???? ???? ???????”,
- “El-Evailu-l-edil-letui li’l-Ka’bij / ????? ?????? ??????”,
- “Reddu Kitab Veidu’-l-fusaki li’l-Ka’bij / ?? ???? ???? ?????? ??????”,
- “Reddu tehdhibi’l-xhedel li’l-Ka’bij / ?? ????? ????? ??????”.
Në shkencën e usuli-fikhut ka shkruar librin “El-Xhedel / ?????” dhe Me’ahidhu Esh’shera’iu fi usuli’l-fikh / ???? ??????? ?? ???? ?????”.
Kurse në tefsirin e Kur’ani kerimit ka shkruar librin:
- “Te’vilatu Ehl’is-Sunneh / ??????? ??? ?????” ose “Te’vilatu ‘ul-Kur’an / ??????? ?????? ”.
Maturidiu u quajt "Imam ‘ul-Huda", "Imam ‘ul-Mutekal-limun" dhe tituj të tjerë. Shumë dijetarë e lavdëruan atë. Kafviu në përkthimin e tij thotë: “Imami i teologëve dhe korrigjuesi i besimeve të muslimanëve, Zoti e ndihmoftë në rrugën e drejtë, kështu që ai u bë në mbështetje të fesë së drejtë, ai përpiloi klasifikimet e mëdha, dhe i hodhi poshtë thëniet e pronarëve të besimeve të rrejshme”, ndërsa Kubra Zadeh thotë: “Lider i Ehlus Sunnetit dhe Xhema'atit. Në ilm’ul-kelam janë dy njerëz: njëri prej tyre hanefi dhe tjetri shafi'. Hanefiu është Ebu Mensur Muhamed bin Muhamed bin Mahmud Maturidiu, Imami i udhëzimit. Ndërsa tjetri është shafi’, ai është shejhu i Sunetit, dhe lideri i grupit, imami i kelamistëve, ndihmuesi i Sunetit, i zotërisë së të dërguarve, mbrojtësit të fesë dhe kërkuesit në ruajtjen e besimeve të muslimanëve, Ebu Hasan Esh'ari Basriut.” Shumica e historianëve u pajtuan se vdekja e Maturidiut ishte në vitin 333 hixhri.
II. QASJA E IMAM MATURIDIUT NDAJ TEFSIRIT
1) Dallimi ndërmjet tefsirit dhe te’vilit
Imam Maturidiu bën dallimin ndërmjet dy koncepteve të tefsirit (??????? - shpjegim) dhe te’vilit (??????? - interpretim).
Sipas tij, tefsiri (shpjegimi) është deklarim i vullnetit të Zotit të Madhëruar dhe është i veçantë për sahabët dhe jo për të tjerët. Sa i përket te’vilit, për të është akti i vështrimit të ajeteve, me qëllim të deduktimit të aspekteve që i bartin ato, pa përcaktuar se ndonjë prej tyre është ajo që dëshiron Zoti i Madhëruar.
2) Shpjegimi i kuptimit që mbajnë ajetet
Në përputhje me dallimin e tij ndërmjet tefsirit dhe te’vilit, Imam Maturidiu e citon ajetin, pastaj përmend atë që u tha në tefsirin e tij, duke përmendur thëniet e njerëzve të interpretimit dhe me to do të thotë sahabët r.a. Pastaj ai përmend kuptimet që mbart ajeti, duke përmendur thëniet e njerëzve të interpretimit, dhe me to ai nënkupton ekzegjetët që nuk janë sahabë, dhe ai mund të përfundojë duke i dhënë përparësi njërit prej këtyre kuptimeve, ose duke i paraqitur ato pa i peshuar.
III. QASJA E IMAM MATURIDIUT NDAJ ILM’UL-KELAMIT
1) Themelimi i teologjisë sunite
Imam Maturidi - përveç Imam Esh'ariut - konsiderohet si një nga themeluesit e teologjisë sunite, e cila bazohet në mbrojtjen e doktrinës së sunitëve përmes arsyes.
2) Kombinimi i arsyes dhe transmetimit
Qasja e tij verbale bazohet në kombinimin dhe pajtimin ndërmjet arsyes dhe transmetimit. Thotë në Kitab’ut-tevhid se “origjina e asaj me të cilën njihet feja janë dy anë: njëra është dëgjimi dhe tjetra arsyeja”.
IV. BAZAT E MEDHHEBIT MATURIDI
Imam Ebu Mensur Maturidiu parashtroi parimet e shkollës së mendimit maturidit, ndërsa ato janë:
1) Tenzihu dhe refuzimi i teshbihut
Shkolla e mendimit maturidit puçet me doktrinën esh'arite duke thënë se ajo është e pastër, duke refuzuar teshbihun (përngjasimin), duke i kuptuar ajetet që duket se tregojnë ngjashmërinë ndërmjet Zotit të Madhëruar dhe krijesave në kuptimet e tyre të njohura që Arabi e di pa interpretim.
2) Ndarja e së mirës dhe së shëmtuarës
Shkolla e mendimit maturidit gjithashtu ka thënë se veprimet janë në thelb ( ?????? ) të mira ( ????? ) ose të shëmtuara ( ????? ), mirësia ose shëmtia e të cilave është e pavarur nga mendja, ashtu siç ka veprime, mirësia ose shëmtia e të cilave nuk mund të realizohet veçse me sheriat, por në të gjitha rastet nuk ka obligim para ardhjes së Sheriatit.
3) Veprimet e robërve dhe interpretimi i fitimit si kader i vërtetë
Shkolla e mendimit maturidit pajtohet me Imam Esh'ariun duke thënë se veprimi i njeriut është rezultat i krijimit të Zotit të Plotfuqishëm ( ??? ???? ) dhe përfitimit njerëzor ( ??? ??????? ). Por, ndryshe nga Esh'ariu, ai nuk e bëri fitimin thjesht një ndërlidhje veprimi, por më tepër një aftësi reale për të vepruar.
4) Ai që bën mëkat të madh nuk do të qëndrojë në zjarr
Siç e mendon medhhebi maturidi, ai që bën mëkat të madh ( ????? ??????? ) nuk do të qëndrojë përgjithmonë në zjarr, edhe nëse vdes pa u penduar.
Imam Maturidiu thotë: “E drejta e mëkatarëve në mesin e besimtarëve është që çështjen e tyre t'ia delegojnë Zotit të Madhëruar, nëse Ai do t'i falë me mirësinë, bamirësinë dhe mëshirën e Tij. Dhe nëse do, do t'i ndëshkojë ata deri në masën e mëkateve të tyre, që të mos qëndrojnë përgjithmonë në zjarr, besimtarët, ndërmjet shpresës dhe frikës."
5) Veprimet e Zotit të Plotfuqishëm janë në përputhje me kërkesën e urtësisë
Shkolla Maturidite beson se veprimet e Zotit bazohen në kërkesën e urtësisë, sepse Ai është i Urtë ashtu siç e përshkroi Veten në gjykimin e Tij formues ( ???????? ) dhe detyrues ( ???????? ).
Ai e donte këtë urtësi, por e kishte për qëllim, as i detyruar dhe as i obliguar ndaj saj, sepse ai është i zgjedhuri, ndaj nuk thuhet se duhet të bëjë të drejtën dhe më të mirën, sepse obligimi kërkon që të tjerët të kenë të drejtë mbi të dhe Zotin e plotfuqishëm.
Ai nuk pyet punëtorët që bëjnë, dhe se dënimi i të pabindurit dhe shpërblimi i të bindurve është për shkak të urtësisë së qëllimit të tij, dhe ai pengohet nga thyerja e premtimit të tij sepse Zoti premtoi sipas urtësisë së Tij.
Shkolla maturidite beson se veprimet e Zotit të Madhëruar janë në përputhje me kërkesat e urtësisë, sepse Ai është i urtë ashtu siç e ka përshkruar Veten në gjykimin e Tij formues dhe detyrues, se dikush tjetër ka të drejtë mbi të, dhe Zoti i Madhëruar nuk i kërkon punëtorët për të bërë, dhe se dënimi për të pabindurit dhe shpërblimi për të bindurin është për shkak të urtësisë së qëllimit të tij, dhe ai e pengon atë që ta thyejë premtimin e tij sepse Zoti premtoi sipas urtësisë së tij.
6) Raportimi i dijetarëve se shkolla maturidite është një nga shkollat sunite
Nëse disa dijetarë mohuan se medhhebi maturidit është një nga shkollat sunite, bazuar në ngushtimin doktrinor të termit Ehli Sunet, i cili e kufizon termin në një shkollë të caktuar, shumë dijetarë nga të gjitha shkollat e Ehli Sunetit, duke përfshirë shkollën hanbelite, kanë vendosur që shkolla e Maturidiut është një nga doktrinat e sunitëve, bazuar në doktrinën e përfshirjes juridike të termit Ehli Sunet, e cila bazohet në bazë të faktit se termi ka konotacione të shumta, të veçanta dhe të përgjithshme, dhe duke u bazuar në këtë, ai sheh se përshkrimi i një doktrine të veçantë me këtë term në veçanti, nuk do të thotë se ky term është i kufizuar në të, kështu që lejohet të përshkruani shkollat e tjera me të në përgjithësi, përderisa këto sekte janë të kufizuara nga kontrollet e terminologjisë ligjore.[1]
Imam Ibn Haxher Hajtemi thotë: “Me Sunet synohet ajo mbi të cilën është Imami i pasuesve të Sunetit dhe Xhematit, Shejh Ebu Hasan Esh'ari dhe Ebu Mensur Maturidi.”[2]
Dijetari Seffarijini Hanbeli thotë: “Ehlu Sunet ve’l-Xhema'ati janë tre grupe: Etheristët, dhe imami i tyre Ahmed ibn Hanbeli r.h.m., Esh'aristët, dhe imami i tyre Ebu Hasan Esh'ariu r.h.m. dhe Maturidistët dhe imami i tyre Ebu Mensur Maturidiu r.h.m.”[3]
Dijetari i njohur Mevahibi Hanbeli thotë që grupet sunite janë tre: esh'aritët, hanbelitët dhe maturiditët, siç dëshmohet nga dashamirësia e dijetarëve Hanbeli ndaj Esh'ariut në shumë libra teologjikë dhe në të gjitha librat hanbelitë).[4]
Përktheu[5]:
N. Ibrahimi
__________________________________________________
[1] Imam Murteda Zebidi, It’haf’ us-Sadeti il-Muttekin, pjesa 2, fq. 86.
[2] Ibn Haxher Hajtem, Ez-Zevaxhiru an iktiraf ’il-kebairi, fq. 82.
[3] Seffarijini Hanbeli, Levami’ul-Envar’il-Behijjeh, pjesa 1, fq. 73.
[4] Mevahibi Hanbeli, El-Ajnu ve’l-Ether, fq. 53.
[5] Burimi i përkthimit: Sabri Muhammed Halil, El-Imam El-Maturidijj ra’idu’l-aklanijjeti’l-islamijjeh, në:?????? ????????? ???? ????????? ????????? – ?????? ?????? ??????? ???? ???? ???? ???? (wordpress.com).