Zeri Islam

A. HISTORIA E SHFAQJES SË MATURIDIZMIT

Nga perspektiva islame, aspektet politike dhe të besimit janë probleme serioze që kanë shteruar energjinë e mendimit dhe politikanëve muslimanë që nga vdekja e Pejgamberit a.s. Këto dy gjëra janë të lidhura dhe të ndërlidhura me njëra-tjetrën. Për shkak të kësaj çështjeje politike, ajo u përshkallëzua në një çështje besimi, si për mëkatet e mëdha, jobesimtarët dhe besimtarët që më vonë lindën disa shkolla teologjike si havarixhët, murxhitët dhe mu'tezilët.

Mu'tezile është një grup që sjellë probleme teologjike që janë më radikale dhe filozofike se problemet e sjella nga havarixhët dhe murxhitët, kështu që shumë produkte të mendimit nuk janë në përputhje me pikëpamjet e tradicionalistëve. Reagimi i fortë i tradicionalistëve u ngrit kundër mu'tezilitëve. Në fund ajo u realizua në formën e një shkolle teologjike të njohur si Ehl’us-Suneh ve ‘l-Xhema’ah, me protagonistët kryesorë Ebu’l-Hasan Esh'ariun dhe Ebu Mensur Maturidiun.[1] Këto dy figura shquhen në mesin e shumë dijetarëve.

Në fund të shekullit të tretë hixhri/të dhjetë gregorian shfaqet Ebu’l-Hasan Esh'ariu në Basra dhe Ebu Mensur Maturidiu në Samarkand. Shkollat e tyre bashkohen për të përgënjeshtruar ose kundërshtuar mu'tezilët, edhe pse Esh'ariu dhe Maturidiu kanë koncepte të ndryshme.[2]

Shkolla maturidite qëndroi me iniciativën e Maturidiut në fillim të shekullit të 4-të h./10-të gregorian.[3] Maturidiu rezultoi (si doktrinë) nga të kuptuarit teologjik të Ehli Sunetit ve‘l-Xhematit,[4] i cili iu përmbajt sunetit, për ndryshim nga mu'tezilitët, që nuk i përmbaheshin fort sunetit. Prandaj, grupi i Ehli Sunnet ve’l-Xhematit është grupi shumicë ndërsa grupi i mu'teziles është grupi pakicë. Pra, ajo që nënkuptohet me Ehli Sunet ve’l-Xhemat në fushën e teologjisë islame është Esh'ariu dhe Maturidiu.

Maturidiu dhe Esh'ariu shfaqen së bashku në të njëjtën shoqëri dhe me të njëjtin mendim. Esh'ariu dhe Maturidi erdhën për të përmbushur nevojën urgjente që kërkonte të shpëtonin veten nga ekstremizmi i njerëzve racionalistë, që kryesoheshin nga mu'tezilitët, dhe nga ekstremizmi i tekstualistëve, që kryesoheshin nga hanbelitët (pasuesit e Imam Ibn Hanbelit).[5]

Në fakt, Maturidiu (në shumëçka) është i njëjtë me Esh'ariun, por jeton në një vend tjetër. Esh'ariu jetoi në Basra, Irak, si ndjekës i Imam Shafiut, ndërsa Maturidiu jetoi në Samarkand, si ndjekës i shkollës hanefite. Prandaj, nuk është për t'u habitur që pasuesit e Esh'ariut në përgjithësi janë shafi, dhe pasuesit e Maturidiut janë hanefi.[6]

Samarkandi është një vend diskutimi i shkencave të fikhut dhe usuli-fikhut. Diskutimet në fushën e fikhut u zhvilluan ndërmjet përkrahësve të shkollës hanefi dhe asaj shafi’i. Në rajonin e Samarkandit, hadithi nuk u zhvillua në mënyrë që Maturidiu të përdorte sensin e shëndoshë në zgjidhjen e problemeve fetare.

Mendimet e Maturidiut synojnë të frenojnë mu'tezilet si dhe esh'aritët. Megjithatë, jo të gjitha mendimet e Maturidiut janë në kundërshtim me mu'tezilen. Në disa mendime të tij janë pothuajse të njëjtë me mendimet e mu’teziles. Prandaj, Maturidiu shpesh quhet "të jetë në mes teologjisë së mu'tezilëve dhe esh'aritëve".[7] Në zhvillimin e mëvonshëm të rrjedhës Maturidiu është i ndarë në dy drejtime, përkatësisht Shkolla Maturidite e Samarkandit (me Ebu Mensur Maturidiun) dhe Shkolla Maturidite e Buharës (El-Maturidijjeh El-Buhara (me Ebu‘l-Jusr Muhamed Pezdeviun).

B. SHKOLLA MATURIDITE E SAMARKANDIT

Emri i vërtetë i Maturidiut ishte Muhamed ibn Muhamed ibn Muhamed Ebu Mensur Maturidi. Me origjinë ai ishte nga Maturidi, që është një zonë në Samarkand. Aq shumë është i lidhur me këtë vend sa që nganjëherë emri i tij bazohet në Samarkandin dhe zakonisht quhet Ebu Mensur Muhamed ibn Muhamed ibn Mahmud Maturidi Samarkandi.[8] Ai lindi pikërisht në Maturid, Uzbekistan, në gjysmën e dytë të shekullit të 9 e.s.[9] Në fakt viti i lindjes së tij nuk dihet me siguri, por Muhamed Ebu Zehreh shkroi, i vlerësuar në mesin e shekullit të 3 h., sepse ai studioi shkollën e jurisprudencës dhe teologjisë hanefite nga Nasr Ibn Jahja Belhi, i cili vdiq në vitin 268 h.[10]

Një pikëpamje tjetër thotë se Ebu Mensur Maturidiu ishte një teolog (mutakilim) i kelamit (teologjisë islame), i cili vdiq në vitin 333 h./944 e.s.[11] Ai jetoi rreth shekullit të tretë dhe të katërt hixhri ose në mesin e shekullit të nëntë deri në mesin e shekullit të dhjetë të erës sonë.

Gjatë jetës së tij, Maturidiu mori njohuri nga shumë mësues, ndër ta edhe nga Ebu Neshr Ahmed ibn Abbas Bejadi, Ahmed ibn Is’hak Xhurxhani dhe Neshr ibn Jahja Balhi, të cilët ishin dijetarë udhëheqës në shkollën hanefi.[12]

Maturidi në fushën që studioi shkroi një numër të konsiderueshëm librash. Prej tyre janë: "Kitabu Te'vilat ‘ul-Kur'an, Kitabu Ma'ahidh-ush-Sherai’i, Kitab Xhedel, Kitab ‘ul-Usul fi Usul’id-din, Kitab ‘ul-Mekalat fi ‘l-Kalam, Kitab Redd Tehdhib ‘ul-Xhedel li ‘l-Ka'bij, Kitab Redd ‘ul-Usul ‘il-hamsati li Ebi Muhammed El-Babili, Redd Kitab ‘ul-Imam li ‘l-Belhi el-Revafid dhe El-Radd 'ala ‘l-Keramitah”.[13]

Maturidiu ishte një ndjekës besnik i Ebu Hanifes, i cili dihej se ishte i rreptë me vlefshmërinë e mendimeve të arsyeshme. Aq shumë që Maturidiu përdor shumë krahasime me sens të përbashkët në zgjidhjen e problemeve fetare (teologji).

Ndjekësit e Maturidiut, njëri prej të cilëve ishte Ebu ‘l-Jusr Muhamed Pezdeviu (421-493 h.). Gjyshja e Pezdeviut ishte një nxënëse e Maturidiut dhe mësimet e Maturidiut nga prindërit e tij. Pezdeviu nuk ishte gjithmonë dakord me Maturidiun. Dallimi i mendimeve ndërmjet tyre bëri që shkolla e Maturidiut të ndahej në dy grupe, grupi Samarkandas dhe grupi Buharas.[14]

C. SHKOLLA MATURIDITE E BUHARËS

Pezdeviu u lind në Hudud, një shtet në Pezdah, në fund të vitit 400 h./1010 e.s. Emri i tij i plotë ishte Ali ibn Ebi Muhamed ibn Husein ibn Abdul-Kerim ibn Musa ibn Isa ibn Muxhahis Pezdevi. Pezdeviu ishte një figurë me ndikim të madh të kohës. Kjo shihet nga suksesi i tij për t'u bërë një nën-rrymë e maturidizmit, e cila më vonë u bë e njohur si Maturidizmi Buharas. Përveç kësaj, Pezdeviu ka disa tituj, si Muxhtehid fi ‘l-mesail (muxhtehid i cili nuk bën ixhtihad përderisa ekziston ende mendimi i imamit të tij, por nëse ka një çështje juridike që nuk është diskutuar nga Imami, pastaj ata bënin ixhitihadin për ta zgjidhur atë pyetje).[15]

Këto suksese u arritën duke përgjuar disa nga rezultatet e të menduarit të tij në përputhje me fushën e shkencës që ai njihte, duke përfshirë sa vijon:

a. Sipas tij, shkenca ndahet në dy degë.

E para, shkenca e monoteizmit dhe natyrës, kjo shkencë në parim i përmbahet Kur’anit dhe Hadithit dhe i shmanget epshit dhe herezisë. Muslimanët duhet të ndjekin sunetin e lidhur (me rrugët e ndjekura) ose xhematin e marrë nga sahabët, tabiinët dhe njerëzit e devotshëm, siç mësuan dijetarët e mëparshëm. E dyta, shkenca e sheriatit dhe e ligjit.[16]

b. Në fushën e usuli-fikhut, Pezdeviu propozoi të menduarit rreth ixhmasë. Për të ka disa nivele të ixhmasë, përkatësisht 1) Ixhma të sahabëve, pozicioni i tij është i njëjtë me ajetin dhe haberin mutevatir, 2) Ixhma e njerëzve pas sahabëve, pozita e tij është e njëjtë me hadithin meshhur dhe 3) Ixhma muxhtehid, pra në kohën e selefit, pozicioni i tij është i njëjtë me hadithin ahad.

Sipas tij, ixhmai mund të vërtetohet me një ixhma ekuivalente. Kjo është ajo që bën dallimin me dijetarët e tjerë të jurisprudencës të cilët thonë se ixhmai 'nuk mund të zhvlerësohet me ixhma'.[17]

c. Në fushën e fikhut, ajo jurisprudencë nga tre burime, përkatësisht Librin Kur’anin, Sunetin dhe Ixhmain, ndërsa kijasi konkludohet nga origjina e të treve. Ligjet e sheriatit njihen vetëm duke ditur rregullat dhe kuptimet (nadham ve ‘l-ma'na) që përbëhet nga katër pjesë. Së pari, në formën e rregullave janë shqiptimi dhe gjuha. Së dyti, shpjegimi i rregullave. Së treti, përdor rregullat në kapitullin bejan (shpjegim), dhe së katërti, duke ditur kufijtë e qëllimit dhe kuptimit për shkak të gjerësisë dhe mundësive të shumta.[18] Në fushën e jurisprudencës, Pezdevi është ndër pasuesit e shkollës hanefite të cilët vendosen në pozitën më të lartë. Sepse Imam Ebu Hanefe, sipas tij, guxonte të lexonte Kur'an me hadith dhe të praktikonte hadithin mursel dhe mendonte se bërja e veprave të mira me hadith mursel ishte më e mirë se të bësh vepra të mira me re'j (të menduarit si rezultat i ixhtihadit).[19]

d. Mendimi i tij i cili është i vështirë për t'u kuptuar nga Abdul-Azis Buhariu kur shkruan në Kashf ‘ul-Esrar është shprehja “ve lemma hadha kitab kashifan 'an sammejtuhu gavamid muhtaxhibah' ani ‘l-ebsar, nasib 'an sammajtuhu kashif el-asrar” (për shkak se ky libër shërben si një përpjekje për të trajtuar çështje që janë përtej mundësive të të kuptuarit, është e përshtatshme që t'i jap titullin Zbulimi i sekreteve.[20]

Përveç kësaj, Pezdeviu gjatë jetës së tij pati një sërë veprash, ndër të tjera: 1) El-Mebsut, 2) Sijer Xhami 'ul-Kebir, 3) Sijeru Xhami 'us-Sagir, 4) Sijeru Ez-Zijadeti’z-Zijadat, 5) Usul ‘ul-Pezdevij është subjekt i mendimit të Pezdeviut. 6) Usul ‘ud-din, 7) Te’vilat ‘ul-Kur'an, 8) Tefsir ‘ul-Kur'an praktik (disa ide rreth tefsirit të Kur'anit), 9) Siretu ‘l-Medhabi fi Sifati ‘l-Adab, 10) Sijeru Takvim ‘il-Edil-leh, 11) Sijeru ‘ul-Xhami 'l-Sahih li ‘l-Fukaha dhe 13) El-Vakiah (libër që përmban vendime gjyqësore).[21]

Pezdeviu gjatë jetës së tij shërbeu si gjykatës dhe ua mësoi njohuritë studentëve të tij.  Një nga nxënësit e tij ishte Nexhmuddin Muhamed Nesefiu (460-573 h.) dhe mësoi mësimet e tij veçanërisht mbi teologjinë e Maturidizmit Buharas deri nga fundi i jetës së tij në vitin 493 h.[22]

D. MËSIMET KRYESORE TË MATURIDIZMIT

Metoda e të menduarit të Maturidiut në përcaktimin e detyrimeve marifet ndaj Allahut mund të arrihet bazuar në aftësinë e arsyes për të arsyetuar. Prandaj, diçka mund të gjykohet me arsyetim. Sipas Maturidiut, shkenca është një lloj dyshimi sepse shkenca kthehet në problemet e mundshme të dy problemeve, kështu që nevojitet arsyetimi.[23] Shkenca në thelb mbulon pjesët e dukshme të diçkaje. Përveç kësaj, Maturidiu argumenton se shkenca dhe marifeti kanë të njëjtin kuptim, kështu që ato nuk dallohen. Prandaj, nëse marifeti lidhet me diturinë, është njësoj si justifikimi.[24]

Grupi Samarkandas është më racional për shkak të karakteristikave të të menduarit që mbështeten më shumë në raportet. Ata supozojnë se arsyeja ka fuqi që mbështetet më shumë në dhënien e interpretimeve liberale të tekstit të ajeteve të Kur’anit dhe hadithit dhe është më e lirë të lëvizë në përshtatjen e jetës me kohën dhe ndryshimin e kushteve në shoqëri për pasuesit e saj.

Në ndryshim nga grupi i Buharasë, i cili është pak më tradicional, sepse qëndrimi që nuk është i lirë do të thotë të jesh i lidhur me dogmat, por edhe me ajetet e mëparshme që kanë kuptimin e dhann-it (dykuptimësisë). Në zgjidhjen e problemit ata së pari i përmbahen tekstit të shpallur dhe më pas sjellin argumente racionale në tekst.[25] Kështu, shkolla maturidite është midis shkollave mu'tezile dhe esh'arite. Në diskutimin e pozicionit të kryerësve të mëkateve të mëdha, shkolla maturidite samarkandase është në përputhje me atë që u tha nga esh'aritët. Për ta bamirësia nuk konsiderohet një komponent kryesor i imamit.

Prandaj, një person që bën një mëkat të madh nuk e braktis besimin, edhe pse veprat e tij do të llogariten dhe ai do të ndëshkohet, dhe Allahu mund të derdhë mëshirën e Tij ndaj kryerësit të një mëkati të madh. Kjo është arsyeja pse Maturidiu argumenton se kryerësit e mëkateve të mëdha nuk janë të përjetshëm në ferr, të lënë në urtësinë e Allahut.[26] Për më tepër, Maturidiu tha se e vërteta për mëkatarët është që t'ia lënë problemet e tyre Allahut. Nëse do Allahu, atëherë Ai i fal ata si bamirësinë, mirësinë dhe mëshirën e Tij. Nga ana tjetër, nëse do Allahu, do t'i ndëshkojë sipas nivelit të besimtarit ndërmjet shpresës dhe ankthit. Allahu mund t'i dënojë mëkatarët e vegjël dhe t'i falë mëkatarët e mëdhenj. Dijetarët pajtohen se një besimtar nuk do të mbetet përgjithmonë në ferr. Edhe pse mes tyre ka pasur një mosmarrëveshje mendimesh se cilët janë ata në të vërtetë besimtarët që do të jetojnë në ferr.

Përktheu[27]:

N. Ibrahimi